همه ما انسانها کم و بیش در زندگی روزمره دچار مشکلاتی هستیم. گاهی این مشکلات آنقدر بالا هستند و سخت و غیرقابل تحمل که باعث رنجور شدن ما از خالق خود میشود.
کمی فراتر برویم، ما انسانها بعضا در نحوه ارتباط گرفتن با اطرافیان و مردم جامعه هم دچار مشکل هستیم و نحوه صحیح صحبت کردن و تعامل و ... را بلد نیستیم. همین ضعف در ارتباط باعث ایجاد کدورت‌ها و کینه‌های طولانی مدت و در آخر ایجاد حس انتقام جویی شده است.
این ضعف ارتباط آنقدر محسوس شده که عده‌ای بنگاه مشاوره و آموزش نحوه صحیح ارتباط گرفتن با اطرافیان را آموزش میدهند که هیچ پایه و اساس اسلامی و دینی ندارد.
اما به راستی برای رفع این مشکل و برطرف شدن مشکلات و نحوه ارتباط با اطرافیان چه باید بکنیم!؟
با تورق کتب بزرگان و مروری بر روایات ائمه معصومین به کلام نابی از امیر کلام امیرالمومنین می‌رسیم که می‌فرمایند:
«وَ مَنْ أَصْلَحَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّاسِ»
*(هر کس رابطه میان خود و خدایش را اصلاح کند، خداوند رابطه میان او و مردم را اصلاح خواهد کرد.)(1)
این کلام گهربار، بیانگر یک اصل اساسی در زندگی انسان است: اصلاح رابطه با خداوند، پایه و اساس اصلاح تمام روابط انسانی است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این حکمت، تأثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی، و راهکارهای عملی برای تحقق آن می‌پردازد.
۱. مفهوم اصلاح رابطه با خدا
منظور از «اصلاح رابطه با خدا»، ایجاد و تقویت ارتباطی صمیمی، خالصانه و پایدار با پروردگار است. این ارتباط بر سه پایه استوار است:
الف) ایمان و باور قلبی
- اعتقاد به حضور و نظارت الهی در تمام لحظات زندگی.
- توکل بر خدا و دوری از هرگونه شرک و تردید.
تعریف و اهمیت
ایمان واقعی تنها گفتن شهادتین نیست، بلکه باوری است که تمام وجود انسان را تحت تأثیر قرار دهد. امام صادق(ع) می‌فرماید:
"الإیمانُ مَعْرِفَةٌ بِالقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالأَرْکانِ" (2)
(ایمان شناخت قلبی، اقرار زبانی و عمل با اعضا است)
- وقتی حضرت ابراهیم(ع) به مقام "خلیل‌الله" رسید، نتیجه ایمان عمیق او بود:
"وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا"(3)
- ایمان یوسف(ع) که در چاه و زندان گفت:
"رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ" (4)
ب) اطاعت و بندگی
- انجام واجبات و ترک محرمات.
- تلاش برای تقرب به خداوند از طریق عبادت، دعا و مناجات.
سلسله مراتب بندگی
۱. واجبات: نماز، روزه، خمس، زکات
۲. مستحبات: نافله‌ها، صدقات مستحبی
۳. ترک محرمات: غیبت، ربا، ظلم
آیات کلیدی
- "قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ"(5)
باید توجه داشته باشیم که محبت در قلب کافی نیست. محبت آثاری دارد که در اعضا و جوارح خود را نشان میدهد.
مثال امروزی و جوان پسندانه اش میشود عشق و علاقه برخی جوانان به چهره های معروف این عشق و علاقه آنقدر زیاد است که دختر جوان ما و پسر جوان ما با همه توان در تلاش هستند که شبیه او شوند.
چه در پوشش چه در طرز صحبت کردن و ...
محبت صرف دوستت دارم زبانی نیست، تبعیت از محبوب یکی از نشانه های دوست داشتن واقعی است.
ج) توبه و بازگشت
- پاکسازی دل از گناهان و آلودگی‌ها.
- استغفار و جبران خطاها برای حفظ پاکی روح.
۲. چرا اصلاح رابطه با خدا، روابط انسانی را بهبود می‌بخشد؟
بر اساس فرمایش امام علی(ع)، کسی که رابطه‌اش با خدا را اصلاح کند، خداوند نیز رابطه‌اش با مردم را اصلاح می‌کند. این اصل، چندین دلیل منطقی و روان‌شناختی دارد:
الف) آرامش درونی و اثرگذاری بیرونی
- کسی که با خداوند ارتباطی قوی دارد، از اضطراب‌ها و تنش‌های روحی رها میشود.
- این آرامش درونی، در رفتار و تعاملات او با دیگران تأثیر می‌گذارد و روابطش را بهبود می‌بخشد.
ب) افزایش محبت و مهربانی
- عبادت و تقرب به خدا، انسان را از خودخواهی و کینه‌توزی دور می‌کند.
- کسی که خدا را دوست دارد، بندگان خدا را نیز دوست خواهد داشت.
ج) مدیریت خشم و گذشت
- ایمان به خدا، صبر و تحمل انسان را افزایش میدهد.
- فرد مؤمن به جای انتقام‌جویی، به بخشش و اصلاح میان مردم تمایل پیدا می‌کند.
د) اعتمادسازی و صداقت
- کسی که در برابر خداوند راستگو است، با مردم نیز صادقانه رفتار می‌کند.
- این صداقت، اعتماد دیگران را جلب کرده و روابط را مستحکم می‌سازد.
3. راهکارهای عملی برای اصلاح رابطه با خدا
برای تحقق این حکمت، باید گام‌های عملی زیر را برداشت:
الف) تقویت عبادت‌های روزانه
- اقامه نماز اول وقت و با حضور قلب.
- خواندن دعاهای مأثوره (مانند دعای عهد، مناجات شعبانیه).
ب) تلاوت قرآن و تدبر در آیات
- روزانه حداقل چند آیه قرآن با تفکر بخوانیم.
- از مفاهیم قرآن در زندگی شخصی و اجتماعی استفاده کنیم.
ج) مراقبه و محاسبه نفس
- هر شب اعمال روزانه را بررسی کنیم.
- از گناهان استغفار کرده و برای جبران آن‌ها تلاش کنیم.
د) خدمت به خلق خدا
- کمک به نیازمندان و حل مشکلات دیگران.
- رعایت حقوق همسایگان، دوستان و خانواده.
حکمت امام علی(ع) به ما می‌آموزد که منشأ تمام مشکلات اجتماعی، ضعف در رابطه با خداست. اگر می‌خواهیم در جامعه دارای روابط سالم، پایدار و محبت‌آمیز باشیم، باید ابتدا رابطه خود با خدا را اصلاح کنیم