يك هزار حديث در يك صد موضوع
نویسنده : هادى موحدى
تذکراین کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنینعليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.
لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام گردیده است.
مقدمه
بعد از قرآن مجيد كه آخرين كتاب آسمانى است ، راهنماى ما سنت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و ائمه معصومعليهم‌السلام است و اين همان دو گوهر ارزشمند است كه بعد از رحلت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به يادگار مانده ، و با چنگ زدن به اين دو هرگز گمراه نخواهيم شد. در اين باره از طرف پيامبر گرامى اسلام و ائمه هدى صلوات الله عليهم جهت حفظ و نگهدارى و تعليم و تعلم و عمل به احاديث تاكيد بسيار شده و بدان تشويق نموده اند چنان كه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در وصاياى خود به اميرالمؤ منين علىعليه‌السلام مى فرمايند:
يا على ، من حفظ من امتى اربعين حديثا يطلب بذلك وجه الله عزوجل والدار الاخرة حشره الله يوم القيامة مع النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا؛
بحار الانوار ٢/١٥٧/٧
اى على : هر كس از امتم چهل حديث را حفظ كند كه به آن وسيله ، رضاى خدا و آخرت را طلب نمايد خداوند در قيامت او را با پيامبران ، صديقين ، شهدا و صالحين مهشور مى نمايد و اينان چه خوب رفقايى هستند.
همچنين از آن حضرت روايت شده كه فرمود:
من حفظ على امتى اربعين حديثا من السنة كنت له شفيعا يوم القيامة ؛
وسائل الشيعه ١٨/٦٧/٥٨
هر كس براى امتم چهل حديث از سنت حفظ كند من در قيامت از او شفاعت خواهم كرد.
و در فرمايش امام صادقعليه‌السلام آمده است :
من حفظ من شيعتنا اربعين حديثا بعثه الله عزوجل يوم القيامة عالما فقيها و لم يعذبه ؛
بحار الانوار ٢/١٥٣/١
هر كس از شيعيان ما چهل حديث حفظ نمايد خداى عزوجل او را در روز قيامت ، عالم و فقيه مبعوث مى كند و عذابش نخواهد كرد.
اين همه انگيزه اى شد تا اين حقير به جمع آورى و دسته بندى يك هزار حديث در صد موضوع كه هر موضوع شامل ده حديث باشد اقدام نمايم اميد آن است بعد از اين مجموعه ، توفيق خدمتى ديگر نصيب گردد.
از خداوند متعال حكيم داناى مهربان ، توفيق درك آيات و احاديث و عمل به آنها را براى خود و ديگران خواستارم
اميدوارم خوانندگان گرامى حقير را از انتقادها و پيشنهادهاى خويش بهره مند سازند.
هادى موحدى
١ - خداشناسى
(١)امام علىعليه‌السلام :
ما يسرنى لومت طفلا و ادخلت الجنة ولم اءكبر فاءعرف ربى عزوجل ؛(١)
دوست ندارم كه در كودكى از دنيا مى رفتم و وارد بهشت مى شدم و بزرگ نمى شدم تا پروردگارم ، عزوجل ، را بشناسم
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءفضل الاعمال العلم بالله ان العلم ينفعك معه قليل العمل و كثيره و ان الجهل لاينفعك معه قليل العمل و لا كثيره ؛(٢)
بهترين اعمال ، خداشناسى است ، زيرا با وجود علم و معرفت ، علم ، كم يا زياد تو را سود مى بخشد اما با وجود نادانى (نسبت به خدا) عمل ، نه اندكش تو را سود مى بخشد و نه بسيارش
(٣)امام علىعليه‌السلام :
ولو ضربت فى مذاهب فكرك لتبلغ غاياته ما دلتك الدلالة الا على اءن فاطر النملة هو فاطر النخلة لدقيق تفصيل كل شى ء و غامض اختلاف كل حى و ما الجليل و اللطيف و الثقيل و الخفيف و القوى و الضعيف فى خلقه الا سواء؛(٣)
اگر راههاى انديشه ات را در نوردى تا به پايانه هاى آن رسى ، هيچ دليلى تو را جز به اين رهنمون نشود كه آفريننده مورچه همان آفريننده درخت خرما است و اين به سبب دقت و ظرافتى است كه جداسازى هر چيزى از چيز ديگر و پيچيدگى و تنوعى است كه در هر موجود زنده اى به كار رفته است موجودات بزرگ و كوچك ، سنگين و سبك و نيرومند و ناتوان ، همگى در آفرينش براى خداوند يكسانند.
(٤)امام رضاعليه‌السلام :
انما قلت اللطيف ، للخلق اللطيف و لعلمه بالشى ء اللطيف اءلاترى الى اءثر صنعه فى النبات اللطيف و غير اللطيف و فى الخلق اللطيف من اءجسام الحيوان من الجرجس والبعوض و ما هو اءصغر منهما مما لايكاد تستبينه العيون بل لايكاد يستبان لصغره الذكر من الانثى والمولود من القديم فلما راءينا صغر ذلك فى لطفه علمنا اءن خالق هذا الخلق لطيف ؛(٤)
گفتم لطيف است ، چون هم موجودات لطيف آفريده و هم به چيزهاى ظريف و ريز آگاهى دارد. آيا نشانه آفرينش او را در گياهان ظريف و غير ظريف و در پيكرهاى ظريف و ريز جاندارانى چون كك و پشه و كوچكتر از اينها را نمى بينى كه تقريبا به چشم ديده نمى شوند و از بس ريزند و نر و ماده آنها و نوزاد و كهن زادشان از يكديگر تشخيص داده نمى شوند. پس چون ريزى و ظرافت اين چيزها را ديديم پى برديم كه آفريننده اين موجودات نيز لطيف است
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله خلق يوم خلق السماوات و الارض مائة رحمة كل رحمة طباق ما بين السماء والارض فجعل منها فى الارض رحمة فبها تعطف الوالدة على ولدها و الوحش و الطير بعضها على بعض و اءخر تسعا و تسعين فاذا كان يوم القيامة اءكملها بهذه الرحمة ؛(٥)
خداوند روزى كه آسمان و زمين را آفريد، صد رحمت بيافريد كه هر يك از آنها ميان زمين و آسمان را پر مى كند و يكى را در زمين قرار داد تا به وسيله آن مادر به فرزند محبت مى كند و حيونات وحشى و پرندگان به يكديگر ماءنوسند و نودونه رحمت را نگه داشته و همين كه روز قيامت شود اين يك رحمت را نيز بر آنها مى افزايد.
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
و قد ساءله ابن اءبى العوجاء: ولم احتجب عنهم و اءرسل اليهم الرسل ؟ ويلك و كيف احتجب عنك من اءراك قدرته فى نفسك ؟ نشاءك ولم تكن و كبرك بعد صغرك و قواك بعد صعفك وما زال يعد على قدرته التى هى فى نفسى التى لا ادفعها حتى ظننت اءنه سيظهر فيما بينى و بينه ؛(٦)
در پاسخ ابن ابى العوجاء كه پرسيد: چرا خداوند خود را از مردم در پرده داشت و آن گاه پيامبران را سويشان فرستاد؟ فرمود: واى بر تو كسى كه قدرتش را در وجود تو نشان داده چگونه خود را از تو پوشيده داشته است ؟ تو را كه نبودى پديد آورد، كوچك بودى بزرگت كرد، ناتوان بودى توانايت گردانيد... حضرت پيوسته مظاهر قدرت خدا را كه در وجود من است و نمى توانم منكرشان شوم برايم برشمرد تا جايى كه خيال كردم خداوند بزودى ميان من و او ظاهر خواهد شد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
و لا يعزب عنه عدد قطر الماء و لا نجوم السماء و لا سوا فى الريح فى الهواء و لا دبيب النمل على الصفا و لا مقيل الذر فى الليلة الظلماء يعلم مساقط الاءوراق و خفى طرف الاءحداق ؛(٧)
شما قطره هاى آبها و ستارگان آسمان و ذرات گردوغبار پراكنده در هوا و حركت مورچه برسنگ و خوابگاه مورچگان در شب تاريك بر او پوشيده نيست و محل ريزش برگها و بر هم خوردن پلكها را مى داند.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
... عالم السر من ضمائر المضمرين و نجوى المتخافتين و خواطر رجم الظنون و عقد عزيمات اليقين ...؛(٨)
خدا داناست به هر رازى كه مردم به دل داشته اند، و به نجواى آهسته رازگويان و به هر گمان كه در خاطرى نهفته است و به هر تصميمى كه از روى يقين گرفته شود.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
اءعلم الناس بالله اءكثرهم له مساءلة ؛(٩)
خداشناس ترين مردم پر درخواست ترين آنها از خداست
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
ينبغى لمن عرف الله سبحانه اءن لا يخلو قلبه من رجائه و خوفه ؛(١٠)
كسى كه خداى سبحان را مى شناسد، شايسته است دلش از بيم و اميد به او خالى نباشد.
٢ - ياد خدا
(١)امام علىعليه‌السلام :
الذكر يونس اللب و ينير القلب و يستنزل الرحمة :(١١)
ياد خدا عقل را آرامش مى دهد، دل را روشن مى كند و رحمت او را فرود مى آورد.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
اذكروا الله ذكرا خالصا تحيوا به اءفضل الحياة و تسلكوا به طرق النجاة ؛(١٢)
خدا را خالصانه ياد كنيد تا بهترين زندگى را داشته باشيد و با آن راه نجات و رستگارى را بپيماييد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءطاع الله عزوجل فقد ذكر الله وان قلت صلاته و صيامه و تلاوته للقرآن ؛(١٣)
هر كس خداى عزوجل را اطاعت كند خدا را ياد كرده است ، هر چند نماز خواندن و روزه گرفتن و قرآن خواندنش اندك باشد.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
فى قوله تعالى : (لذكر الله اءكبر) -: ذكر الله عند ما اءحل و حرم ؛(١٤)
درباره آيه «ياد خدا بزرگتر است» -: به ياد خدا بودن در هنگام روبه رو شدن با حلال و حرام
(٥)امام باقرعليه‌السلام :
كاءن المومنين هم الفقهاء اءهل فكرة و عبرة ، لم يصمهم عن ذكر الله ما سمعوا بآذانهم ولم يعمهم عن ذكر الله ما راءو امن الزينة ؛(١٥)
گويا مومنان همان فقيهان (فرزانگان دين فهم) و اهل انديشيدن و پندگرفتن هستند. شنيده هاى دنيوى ، گوش آنها را از (شنيدن) ياد خدا كر نمى كند و زرق و برق دنيا چشم آنان را از ياد خدا كور نمى گرداند.
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
قال : اءوحى الله عزوجل الى موسىعليه‌السلام يا موسى ، لاتنسنى على كل حال و لا تفرح بكثرة المال ، فان نسيانى يقسى القلوب ، ومع كثرة المال كثرة الذنوب ؛(١٦)
خداى عزوجل به موسى وحى كرد: اى موسى در هيچ حالى مرا فراموش نكن و به ثروت زياد شاد نشو، زيرا از ياد بردن من دلها را سخت مى كند و همراه ثروت زياد، گناهان زياد است
(٧)امام سجادعليه‌السلام :
ان قسوة البطنة و فترة الميلة و سكر الشبع و عزة الملك مما يثبط و يبطى ء عن العمل و ينسى الذكر؛(١٧)
پرخورى و سستى اراده و مستى سيرى و غفلت حاصل از قدرت ، از عوامل بازدارنده و كنترل كننده در عمل است و ذكر (خدا) را از ياد مى برد.
(٨)امام سجادعليه‌السلام :
يا من ذكره شرف للذاكرين و يا من شكره فوز للشاكرين و يا من طاعته للمطيعين ، صل على محمد و آله واشغل قلوبنا بذكرك عن كل ذكر؛(١٨)
اى آن كه يادش مايه شرافت و بزرگى ياد كنندگان است و اى آن كه سپاسگزاريش موجب دست يافتن سپاسگزاران (بر نعمتها) است و اى آن كه فرمانبرداريش سبب نجات فرمانبرداران است ، بر محمد و آل او درود فرست و با ياد خود دلهاى ما را از هر ياد ديگرى بازدار.
(٩)امام باقرعليه‌السلام :
ذكر اللسان الحمد والثناء و ذكر النفس الجهد والعناء و ذكر الروح الخوف والرجاء و ذكر القلب الصدق و الصفاء و ذكر العقل التعظيم والحياء و ذكر المعرفة التسليم والرضا و ذكر السر الروية واللقاء؛(١٩)
ذكر زبان حمد و ثناء، ذكر نفس سختكوشى و تحمل رنج ، ذكر روح بيم و اميد، ذكر دل صدق و صفا، ذكر عقل تعظيم و شرم ، ذكر معرفت تسليم و رضا و ذكر باطن مشاهده و لقا است
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يقول الله عزوجل اذ كان الغالب على العبد الاشتغال بى ، جعلت بغيته ولذته فى ذكرى فاذا جعلت بغيته ولذته فى ذكرى عشقنى و عشقته فاذا عشقنى و عشقته رفعت الحجاب فيما بينى و بينه و صيرت ذلك تغالبا عليه لايسهو اذا سها الناس اولئك كلامهم كلام الانبياء اولئك الابطال حقا؛(٢٠)
خداى عزوجل مى فرمايد: هر گاه ياد من بر بنده ام غالب شود، خواهش و خوشى او را در ياد خود قرار دهم و چون خواهش و خوشى او را در ياد خود قرار دهم عاشق من شود و من نيز عاشق او گردم و چون عاشق يكديگر شديم حجاب ميان خود و او را بر دارم و عشق خود را بر جان او چيره گردانم ، چندان كه مانند مردم دچار سهو و غفلت نمى شود، سخن اينان سخن پيامبران است ، اينان براستى قهرمانند.
٣ - رابطه با خدا
(١)امام علىعليه‌السلام :
ان العبد اذا اراد ان يقراء اءو يعمل عملا فيقول : بسم الله الرحمن الرحيم فانه يبارك له فيه ؛(٢١)
هر گاه بنده اى بخواهد چيزى بخواند و يا كارى انجام دهد و بسم الله الرحمن الرحيم بگويد در كارش بركت داده مى شود.
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
المفوض اءمره الى الله فى راحة الابد والعيش الدائم الرغد والمفوض حقا هو العالى عن كل همه دون الله تعالى ؛(٢٢)
كسى كه كارهاى خود را به خدا بسپارد همواره از آسايش و خير و بركت در زندگى برخوردار است و واگذارنده حقيقى كارها به خدا، كسى است كه تمام همتش به سوى خدا باشد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
من اءصلح فيما بينه وبين الله اءصلح الله فيما بينه وبين الناس ؛(٢٣)
هر كس رابطه اش را با خدا اصلاح كند، خداوند رابطه او را با مردم اصلاح خواهد نمود.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله لاينظر الى صوركم و لا الى اءموالكم وانما ينظر الى قلوبكم و اءعمالكم ؛(٢٤)
خداوند به شكل شما و اموال شما نگاه نمى كند بلكه به دلها و اعمال شما توجه مى نمايد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
طوبى لمن اءخلص لله عمله وعمله وحبه وبغضه واءخذه وتركه وكلامه وصمته وفعله وقوله ؛(٢٥)
خوشا به سعادت كسى كه عمل ، علم ، دوستى ، دشمنى ، گرفتن ، رهاكردن ، سخن ، سكوت ، كردار و گفتارش را براى خدا خالص گرداند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
من ترك لله سبحانه شيئا عوضه الله خيرا مما ترك ؛(٢٦)
هر كس به خاطر خداى سبحان از چيزى بگذرد، خداوند بهتر از آن را به او عوض خواهد داد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اللهم ارزقنى حبك وحب من يحبك وحب ما يقربنى الى حبك واجعل حبك اءحب الى من الماء البارد؛(٢٧)
خدايا روزى كن مرا محبت خودت و محبت دوستدارانت را و محبت آنچه مرا به تو نزديك مى كند و محبت خودت را نزد من از آب خنك محبوب تر گردان
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ليس من عبد يظن بالله خيرا الا كان عند ظنه به ؛(٢٨)
بنده اى نيست كه به خداوند خوش گمان باشد مگر آنكه خداوند نيز طبق همان گمان با او رفتار كند.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءخلص لله اءربعين صباحا ظهرت ينابيع الحكمة من قلبه على لسانه ؛(٢٩)
هر كس چهل روز خود را براى خدا خالص كند چشمه هاى حكمت از قلب وى بر زبانش جارى مى شود.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
من استخار الله راضيا بما صنع الله له خار الله له حتما؛(٣٠)
هر كس از خدا خير بخواهد و به آنچه خدا خواسته راضى باشد، خداوند حتما براى او خير خواهد خواست
٤ - قرآن
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان البيت اذا كثر فيه تلاوة القرآن كثر خيره واتسع اهله واضاء لاهل السماء كما تضى ء نجوم السماء لاهل الدنيا؛(٣١)
خانه اى كه در آن قرآن فراوان خوانده شود، خير آن بسيار گردد و به اهل آن وسعت داده شود و براى آسمانيان بدرخشد چنان كه ستارگان آسمان براى زمينيان مى درخشند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الا من تعلم القرآن وعمله وعمل بما فيه فاءنا له سائق الى الجنة ودليل الى الجنة ؛(٣٢)
بدانيد هر كس قرآن را بياموزد و به ديگران آموزش دهد و به آنچه در قرآن است عمل كند، من جلودار و راهنماى او به سوى بهشت هستم
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا بنى لاتغفل عن قراءة القرآن فان القرآن يحيى القلب وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغى ؛(٣٣)
فرزندم از خواندن قرآن غافل مباش ، زيرا كه قرآن دل را زنده مى كند و از فحشاء و زشتى و ستم باز مى دارد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان اردتم عيش السعداء وموت الشهداء والنجاة يوم الحسرة والظل يوم الحرور والهدى يوم الضلالة فادرسوا القرآن فانه كلام الرحمان و حرز من الشيطان و رجحان فى الميزان ؛(٣٤)
اگر زندگى سعادتمندان ، مرگ شهيدان ، نجات روز حسرت (قيامت)، سايه روز سوزان و هدايت در روز گمراهى را مى خواهيد، قرآن را ياد بگيريد كه آن سخن خداى مهربان است و سپرى است در مقابل شيطان و سنگينى در ترازوى اعمال
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اصدق القول وابلغ الموعظة واحسن القصص كتاب الله ؛(٣٥)
راست ترين سخن ، رساترين پند و زيباترين حكايت ، كتاب خدا (قرآن) است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من قراء القرآن ابتغاء وجه الله وتفقها فى الدين كان له من الثواب مثل جميع ما اعطى الملائكة والانبياء والمرسلون(٣٦)
هر كس براى كسب رضايت خدا و آگاهى در دين قرآن بياموزد، ثوابى مانند همه آنچه كه به فرشتگان و پيامبران و رسولان داده شده ، براى اوست
(٧)امام علىعليه‌السلام :
عليكم بكتاب الله من عمل به سبق ؛(٣٧)
بر شما باد رجوع به كتاب خدا (قرآن)... كسى كه به آن عمل كند از همه پيشى مى گيرد.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
الا ان فيه ماياءتى والحديث عن الماضى ودواء دائكم ونظم ما بينكم ؛(٣٨)
آگاه باشيد كه دانش آينده ، اخبار گذشته و درمان دردهايتان و نظم ميان شما در قرآن است
(٩)امام علىعليه‌السلام :
ان القرآن ظاهره انيق وباطنه عميق لاتفنى عجائبه و لا تنقضى غرائبه ولاتكشف الظلمات الا به ؛(٣٩)
براستى كه قرآن ظارهش زيباست و باطنش عميق ، عجايبش پايان ندارد، اسرار نهفته آن پايان نمى پذيرد و تاريكى هاى جهل جز بوسيله آن رفع نخواهد شد.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
من لم يعرف الحق من القرآن لم يتنكب الفتن ؛(٤٠)
هر كس حقيقت را از طريق قرآن نشناسد، از فتنه ها بركنار نمى ماند.
٥ - پيامبر
(١)فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قبل المبعث موصوفا بعشرين خصلة من خصال الانبياء، لوانفرد اءحد باءحدها لدل على جلاله ، فكيف من اجتمعت فيه ؟! كان نبيا اءمينا، صادقا، حاذقا، اءصيلا، نبيلا، مكينا، فصيحا، نصيحا، عاقلا، فاضلا، عابدا، زاهدا، سخيا، كميا، قانعا، متواضعا، حليما، رحيما، غيورا، صبورا، موافقا، مرافقا، لم يخالط منجما و لا كاهنا ولاعيافا؛(٤١ )
پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پيش از آن كه مبعوث شود، بيست خصلت از خصلت هاى پيامبران را دارا بود كه اگر فردى يكى از آنها را داشته باشد، دليل بر عظمت اوست چه رسد به كسى كه همه آنها را دارا باشد، آن حضرت پيامبرى امين ، راستگو، ماهر، اصيل ، شريف ، والامقام ، سخنور، خيرخواه ، خردمند، بافضيلت ، عابد، زاهد، سخاوتمند، دلير و جنگاور، قانع ، فروتن ، بردبار، مهربان ، غيرتمند، صبور، سازگار و نرمخو بود، با هيچ منجم (قائل به تاءثير ستارگان)، غيب گو و پيش گويى همنشين نبود.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
فى صفة النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم طبيب دوار بطبه قد اءحكم مراهمه واءحمى (اءمضى) مواسمه يضع ذلك حيث الحاجة اليه من قلوب عمى وآذان صم واءلسنة بكم ، متتبع بدوائه مواضع الغفلة ومواطن الحيرة ...؛(٤٢ )
در توصيف پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى فرمايد: پزشكى است كه با دانش خود، همواره ميان مردم مى گردند، مرهمهايش را به خوبى فراهم و ابزار كارش را آماده كرده و آنها را هر جا كه لازم باشد، از دلهاى كور و گوشهاى كر و زبانهاى گنگ به كار مى برد. غفلت گاه ها و جايگاه هاى حيرت را جستجو و با داورى خود آنها را درمان مى كند.
(٣)كعب الاحبار:
انا نجد فى التوراة : محمد النبى المختار لافظ ولاغليظ و لا صخاب فى الاسواق ولايجزى السيئة السيئة ولكن يعفو ويغفر؛(٤٣)
ما در تورات چنين مى خوانيم : محمد پيامبر برگزيده ، نه تند خوست و نه خشن و نه اهل جارو جنجال در كوچه و بازار، بدى را با بدى جواب نمى دهد، بلكه مى بخشد و گذشت مى كند.
(٤)امام حسينعليه‌السلام :
كانصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ... يعطى كل جلسائه نصيبه و لا يحسب اءحد من جلسائه اءن اءحدا اءكرم عليه منه ؛(٤٤)
پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بهره هر يك از هم نشينان خود را عطا مى فرمودند و چنان معاشرت مى نمودند كه كسى گمان نمى كرد شخص ديگرى نزد پيامبر از او گرامى تر باشد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
وهو خاتم النبيين ، اءجود الناس كفا وارحب الناس صدرا واءصدق الناس لهجة واءوفى الناس ذمة واءلينهم عريكة واءكرمهم عشرة من رآه بديهة هابه ومن خالطه معرفة اءحبه يقول ناعته : لم ارقبله و لا بعده مثله ؛(٤٥)
او خاتم پيامبران است بخشنده ترين مردم بود، سعه صدرش از همه بيشتر (پر حوصله ترين مردم) و راستگوترين و پايبندترين آنها به عهد و پيمان از همه نرمخوتر بود و رفتارش بزرگوارانه تر. هر كس بدونه سابقه قبلى او را مى ديد، هيبتش او را مى گرفت و هر كس با او معاشرت مى نمود و او را مى شناخت دوستداراش مى شد و هر كس مى خواست او را وصف كند، مى گفت : نظير او را در گذشته و حال نديده ام
(٦)عايشه :
عائشة كانصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اءلين الناس واءكرم الناس وكان رجلا من رجالكم الا اءنه كان ضحاكا بساما؛(٤٦)
عايشه : رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نرمخوترين و بزرگوارترين مردم بود. او هم مردى چون مردان شما بود، با اين تفاوت كه همواره خنده و تبسم بر لب داشت
(٧)فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لايقوم و لا يجلس الا على ذكر الله ؛(٤٧)
در مناقب ابن شهر آشوب آمده است : پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بر نمى خاست و نمى نشست مگر با ذكر خدا.
(٨)داود بن الحصين :
فى صفة النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم -: كان رجلا اءفضل قومه مروءة واءحسنهم خلقا واءكرمهم مخالطة واءحسنهم جوارا واءعظمهم حلما واءمانة واءصدقهم حديثا واءبعدهم من الفحش والاذى ومارئى ملاحيا ولامماريا اءحدا حتى سماه قومه الامين لما جمع الله له من الامور الصالحة فيه ، فلقد كان الغالب عليه بمكة الامين ؛(٤٨)
داود بن حصين - در اوصاف پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم -: او مردى بود كه از همه قوم خود جوانمردتر، خوش اخلاق تر، خوش برخودتر، همسايه دراتر، بردبارتر، امانتدارتر، راستگوتر، و از بدزبانى و آزار رسانى به دورتر بود. هرگز ديده نشد كه با كسى كشمكش و مجادله كند. خداوند اخلاق و صفات پسنديده را در آن حضرت جمع كرده بود تا جايى كه قومش او را امين ناميدند و در مكه غالبا با لقب امين از ايشان ياد مى شد.
(٩)عايشه :
ما كان خلق اءبغض الى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم من الكذب وما اطلع منه على شى ء عند اءحد من اءصحابه فيبخل له من نفسه حتى يعلم اءن اءحدث توبة ؛(٤٩)
هيچ خصلتى نزد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم منفورتر از دروغ نبود و هر گاه مطلع مى شدند يكى از اصحابشان دروغى گفته است ، به او بى اعتنايى مى كردند تا آن كه مى فهميدند توبه كرده است
(١٠)فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ... يجالس الفقراء ويواكل المساكين ؛(٥٠)
در مناقب ابن شهر آشوب آمده است : پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با تهيدستان مى نشستند و با مستمندان غذا مى خوردند.
____________________
پاورقى ها ١- كنزالعمال ١٣/١٥١/٣٦٤٧٢.
٢- كنزالعمال ١٠/١٤٣/٢٨٧٣١.
٣- نهج البلاغه خطبه ٦٣.
٤- التوحيد ص ٦٣.
٥- نهج الفصاحه ج ٧٨١.
٦- التوحيد ص ١٢٧.
٧- نهج البلاغه خطبه ١٧٨.
٨- نهج البلاغه خطبه ٩١.
٩- غررالحكم ٢/٤٥١/٣٢٦٠.
١٠- غررالحكم ٦/٤٤١/١٠٩٢٦.
١١- غررالحكم ٢/٦٦/١٨٥٨.
١٢- بحارالانوار ٧٨/٣٩/١٦.
١٣- بحارالانوار ٧٧/٨٦/٣.
١٤- نورالثقيلين ٤/١٦٢/٦١.
١٥- بحارالانوار ٧٣/٣٦/١٧.
١٦- كافى ٨/٤٥/٨.
١٧- بحارالانوار ٧٨/١٢٩/١.
١٨- صحيفه سجاديه از دعاى ١١.
١٩- مشكاة الانوار ص ١١٣.
٢٠- كنزالعمال ١/٤٣٣/١٨٧٢.
٢١- بحارالانوار ٩٢/٢٤٢/٤٨.
٢٢- مصباح الشريعة ١/١٧٥/٨٣.
٢٣- بحارالانوار ٧١/٣٦٦/١٢.
٢٤- امالى طوسى ١/٥٣٦/١١٦٢.
٢٥- تحف العقول ص ١٠٠.
٢٦- غررالحكم ٥/٣٩٥/٨٩٠٩.
٢٧- محجة البيضاء ٨/٥.
٢٨- بحارالانوار ٧٠/٣٨٤/٤٢.
٢٩- نهج الفصاحه ح ٢٨٣٦.
٣٠- كافى ٨/٢٤١/٣٣٠.
٣١- كافى ٢/٦١٠/١.
٣٢- كنزالعمال ١/٥٣١/٢٣٧٥.
٣٣- كنزالعمال ٢/٢٩١/٤٠٣٣.
٣٤- جامع الاخبار ص ٤١.
٣٥- بحارالانوار ٧٧/١١٦/٨.
٣٦- وسائل الشيعه ٦/١٨٣/٧٦٨٣.
٣٧- نهج البلاغه خطبه ١٥٥.
٣٨- نهج البلاغه خطبه ١٥٧.
٣٩- نهج البلاغه خطبه ١٨.
٤٠- محاسن ١/٣٤١/٧٠٢.
٤١- المناقب لابن شهر آشوب ١/١٠٧.
٤٢- نهج البلاغه خطبه ١٠٨.
٤٣- الطبقات الكبرى ١/٣٠٦.
٤٤- بحارالانوار ١٦/١٥٢/٤.
٤٥- بحارالانوار ١٦/١٩٠/٢٧.
٤٦- الطبقات الكبرى ١/٣٦٥.
٤٧- المناقب لابن شهر آشوب ١/١٢٧.
٤٨- الطبقات الكبرى ١/١٢١.
٤٩- البقات الكبرى ١/٣٧٨.
٥٠- المناقب لابن شهر آشوب ١/١٢٧.
٦ - ائمه
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
انى تارك فيكم الثقلين كتاب الله وعترتى اءهل بيتى ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا:(٥١)
من دو چيز ارزشمند در ميان شما مى گذارم ؛ كتاب خدا، و عترت و اهل بيتم ، اگر به آنها چنگ بزنيد هرگز گمراه نمى شويد.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
انما مثل اءهل بيتى فيكم كمثل سفينة نوحعليه‌السلام من دخلها نجا ومن تخلف عنها غرق ؛(٥٢)
مثل اهل بيت من مانند كشتى نوح است كه هر كس داخل آن شد، نجات يافت و هر كس رهايش كرد، غرق گرديد.
(٣)امام رضاعليه‌السلام :
الناس لو علموا محاسن كلامنا لاتبعونا؛(٥٣)
مردم اگر از زيبايى هاى سخنان ما آگاه مى شدند، از ما پيروى مى كردند.
(٤)امام باقرعليه‌السلام :
من اءصبح يجد برد حبنا على قلبه فليحمد الله على بادى النعم قيل وما بادى النعم ؟ قال : طيب المولد؛(٥٤)
هر كس صبح كند و خنكاى محبت ما را در قلب خود بيابد، بايد خدا را براى نخستين نعمت سپاس گويد، گفته شد نخستين نعمت چيست ؟ فرمودند: حلال زادگى
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
انا ناءمر صبياننا بتسبيح فاطمةعليها‌السلام كما ناءمرهم بالصلاة فالزمه فانه لم يلزمه عبد فشقى ؛(٥٥)
ما همان گونه كه فرزندان خود را به نماز وامى داريم به تسبيح فاطمهعليها‌السلام وادار مى سازيم پس به آن پايبند باش كه هر كس به آن پايبند شود، بدبخت نخواهد شد.
(٦)امام حسينعليه‌السلام :
من زارنى بعد موتى زرته يوم القيامة ولولم يكن الا فى النار لاخرجته ؛(٥٦)
هر كس مرا پس از مرگ زيارت كند، در قيامت به ديدارش مى روم و حتى اگر در دوزخ باشد او را بيرون مى آورم
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
ليس منا و لا كرامة من كان فى مصر فيه مائة اءلف اءو يزيدون و كان فى ذلك المصر اءحد اورع منه ؛(٥٧)
از ما نيست و كرامتى ندارد كسى كه در شهر صد هزار نفرى يا بيشتر باشد و در آن شهر كسى پرهيزكارتر از او وجود داشته باشد.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
المهدى من ولدى تكون له غيبة اذا ظهر يملا الارض قسطا وعدلا كما ملئت جورا وظلما؛(٥٨)
مهدى فرزند من است او غيبت خواهد داشت و زمانى كه ظهور مى كند زمين را پس از يك دوران ظلم و ستم ، سراسر عدل و داد خواهد نمود.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله خلقنى و خلق عليا وفاطمة والحسن والحسين والائمة من نور واحد؛(٥٩)
خداوند، من و على و فاطمه و حسن و حسين و امامان را از يك نور آفريده است
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ستدفن بضعة منى بخراسان ما زارها مكروب الا نفس الله عزوجل كربه و لا مذنب الا غفر الله له ذنوبه ؛(٦٠)
ديرى نخواهد گذشت كه پاره اى از تن من در سرزمين خراسان به خاك سپرده خواهد شد هر آدم گرفتار و يا گناهكارى كه او را زيارت كند خداوند متعال گرفتارى او را برطرف و گناهان او را خواهد بخشيد.
٧ - نماز
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا تزال امتى بخير ما تحابوا واقاموا الصلاة و آتوا الزكاة وقروا الضيف ...؛(٦١)
امتم همواره در خير و خوبى اند تا وقتى كه يكديگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زكات بدهند و ميهمان را گرامى بدارند...
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الصلاة مفتاح كل خير؛(٦٢)
نماز كليد همه خوبى هاست
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اول الوقت رضوان الله ووسط الوقت رحمة الله و آخر الوقت عفو الله ؛(٦٣)
نماز در اول وقت خشنودى خداوند، ميان وقت رحمت خداوند و پايان وقت عفو خداوند است
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ايها الناس ان المصلى اذا صلى فانه يناجى ربه تبارك وتعالى فليعلم بما يناجيه ؛(٦٤)
اى مردم همانا نمازگزار هنگام نماز با پروردگار بزرگ و بلند مرتبه اش مناجات مى كند، پس بايد بداند چه مى گويد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
لو يعلم المصلى ما يغشاه من الرحمة لما رفع راءسه من السجود؛(٦٥)
اگر نمازگزار بداند تا چه حد مشمول رحمت الهى است هرگز سر خود را از سجده بر نخواهد داشت
(٦)
امام علىعليه‌السلام :
انظر فيما تصلى وعلى ما تصلى ان لم يكن من وجهه وحله فلا قبول ؛(٦٦)
بنگر در چه (لباسى) و بر چه (چيزى) نماز مى گزارى ، اگر از راه صحيح و حلالش نباشد، قبول نخواهد بود.
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
من قبل الله منه صلاة واحدة لم يعذبه و من قبل حسنه لم يعذبه ؛(٦٧)
خداوند از هر كس يك نماز و يا يك كار نيك را قبول كند؛ عذابش نمى نمايد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
تسبيح فاطمةعليها‌السلام فى كل يوم فى دبر كل صلاة احب الى من صلاة الف ركعة فى كل يوم ؛(٦٨)
تسبيحات فاطمه زهراعليها‌السلام در هر روز پس از هر نماز نزد من محبوب تر از هزار ركعت نماز در روز است
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
سجدة الشكر واجبة على كل مسلم تتم بها صلاتك وترضى بها ربك وتعجب الملائكة منك ...؛(٦٩)
سجده شكر بر هر مسلمانى واجب است ، با آن نمازت را كامل و پروردگارت را خشنود مى سازى و فرشتگان را به شگفتى مى آورى
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
يعرف من يصف الحق بثلاث خصال : ينظر الى اصحابه من هم ؟ والى صلاته كيف هى ؟ وفى اى وقت يصليها؟؛(٧٠)
كسى كه از حق دم مى زند با سه ويژگى شناخته مى شود: ببينيد دوستانش چه كسانى هستند؟ نمازش چگونه است ؟ و در چه وقت آن را مى خواند؟
٨ - روزه
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان للجنة بابا يدعى الريان لايدخل منه الا الصائمون ؛(٧١)
بهشت را درى است كه ريان ناميده مى شود از آن در، جز روزه داران وارد نشوند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
صوموا تصحوا؛(٧٢)
روزه بگيريد تا تندرست باشيد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اشبع صائما سقاه الله من حوضى شربة لايظماء بعدها؛(٧٣)
هر كس روزه دارى را سير نمايد، خداوند از حوض (كوثر) من شربتى نصيب او خواهد كرد كه پس از آن هرگز تشنه نشود.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اللهم لك صمنا وعلى رزقك افطرنا فتقبله منا ذهب الظماء وابتلت العروق وبقى الاجر؛(٧٤)
بار خدايا براى تو روزه گرفتيم و با روزى تو افطار مى كنيم پس آن را از ما بپذير، تشنگى رفت و رگها شاداب شد و پاداش ماند.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من منعه الصوم من طعام يشتهيه كان حقا على الله ان يطعمه من طعام الجنة و يسقيه من شرابها؛(٧٥)
هر كس روزه ، او را از خوردن غذايى كه اشتهاى او را دارد، باز دارد، بر خداست كه او را از غذاى بهشت سيرش كند و از نوشيدنى بهشت به او بنوشاند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
ليس الصوم الامساك عن الماءكل والمشرب ، الصوم الامساك عن كل مايكرهه الله سبحانه ؛(٧٦)
روزه امساك از خوردن و آشاميدن نيست بلكه روزه ، خوددارى از تمامى چيزهايى است كه خداوند سبحان آنها را بد مى داند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
نوم الصائم عبادة وصمته تسبيح ودعاؤ ه مستجاب وعمله مضاعف ان للصائم عند افطار عند افطاره دعوة لاترد؛(٧٧)
خواب روزه دار عبادت ، سكوت او تسبيح ، دعايش پذيرفته و عملش دو چندان است دعاى روزه دار به هنگام افطار از درگاه خدا رد نمى شود.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
اما العلة فى الصيام ليستوى به الغنى والفقير وذلك لان الغنى لم يكن ليجد مس الجوع فيرحم الفقير لان الغنى كلما اراد شيئا قدر عليه ...؛(٧٨)
علت روزه گرفتن آن است كه به سبب آن ثروتمند و فقير برابر شوند زيرا ثروتمند گرسنگى را احساس نكرده تا به فقير رحم كند چرا كه ثروتمند هر گاه چيزى بخواهد مى تواند فراهم كند...
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
الصوم جنة من آفات الدنيا وحجاب من عذاب الاخرة ؛(٧٩)
روزه سپرى است از آفت هاى دنيا و پرده اى است از عذاب آخرت
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
الصوم فوه لايتكلم الا بالخير؛(٨٠)
روزه دارى (در حكم) دهانى است كه جز به خير سخن نگويد.
٩ - امر به معروف
(١)امام علىعليه‌السلام :
و ما اءعمال البر كلها والجهاد فى سبيل الله عند الامر بالمعروف والنهى عن المنكر الا كنفثة فى بحر لجى ؛(٨١)
همه كارهاى خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر چون قطره اى است در درياى عميق
(٢)امام علىعليه‌السلام :
ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر لا يقربان من اءجل و لا ينقصان من رزق ، لكن يضاعفان الثواب ويعظمان الاجر واءفضل منهما كلمة عدل عند امام جائر؛(٨٢)
امر به معروف و نهى از منكر نه اجلى را نزديك مى كنند و نه روزى را كم مى نمايند، بلكه ثواب را دو چندان و پاداش را بزرگ مى سازند و برتر از امر به معروف و نهى از منكر سخن عادلانه است نزد حاكمى ستمگر.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا لم ياءمروا بمعروف ولم ينهوا عن منكر ولم يتبعوا الاخيار من اءهل بيتى ، سلط الله عليهم شرارهم ، فيدعوا عند ذلك خيارهم فلا تستجاب لهم ؛(٨٣)
هر گاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلط گرداند و نيكانشان دعا كنند اما دعايشان مستجاب نشود.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا ياءمر بالمعروف و لا ينهى عن المنكر الا من كان فيه ثلاث خصال : رفيق بما ياءمر به رفيق فيما ينهى عنه ، عدل فيما ياءمر به عدل فيما ينهى عنه ، عالم بما ياءمر به عالم بما ينهى عنه ؛(٨٤)
امر به معروف و نهى از منكر نكند مگر كسى كه سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود مداراكند، در امر و نهى خود ميانه روى نمايد و به آنچه امر و نهى مى كند، دانا باشد.
(٥)
امام علىعليه‌السلام :
من اءمر بالمعروف شد ظهر المؤ من ومن نهى عن المنكر اءرغم اءنف المنافق واءمن كيده ؛(٨٥)
هر كس امر به معروف كند به مومن نيرو مى بخشد و هر كس نهى از منكر نمايد بينى منافق را به خاك ماليده و از مكر او در امان مى ماند.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا يزال الناس بخير ما اءمروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و تعاونوا على البر والتقواى فاذا لم يفعلوا ذلك نزعت منهم البر كات ، وسلط بعضهم على بعض ، ولم يكن لهم ناصر فى الارض و لا فى السماء؛(٨٦)
تا زمانى كه مردم امر به معروف و نهى از منكر نمايند و در كارهاى نيك و تقوا به يارى يكديگر بشتابند در خير و سعادت خواهند بود، اما اگر چنين نكنند، بركت ها از آنان گرفته شود و گروهى بر گروه ديگر سلطه پيدا كنند و نه در زمين ياورى دارند و نه در آسمان
(٧)امام باقرعليه‌السلام :
اءوحى الله تعالى الى شعيب النبى انى معذب من قومك مائة اءلف : اءربعين اءلفا من شرارهم وستين اءلفا من خيارهم فقال : يارب هولاء الاشرار فما بال الاخيار؟! فاوحى الله عزوجل اليه : داهنوا اءهل المعاصى فلم يغضبوا لغضبى ؛(٨٧)
خداى تعالى به شعيب پيامبر وحى فرمود كه : من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب خواهم كرد: چهل هزار نفر بدكار را، و شصت هزار نفر از نيكانشان را. شعيب عرض كرد: پروردگارا! بدكاران سزاوارند اما نيكان چرا؟ خداى عزوجل به او وحى فرمود كه : آنان با گنهكاران راه آمدند و به خاطر خشم من به خشم نيامدند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من راءى منكم منكرا فليغيره بيده ، فان لم يستطع فبلسانه ، فان لم يستطع فبقلبه وذلك اءضعف الايمان ؛(٨٨)
هر كس از شما منكرى ببيند بايد با دست و اگر نتوانست با زبانش و اگر نتوانست با قلبش آن را تغيير دهد، كه پائين ترين درجه ايمان همين (تغيير قلبى) است
(٩)امام باقرعليه‌السلام :
ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر سبيل الانبياء، ومنهاج الصلحاء، فريضة عظيمة بها تقام الفرائض ، و تاءمن المذاهب ، و تحل المكاسب ، وترد المظالم ، و تعمر الارض ، وينصف من الاعداء، ويستقيم الامر؛(٨٩)
امر به معروف و نهى از منكر راه و روش پيامبران و شيوه صالحان است و فريضه بزرگى است كه ديگر فرايض به واسطه آن بر پا مى شود، راه ها امن مى گردد و درآمدها حلال مى شود و حقوق پايمال شده به صاحبانش بر مى گردد، زمين آباد مى شود و (بدون ظلم) حق از دشمنان گرفته مى شود و كارها سامان مى پذيرد.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءمر بالمعروف ونهى عن المنكر فهو خليفة الله فى الارض وخليفة رسوله ؛(٩٠)
هر كس امر به معروف و نهى از منكر نمايد، جانشين خدا در زمين و جانشين رسول اوست
١٠ - جهاد
(١)
امام علىعليه‌السلام :
ان الجهاد باب من اءبواب الجنته فتحه الله لخاصة اءوليائه وهو لباس التقوى ودرع الله الحصينة وجنته الوثيقة ؛(٩١)
براستى كه جهاد يكى از درهاى بهشت است كه خداوند آن را براى اولياى خاص خود گشوده است جهاد جامعه تقوا و زره استوار خداوند و سپر محكم است
(٢)امام علىعليه‌السلام :
ان الله فرض الجهاد وعظمه وجعله نصره وناصره والله ما صلحت دنيا ولادين الا به ؛(٩٢)
در حقيقت خداوند جهاد را واجب گردانيد و آن را بزرگداشت و مايه پيروزى و ياور قرارش داد. به خدا سوگند كه كار دنيا و دين جز با جهاد درست نمى شود.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
ان الله كتب القتل على قوم والموت على آخرين وكل آتيه منيته كما كتب الله له فطوبى للمجاهدين فى سبيله والمقتولين فى طاعته ؛(٩٣)
براستى كه خداوند براى گروهى كشته شدن را مقرر فرمود و براى ديگران مردن را. هر گروهى با همان سرنوشتى كه خداوند مقرر كرده است مى رسد. پس ، خوشا به سعادت مجاهدان در راه خدا و كشته شدگان در راه اطاعت او.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
جاهدوا فى سبيل الله باءيديكم فان لم تقدروا فجاهدوا باءلسنتكم فان لم تقدروا فجاهدوا بقلوبكم ؛(٩٤)
در راه خدا با دستهاى خود جهاد كنيد، اگر نتوانستيد با زبانهاى خود و اگر باز هم نتوانستيد با قلب خود جهاد كنيد.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
حرس ليلة فى سبيل الله عزوجل اءفضل من اءلف ليلة يقام ليلها و يصام نهارها؛(٩٥)
يك شب نگهبانى در راه خدا برتر است از هزار شبانه روز كه شبهايش به عبادت و روزهايش به روزه دارى سپرى شود.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءفضل الجهاد من اءصبح لايهم بظلم اءحد؛(٩٦)
برترين جهاد آن است كه انسان روز خود را آغاز كند در حالى كه در انديشه ستم كردن به احدى نباشد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
جهاد المراءة حسن التبعل ؛(٩٧)
جهاد زن خوب شوهردارى كردن است
(٨)امام علىعليه‌السلام :
جاهد شهوتك وغالب غضبك وخالف سوء عادتك ، تزك نفسك ، ويكمل عقلك و تستكمل ثواب ربك ؛(٩٨)
با هوا و هوس خود جهاد كن ، برخشمت مسلط شو و باعادتهاى بد خود مخالفت كن تا نفست پاكيزه شود، عقلت به كمال برسد و از پاداش پروردگارت بهره كامل ببرى
(٩)امام علىعليه‌السلام :
عليكم بالجد والاجتهاد و التاءهب والاستعداد والتزود فى منزل الزاد ولاتغرنكم الحياة الدنيا كما غزت من كان قبلكم من الامم الماضية والقرون الخالية ؛(٩٩)
بر شما باد تلاش و سختكوشى و مهيا شدن و آماده گشتن و توشه برداشتن از سراى توشه (دنيا). مبادا زندگى دنيا شما را بفريبد چنان كه ملتهاى گذشته و اقوام پيشين را فريفت
(١٠)امام باقرعليه‌السلام :
لما قال له رجل ضعيف العمل قليل الصلاة قليل الصوم ولكن اءرجو اءن لا آكل الا حلالا و لا اءنكح الا حلالا: واءى جهاد اءفضل من عفة بطن وفرج ؟!؛(١٠٠)
در پاسخ كسى كه عرض كرد: من در عمل ناتوانم و نماز و روزه كم به جاى مى آورم اما سعى مى كنم جز حلال نخورم و جز با حلال نزديكى نكنم فرمودند: چه جهادى برتر از پاك نگهداشتن داشتن شكم و شرمگاه ؟!.
١١ - توكل
(١)امام علىعليه‌السلام :
التوكل على الله نجاة من كل سوء وحرز من كل عدو؛(١٠١)
توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است
(٢)امام علىعليه‌السلام :
من توكل على الله ذلت له الصعاب وتسهلت عليه الاسباب ؛(١٠٢)
هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برايش فراهم مى گردد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من توكل على الله كفاه مؤ نته ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(١٠٣)
هر كس به خدا توكل كند، خداوند هزينه او را كفايت مى كند و از جايى كه گمان نمى برد به او روزى مى دهد.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
ان الغنى والعز يجولان فاذا ظفرا بموضع التوكل اءو طنا؛(١٠٤)
بى نيازى و عزت به هر طرف مى گردند و چون به جايگاه توكل دست يافتند در آنجا قرار مى گيرند.
(٥)امام باقرعليه‌السلام :
من توكل على الله لايغلب ومن اعتصم بالله لايهزم ؛(١٠٥)
هر كس به خدا توكل كند، مغلوب نشود و هر كس به خدا توسل جويد، شكست نخورد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
التوكل بعد الكيس مؤ عظة ؛(١٠٦)
توكل كردن (به خدا) بعد از به كار بردن عقل ، خود موعظه است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الطيرة شرك ومامنا الا ولكن الله يذهبه بالتوكل ؛(١٠٧)
فال بد زدن شرك است و هيچ كس از ما نيست مگر اين كه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود، اما خداوند با توكل به او آن را از بين مى برد.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
راءى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قوما لا يزرعون قال : ما اءنتم ؟ قالوا: نحن المتوكلون ، قال : لا، بل اءنتم المتكلون ؛(١٠٨)
رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گروهى را كه كشت و كار نمى كردند، ديدند و فرمودند: شما چه كاره ايد؟ عرض كردند ما توكل كننده گانيم فرمودند: نه ، شما سرباريد.
(٩)امام كاظمعليه‌السلام :
لما سئل عن قوله تعالى : (ومن يتوكل على الله فهو حسبه) -: التوكل على الله درجات ، منها اءن تتوكل على الله فى امورك كلها فما فعل بك كنت عنه راضيا تعلم اءنه لاياءلوك خيرا وفضلا وتعلم اءن الحكم فى ذلك له فتوكل على الله بتفويض ذلك اليه وثق به فيها وفى غيرها؛(١٠٩)
در پاسخ به سوال از آيه «و هر كس به خدا توكل كند او براى وى بس است» توكل كردن بر خدا درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در تمام كارهايت به خدا توكل كنى و هر چه با تو كرد از او خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هيچ خير و تفضلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم ، حكم اوست ، پس با واگذارى كارهايت به خدا بر او توكل كن و در آن كارها و ديگر كارها به او اعتماد داشته باش
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يقول الله عزوجل ما من مخلوق يعتصم دونى الا قطعت اءسباب السماوات واءسباب الارض من دونه فان ساءلنى لم اعطه وان دعانى لم اجبه ؛(١١٠ )
خداوند عزوجل مى فرمايد: هيچ مخلوقى نيست كه به غير من پناه ببرد، مگر اينكه دستش را از اسباب و ريسمانهاى آسمانها و زمين كوتاه كنم ، پس اگر از من بخواهد عطايش نكنم و اگر مرا بخواند جوابش ندهم
١٢ - دعا
(١)امام صادقعليه‌السلام :
عليكم بالدعاء، فانكم لاتقربون الى الله بمثله ، و لا تتركوا صغيرة لصغيرها اءن تدعوابها، ان صاحب الصغار هو صاحب الكبار؛(١١١)
شما را سفارش مى كنم به دعا كردن ، زيرا با هيچ چيز به مانند دعا به خدا نزديك نمى شويد. و دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را، به خاطر كوچك بودنش رها نكنيد، زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست
(٢)امام حسن مجتبىعليه‌السلام :
انا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه الا الرضا اءن يدعو الله فيستجاب له ؛(١١٢)
كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى خدا خطور نكند، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من سره ان يستجيب الله له عند الشدائد والكرب فليكثر الدعاء فى الرخاء؛(١١٣)
هر كس دوست دارد خداوند هنگام سختى ها و گرفتارى ها دعاى او را اجابت كند، در هنگام آسايش ، دعا بسيار كند.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ليس شى ء اءسرع اجابة من دعوة غائب لغائب ؛(١١٤)
هيچ دعايى زودتر از دعايى كه انسان در غياب كسى مى كند، مستجاب نمى شود.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اغتنموا الدعاء عند الرقة فانها رحمة ؛(١١٥)
دعا كردن را در هنگام رقت قلب غنيمت شمريد، كه رقت قلب ، رحمت است
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
اذا اراد اءحدكم اءن يستجاب له فليطيب كسبه وليخرج من مظالم الناس ، و ان الله لا يرفع اليه دعاء عبد وفى بطنه حرام اءو عنده مظلمة لاحد من خلقه ؛(١١٦)
هر كس بخواهد دعايش مستجاب شود، بايد كسب خود را حلال كند و حق مردم را بپردازد. دعاى هيچ بنده اى كه مال حرام در شكمش باشد يا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى رود.
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
ان العبد ليدعو فيقول الله عزوجل للملكين : قد استجبت له ولكن احبسوه بحاجته ، فانى احب اءن اءسمع صوته وان العبد ليدعو فيقول الله تبارك و تعالى : عجلوا له حاجته فانى ابغض صوته ؛(١١٧)
هر آينه بنده دعا مى كند و خداوند عزوجل به دو فرشته مى فرمايد: من دعاى او را مستجاب كردم اما حاجتش را نگهداريد، زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم و همانا بنده دعا مى كند و خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد: زود خواسته اش را برآوريد كه من خوش ندارم صداى او را بشنوم
(٨)امام سجادعليه‌السلام :
من لم يرج الناس فى شى ء ورد اءمره الى الله عزوجل فى جمع اموره استجاب الله عزوجل له فى كل شى ء؛(١١٨)
هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد اجابت كند.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
ربما ساءلت الشى ء فلا توتاه واوتيت خيرا منه عاجلا اءو آجلا اءو صرف عنك لما هو خير لك ، فلرب اءمر طلبته فيه هلاك دينك لو اوتيته ، فاتكن مساءلتك فيما يبقى لك جماله وينفى عنك وباله ؛(١١٩)
___________________
پاورقى ها ٥١- غاية المرام ١/١١٥.
٥٢- امالى طوسى ٣٤٩/٧٢١.
٥٣- بحارالانوار ٢/٣٠/١٣.
٥٤- امالى صدوق ١/٥٦٢/٧٥٥.
٥٥- كافى ٣/٣٤٣/١٣.
٥٦- المنتخب للطريحى ص ٧٠.
٥٧- كافى ٢/٧٨/١٠.
٥٨- منتخب الاثر ١/٢٤٩/٨.
٥٩- جامع الاخبار ص ٤٦.
٦٠- من لا يحضره الفقيه ٢/٥٨٣/٣١٨٧.
٦١- امالى طوسى ٦٤٧/١٣٤٠.
٦٢- الفردوس ٢/٤٠٤/٣٧٩٦.
٦٣- سنن الدار قطنى ١/٢٠١/٩٧٤.
٦٤- مسند ابن حنبل ٢/١٢٩.
٦٥- غررالحكم ٥/١١٦/٧٥٩٢.
٦٦- تحف العقول ص ١٧٤.
٦٧- كافى ٣/٢٦٦/١١.
٦٨- كافى ٣/٣٤٣/١٥.
٦٩- التهذيب ٢/١١٠/١٨٣.
٧٠- محاسن ١/٣٩٦/٨٨٥.
٧١- معانى الاخبار ص ٤٠٩.
٧٢- نهج الفصاحه ح ١٨٥٤.
٧٣- دعائم الاسلام ١/٢٦٩.
٧٤- كافى ٤/٩٥/١.
٧٥- بحارالانوار ٤٠/٣٣١/١٣.
٧٦- شرح نهج البلاغه ٢٠/٢٩٩/٤١٧.
٧٧- الدعوات للراوندى ص ٢٧.
٧٨- بحارالانوار ٩٦/٣٧١/٥٣.
٧٩- مستدرك الوسائل ٧/٣٦٩/٨٤١.
٨٠- بحارالانوار ٩٦/٣٢٥/١٥.
٨١- نهج البلاغه حكمت ٣٧٤.
٨٢- غررالحكم ٢/٦١١/٣٦٤٨.
٨٣- امالى صدوق ص ٢٥٤.
٨٤- بحارالانوار ١٠٠/٨٧/٦٤.
٨٥- كافى ٢/٥٠/١.
٨٦- تهذيب الاحكام ٦/١٨١/٢٢.
٨٧- كافى ٥/٥٦/١.
٨٨- نهج الفصاحه ح ٣٠١٠.
٨٩- كافى ٥/٥٦/١.
٩٠- مستدرك الوسايل ١٢/١٧٩/١٣٨١٧.
٩١- نهج البلاغه خطبه ٢٧.
٩٢- وسائل الشيعه ١١/٩/١٥.
٩٣- شرح نهج البلاغه ٣/١٨٤.
٩٤- بحارالانوار ١٠٠/٤٩/٢٣.
٩٥- كنزالعمال ٤/٣٢٦/١٠٧٣٠.
٩٦- محاسن ١/٢٩٢/١٤٤٩.
٩٧- خصال ص ٦٢٠.
٩٨- غررالحكم ٣/٣٦٥/٤٧٦٠.
٩٩- نهج البلاغه خطبه ٢٣٠.
١٠٠- محاسن ١/٢٩٢/٤٤٨.
١٠١- بحارالانوار ٧٨/٧٩/٥٦.
١٠٢- غررالحكم ٥/٤٢٥/٩٠٢٨.
١٠٣- كنزالعمال ٣/١٠٣/٥٦٩٣.
١٠٤- كافى ٢/٦٥/٣.
١٠٥- جامع الاخبار ص ٣٢٢.
١٠٦- كنزالعمال ٣/١٠٣/٥٦٩٦.
١٠٧- سنن ابن ماجه ٢/١١٧٠/٣٥٣٨.
١٠٨- مستدرك الوسائل ١١/٢١٧/١٢٧٨٩.
١٠٩- كافى ٢/٦٥/٥.
١١٠- امالى طوسى ٥٨٥/١٢١٠.
١١١- كافى ٢/٤٦٧/٦.
١١٢- كافى ٢/٦٢/١١.
١١٣- نهج الفصاحه ح ٣٠٢٣.
١١٤- بحارالانوار ٩٣/٣٥٩/١٧.
١١٥- بحارالانوار ٩٣/٣٤٧/١٤.
١١٦- بحارالانوار ٩٣/٣٢١/٣١.
١١٧- كافى ٢/٤٨٩/٣.
١١٨- كافى ٢/١٤٨/٣.
١١٩- نهج البلاغه نامه ٣١.
گاه چيزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دير يا زود بهتر است از آن به تو داده مى شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از بر آورده شدن خواسته ات دريغ مى شود، زيرابسا خواسته اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى انجامد، پس ، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛(١٢٠)
هر كس مى خواهد دعايش مستجاب شود و غمش از بين برود بايد گره از كار گرفتارى باز كند.
١٣ - شكر
(١)امام صادقعليه‌السلام :
لو كان عند الله عبادة تعبد بها عباده المخلصون اءفضل من الشكر على كل حال لاطلق لفظه فيهم من جميع الخلق بها فلما لم يكن اءفضل منها خصها من بين العبادات وخص اءربابها، فقال تعالى (وقليل من عبادى الشكور)؛(١٢١)
اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكر گزارى در همه حال بود كه بندگان مخلص با آن عبادتش كنند، هر آينه آن كلمه را درباره خلقش به كار مى برد، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود: «واندكى از بندگان من سپاس گزارند»
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الطاعم الشاكر له من الاجر كاءجر الصائم المحتسب ، والمعافى الشاكر له من الاجر كاءجر المبتلى الصابر، والمعطى الشاكر له من الاجر كاءجر المحروم القانع ؛(١٢٢)
سير سپاسگذار اجرش همانند روزه دارى است اگر براى خدا روزه مى گيرد، تندرست سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد كه بيمار شكيبا و بخشنده سپاسگزار همان اجر را دارد كه تنگدست قانع
(٣)امام حسينعليه‌السلام :
شكرك لنعمة سالفة يقتضى نعمة آنفة ؛(١٢٣)
شكر تو بر نعمت گذشته ، زمينه ساز نعمت آينده است
(٤)امام علىعليه‌السلام :
اءكثر اءن تنظر الى من فضلت عليه ، فان ذلك من اءبوابك الشكر؛(١٢٤)
به كسى كه به او برترى داده شده اى بسيار بنگر، زيرا اين كار يكى از انگيزه هاى شكر گزارى است
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
ما من عبد اءنعم الله عليه فعرف اءنها من عند الله الا غفر الله له قبل اءن يحمده ؛(١٢٥)
هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه ، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
اءدنى الشكر روية النعمة من الله من غير علة يتعلق القلب بها دون الله عزوجل والرضا بما اعطى والا تعصيه بنعمته و تخالفه بشى ء من اءمره ونهيه بسبب نعمته ؛(١٢٦)
كم ترين سپاسگزارى ، اين است كه انسان نعمت را (مستقيما) از خدا بداند و جز او علتى براى او نداند و نيز به آنچه خداوند عطايش كرده ، خرسند باشد و با نعمت او مرتكب گناه وى نشود و نعمت خدا را وسيله مخالفت با امر و نهى او قرار ندهد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله ليرضى عن العبد اءن ياءكل الاكلة فيحمده عليها اءو يشرب الشربة فيحمده عليها؛(١٢٧)
خداوند از بنده اى كه پس از خوردن لقمه اى غذا و يا آشاميدن جرعه اى او را سپاس مى گويد، خشنود مى گردد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
اءوحى الله تعالى الى موسىعليه‌السلام يا موسى اشكرنى حق شكرى فقال : يا رب و كيف اءشكرك حق شكرك ، وليس من شكر اءشكرك به الا واءنت انعمت به على ؟! فقال : يا موسى الان شكرتنى حين علمت اءن ذلك منى ؛(١٢٨)
خداى تعالى به موسىعليه‌السلام وحى فرمود كه : اى موسى مرا چنان كه بايد شكر كن موسى عرض كرد: پروردگارا چگونه تو را چنان كه بايد شكر گويم حال آن كه هر شكرى كه تو را مى گويم خود نعمتى است كه تو به من ارزانى داشته اى ؟ فرمود: اى موسى حال كه دانستى توفيق آن شكر را هم من به تو داده ام ، شكر مرا ادا كرده اى
(٩)اما رضاعليه‌السلام :
اعلموا اءنكم لا تشكرون الله تعالى بشى ء بعد ايمان بالله وبعد الاعتراف بحقوق اءولياء الله من آل محمد رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اءحب اليه من معاونتكم لاخوانكم المومنين على دنياهم ؛(١٢٩)
بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء الله از آل محمد پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مومن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد.
(١٠)امام جوادعليه‌السلام :
نعمة لاتشكر كسيئة لاتغفر؛(١٣٠)
نعمتى كه سپاسگزارى نشود مانند گناهى است كه آمرزيده نشود.
١٤ - تقوا
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من رزق تقى فقد رزق خير الدنيا والاخرة ؛(١٣١)
هر كس تقوا روزى اش شود، خير دنيا و آخرت روزى او شده است
(٢)امام علىعليه‌السلام :
ان التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه فاتقوا الله الذى ان اسررتم علمه وان اعلنتم كتبه ؛(١٣٢)
نهايت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفريدگانش تقواست ، پس تقوا از خداوندى بكنيد كه اگر پنهان كنيد مى داند و اگر آشكار سازيد مى نويسد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
لو ان السماوات والارض كانتا على عبد رتقا ثم اتقى الله لجعل الله له منها مخرجا ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(١٣٣)
اگر آسمان ها و زمين راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پيشه كند، خداوند حتما راه گشايشى براى او فراهم خواهد كرد و از جايى كه گمان ندارد روزى اش خواهد داد.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
ان لاهل التقوى علامات يعرفون بها: صدق الحديث واداء الامانة والوفاء بالعهد و...؛(١٣٤)
تقواپيشگان نشانه هايى دارند كه با آن شناخته مى شوند: راستگويى ، امانتدارى ، وفاى به عهد و...
(٥)امام علىعليه‌السلام :
التقى سابق الى كل خير؛(١٣٥)
تقواپيشه بر انجام هر كار خيرى سبقت مى گيرد.
(٦)امام باقرعليه‌السلام :
ان الله عزوجل يقى بالتقوى عن العبد ما عزب عنه عقله ويجلى باتقوى عنه عماه وجهله ؛(١٣٦)
خداوند به وسيله تقوا بنده را حفظ مى كند از آنچه كه عقلش به او نمى رسد و كور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اتقى الناس من قال الحق فيما له وعليه ؛(١٣٧)
با تقواترين مردم ، كسى است كه در آنچه به نفع يا ضرر اوست ، حق را بگويد.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تمام التقوى ان تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت ؛(١٣٨)
تمام و كمال تقوا اين است كه آنچه را نمى دانى بياموزى و بدانچه مى دانى عمل كنى
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
سئل الامام الصادقعليه‌السلام عن قول الله عزوجل : (اتقوا الله حق تقاته) قال : يطاع فلا يعصى ويذكر فلا ينسى ويشكر فلا يكفر؛(١٣٩)
از امام صادقعليه‌السلام در باره آيه (تقواى الهى داشته باشيد آنگونه كه حق تقواست) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى كند، به ياد اوست و فراموشش نمى كند، شكرگزار اوست و كفران نمى كند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا يكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبة الشريك لشريكه فيعلم من اين مطعمه ومن اين مشربه ومن اين ملبسه امن حل ذلك امام على من حرام ؛(١٤٠)
انسان از تقواپيشگان نيست مگر آن كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريك ، از خود حساب بكشد و بداند خوردنى ، نوشيدنى و پوشيدنى اش از كجاست آيا از حلال است يا حرام ؟
١٥ - نيت
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
النية الحسنة تدخل صاحبها الجنة ؛(١٤١)
نيت خوب صاحب خويش را به بهشت مى برد.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
وصول المرء الى كل ما يبتغيه من طيب عيشه واءمن سربه وسعه رزقه ، بحسن نيته وسعة خلقه ؛(١٤٢)
آدمى با نيت خوب و خوش اخلاقى به تمام آنچه در جستجوى آن است ، از زندگى خوش و امنيت محيط و وسعت روزى ، دست مى يابد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
من حسنت نيته اءمده التوفيق ؛(١٤٣)
هر كس نيتش خوب باشد، توفيق ياريش خواهد نمود.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
حسن النية من سلامة الطوية ؛(١٤٤)
نيت خوب ، برخاسته از سلامت درون است
(٥)امام سجادعليه‌السلام :
اللهم وانته بنيتى الى اءحسن النيات وبعملى الى اءحسن الاعمال ، اللهم وفر بلطفك نيتى ؛(١٤٥)
خدايا... نيتم را به بهترين نيت ها و عملم را به بهترين اعمال برسان ، خدايا به لطف خود نيت مرا كامل گردان
(٦)امام علىعليه‌السلام :
اءبلغ ماتستدر به الرحمة اءن تضمر لجميع الناس الرحمة ؛(١٤٦)
موثرترين وسيله جلب رحمت خدا اين است كه خيرخواه همه مردم باشى
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
قال الله تعالى : اذا هم عبدى بحسنه ولم يعملها كتبتهاله حسنة فان عملها كتبتها له عشر حسنات الى سبعمائة ضعف واذاهم بسيئة ولم يعملها لم اءكتبها عليه فان عملها كتبتها عليه سيئة واحدة ؛(١٤٧)
خداى والا مى فرمايد: وقتى بنده من كار نيكى اراده كند و نكند آن را يك كار نيك براى وى ثبت كنم و اگر بكند ده كار نيك تا هفتصد برابر ثبت كنم و وقتى كار بدى اراده كند و نكند بر عهده او ثبت نكنم و اگر بكند يك كار بد بر عهده او ثبت كنم
(٨)امام علىعليه‌السلام :
اذا فسدت النية وقعت البلية ؛(١٤٨)
هر گاه نيت فاسد شود، بلا و گرفتارى پيش مى آيد.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
صاحب النية الصادقة صاحب القلب السليم ، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخليص النية لله فى الامور كلها؛(١٤٩)
كسى كه نيت درست داشته باشد، دل سالم و پاك دارد، زيرا سالم داشتن دل از وسوسه هاى شيطانى به سبب خالص گردانيدن نيت در همه كارها براى خداوند است
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
واو اءن الناس حين تنزل بهم النقم وتزول عنهم النعم ، فزعوا الى ربهم بصدق من نياتهم ووله من قلوبهم ، لرد عليهم كل شارد، واءصلح لهم كل فاسد؛(١٥٠)
اگر مردم به هنگامى كه بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت ، با نيت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگار خود پناه مى بردند، بى گمان هر از دست رفته اى به آنان باز مى گشت و هرفاسدى اصلاح مى شد.
١٦ - دانش
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير الدنيا والاخرة مع العلم و شر الدنيا والاخرة مع الجهل ؛(١٥١)
خير دنيا و آخرت با دانش است و شر دنيا و آخرت با نادانى
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه ؛(١٥٢)
داناترين مردم كسى است كه دانش ديگران را به دانش خود بيفزايد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
طلب العلم فريضة على كل مسلم اءلا ان الله يحب بغاة العلم ؛(١٥٣)
طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است خداوند جويندگان دانش را دوست دارد.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
كل وعاء يضيق بما جعل فيه الا وعاء العلم فانه يتسع به ؛(١٥٤)
فضاى هر ظرفى بر اثر محتواى خود تنگ مى شود مگر ظرف دانش كه با تحصيل علوم ، فضاى آن بازتر مى گردد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
زكاة العلم بذله لمستحقه واجهاد النفس فى العمل به ؛(١٥٥)
زكات دانش ، آموزش كسانى كه شايسته آن اند و كوشش در عمل به آن است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على وللعالم ثلاث علامات : صدق الكلم واحتناب الحرام واءن يتواضع للناس كلهم ؛(١٥٦)
يا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگويى ، حرام گريزى و فروتنى در برابر همه مردم
(٧)امام علىعليه‌السلام :
خير العلم مانفع ؛(١٥٧)
بهترين علم آن است كه مفيد باشد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
لاينبغى لمن لم يكن عالما اءن يعد سعيدا؛(١٥٨)
كسى كه بهره اى از دانش ندارد معنا ندارد كه ديگران او را سعادتمند بدانند.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الناس رجلان : عالم و متعلم و لا خير فيما سواهما؛(١٥٩)
مردم دو گروه اند: دانشمند و دانش اندوز و در غير اين دو، خيرى نيست
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
من تعلم العلم وعمل به وعلم لله دعى فى ملكوت السماوات عظيما فقيل : تعلم لله وعمل لله وعلم لله ؛(١٦٠)
هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.
١٧ - نادانى
(١)امام علىعليه‌السلام :
اعظم المصائب الجهل ؛(١٦١)
بزرگ ترين مصيبت ها، نادانى است
(٢)امام علىعليه‌السلام :
لا يزكو مع الجهل مذهب ؛(١٦٢)
هيچ آيينى ، با نادانى رشد نمى كند.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
كم من عزيز اءذله جهله ؛(١٦٣)
چه بسيار عزيزى كه ، نادانى اش او را خوار ساخت
(٤)امام علىعليه‌السلام :
العقل يهدى و ينجى ، والجهل يغوى ويردى ؛(١٦٤)
عقل راهنمايى مى كند و نجات مى دهد و نادانى گمراه مى كند و نابود مى گرداند.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
الجهل اءصل كل شر؛(١٦٥)
نادانى ريشه همه بديهاست
(٦)امام علىعليه‌السلام :
العلم قاتل الجهل ؛(١٦٦)
دانش ، نابود كننده نادانى است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الجاهل من عصى الله وان كان جميل المنظر عظيم الخطر؛(١٦٧)
نادان كسى است كه نافرمانى خدا كند، اگر چه زيبا چهره و داراى موقعيتى بزرگ باشد.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
قلب ليس فيه شى ء من الحكمة كبيت خرب فتعلموا وعلموا وتفقهوا ولا تموتوا جهالا فان الله لايعذر على الجهل ؛(١٦٨)
دلى كه در آن حكمت نيست ، مانند خانه ويران است ، پس بياموزيد و تعليم دهيد، بفهميد و نادان نميريد. براستى كه خداوند بهانه اى را براى نادانى نمى پذيرد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
لو لاخمس خصال لصار الناس كلهم صالحين : اءولها القناعة بالجهل ، الحرص على الدنيا، والشح بالفضل ، والرياء فى العمل والاعجاب بالراءى ؛(١٦٩)
اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان مى شدند: قانع بودن به نادانى ، حرص به دنيا، بخل ورزى به زيادى ، ريا كارى در عمل ، و خود راءيى
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
ان الله لم ياءخذ على الجهال عهدا بطلب العلم حتى اءخذ على العلماء عهدا ببذل العلم للجهال ، لان العلم كان قبل الجهل ؛(١٧٠)
خداوند از نادانان پيمان نگرفته كه بياموزند، تا آنكه از عالمان پيمان گرفته كه به نادانان بياموزند، زيرا دانش ، پيش از نادانى بود.
١٨ - عقل
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على العقل ما اكتسبت به الجنة وطلب به رضى الرحمن ؛(١٧١)
يا على عقل چيزى است كه با آن بهشت و خشنودى خداوند رحمان به دست مى آيد.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
اءعقل الناس اءبعدهم عن كل دنية ؛(١٧٢)
عاقل ترين مردم كسى است كه از همه پستى ها به دور باشد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
من لم يهذب نفسه لم ينتفع بالعقل ؛(١٧٣)
هر كس خود را تزكيه نكند، از عقل بهره نمى برد.
(٤)امام حسينعليه‌السلام :
لا يكمل العقل الا باتباع الحق ؛(١٧٤)
عقل جز با پيروى از حق كامل نمى شود.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
اءفضل الناس عقلا اءحسنهم تقديرا لمعاشه واءشدهم اهتماما باصلاح معاده ؛(١٧٥)
عاقل ترين مردم كسى است كه در امور زندگيش بهتر برنامه ريزى كند و در اصلاح آخرتش بيشتر همت نمايد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
زكوة العقل احتمال الجهال ؛(١٧٦)
زكات عقل تحمل نادان است
(٧)امام علىعليه‌السلام :
ردع النفس عن زخارف الدنيا ثمرة العقل ؛(١٧٧)
دورى از تجملات دنيا ميوه عقل است
(٨)امام علىعليه‌السلام :
ليس العاقل من يعرف الخير من الشر ولكن العاقل من يعرف خير الشرين ؛(١٧٨)
عاقل آن نيست كه خير را از شر تشخيص دهد، بكله عاقل كسى است كه ميان دو شر، آن را كه ضررش كمتر است بشناسد.
(٩)امام حسينعليه‌السلام :
اذا وردت على العاقل لمة قمع الحزن بالحزم و قرع العقل للاحتيال ؛(١٧٩)
چون براى عاقل مشكلى پيش آيد، غم خود را با هوشيارى و دورانديشى از ميان مى برد و عقل را به چاره جويى وامى دارد.
(١٠)امام باقرعليه‌السلام :
ان الله تبارك و تعالى يحاسب الناس على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنيا؛(١٨٠)
خداوند (در روز قيامت) از بندگانش به مقدار عقلى كه به آنها داده بازخواست خواهد كرد.
١٩ - مكارم الاخلاق
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ؛(١٨١)
براستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده ام
(٢)امام علىعليه‌السلام :
عليكم بمكارم الاخلاق فانها رفعة واياكم والاخلاق الدنية فانها تضع الشريف و تهدم المجد؛(١٨٢)
به مكارم اخلاق پايبند باشيد كه آن مايه سربلندى است و از اخلاق پست دورى كنيد كه آن انسانهاى شريف را پست و بزرگوارى را از بين مى برد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
نزه عن كل دنية نفسك ، و اءبذل فى المكارم جهدك تخلص من المآثم وتحرز المكارم ؛(١٨٣)
خودت را از هر پستى پاك كن ، و در راه مكارم اخلاق نهايت كوشش خود را به كارگير تا از گناهان برهى و مكارم را بدست آورى
(٤)امام علىعليه‌السلام :
لو كنا لانرجو جنة و لا نخشى نارا و لا ثوابا و لا عقابا لكان ينبغى لنا اءن نطلب مكارم الاخلاق فانها مما تدل على سبيل النجاح ؛(١٨٤)
اگر هم به بهشت اميد (وباور) نمى داشتيم و از دوزخ نمى هراسيديم و پاداش و كيفرى در ميان نمى بود باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق برآييم ، زيرا كه راه موفقيت و پيروزى در تحصيل مكارم اخلاق است
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
وقد سئل عن مكارم الاخلاق : العفو عمن ظلمك وصيلة من قطعك واعطاء من حرمك وقول الخق ولو على نفسك ؛(١٨٥)
درباره مكارم اخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
لا تكمل المكارم الا بالعفاف والايثار؛(١٨٦)
مكارم اخلاق به كمال نمى رسد، مگر با پاكدامنى و از خود گذشتگى
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اذا رغبت فى المكارم فاجتنب المحارم ؛(١٨٧)
اگر خواهان مكارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى كن
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
ان الله تبارك وتعالى خص رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بمكارم الخلاق ، فامتحنوا اءنفسكم فان كانت فيكم فاحمدوا الله عزوجل وارغبوا اليه فى الزيادة منها - فذكرها عشرة -: اليقين ، والقناعة ، والصبر، والشكر، والحلم ، وحسن الخلق ، والسخاء، والغيرة ، والشجاعة ، والمروءة ؛(١٨٨)
خداى تبارك و تعالى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را به مكارم الاخلاق مخصوص گردانيد. پس شما نيز خود را بيازماييد، اگر اين صفت ها در شما بود خداى عزوجل را سپاس گوييد و از او اين مكارم را بيشتر بخواهيد. سپس آن ده خصلت را برشمردند يقين ، قناعت ، صبر، شكر، بردبارى ، خوش اخلاقى ، سخاوت ، غيرت ، شجاعت و جوانمردى
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
لجراح المدائنى -: اءلا احدثك بمكارم الاخلاق ؟ الصفح عن الناس ، و مواساة الرجل اخاه فى ماله ، وذكر الله كثيرا؛(١٨٩)
به جراح مدائنى فرمودند: آيا به تو بگويم كه مكارم اخلاق چيست ؟ گذشت كردن از مردم ، سهيم كردن برادر (دينى) در مال خود و بسيار به ياد خدا بودن
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
المكارم عشر، فان استطعت اءن تكون فيك فلتكن ...: صدق الباءس ، وصدق اللسان ، واءداء الامانة ، وصلة الرحم ، واقراء الضيف ، واطعام السائل ، والمكافاة على الصنائع ، والتدمم للجار، والتذمم للصاحب ، وراءسهن الحياء؛(١٩٠)
مكارم ده تاست : اگر مى توانى آنها را داشته باش ...: استقامت در سختى ها، راستگويى ، امانتدارى ، صله رحم ، ميهمان نوازى ، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه ، مراعات حق و حرمت رفيق و در راءس همه ، حيا.
٢٠ - اخلاق
(١)امام حسينعليه‌السلام :
الخلق الحسن عبادة ؛(١٩١)
خوش اخلاقى عبادت است
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
ان مما يزين الاسلام الاخلاق الحسنة فيما بين الناس ؛(١٩٢)
خوش اخلاقى در بين مردم زينت اسلام است
(٣)امام علىعليه‌السلام :
من حسنت خليقته طابت عشرته ؛(١٩٣)
هر كس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاكيزه و گوارا مى گردد.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
البر و حسن الخلق يعمران الديار ويزيدان فى الاعمار؛(١٩٤)
نيكى و خوش اخلاقى ، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
حسن الاخلاق يدر الارزاق ويونس الرفاق ؛(١٩٥)
خوش اخلاقى روزى ها را زياد مى كند و ميان دوستان انس و الفت پديد مى آورد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
حسنوا اءخلاقكم والطفوا بجيرانكم واءكرموا نساءكم تدخلوا الجنة بغير حساب ؛(١٩٦)
اخلاق خود را نيكو كنيد و با همسايگان خود مهربان باشيد و زنان خود را گرامى بداريد تا بى حساب وارد بهشت شويد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
عود نفسك الجميل فباعتيادك اياه يعود لذيذا؛(١٩٧)
خود را به كارهاى زيبا (خداپسندانه) عادت بده كه اگر به آنها عادت كنى برايت لذت بخش مى شوند.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
روضوا اءنفسكم على الاخلاق الحسنة فان العبد المومن يبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم ؛(١٩٨)
خودتان را بر خوش اخلاقى تمرين و رياضت دهيد، زيرا كه بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گير شب زنده دار مى رسد.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
لما سئل عن حد حسن الخلق : تلين جانبك و تطيب كلامك وتلقى اءخاك ببشر حسن ؛(١٩٩)
در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى ، گفتارت پاكيزه و مودبانه باشد و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى
(١٠)
رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله :
اءلا انبئكم بخياركم ؟ قالوا: بلى يا رسول الله قال : اءحسنكم اءخلاقا الموطئون اكنافا، الذين ياءلفون و يؤ لفون ؛(٢٠٠)
آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم ؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترين شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با ديگران انس مى گيرند و ديگران نيز با آنان انس و الفت مى گيرند.
___________________
پاورقى ها ١٢٠- نهج الفصاحه ح ٢٩٦١.
١٢١- مصباح الشريعه ص ٢٤.
١٢٢- كافى ٢/٩٤/١.
١٢٣- نزهة الناظر ص ٨٠.
١٢٤- نهج البلاغه از نامه ٦٩.
١٢٥- كافى ٢/٤٢٧/٨.
١٢٦- مصباح الشريعه ص ٢٤.
١٢٧- نهج الفصاحه ح ٧٩١.
١٢٨- كافى ٢/٩٩/٢٧.
١٢٩- عيون الاخبار الرضاعليه‌السلام ١/١٨٠.
١٣٠- اعلام الدين ص ٣٠٩.
١٣١- كنزالعمال ٣/٩١/٥٦٤١.
١٣٢- غررالحكم ٢/٥٩٣/٣٦٢٠.
١٣٣- غررالحكم ٥/١١٨/٧٧٩٩.
١٣٤- خصال ص ٤٨٣.
١٣٥- بحارالانوار ٧٨/٩٠/٩٥.
١٣٦- كافى /٨/٥٢/١٦.
١٣٧- معانى الاخبار ص ١٩٥.
١٣٨- تنبيه الخواطر ٢/١٢٠.
١٣٩- بحارالانوار ٧٠/٢٩٢/٣١.
١٤٠- كنزالعمال ٣/٦٩٩/٨٥٠١.
١٤١- نهج الفصاحه ح ٣١٦٣.
١٤٢- غررالحكم ٦/٢٤٥/١٠١٤١.
١٤٣- غررالحكم ٥/٤٦٢/٩١٨٦.
١٤٤- غررالحكم ٣/٣٨٤/٤٨١٧.
١٤٥- صحيفه سجاديه از دعاى بيستم
١٤٦- غررالحكم ٢/٤٧٦/٣٣٥٤.
١٤٧- نهج الفصاحه ح ٢٠٦٨.
١٤٨- غررالحكم ٣/١٢٥/٤٠٢١.
١٤٩- بحارالانوار ٧٠/٢١٠/٣٢.
١٥٠- نهج البلاغه خطبه ١٧٨.
١٥١- بحارالانوار ١/٢٠٤/٢٣.
١٥٢- امالى صدوق ١/٧٣/٤١.
١٥٣- كافى ١/٣٠/١.
١٥٤- نهج البلاغه حكمت ١٩٦.
١٥٥- غررالحكم ٣/٤٢١/٤٩٥١.
١٥٦- ميراث حديث ٢/٣٥/١٢٠.
١٥٧- غررالحكم ٣/٤٢١/٤٩٥١.
١٥٨- تحف العقول ص ٢٤٦.
١٥٩- نهج الفصاحه ح ٣١٤٥.
١٦٠- كافى ١/٣٥/٦.
١٦١- غررالحكم ٢/٣٧١/٢٨٤٤.
١٦٢- غررالحكم ٦/٣٦٣/١٠٥٤٢.
١٦٣- غررالحكم ٤/٥٤٦/٦٩٢٢.
١٦٤- غررالحكم ٢/١٥٢/٢١٥١.
١٦٥- غررالحكم ١/٢٠٥/٨١٩.
١٦٦- غررالحكم ١٠/٢٥٨/١٠٣٠.
١٦٧- كنزالفوائد ص ١٣.
١٦٨- كنزالعمال ١٠/١٤٧/٢٨٧٥٠.
١٦٩- المواعظ العدديه ص ٢٦٣.
١٧٠- كافى ١/٤١/١.
١٧١- من لا يحضره الفقيه ٤/٣٦٩/٥٧٦٢.
١٧٢- غررالحكم ٢/٤١٣/٣٠٧٣.
١٧٣- غررالحكم ٥/٤١١/٨٩٧٢.
١٧٤- بحارالانوار ٧٨/١٢٧/١١.
١٧٥- غررالحكم ٢/٤٧٢/٣٣٤٠.
١٧٦- غررالحكم ٥/١٨/٧٣٠١.
١٧٧- غررالحكم ٤/٨٨/٥٣٩٩.
١٧٨- بحارالانوار ٧٨/٦/٥٨.
١٧٩- نزهة الناظر ص /٨٤/١٣
١٨٠- بحارالانوار ١/١٠٦/٢.
١٨١- مكارم الاخلاق ص ٨.
١٨٢- بحارالانوار ٧٨/٥٣/٨٩.
١٨٣- غررالحكم ٦/١٨١/٩٩٨٩.
١٨٤- مستدرك الوسائل ١١/١٩٣/١٢٧٢١.
١٨٥- معانى الاخبار ١٩١/١.
١٨٦- غررالحكم ٦/٣٩٦/١٠٧٤٥.
١٨٧- غررالحكم ٣/١٣٨/٤٠٦٩.
١٨٨- امالى صدوق /٢٩٠/٨.
١٨٩- معانى الاخبار ١٩١/٢.
١٩٠- خصال ٤٣١/١١.
١٩١- تاريخ يعقوبى ١/٢٤٦.
١٩٢- مشكاة الانور ص ٢٤٠.
١٩٣- غررالحكم ٥/٢٣٨/٨١٥٣.
١٩٤- كافى ٢/١٠٠/٨.
١٩٥- غررالحكم ٣/٣٩٣/٤٨٥٦.
١٩٦- الشهاب فى الحكم والاداب ص ٢٤.
١٩٧- شرح نهج البلاغه ٢٠/٢٦٦/٩٢.
١٩٨- تحف العقول ص ١١١.
١٩٩- غررالحكم ص ٢٥٣/١.
٢٠٠- بحارالانوار ٧١/٣٩٦/٧٦.
٢١ - وفاى به عهد
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اقربكم غدا منى فى الموقف اصدقكم للحديث واداكم للامانة واوفاكم بالعهد واحسنكم خلقا واقربكم من الناس ؛(٢٠١)
نزديك ترين شما به من در قيامت ، راستگوترين ، امانت دارترين ، وفادارترين به عهد، خوش اخلاق ترين و نزديك ترين شما به مردم است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من كان يومن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد؛(٢٠٢)
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، هر گاه وعده مى دهد بايد وفا كند.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من عامل الناس فلم يظلمهم وحدثهم فلم يكذبهم ووعدهم فلم يخلفهم فهو ممن كملت مروته وظهرت عدالته ووجبت اخوته وحرمت غيبته ؛(٢٠٣)
هر كس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نكند، دروغ نگويد، خلف وعده ننمايد، جوانمرديش كامل ، عدالتش آشكار، برادرى با او واجب و غيبتش حرام است
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ثلاث ليس لاحد من الناس فيهن رخصة : بر الوالدين مسلما كان اؤ كافرا والوفاء بالعهد لمسلم او كافرا واداء الامانة الى مسلم كان اؤ كافرا؛(٢٠٤)
سه چيز است كه ترك آن براى هيچ كس جايز نيست : نيكى به پدر و مادر مسلمان باشند يا كافر، وفاى به عهد با مسلمان يا كافر و اداى امانت به مسلمان يا كافر.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ثلاث من كن فيه فهى راجعة على صاحبها: البغى والمكر والنكث ؛(٢٠٥)
سه خصلت است كه در هر كس باشد (آثارش) به خود او بر مى گردد: ظلم كردن ، فريب دادن ، تخلف از وعده
(٦)امام علىعليه‌السلام :
ليس من فرائض الله شى ء الناس اشد عليه اجتماعا مع تفرق اهوائهم و تشتت آرائهم من تعظيم الوفاء بالعهود؛(٢٠٦)
هيچ يك از فرائض الهى مانند وفاى به عهد نيست كه مردم به همه خواسته هاى گوناگون و ديدگاه هاى مختلف ، بيشتر بر آن اتفاق نظر داشته باشند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
واياك ان تعدهم فتتبع موعدك بخلفك فان الخلف يوجب المقت عند الله والناس ؛(٢٠٧)
بپرهيز از خلف وعده كه آن موجب نفرت خدا و مردم از تو مى شود.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
لاتعدن عدة لاتثق من نفسك بانجازها؛(٢٠٨)
وعده اى نده كه از وفاى به آن اطمينان ندارى
(٩)امام علىعليه‌السلام :
لا تعتمد على مودة من لا يوفى بعهده ؛(٢٠٩)
به دوستى كه به عهد خود وفا نمى كند اعتماد نكن
(١٠)امام سجادعليه‌السلام :
قلت لعلى بن الحسينعليه‌السلام : اخبرنى بجميع شرايع الدين قال عليه السلام : قول الحق والحكم بالعدل والوفاء بالعهد؛(٢١٠)
به امام سجادعليه‌السلام عرض كردم : مرا از تمام دستورهاى دين آگاه كنيد امامعليه‌السلام فرمودند: حقگويى ، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.
٢٢ - گذشت
(١)امام علىعليه‌السلام :
العفو تاج المكارم ؛(٢١١)
گذشت ، اوج بزرگواريهاست
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا اوقف العباد نادى مناد: ليقم من اءجره على الله وليدخل الجنة قيل : من ذالذى اءجره على الله ؟ قال : العافون عن الناس ؛(٢١٢)
هنگامى كه بندگان در پيشگاه خدا مى ايستند، آواز دهنده اى ندا دهد: آن كس كه مزدش با خداست برخيزد و به بهشت رود. گفته مى شود: چه كسى مزدش با خداست ؟ مى گويد: گذشت كنندگان از مردم
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من كثر عفوه مد فى عمره ؛(٢١٣)
هر كس پر گذشت باشد، عمرش طولانى شود.
(٤)امام رضاعليه‌السلام :
ما التقت فئتان قط الا نصر اءعظمها عفوا؛(٢١٤)
هرگز دو گروه با هم روياروى نشدند، مگر اين كه با گذشت ترين آنها پيروز شد.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من عفا عن مظلمة اءبد له الله بها عزا فى الدنيا والاخرة ؛(٢١٥)
هر كس از ظلمى كه در حق او شده گذشت كند، خداوند به جاى آن در دنيا و آخرت به او عزت مى بخشد.
(٦)امام حسينعليه‌السلام :
ان اءعفى الناس من عفا عند قدرته ؛(٢١٦)
با گذشت ترين مردم ، كسى است كه در زمان قدرت داشتن ، گذشت كند.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تعافوا تسقط الضغائن بينكم ؛(٢١٧)
از يكديگر گذشت كنيد، تا كينه هاى ميان شما از بين برود.
(٨)
امام رضاعليه‌السلام :
فى قوله تعالى : (فاصفح الصفح الجميل) -: عفو من غير عقوبة تعنيف ولا عتب ؛(٢١٨)
درباره آيه «پس گذشت كن گذشتى زيبا...» فرمودند: مقصود، گذشت بدون مجازات و تندى و سرزنش است
(٩)امام علىعليه‌السلام :
شر الناس من لايعفو عن الزلة ولايستر العورة ؛(٢١٩)
بدترين مردم كسى است كه خطاى ديگران را نبخشد و عيب را نپوشاند.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
جاز بالحسنة و تجاوزعن السيئة ما لم يكن ثلما فى الدين اءو وهنا فى سلطان الاسلام ؛(٢٢٠)
(بدى يا خوبى را) به نيكى پاداش ده و از بدى درگذر، به شرط آنكه به دين لطمه اى نزند يا در قدرت اسلام ضعفى پديد نياورد.
٢٣ - راستگويى
(١)امام صادقعليه‌السلام :
ان الله عزوجل لم يبعث نبيا الا بصدق الحديث واءداء الامانة الى البر والفاجر؛(٢٢١)
خداى عزوجل هيچ پيامبرى را نفرستاد، مگر با راستگويى ، و برگرداندن امانت به نيكوكار و يا بدكار.
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
ان الصادق اءول من يصدقه الله عزوجل يعلم اءنه صادق و تصدقه نفسه تعلم اءنه صادق ؛(٢٢٢)
راستگو را نخستين كسى كه تصديق مى كند، خداى عزوجل است كه مى داند او راستگوست و نيز نفس او تصديقش مى كند كه مى داند راستگوست
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على اصدق وان ضرك فى العاجل فانه ينفعك فى الاجل و لا تكذب و ان ينفعك فى العاجل فانه يضرك فى الاجل ؛(٢٢٣)
راست بگو اگر چه در حال حاظر به ضرر تو باشد ولى در آينده به نفع توست و دروغ نگو اگر چه در حال حاضر به نفع تو باشد ولى در آينده به ضرر توست
(٤)امام علىعليه‌السلام :
اءربع من اءعطيهن فقد اءعطى خير الدنيا والاخرة صدق حديث واءداء اءمانة وعفة بطن وحسن خلق ؛(٢٢٤)
چهار چيز است كه به هر كس داده شود خير دنيا و آخرت به او داده شده است : راستگويى ، اداء امانت ، حلال خورى و خوش اخلاقى
(٥)امام علىعليه‌السلام :
الصادق على شفا منجاة و كرامة والكاذب على شرف مهواة و مهانة ؛(٢٢٥)
راستگو در آستانه نجات و بزرگوارى است و دروغگو در لبه پرتگاه و خوارى
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
لا تغتروا بصلاتهم و لا بصيامهم ، فان الرجل ربما لهج بالصلاة والصوم حتى لو تركه استوحش ، ولكن اختبروهم عند صدق الحديث واءداء الامانة ؛(٢٢٦)
فريب نماز و روزه مردم را نخوريد، زيرا آدمى گاه چنان به نماز و روزه خو مى كند كه اگر آنها را ترك گويد، احساس ترس مى كند، بلكه آنها را به راستگويى و امانتدارى بيازماييد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا راءيت من اءختك ثلاث خصال فارجه : الحياء والامانة والصدق ؛(٢٢٧)
هر گاه در برادر (دينى) خود سه صفت ديدى به او اميدوار باش : حيا، امانتدارى و راستگويى
(٨)امام علىعليه‌السلام :
المؤ من صدق اللسان بذول الاحسان ؛(٢٢٨)
مؤ من بسيار راستگو و بسيار نيكوكار است
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
من صدق لسانه زكى عمله ؛(٢٢٩)
هر كس راستگو باشد عملش پاكيزه مى شود و رشد مى كند.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
يبلغ الصادق بصدقه ما يبلغه الكاذب باحتياله ؛(٢٣٠)
راستگو، با راستگويى خود به همان مى رسد كه دروغگو با حيله گرى خود.
٢٤ - دروغگويى
(١)رسول اكرمعليه‌السلام :
ان رجلا اءتى سيدنا رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فقال : يا رسول الله علمنى خلقا يجمع لى خير الدنيا والاخرة فقالصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لاتكذب ؛(٢٣١)
مردى به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عرض كرد: به من اخلاقى بياموزيد كه خير دنيا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
ليس الكذب من خلائق الاسلام ؛(٢٣٢)
دروغگويى از اخلاق اسلام نيست
(٣)امام علىعليه‌السلام :
(علامة) الايمان اءن توثر الصدق حيث يضرك على الكذب حيث ينفعك ؛(٢٣٣)
(نشانه)ايمان ، اين است كه راستگويى را هر چند به زيان تو باشد بر دروغگويى ، گر چه به سود تو باشد، ترجيح دهى
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءنا رعيم ببيت فى ربض الجنة ، وبيت فى وسط الجنة ، وبيت فى اءعلى الجنته لمن ترك المراء وان كان محقا، ولمن ترك الكذب وان كان هازلا، ولمن حسن خلقه ؛(٢٣٤)
من بر كسى كه مجادله را رها كند، هر چند حق با او باشد و كسى كه دروغ نگويد، هر چند به شوخى باشد و كسى كه اخلاقش را نيكو گرداند، خانه اى در حومه بهشت و خانه اى در مركز بهشت و خانه اى در بالاى بهشت ضمانت مى كنم
(٥)امام سجادعليه‌السلام :
اتقوا الكذب الصغير منه والكبير، فى كل جد وهزل فان الرجل اذا كذب فى الصغير اجتراء على الكبير؛(٢٣٥)
از دروغ كوچك و بزرگش ، جدى و شوخيش بپرهيزيد، زيرا انسان هر گاه در چيز كوچك دروغ بگويد، به گفتن دروغ بزرگ نيز جرئت پيدا مى كند.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الكذب ينقص الرزق ؛(٢٣٦)
دروغ ، روزى را كم مى كند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
يكتسب الكاذب بكذبه ثلاثا: سخط الله عليه واستهانة الناس به ومقت الملائكة له ؛(٢٣٧)
دروغگو با دروغگويى خود سه چيز بدست مى آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقيرآميز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
ان مما اءعان الله (به) على الكذابين النسيان ؛(٢٣٨)
از جمله كمكهاى خداوند بر ضد دروغگويان فراموشى است
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عبد الله بن عامر: دعتنى اءمى يوما و رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قاعد فى بيتنا، فقالت : ها تعال اعطك ، فقال لها رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ما اءردت اءن تعطيه ؟ قالت : اءرادت اءن اعطيه تمرا، فقال لها رسول الله صلى الله عليه و اله اءما انك لولم تعطه شيئا كتبت عليك كذبة ؛(٢٣٩)
عبدالله بن عامر: روزى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در خانه ما نشسته بودند. مادرم مرا صدا زد و گفت : بيا به تو (چيزى) بدهم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به او فرمودند: مى خواهى چه به او بدهى ؟ عرض كرد: مى خواهم خرمايى به او بدهم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به مادرم فرمودند: بدان كه اگر چيزى به او ندهى ، دروغ برايت نوشته مى شود.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله عزوجل اءحب الكذب فى الصلاح واءبغض الصدق فى الفساد؛(٢٤٠)
خداوند عزوجل ، دروغى را كه باعث صلح و آشتى شود دوست دارد و از راستى كه باعث فتنه شود بيزار است
٢٥ - گشاده رويى
(١)امام علىعليه‌السلام :
البشر اءول البر؛(٢٤١)
گشاده رويى ، سر آغاز نيكى است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
حسن البشر يذهب بالسخيمة ؛(٢٤٢)
گشاده رويى كنيه را از بين مى برد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
البشر شيمة الحر؛(٢٤٣)
گشاده رويى خوى آزاده است
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كن بشاشا فان الله يحب البشاشين و تبغض العبوس كريه الوجه ؛(٢٤٤)
گشاده رو باش كه خداوند انسانهاى گشاده رو را دوست دارد و با اخموى ترش رو دشمن است
(٥)امام علىعليه‌السلام :
بشرك يدل على كرم نفسك ؛(٢٤٥)
گشاده رويى تو نشانگر بزرگوارى و كرامت نفس توست
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
صنائع المعروف و حسن البشر يكسبان المحبة ويدخلان الجنة والبخل و عبوس الوجه يبعدان من الله ويدخلان النار؛(٢٤٦)
نيكوكارى و گشاده رويى ، محبت آورند و به بهشت مى برند و بخل و ترشرويى از خدا دور مى كنند و به دوزخ برند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
بالبشر وبسط الوجه يحسن موقع البذل ؛(٢٤٧)
با گشاده رويى و خوشرويى ، بخشش ارزش پيدا مى كند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
انكم لن تسعوا الناس باءموالكم فالقوهم بطلاقة الوجه و حسن البشر؛(٢٤٨)
شما هرگز نمى توانيد با اموال خود همه مردم را بهره مند سازيد، پس با آنان با گشاده رويى تمام برخورد كنيد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
اذا لقيتم اخوانكم فتصافحوا واءظهروا لهم البشاشة و البشر تتفرقوا ما عليكم من الاوزار قد ذهب ؛(٢٤٩)
هر گاه با برادران خود روبه رو شديد و دست داديد و خوشرويى و گشاده رويى نشان داديد، هنگام جدا شدن گناهانتان ريخته است
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
بسط الوجه زينة الحلم ؛(٢٥٠)
گشاده رويى زينت بردبارى است
٢٦ - حيا
(١)امام علىعليه‌السلام :
الحياء مفتاح كل الخير؛(٢٥١)
حيا كليد همه خوبى هاست
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الحياء زينة الاسلام ؛(٢٥٢)
حيا زينت اسلام است
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله يحب الحيى الحليم العفيف المتعفف ؛(٢٥٣)
خداوند انسان با حياى بردبار پاك دامنى را كه پاكدامنى مى ورزد، دوست دارد.
(٤)امام كاظمعليه‌السلام :
احياء من الايمان والايمان فى الجنة والبذاء من الجفاء و الجفاء فى النار؛(٢٥٤)
حيا از ايمان و ايمان در بهشت است و بدزبانى از بى مهرى و بدرفتارى است و بدرفتارى در جهنم است
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
الحياء على وجهين فمنه ضعف ومنه قوة واسلام وايمان ؛(٢٥٥)
حيا بر دوگونه است : يكى حياى ضعف و ناتوانى و ديگرى حياى قدرت و اسلام و ايمان
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الحياء عشرة اءجزاء فتسعة فى النساء وواحد فى الرجال ؛(٢٥٦)
حيا ده جز دارد، نه جزء آن در زنان و يك جزء آن در مردان
(٧)امام علىعليه‌السلام :
غاية الحياء اءن يستحيى المرء من نفسه ؛(٢٥٧)
اوج حيا اين است كه آدمى از خودش حيا كند.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
ثلاث لايستحيى منهن : خدمة الرجل ضيفه و قيامه عن مجلسه لابيه و معلمه وطلب الحق وان قل ؛(٢٥٨)
از سه كار حيا نبايد كرد: خدمت به ميهمان ، از جا برخاستن در برابر پدر و آموزگار خويش و طلب حق گرچه اندك باشد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
الحياء من الله يمحو كثيرا من الخطايا؛(٢٥٩)
حيا از خدا بسيارى از گناهان را پاك مى كند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءما الحياء فيتشعب منع اللين ، والراءفة ، والمراقبة لله فى السر والعلانية ، والسلامة ، واحتناب الشر، والبشاشة ، والسماحة ، والظفر، وحسن الثناء على المرء فى الناس ، فهذا ما اءصاب العاقل بالحياء، فطوبى لمن قبل نصيحة الله وخاف فضيحته ؛(٢٦٠)
اما شاخه هاى حيا عبارتند از: نرمش ، مهربانى ، در نظر داشتن خدا در آشكار و نهان ، سلامت ، دورى از بدى ، خوشرويى ، گذشت ، بخشندگى ، پيروزى و خوشنامى در ميان مردم ، اينها فوايدى است كه خردمند از حيا مى برد. خوشا بحال كسى كه نصيحت خدا را بپذيريد و از رسوايى خودش بترسد.
٢٧ - مدارا
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءمرنى ربى بمداراة الناس كما اءمرنى باءداء الفرائض ؛(٢٦١)
پروردگارم ، همان گونه كه مرا به انجام واجبات فرمان داده ، به مدارا كردن با مردم نيز فرمان داده است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءعقل الناس اءشدهم مداراة للناس ؛(٢٦٢)
عاقل ترين مردمى كسى است كه بيشتر با مردم مدارا كند.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءعطى حظه من الرفق فقد اءعطى حظه من خير الدنيا والاخرة ؛(٢٦٣)
هر كس را كه بهره اى از مدارا داده اند، بدون شك بهره اش را از خير دنيا و آخرت داده اند.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما كان الرفق فى شى ء الا زانه ؛(٢٦٤)
مدارا با چيزى همراه نشد مگر آنكه آن را زينت بخشيد.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله يحب الرفق ويعين عليه ؛(٢٦٥)
خداوند مدارا را دوست دارد و انسان را بر انجام آن يارى مى كند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
ليس الحكيم من لم يدار من لايجد بدا من مداراته ؛(٢٦٦)
حكيم نيست آن كس كه مدارا نكند با كسى كه چاره اى جز مدارا كردن با او نيست
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الانبياء انما فضلهم الله على خلقه بشدة مداراتهم لاعداء دين الله وحسن تقيتهم لاجل اخوانهم فى الله ؛(٢٦٧)
خداوند از اين رو پيامبران را بر ديگر مردمان برترى داد كه با دشمنان دين خدا بسيار با مدارا رفتار مى كردند و براى حفظ برادران همكيش خود نيكو تقيه مى كردند.
(٨)امام حسينعليه‌السلام :
من اءحجم عن الراءى وعييت به الحيل كان الرفق مفتاحه ؛(٢٦٨)
هر كس فكرش به جايى نرسد و راه تدبير بر او بسته شود، كليدش مداراست
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
فى قوله تعالى (وقولوا للناس حسنا) -: اءى للناس كلهم مؤ منهم و مخالفهم ، اءما المومنون فيبسط لهم وجهه ، واءما المخالفون فيكلمهم بالمداراة لاجتذابهم الى الايمان ، فانه باءيسر من ذلك يكف شرورهم عن نفسه ، وعن اخوانه المومنين ؛(٢٦٩)
درباره آيه (و با مردم سخن نيكو گوييد) فرمود: مقصود همه مومنان اعم از مومن و كافر است اما با مومنان بايد گشاده رو بود و اما با كافران بايد به نرمى و مدارا سخن گفت ، تا به سوى ايمان كشيده شوند و كمترين ثمرش اين است كه خود و برادران مومنش را از گزند آنان مصون مى دارد.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
دار الناس تاءمن غوائلهم وتسلم من مكايدهم ؛(٢٧٠)
با مردم مدارا كن ، تا از گزندهايشان در امان باشى و از نيرنگهايشان سالم بمانى
٢٨ - انصاف
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لامير المومنينعليه‌السلام اءلا اخبركم ، باءشبهكم بى خلقا؟ قال : بلى يا رسول الله قال : اءحسنكم خلقا، واءعظمكم حلما، واءبركم بقرابته واءشدكم من نفسه انصافا؛(٢٧١)
به اميرالمومنينعليه‌السلام فرمودند: آيا تو را خبر ندهم كه اخلاق كدام يك از شما به من شبيه تر است ؟ عرض كردند: آرى ، اى رسول خدا. فرمودند: آن كس كه از همه شما خوش اخلاق تر و بردبارتر و به خويشاوندانش نيكوكارتر و با انصاف تر باشد.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الانصاف اءفضل الفضائل ؛(٢٧٢)
انصاف ، برترين ارزشهاست
(٣)امام علىعليه‌السلام :
الانصاف يرفع الخلاف ويوجب الايتلاف ؛(٢٧٣)
انصاف ، اختلافات را از بين مى برد و موجب الفت و همبستگى مى شود.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
من اءنصف انصف ؛(٢٧٤)
هر كس با انصاف باشد، انصاف مى بيند.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
زكاة القدرة الانصاف ؛(٢٧٥)
زكات قدرت ، انصاف است
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
من اءنصف الناس من نفسه رضى به حكما لغيره ؛(٢٧٦)
هر كس با مردم منصفانه رفتار كند، ديگران داورى او را مى پذيرند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اءعدل الناس من اءنصف من ظلمه ؛(٢٧٧)
عادل ترين مردم كسى است كه با كسى كه به او ظلم كرده با انصاف رفتار كند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من واسى الفقير و اءنصف الناس من نفسه فذلك المومن حقا؛(٢٧٨)
هر كس به نيازمند كمك مالى كند و با مردم منصفانه رفتار نمايد چنين كسى مومن حقيقى است
(٩)امام علىعليه‌السلام :
انصف الناس من نفسك واءهلك وخاصتك و من لك فيه هوى واعدل فى العدو والصديق ؛(٢٧٩)
خودت و خانواده ات و نزديكانت و كسانى كه به آنان علاقه دارى ، با مردم منصفانه رفتار كنيد و با دوست و دشمن به عدالت رفتار كن
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
انصف الناس من نفسك وانصح الامة وارحمهم فاذا كنت كذلك و غضب الله على اءهل بلدة اءنت فيها واءراد اءن ينزل عليهم العذاب نظر اليك فرحمهم بك ، يقول الله تعالى : (وما كان ربك ليهلك القرى بظلم واءهلها مصلحون)؛(٢٨٠)
با مردم منصفانه رفتار كن و نسبت به آنان خيرخواه و مهربان باش ، زيرا اگر چنين بودى و خداوند بر مردم آباديى كه تو در آن به سر مى برى خشم گرفت و خواست بر آنان عذاب فرو فرستد، به تو نگاه مى كند و به خاطر تو به آن مردم رحم مى كند. خداى متعال مى فرمايد «و پروردگار تو (هرگز) بر آن نبوده است كه شهرهايى را كه مردمش درستكارند، به ستمى هلاك كند»
٢٩ - دوستى
(١)لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى لاتعد بعد تقوى الله من اءن تتخذ صاحبا صالحا؛(٢٨١)
فرزندم بعد از تقواى الهى از گرفتن دوست شايسته نگذر.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءراد الله به خيرا رزقه الله خليلا صالحا؛(٢٨٢)
هر كس كه خداوند براى او خير بخواهد، دوستى شايسته نصيب وى خواهد نمود.
(٣)لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى اتخد اءلف صديق واءلف قليل ولاتتخذ عدوا واحدا والواحد كثير؛(٢٨٣)
فرزندم هزار دوست بگير كه هزار دوست هم كم است و يك دشمن مگير كه يك دشمن هم زياد است
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الجليس الصالح خير من الوحدة ، والوحدة خير من جليس السوء؛(٢٨٤)
هم نشين خوب ، از تنهايى بهتر است و تنهايى از هم نشين بد بهتر است
(٥)امام علىعليه‌السلام :
من لم يقدم فى اتخاذ الاخوان الاعتبار دفعه الاغترار الى صحبة الفجار؛(٢٨٥)
هر كس در انتخاب برادران (دوستان) امتحان را مقدم ندارد، فريب خوردگى او را با مصاحبت با بدكاران مى كشاند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
خير اخوانك من دعاك الى صدق المقال بصدق مقاله و ندبك الى اءفضل الاعمال بحسن اءعماله ؛(٢٨٦)
بهترين برادرانت (دوستت)، كسى است كه با راستگويى اش تو را به راستگويى بخواند و با اعمال نيك خود، تو را به بهترين اعمال برانگيزد.
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
لا ينبغى للمرء المسلم اءن يواخى الفاجر و لا الاحمق الكذاب ؛(٢٨٧)
__________________
پاورقى ها ٢٠١- بحارالانوار ٧٥/٩٤/١٢.
٢٠٢- كافى ٢/٣٦٤/٢.
٢٠٣- خصال ص ٢٠٨.
٢٠٤- جامع الصغير /٢/٧١٦/٣٤٦٩.
٢٠٥- نهج الفصاحه ح ١٢٨١.
٢٠٦- نهج البلاغه از نامه ٥٣.
٢٠٧- نهج البلاغه از نامه ٥٣.
٢٠٨- غررالحكم ٦/٢٩٢/١٠٢٩٧.
٢٠٩- غررالحكم ٦/٢٨٣/١٠٢٦٠.
٢١٠- خصال ص ١١٣.
٢١١- غررالحكم ١/١٤٠/٥٢٠.
٢١٢- كنزالعمال ٣/٣٧٤/٧٠٠٩.
٢١٣- اعلام الدين ص ٣١٥.
٢١٤- كافى ٢/١٠٨/٨.
٢١٥- امالى طوسى ص ١٨٢.
٢١٦- الدرة الباهرة ص ٢٤.
٢١٧- كنزالعمال ٣/٣٧٣/٧٠٠٤.
٢١٨- اعلام الدين ص ٣٠٧.
٢١٩- غررالحكم ٤/١٧٥/٥٧٣٥.
٢٢٠- غررالحكم ٣/٣٧٣/٤٧٨٨.
٢٢١- كافى ٢/١٠٤/١.
٢٢٢- كافى ٢/١٠٤/٦.
٢٢٣- ميراث حديث شيعه ٢/٢٧/٦٥.
٢٢٤- غررالحكم ٢/١٥١/٢١٤٢.
٢٢٥- نهج البلاغه خطبه ٨٦.
٢٢٦- كافى ٢/١٠٥/١١.
٢٢٧- نهج الفصاحه ح ٢٠٥.
٢٢٨- غررالحكم ٢/٩/١٥٩٦.
٢٢٩- كافى ٢/١٠٥/١١.
٢٣٠- غررالحكم ٦/٤٧١/١١٠٠٦.
٢٣١- بحارالانوار ٧٢/٢٦٢/٤٣.
٢٣٢- غررالحكم ٥/٧٤/٧٤٦٠.
٢٣٣- نهج البلاغه حكمت ٤٥٨.
٢٣٤- خصال ص ١٤٤.
٢٣٥- تحف العقول ص ٢٧٨.
٢٣٦- الترغيب و الترهيب ٣/٥٩٦/٢٩.
٢٣٧- غررالحكم ٦/٤٨٠/١١٠٣٩.
٢٣٨- كافى ٢/٣٤١/١٥.
٢٣٩- الترغيب و الترهيب ٣/٥٩٧/٣٢.
٢٤٠- من لا يحضره الفقيه ٤/٣٥٣/٥٧٦٢.
٢٤١- غررالحكم ١/٧٩/٢٩٥.
٢٤٢- كافى ٢/١٠٣/٦.
٢٤٣- غررالحكم ١/١٧٣/٦٥٦.
٢٤٤- الشهاب فى الحكم و الاداب ص ٣٨.
٢٤٥- غررالحكم ٣/٢٦٩/٤٤٥٣.
٢٤٦- كافى ٢/١٠٣/٥.
٢٤٧- غررالحكم ٣/٢٣٢/٤٣١٣.
٢٤٨- كافى ٢/١٠٣/١.
٢٤٩- بحارالانوار ٧٦/٢٠/٣.
٢٥٠- بحارالانوار ٧٧/١٣١/١٤.
٢٥١- غررالحكم ١/٩٣/٣٤٠.
٢٥٢- مستدرك الوسايل ١/٤٨٨/١٢٤٤.
٢٥٣- كافى ٢/١١٢/٨.
٢٥٤- بحارالانوار /٧٨/٣٠٩/١
٢٥٥- بحارالانوار ٧٨/٢٤٢/١٠٨.
٢٥٦- كنزالعمال ٣/١٢١/٥٧٦٩.
٢٥٧- غررالحكم ٤/٣٧٣/٦٣٦٩.
٢٥٨- غررالحكم ٣/٣٣٨/٤٦٦٦.
٢٥٩- غررالحكم ١/٣٩٩/١٥٤٨.
٢٦٠- تحف العقول ص ١٧.
٢٦١- كافى ٢/١١٧/٤.
٢٦٢- من لا يحضره الفقيه ٤/٣٩٥/٥٨٤٠.
٢٦٣- نهج الفصاحه ح ٢٨٣٨.
٢٦٤- تحف العقول ص ٤٧.
٢٦٥- كافى ٢/١٢٠/١٢.
٢٦٦- بحارالانوار ٧٨/٥٧/١٢١.
٢٦٧- بحارالانوار ٧٥/٤٠١/٤٢.
٢٦٨- بحارالانوار ٧٨/١٢٨/١١.
٢٦٩- بحارالانوار ٧٥/٤٠١/٤٢.
٢٧٠- غررالحكم ٤/١٥/٥١٢٨.
٢٧١- مكارم الاخلاق ص ٤٤٢.
٢٧٢- غررالحكم ١/٢٠٣/٨٠٥.
٢٧٣- غررالحكم ١/٢٠٣/١٧٠٢.
٢٧٤- غررالحكم ٥/١٤٤/٧٦٩٢.
٢٧٥- غررالحكم ٤/١٠٥/٥٤٤٨.
٢٧٦- تحف العقول ص ٣٥٧.
٢٧٧- غررالحكم ٢/٤٣٥/٣١٨٦.
٢٧٨- خصال ص ٤٧.
٢٧٩- غررالحكم ٢/٢١٠/٢٤٠٣.
٢٨٠- مكارم الاخلاق ص ٤٥٧.
٢٨١- الاخوان ١١٠/٢٥.
٢٨٢- نهج الفصاحه ح ٣٠٦٤.
٢٨٣- بحارالانوار ١٣/٤١٣/٤.
٢٨٤- امالى طوسى ١/٥٣٥/١١٦٢.
٢٨٥- غررالحكم ٥/٣٩٨/٨٩٢٢.
٢٨٦- غررالحكم ٣/٤٣٤/٥٠٢٢.
٢٨٧- كافى ٢/٦٤٠/٣.
سزاوار نيست كه مسلمان با بدكار و احمق و دروغگو رفاقت كند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ثلاثة تخلص المودة : اهداء العيب ، و حفظ الغيب ، والمعونة فى الشدة ؛(٢٨٨)
سه چيز دوستى را يكرنگ مى سازد: هديه كردن عيب هاى يكديگر، در غيبت دوست پاس خاطر او را داشتن و بدگويى نكردن و يارى رساندن در سختى
(٩)امام علىعليه‌السلام :
الصديق من كان ناهيا عن الظلم والعدوان معينا على البر والاحسان ؛(٢٨٩)
دوست ، كسى است كه از ظلم و تجاوز باز دارد و بر انجام خوبى و نيكى يارى كند.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
وابذل للعامة بشرك و محبتك ولعدوك عدلك وانصافك ...؛(٢٩٠)
گشاده رويى و دوستى ات را براى عموم مردم و عدالت و انصافت را براى دشمنت بكارگير.
٣٠ - مشورت
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما يستغنى رجل عن مشورة ؛(٢٩١)
هيچ كس از مشورت بى نياز نيست
(٢)امام حسنعليه‌السلام :
ما تشاور قوم الا هدوا الى رشدهم ؛(٢٩٢)
هيچ ملتى با هم مشورت نكردند مگر آن كه راه درست خود را پيدا كردند.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
خير من شاورت ذوواالنهى والعلم واولوا التجارب والحزم ؛(٢٩٣)
بهترين كسى كه با او مشورت كنى كسى است كه صاحب عقل و علم و تجربه ها و دورانديشى باشد.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
من استبد براءيه هلك و من شاور الرجال شاركها فى عقولها؛(٢٩٤)
هر كس خود راءى شد هلاك مى شود و هر كس با افراد صاحب نظر مشورت كند در عقل آنان شريك مى شود.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
مشاورة العاقل الناصح رشد ويمن وتوفيق من الله فاذا اءشار عليك الناصح العاقل فاياك والخلاف فان فى ذلك العطب ؛(٢٩٥)
مشورت كردن با عاقل خير خواه مايه هدايت و ميمنت است و توفيقى است از جانب خداوند، پس هر گاه خيرخواه عاقل تو را راهنمايى كرد، مبادا مخالفت كنى كه موجب نابودى مى شود.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
شاور فى امورك الذين يخشون الله ترشد؛(٢٩٦)
در كارهاى خود با افراد خدا ترس مشورت كن ، تا راه درست را بيابى
(٧)امام علىعليه‌السلام :
لا تستشر الكذاب فانه كالسراب يقرب عليك البعيد ويبعه عليك القريب ؛(٢٩٧)
با دروغگو مشورت نكن ، چون دروغگو، مانند سراب ، دور را در نظرت نزديك نشان مى دهد و نزديك را دور.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من استشاره اءخوه المومن فلم يمحضه النصيحة سلبه الله لبه ؛(٢٩٨)
هر كس برادر مومنش با او مشورت كند و او صادقانه راهنمائيش نكند، خداوند عقلش را از او بگيرد.
(٩)امام سجادعليه‌السلام :
حق المستشير ان علمت اءن له راءيا اءشرت عليه وان لم تعلم اءرشدته الى من يعلم ؛(٢٩٩)
حق مشورت كننده اين است ، كه اگر براى راهنمايى او نظردارى ، راهنمائيش كنى و اگر اطلاعى نداشته باشى او را به كسى كه (در آن زمينه) آگاهى دارد راهنمايى كنى
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على لاتشاور جبانا فانه يضيق عليك المخرج ولاتشاور البخيل فانه يقصربك عن غايتك ولاتشاور حريصا فانه يزيق لك شرها؛(٣٠٠)
اى على با ترسو مشورت مكن ، زيرا او راه بيرون آمدن از مشكل را بر تو تنگ مى كند و با بخيل مشورت مكن ، زيرا او تو را از هدف باز مى دارد و با حريص مشورت مكن ، زيرا او حريص بودن را در نظرت زيبا جلوه مى دهد.
٣١ - شجاعت
(١)امام علىعليه‌السلام :
الشجاعة عز حاضر، الجبن ذل ظاهر؛(٣٠١)
شجاعت عزتى است آماده ، ترس ذلتى است آشكار.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الشجاعة نصرة حاضرة وفضيلة ظاهرة ؛(٣٠٢)
شجاعت ، نصرتى نقد و فضيلتى آشكار است
(٣)امام علىعليه‌السلام :
السخاء والشجاعة غرائز شريفة ، يضعها الله سبحانه فيمن اءحبه وامتحنه ؛(٣٠٣)
سخاوت و شجاعت خصلت هاى والايى هستند كه خداوند سبحان آن دو را در وجود هر كس كه دوستش داشته و او را آزموده باشد مى گذارد.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
جبلت الشجاعة على ثلاث طبائع ، لكل واحدة منهن فضيلة ليست للاخرى : السخاء بالنفس والانفة من الذل وطلب الذكر...؛(٣٠٤)
شجاعت بر سه خصلت سرشته شده كه هر يك از آنها فضيلتى دارد كه ديگرى فاقد آن است : از خود گذشتگى ، تن ندادن به خوارى و ذلت و نامجويى
(٥)امام علىعليه‌السلام :
ثمرة الشجاعة الغيرة ؛(٣٠٥)
غيرت ميوه شجاعت است
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
ثلاثة لاتعرف الافى ثلاث مواطن : لايعرف الحليم الا عند الغضب الشجاع الا عند الحرب و لا اءخ الا عند الحاجة ؛(٣٠٦)
سه كس اند كه جز در سه جا شناخته نمى شوند: بردبار جز در هنگام خشم ، شجاع جز در جنگ و برادر جز در هنگام نيازمندى
(٧)امام علىعليه‌السلام :
لا اءشجع من لبيب ؛(٣٠٧)
شجاع تر از خردمند، وجود ندارد.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
لو ثميزت الاشياء لكان الصدق مع الشجاعة و كان الجبن مع الكذب ؛(٣٠٨)
اگر خصلت ها از يكديگر متمايز و جدا شوند، هر آينه راستى با شجاعت باشد و بزدلى با دروغ
(٩)امام علىعليه‌السلام :
آفة الشجاعة اضاعة الحزم ؛(٣٠٩)
آفت شجاعت ، فروگذاشتن دورانديشى است
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
العدل اءفضل من الشجاعة لان الناس لواستعملوا العدل عموما فى جميعهم لاستغنوا عن الشجاعة ؛(٣١٠)
عدالت بهتر از شجاعت است زيرا اگر مردم عدالت را همگى دوباره به كار گيرند از شجاعت بى نياز مى شوند.
٣٢ - بردبارى
(١)امام صادقعليه‌السلام :
الحلم سراج الله والحلم يدور على خمسة اءوجه : اءن يكون عزيزا فيذل اءو يكون صادقا فيتهم اءو يدعو الى الحق فيستخف به اءو اءن يوذى بلا جرم اءو اءن يطالب بالحق و يخالفوه فيه ، فان آتيت كلا منها حقه فقد آصبت ...؛(٣١١)
بردبارى چراغ خداست پنج چيز است كه بردبارى مى طلبد: شخص عزيز باشد و خوار شود، راستگو باشد و نسبت ناروا داده شود، به حق دعوت كند و سبكش بشمارند، بى گناه باشد و اذيت شود، حق طلبى كند و با او مخالفت كنند. اگر در هر پنج مورد، به حق رفتار كنى ، بردبار هستى
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الحلم غطاء ساتر والعقل حسام قاطع ، فاستر خلل خلقك بحلمك و قاتل هواك بعقلك ؛(٣١٢)
بربارى پرده اى پوشاننده و عقل شمشيرى برنده است ، پس عيبهاى اخلاقى خود را با بردبارى بپوشان و با عقلت به جنگ هوا و هوس برخيز.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
ان لم تكن حليما فتحلم فانه قل من تشبة بقوم الا اءوشك اءن يكون منهم ؛(٣١٣)
اگر بردبار نيستى خود را بردبار جلوه ده ، زيرا كمتر كسى است كه خود را شبيه گروهى كند و بزودى يكى از آنان نشود.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كاد الحليم اءن يكون نبيا؛(٣١٤)
آدم بردبار به پيامبرى نزديك است
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ليس بحليم من لم يعاشر بالمعروف من لابد له من معاشرته حتى يجعل الله من ذلك مخرجا؛(٣١٥)
بردبار نيست آن كه با كسى كه چاره اى جز معاشرت با او ندارد به نيكى معاشرت نكند تا اين كه خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهم آورد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
الحلم يطفى نار الغضب والحدة توجج احراقه ؛(٣١٦)
بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و تندى آن را شعله ورتر مى كند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
ليس الحليم من عجز فهجم واذا قدر انتقم ، انما الحليم من اذا قدر عفا و كان الحلم غالبا على كل اءمره ؛(٣١٧)
كسى كه چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت يابد انتقام گيرد بردبار نيست ، بلكه بردبار كسى كه قدرت داشته باشد اما گذشت كند و بردبارى بر تمامى امور او غالب باشد.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
من حلم عن عدوه ظفر به ؛(٣١٨)
هر كس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پيروز مى شود.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
من غاظك بقبح السفه عليك ، فغظه بحسن الحلم عنه ؛(٣١٩)
هر كس با زشتى سبكسرى تو را خشمگين كرد تو با زيبايى بردبارى او را به خشم آور.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
فاءما الحلم فمنه ركوب الجميل ، و صحبة الابرار و رفع من الضعة و رفع من الخساسة و تشهى الخير و تقرب صاحبه من معالى الدرجات والعفو والمهل والمعروف والصمت فهذاما يتشعب للعاقل بحلمه ؛(٣٢٠)
حاصل بردبارى : آراسته شدن به خوبيها، هم نشينى با نيكان ، ارجمند شدن ، عزيز گشتن ، رغبت به نيكى ، نزديك شدن بردبار به درجات عالى ، گذشت ، آرامش و تاءنى ، احسان و خاموشى اينها ثمره بردبارى عاقل است
٣٣ - خشم
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الا ان خير الرجال من كان بطى ء الغضب سريع الرضا؛(٣٢١)
بدانيد كه بهترين انسان ها كسانى هستند كه دير به خشم آيند و زود راضى شوند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما تجرع عبد جرعة افضل عند الله من جرعة غيظ كظمها ابتغاء وجه الله ؛(٣٢٢)
انسان هيچ جرعه اى ننوشد كه نزد خدا از جرعه خشمى كه براى رضاى خدا فرو خورد بهتر باشد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الغضب من الشيطان وان الشيطان خلق من النار وانما تطفاء النار بالماء فاذا غضب احدكم فليتوضا؛(٣٢٣)
خشم از شيطان و شيطان از آتش آفريده شده است و آتش با آب خاموش مى شود، پس هر گاه يكى از شما به خشم آمد، وضو بگيرد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الصرعة كل الصرعة الذى يغضب غيشتد غضبه ويحمر وجهه ويقشر شعره فيصرع غضبه ؛(٣٢٤)
كمال دليرى آن است كه كسى خشمگين شود و خشمش شدت گيرد و چهره اش سرخ شود و موهايش بلرزد، اما بر خشم خود چيره گردد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
بئس القرين الغضب : يبدى المعائب ويدنى الشر ويباعد الخير؛(٣٢٥)
خشم همنشين بسيار بدى است : عيب ها را آشكار، بدى ها را نزديك و خوبى ها را دور مى كند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
اقدر الناس على الصواب من لم يغضب ؛(٣٢٦)
تواناترين مردم در تشخيص درست كسى است كه خشمگين نشود.
(٧)
امام صادقعليه‌السلام :
ليس منا من لم يملك نفسه عند غضبه ؛(٣٢٧)
كسى كه هنگام خشم خوددار نباشد، از ما نيست
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
من غضب عليك ثلاث مرات ولم يقل فيك سوءا فاتخذه لنفسك خليلا؛(٣٢٨)
هر كس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت ، او را براى خود به دوستى انتخاب كن
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
المومن اذا غضب لم يخرجه غضبه من حق واذا رضى لم يدخله رضاه فى باطل والذى اذا قدر لم ياءخذ اكثر مماله ؛(٣٢٩)
مومن چون خشمگين شود، خشمش او را از حق بيرون نبرد و چون خشنود شود، خشنوديش او را به باطل نكشاند و چون قدرت يابد بيش از حق خود نگيرد.
(١٠)امام هادىعليه‌السلام :
الغضب على من تملك لوم ؛(٣٣٠)
بر زيردستان خشمگين شدن نشانه پستى است
٣٤ - مردانگى
(١)امام علىعليه‌السلام :
المروءة اسم جامع لسائر الفضائل والمحاسن ؛(٣٣١)
مردانگى ، نامى است كه همه بزرگواريها و خوبيها را در بر مى گيرد.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
مر على قوم يتحدثون - فيم اءنتم ؟ فقالوا: نتذاكر المروءة ، فقال : اءو ما كفاكم الله فى كتابه اذ يقول : (ان الله ياءمر بالعدل والاحسان) فالعدل الانصاف والاحسان التفضل ، فما بعد هذا؟!؛
امام علىعليه‌السلام بر گروهى عبور كردند كه در حال گفتگو بودند. فرمودند در باره چه سخن مى گوييد؟ عرض كردند: درباره مردانگى گفتگو مى كنيم فرمودند: آيا خداوند در كتاب خود پاسخ شما را نداده است ، آنجا كه مى فرمايد: «همانا خداوند به عدل و احسان فرمان مى دهد؟» عدل ، انصاف است و احسان ، نيكى و بخشش غير از اينها چيز ديگرى هم هست ؟
(٣)امام علىعليه‌السلام :
المروءة اجتناب الرجل ما يشينه واكتسابه ما يزينه ؛(٣٣٢)
مردانگى ، دورى كردن احسان است از آنچه مايه ننگ اوست و به دست آوردن آنچه كه باعث آراستگى اوست
(٤)امام علىعليه‌السلام :
جماع المروءة اءن لا تعمل فى السر ما تستحيى منه فى العلانية ؛(٣٣٣)
اساس مردانگى ، اين است كه در پنهان ، كارى را نكنى كه در آشكار از انجام آن شرم داشته باشى
(٥)امام علىعليه‌السلام :
يستدل على مروءة الرجل ببث المعروف وبذل الاحسان وترك الامتنان ؛(٣٣٤)
نشانه مردانگى انسان ، به همه نيكى كردن و احسان نمودن و منت نگذاشتن است
(٦)امام علىعليه‌السلام :
اصل المروءة الحياء و ثمرتها العفة ؛(٣٣٥)
ريشه مردانگى حيا و ميوه اش پاكدامنى است
(٧)امام علىعليه‌السلام :
من تمام المروءة اءن تنسى الحق لك وتذكر الحق عليك ؛(٣٣٦)
از كمال مردانگى است كه حقى را كه بر گردن ديگران دارى ، فراموش كنى و حقى را كه ديگران بر گردن تو دارند، به ياد داشته باشى
(٨)امام علىعليه‌السلام :
بالصدق والوفاء تكمل المروءة لاهلها؛(٣٣٧)
با صداقت و وفادارى ، مردانگى به كمال مى رسد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
المروءة اصلاح المال ؛(٣٣٨)
مردانگى ، اصلاح ثروت است
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
اءقيلوا ذوى المروءآت عثراتهم ، فيما يعتر منهم عاثر الا ويد الله بيده يرفعه ؛(٣٣٩)
از لغزش جوانمردان در گذريد، زيرا كه هيچ يك از آنان نلغزد، مگر اين كه دست خداوند دستش را بگيرد و او را بلند كند.
٣٥ - سخاوت
(١)امام علىعليه‌السلام :
السخاء يكسب المحبة ويزين الاخلاق ؛(٣٤٠)
سخاوت ، محبت آور و زينت اخلاق است
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
السخاء من اءخلاق الانبياء، و هو عماد الايمان ؛ و لا يكون مومن الا سخيا، و لا يكون سخيا الا ذو يقين وهمة عالية ؛ لان السخاء شعاع نور اليقين ، ومن عرف ما قصد هان عليه ما بذل ؛(٣٤١)
سخاوت از اخلاق پيامبران و ستون ايمان است هيچ مومنى نيست مگر آن كه بخشنده است و تنها آن كس بخشنده است كه از يقين و همت والا برخوردار باشد؛ زيرا كه بخشندگى پرتو نور يقين است هر كس هدف را بشناسد بخشش بر او آسان شود.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
السخى قريب من الله ، قريب من الناس ، قريب من الجنة ؛(٣٤٢)
سخاوتمند به خدا، مردم و بهشت نزديك است
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
السخاء ما كان ابتداء، فاءما ما كان من مساءلة فحياء و تذمم ؛(٣٤٣)
سخاوت آن است كه بى درخواست انجام گيرد، اما سخاوتى كه در مقابل درخواست باشد ناشى از شرمندگى و براى افرار از سرزنش است
(٥)امام رضاعليه‌السلام :
السخى ياءكل من طعام الناس لياءكلوا من طعامه ، والبخيل لا ياءكل من طعام الناس لئلا ياءكلوا من طعامه ؛(٣٤٤)
سخاوتمند از غذاى مردم مى خورد، تا مردم از غذاى او بخورند اما بخيل از غذاى مردم نمى خورد تا آنها نيز از غذاى او نخورند.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
طعام السخى دواء وطعام الشحيح داء؛(٣٤٥)
غذاى سخاوتمند، دارو است و غذاى بخيل ، درد.
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
- لما سئل عن حد السخاء -: تخرج من مالك الحق الذى اءوجبه الله عليك ، فتضعه فى موضعه ؛(٣٤٦)
در پاسخ به سوال از مرز سخاوت فرمودند: حقوقى را كه خداوند بر اموال تو واجب كرده است ، خارج كنى و آن را در جاى خودش قرار دهى
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
السخى بما ملك واءراد به وجه الله ، واءما السخى فى معصية الله فحمال سخط الله وغضبه وهو اءبخل الناس على نفسه فكيف لغيره !؛(٣٤٧)
سخاوتمند كسى است كه از اموال خود و براى رضاى خدا سخاوت داشته باشد، اما كسى كه در راه معصيت خدا دست و دل باز دارد، باركش ناخوشنودى و خشم خداست چنين كسى بخيل ترين مردمان نسبت به خود است چه رسد به ديگران
(٩)امام حسن عسگرىعليه‌السلام .
ان للسخاء مقدارا فان زاد عليه فهو سرف ؛(٣٤٨)
سخاوت اندازه اى دارد كه اگر از آن فراتر رود اسراف است
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله يبغض البخيل فى حياته ، السخى عند وفاته ؛(٣٤٩)
خداوند از كسى كه در زندگى بخيل باشد و در هنگام مرگ سخى شود، نفرت دارد.
٣٦ - اسراف
امام صادقعليه‌السلام :
(١)ان السرف يورث الفقر وان القصد يورث الغنى ؛(٣٥٠)
اسراف باعث فقر يا ميانه روى موجب بى نيازى مى شود.
(٢)امام باقرعليه‌السلام :
يا بنى عليك بالحسنة بين السيئتين تمحو هما قال : و كيف ذلك يا اءبة ؟ قال : مثل قوله ، «والذين اذا اءنفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا» ؛(٣٥١)
امام باقرعليه‌السلام به فرزندش امام صادقعليه‌السلام فرمودند: تو را سفارش مى كنم به انجام كار خير وسط دو كار بد تا آن دو را محو كند، امام صادقعليه‌السلام سئوال كردند چگونه چنين چيزى ممكن است ؟ امام فرمودند: همانطور كه مومنين مى گويد مومنين كسانى هستند كه وقتى خرج مى كنند اسراف و يا سختگيريى نمى كنند (اسراف و سختگيرى هر دو بدند و ميانه روى وسط آنها خوب است).
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
ليس فيما اصلح البدن اسراف انما الاسراف فيما اءتلف المال واءضر بالبدن ؛(٣٥٢)
در آنچه بدن را سالم نگه مى دارد اسراف نيست بلكه اسراف در چيزهايى است كه مال را از بين ببرد و به بدن صدمه بزند.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
للمسرف ثلاث علامات : يشترى ماليس له ويلبس ما ليس له وياءكل ما ليس له ؛(٣٥٣)
اسراف كننده سه نشانه دارد: آنچه در شانش نيست خريدارى كند، آنچه در شانش نيست مى پوشد و آنچه در شانش نيست مى خورد.
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
من اءنفق شيئا فى غير طاعة الله مبذر ومن اءنفق فى سبيل الخير فهو مقتصد؛(٣٥٤)
هر كس مالى را در غير طاعت خداوند خرج كند، اسرافكار و هر كس كه در راه خير خرج نمايد، ميانه رو است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على اءربعة يذهبن ضياعا: الاكل على الشبع والسراج فى القمر والزرع فى السبخة والصنيعة عند غير اءهلها؛(٣٥٥)
اى على چهار چيز به هدر مى رود: ١. خوردن بعد از سيرى ، ٢. روشن كردن چراغ در مهتاب (جائى كه روشن است)، ٣. زراعت در زمينى كه شوره زار است ، ٤. نيكى كردن به كسى كه لايق آن نيست
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
روى اءنه نظر الصادق الى فاكهة قد رميت من دراه لم يستقص اءكلها فغضب وقال : ما هذا ان كنتم شبعتم فان كثيرا من الناس لم يشبعوا فاطعموه من يحتاج اليه ؛(٣٥٦)
نقل شده است از امام صادقعليه‌السلام مشاهده كردند كه سيبى نيم خورده از خانه بيرون انداخته اند، خشمگين شدند و فرمودند: اگر شما سير هستيد، خيلى از مردم گرسنه اند خوب بود آن را به نيازمندش مى داديد.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
فدع الاسراف مقتصدا واذكر فى اليوم غدا واءمسك من المال بقدر ضرورتك وقدم الفضل ليوم حاجتك ؛(٣٥٧)
اسراف را رها كن و ميانه روى در پيش گير و امروز به ياد فرداباش و از مال به اندازه ضرورتت نگه دار و اضافى آن را براى روز نيازمنديت (قيامت) پيش فرست
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
لما سئل عن اءدنى الاسراف -: الذالك ثوب صونك واهراقك فضل انائك ...؛(٣٥٨)
در پاسخ به سوال از كمترين حد اسراف فرمودند: كم ترين اندازه آن اين است كه لباس بيرونت را لباس خانه دم دستى قرار دهى و ته مانده ظرفت را دور بريزى
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
الاسراف مذموم فى كل شى ء الا فى اءفعال البرد؛(٣٥٩)
اسراف در هر چيزى باپسند است ، مگر در كارهاى خير.
٣٧ - قناعت
(١)امام علىعليه‌السلام :
اءنعم الناس عيشا منحه الله سبحانه القناعة و اءصلح له زوجه ؛(٣٦٠)
خوش ترين زندگى را كسى دارد كه خداوند سبحان قناعت را ارزانيش داشته و همسرى پاك وشايسته نصيبش گردانيده است
(٢)حديث قدسى :
اءوحى الله تعالى داودعليه‌السلام وضعت الغنى فى القناعة وهم يطلبونه فى كثيرة المال فلا يجدونه ؛(٣٦١)
خداوند متعال به داودعليه‌السلام وحى كرد: من بى نيازى را در قناعت نهاده ام ، اما مردم آن را در فراوانى مال مى جويند. از اين رو نمى يابندش
(٣)امام علىعليه‌السلام :
من قنعت نفسه عز معسرا؛(٣٦٢)
هر كس قانع باشد، در عين تنگدستى با عزت است
(٤)امام علىعليه‌السلام :
ثمرة القناعة الاجمال فى المكتسب والعزوف عن الطلب ؛(٣٦٣)
ميوه قناعت ، ميانه روى در كسب و كار است و خويشتندارى از دست دراز كردن سوى مردم
(٥)امام علىعليه‌السلام :
فى صفة الانبياء -، ولكن الله سبحانه جعل رسله اولى قوة فى عزائمهم وضعفة فيماترى الاعين من حالاتهم مع قناعة تملا القلوب والعيون غنى وخصاصة تملا الابصار والاسماع اذى ؛(٣٦٤)
در صفات پيامبران مى فرمايد: خداوند سبحان فرستادگان خود را داراى اراده هايى قوى قرار داد ولى از نظر ظاهر ضعيف بودند قناعتى داشتند كه چشم و دلشان را سير مى كرد، هر چند اگر فقر و نادارى آنان معلوم مى گشت ، چشم ها و گوش ها را از ناراحتى لبريز مى نمود.
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
انظر الى من هو دونك فى المقدرة و لا تنظر الى من هو فوقك فى المقدرة فان ذلك اءقنع لك بما قسم لك ؛(٣٦٥)
به ناتوان تر از خودت ، بنگر و توانگر از خويش ، منگر، زيرا كه تو را به آنچه قسمت تو شده است قانع تر مى سازد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
واقنع بما اوتيته يخف عليك الحساب ؛(٣٦٦)
به آنچه داده شده اى قانع باشد، تا حسابت سبك شود.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
من رضى الله باليسير من المعاش رضى الله باليسير من العمل ؛(٣٦٧)
هر كس به معاش (و روزى) اندك خدا خشنود باشد، خداوند به عمل اندك او خشنود شود.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
اقنعوا بالقليل من دنياكم لسلامة دينكم فان المومن البلغة اليسيرة من الدنيا تقنعه ؛(٣٦٨)
براى سالم ماندن دينتان ، به اندكى از دنياى خود قانع باشيد، زيرا كه مومن را اندكى او را كفايت كند قاتع مى سازد.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
_____________________
پاورقى ها ٢٨٨- تنبيه الخواطر ٢/١٢١.
٢٨٩- غررالحكم ٢/١٢٨/٢٠٧٨.
٢٩٠- خصال ١٤٧/١٧٨.
٢٩١- نهج الفصاحه ح ١٦٣٧.
٢٩٢- تحف العقول ص ٢٣٣.
٢٩٣- غررالحكم ٣/٤٢٨/٤٩٩٠.
٢٩٤- نهج البلاغه قصار ١٦١.
٢٩٥- محاسن ٢/٦٠٢/٢٥.
٢٩٦- غررالحكم ٤/١٧٩/٥٧٥٦.
٢٩٧- غررالحكم ٦/٣١٠/١٠٣٥١.
٢٩٨- بحارالانوار ٧٢/١٠٤/٣٦.
٢٩٩- خصال ص ٥٧٠.
٣٠٠- علل الشرايع ٢/٥٥٩/١.
٣٠١- غررالحكم ١/١٥٢/٥٧٢.
٣٠٢- غررالحكم ٢/٣٠/١٧٠٠.
٣٠٣- غررالحكم ٢/٥٦/١٨٢٠.
٣٠٤- تحف العقول ص ٣٢٣.
٣٠٥- غررالحكم ٣/٣٢٨/٤٦٢٠.
٣٠٦- بحارالانوار ٧٨/٢٢٩/٩.
٣٠٧- غررالحكم ٦/٣٧٣/١٠٥٩١.
٣٠٨- غررالحكم ٥/١١٨/٧٥٩٧.
٣٠٩- غررالحكم ٣/١٠٥/٣٩٣٨.
٣١٠- شرح نهج البلاغه ٢٠/٣٣٣/٨١٦.
٣١١- بحارالانوار ٧١/٤٢٢/٦١.
٣١٢- نهج البلاغه حكمت ٤٢٤.
٣١٣- نهج البلاغه حكمت ٢٠٧.
٣١٤- بحارالانوار ٤٣/٧٠/٦١.
٣١٥- كنزالعمال ٣/١٣٠/٥٨١٥.
٣١٦- غررالحكم ٢/١٢٣/٢٠٦٣.
٣١٧- غررالحكم ٥/٩١/٧٥٢٩.
٣١٨- كنزالفوائد ص ١٤٧.
٣١٩- غررالحكم ٥/٣٣٣/٨٦٢٠.
٣٢٠- تحف العقول ص ١٦.
٣٢١- نهج الفصاحه ح ٤٦٩.
٣٢٢- نهج الفصاحه ح ٢٦٢٨.
٣٢٣- نهج الفصاحه ح ٦٦٠
٣٢٤- نهج الفصاحه ح ١٨٧٢.
٣٢٥- غررالحكم ٣/٢٥٧/٤٤١٧.
٣٢٦- غررالحكم ٢/٤٠٨/٣٠٤٧.
٣٢٧- كافى ٢/٦٣٧/٢.
٣٢٨- معدن الجواهر ص ٣٤.
٣٢٩- بحارالانوار ٧٨/٢٠٩/٨٥.
٣٣٠- بحارالانوار ٧٨/٣٧٠/٤.
٣٣١- غررالحكم ٢/١٥٨/٢١٧٨.
٣٣٢- كنزالعمال ٢/٤٥١/٤٤٧٥.
٣٣٣- غررالحكم ٢/٥٦/١٨١٥.
٣٣٤- غررالحكم ٣/٣٧٣/٤٧٨٥.
٣٣٥- غررالحكم ٦/٤٥٣/١٠٩٧٤.
٣٣٦- غررالحكم ٦/٣٩/٩٤٠٩.
٣٣٧- غررالحكم ٣/٢٣١/٤٣٠٧.
٣٣٨- كنزالعمال ٣/٤٠٨/٧١٧٨.
٣٣٩- نهج البلاغه حكمت ٢٠.
٣٤٠- غررالحكم ٢/١٠/١٦٠٠.
٣٤١- بحارالانوار ٧١/٣٥٥/١٧.
٣٤٢- بحارالانوار ٧٣/٣٠٨/٣٧.
٣٤٣- بحارالانوار ٧١/٣٥٧/٢١.
٣٤٤- بحارالانوار ٧١/٣٥٢/٨.
٣٤٥- بحارالانوار ٧١/٣٥٧/٢٢.
٣٤٦- بحارالانوار ٧١/٣٥٣/١٠.
٣٤٧- بحارالانوار ٧١/٣٥٥/١٧.
٣٤٨- بحارالانوار ٦٩/٤٠٧/١١٥.
٣٤٩- بحارالانوار ٧٧/١٧٥/٨.
٣٥٠- وسائل الشيعه ١٥/٢٥٨/٨.
٣٥١- تفسير نورالثقلين ٤/٢٧/٩٨.
٣٥٢- بحارالانوار ٧٥/٣٠٣/٦.
٣٥٣- تفسير نورالثقلين ١/٧٧٢/٣١٣.
٣٥٤- بحارالانوار ٧٥/٣٠٢/١.
٣٥٥- من لا يحضر الفقيه ٤/٣٧٣/٥٧٦٢.
٣٥٦- بحارالانوار ٦٦/٤٣٢/١٦.
٣٥٧- نهج البلاغه نامه ٢١.
٣٥٨- كافى ٤/٥٦/١٠.
٣٥٩- غررالحكم ٢/٨٦/١٩٣٨.
٣٦٠- غررالحكم ٢/٤٦٠/٣٢٩٥.
٣٦١- بحارالانوار ٧٨/٤٥٣/٢١.
٣٦٢- غررالحكم ٥/٢٩٤/٨٤٣٩.
٣٦٣- غررالحكم ٣/٣٣٠/٤٦٣٤.
٣٦٤- نهج البلاغه از خطبه ١٩٢.
٣٦٥- كافى ٨/٢٤٤/٣٣٨.
٣٦٦- بحارالانوار ٧٧/١٨٧/٣٧.
٣٦٧- كافى ٢/١٣٨/٣.
٣٦٨- غررالحكم ٢/٢٥٩/٢٥٤٩.
٣٨ - حرص اقنع بما قسم الله لك ولاتنظر الى ما عند غيرك و لا تتمن ما لست نائله فانه من قنع شبع ومن لم يقنع لم يشبع وخذ حظك من آخرتك ؛(٣٦٩)
به آنچه خداوند قسمت تو كرده قانع باش و به آنچه ديگران داردند چشم مدوز و آنچه را كه بدان نمى رسى ، آرزو مكن زيرا كسى كه قانع باشد، سير مى شود و كسى كه قانع نباشد، سير نمى شود و به فكر بهره آخرتت باش
٣٨ - حرص
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اياكم والشح فانما هلك من كان قبلكم بالشح امرهم بالبخل فبخلوا واءمر هم بالقطيعة وامرهم بالفجور ففجروا؛(٣٧٠)
از حرص بپرهيزيد كه پيشينيان شما در نتيجه حرص هلاك شدند، حرص آنها را به بخل وادار كرد بخيل شدند. به قطع رحم وادار كرد و قطع رابطه كردند با خويشاوندان به بدى وادارشان كرد و بدكار شدند.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
ان الدنيا مشغلة عن غيرها ولم يصب صاحبها منها شيئا الا فتحت له حرصا عليها ولهجا بها ولن يستغنى صاحبها بما نال فيها عمالم يبلغه منها؛(٣٧١)
براستى كه دنيا آدمى را به كلى سرگرم مى سازد و دنيا پرست به چيزى از آن نرسد، مگر آن كه باب حرص و شيفتگى به آن بر رويش گشوده شود و به آنچه از اين دنيا دست يافته اكتفا نمى كند تا در پى چيزى كه بدست نياورده نرود.
(٣)امام حسينعليه‌السلام :
ليست العفة بما نعة رزقا و لا الحرص بجالب فضلا وان الرزق مقسوم والاجل محتوم واستعمال الحرص طالب الماءثم ؛(٣٧٢)
نه خوددارى از حرام و ناپسند، مانع روزى مى شود و نه حرص روزى بيشتر مى آورد، كه روزى تقسيم شده و اجل حتمى است و حرص به سوى گناه مى كشد.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
حرم الحريص خصلتين ولزمته خصلتان : حرم القناعة فافتقد الراحة وحرم الرضا فافتقد اليقين ؛(٣٧٣)
حريص از دو خصلت محروم شده و در نتيجه دو خصلت را با خود دارد: از قناعت محروم است و در نتيجه آسايش را از دست داده است ، از راضى بودن محروم است و در نتيجه يقين را از دست داده است
(٥)امام باقرعليه‌السلام :
مثل الحريص على الدنيا مثل دودة القز: كلما ازدادت من القز على نفسها لفا كان اءبعد لها من الخروج ، حتى تموت غما؛(٣٧٤)
مثل حريص به دنيا، مثل كرم ابريشم است كه هر چه بيشتر دور خود ببافد خارج شدن از پيله بر او سخت تر مى شود تا آن كه از غصه مى ميرد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
الحرص موقع فى كثير الغيوب ؛(٣٧٥)
حرص انسان را به عيب هاى زيادى مبتلا مى كند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اغنى الاغنياء من لم يكن للحرص اءسيرا؛(٣٧٦)
بى نيازترين بى نيازان كسى است كه اسير حرص نباشد.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
انتقم من الحرص بالقناعة كما تنتقم من العدو بالقصاص ؛(٣٧٧)
از حرص ، با قناعت انتقام بگير، چنان كه با قصاص از دشمن انتقام مى گيرى
(٩)امام علىعليه‌السلام :
اءعظم الناس ذلا الطامع الحريص المريب ؛(٣٧٨)
ذليل ترين مردم ، كسى است كه طمعكار، حريص و وسوسه گر باشد.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
ان البخل والجبن والحرص غرائز شتى يجمعها سوء الظن بالله ؛(٣٧٩)
به درستى كه بخل و ترس و حرص ، غريزه ها و تمايلات متعدد و پراكنده اى هستند كه سوءظن به خداوند آنها را جمع مى كند.
٣٩ - رحم
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله رحيم يحب الرحيم يضع رحمته على كل رحيم ؛(٣٨٠)
خداوند رحيم است و رحيم را دوست دارد و دست مهر خود را بر سر هر رحيمى مى گذارد.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
والذى نفسى بيده لا يدخل الجنة الا رحيم ، قالوا: «كلنا رحيم» ، قال : لا حتى ترحم العامة ؛(٣٨١)
سوگند به آنكه جانم در دست اوست كسى جز شخص رحيم به بهشت نمى رود. عرض كردند: «همه ما دل رحم و مهربانيم» ، فرمودند: نه ، مگر آن گاه كه به عموم مردم رحم كنيد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من رحم ولو ذبيحة عصفور رحمه الله يوم القيامة ؛(٣٨٢)
هر كس حتى به لاشه گنجشكى رحم كند، خداوند در روز قيامت به او رحم خواهد كرد.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
المومن ينصر المظلوم و يرحم المسكين نفسه منه فى عناء والناس منه فى راحة ؛(٣٨٣)
مومن مظلوم را يارى مى كند و به مسكين و درمانده رحم مى نمايد، جانش از او در رنج است و مردم از او در آسايش
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ارحم الصغير ووقر الكبير تكن من رفقائى ؛(٣٨٤)
به كودكان رحم كن و بزرگسالان را احترام نما تا از دوستان من باشى
(٦)امام علىعليه‌السلام :
انما ينبغى لاهل العصمة والمصنوع اليهم فى السلامة اءن يرحموا اءهل الذنوب والمعصية ويكون الشكر هو الغالب عليهم ؛(٣٨٥)
شايسته است كه افراد پاكدامن و بهره مند از سلامت ، با گنهكاران و اهل معصيت ، رحيم باشند و سپاسگزارى (حق) بر جان آنان چيره شود.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من لا يرحم لا يرحم ومن لايغفر له ومن لايتب لا يتوب الله عليه ؛(٣٨٦)
هر كس رحم نكند به او رحم نشود، هر كس نبخشد بخشيده نشود و هر كس پوزش را نپذيرد، خداوند پوزش و توبه او را نخواهد پذيرفت
(٨)امام علىعليه‌السلام :
يا اءيها الانسان ما جراءك على ذنبك ...؟! اءما ترحم من نفسك ما ترحم من غيرك ؛(٣٨٧)
اى انسان ، چه چيز تو را در گناه كردن گستاخ كرده است ...؟! چرا همچنان كه به ديگران رحم مى كنى به خودت رحم نمى كنى ؟!
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ارحموا عزيزا ذل ، وغنيا افتقر وعالما ضاع فى زمان الجهال ؛(٣٨٨)
به عزيزى كه خوار گشته و ثروتمندى كه فقير شده و دانشمندى كه در روزگار نادانان تباه گرديده است ، رحم كنيد.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
ارحم من دونك يرحمك من فوقك وقس سهوه بسهوك ومعصيته لك بمعصيتك لربك وفقره الى رحمتك بفقرك الى رحمة ربك ؛(٣٨٩)
به زير دست خود رحم كن تا بالا دستت به تو رحم كند و خطاى او را با خطاى خودت و نافرمانى اش از تو را با نافرمانى خود از پروردگارت و احتياج او به ترحم تو را به احتياجت و رحمت و بخشايش خدايت بسنج
٤٠ - غبطه
(١)امام صادقعليه‌السلام :
ان المومن يغبط ولايحسد والمنافق يحسد ولايغبط؛(٣٩٠)
مومن غبطه مى خورد و حسادت نمى ورزد، منافق حسادت مى ورزد و غبطه نمى خورد.
(غبطه آن است كه آرزو كنى آنچه ديگرى دارد، داشته باشى بدون اينكه آرزوى نابودى نعمت ديگرى را داشته باشى و حسد آن است كه بخواهى نعمتى را كه ديگرى دارد، نداشته باشد).
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
من كان آخر يوميه خيرهما فهو مغبوط؛(٣٩١)
كسى كه امروزش بهتر از ديروزش باشد، شايسته است كه مورد غبطه قرار گيرد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
اءغبط الناس المسارع الى الخيرات ؛(٣٩٢)
شايسته ترين مردم كه مورد غبطه قرار گيرد كسى است كه براى انجام كار خير سبقت مى گيرد.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
ما المغبوط الا من كانت همته نفسه لا يغبها عن محاسبتها و مطالبتها ومجاهدتها؛(٣٩٣)
شايسته نيست كسى مورد غبطه قرار گيرد، مگر كسى كه همتش خودش باشد در اين كه از خودش حساب كشى كند و خودش را مؤ اخذه نمايد و در اصلاح خود بكوشد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
ان المغبون من غبن عمره وان المغبوط من اءنفذ عمره فى طاعة ربه ؛(٣٩٤)
بدرستى كه زيانكار كسى است كه عمرش را بيهوده تلف كند، و كسى كه عمر خود را در اطاعت خدا بگذارند شايسته است مورد غبطه قرار گيرد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
راءى موسىعليه‌السلام رجلا عند العرش فغبطه بمكانه فساءل عنه فقال : كان لايحسد الناس على ما آتاهم الله من فضله ؛(٣٩٥)
حضرت موسىعليه‌السلام مردى را نزد عرش ديد و به جايگاه او غبطه خورد و در مورد او سوال كرد. به او گفته شد كه او به آنچه خداوند از فضل خود به مردم داده است حسد نمى برد.
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
انه قال لبعض شيعته - عليكم بالورع والاجتهاد، وصدق الحديث واءداء الامانة والتمسك بما اءنتم عليه ، فانما يغتبط اءحدكم اذا انتهت نفسه الى هاهنا، واءومى بيده الى حلقه ؛(٣٩٦)
امام صادقعليه‌السلام به بعضى از شيعيان خود فرمودند: بر شما لازم است پرهيزكارى و تلاش و راستگويى و امانت دارى و چنگ زدن به مذهب خود، زيرا هر يك از شما به هنگام جان دادن ، غبطه او را خواهد خورد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
فى فضل زيارة الحسين بن علىعليه‌السلام ولقد حدثنى اءبى اءنه لم يخل مكانه منذ قتل من مصل يصلى عليه من الملائكة اءو من الجن اءومن الانس اءو من الوحش وما من شى ء الا وهو يغبط زائره ويتمسح به ويرجو فى النظر اليه الخير لنظره الى قبره ؛(٣٩٧)
پدرم در فضيلت زيارت حسين بن علىعليه‌السلام فرمودند : جايگاه آن حضرت از آن زمان كه كشته شده ، از فرشته يا جن يا حيوان وحشى كه بر آن حضرت درود مى فرستد خالى نيست و هر چيزى غبطه زائر آن حضرت را مى خورد و خود را به او مى مالد و در نگاه كردن به زائر امام حسينعليه‌السلام اميد خير دارد زيرا او به قبر امام حسينعليه‌السلام نگاه كرده است
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يروى عن ربه تبارك وتعالى - حقت محبتى على المتزاورين فى وحقت محبتى على المتباذلين فى وهم على منابر من نور يغبطهم النبيون والصديقون بمكانهم ؛(٣٩٨)
خداوند متعال مى فرمايد: برخود واجب كرده ام دوست داشتن كسانى كه به خاطر من به ديدار يكديگر مى روند و كسانى كه در راه من به يكديگر بخشش مى نمايند، چنين كسانى (روز قيامت) بر منابرى از نورند به گونه اى كه پيامبران و صديقين به جايگاه آنان غبطه مى خورند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءلا احدثكم عن اءقوام ليسوا باءنبياء و لا شهداء يغبطهم يوم القيامة الانبياء والشهداء بمنازلهم من الله على منابر من نور. قيل : من هم يا رسول الله ؟ قال : هم الذين يحببون عباد الله الى الله و يحببون الله الى عباد، قلنا: هذا حببوا الله الى عباده ، فكيف يحببون عباد الله الى الله ؟ قال : ياءمرونهم بما يحب الله وينهونهم عما يكره الله ، فاذا اءطاعوهم اءحبهم الله ؛(٣٩٩)
آيا آگاه كنم شما را از گروهى كه نه از انبيا هستند و نه از شهدا، ولى انبيا و شهدا در روز قيامت به مقام و منزلت آنان غبطه مى خورند، و آنها بر منبرهايى از نور نشسته اند؟ سوال شد اى رسول خدا! آنان كيانند؟ فرمودند: آنان كسانى هستند كه بندگان خدا را نزد خدا و خدا را نزد بندگانش محبوب مى گرداند عرض كرديم : ايجاد محبت خدا در دلها معلوم است ، ولى چگونه بندگان را نزد خدا محبوب مى گردانند؟ فرمودند: آنان را فرمان مى دهند به آنچه خدا دوست مى دارد و باز مى دارند از آنچه خدا دوست نمى دارد، پس اگر آنان را اطاعت كنند، خداوند دوستشان مى دارد.
٤١ - حسد
(١)امام صادقعليه‌السلام :
قال لقمان لابنه : وللحاسد ثلاث علامات : يغتاب اذا غاب و يتملق اذا شهد و يشمت بالمصيبة ؛(٤٠٠)
لقمان به فرزندش گفت : حسود را سه نشانه است : پشت سر غيبت مى كند، رو به رو تملق مى گويد و از گرفتارى ديگران شاد مى شود.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الحسد عيب فاضح و شح فادح لايشفى صاحبه الا بلوغ آماله فيمن يحسده ؛(٤٠١)
حسادت عيبى رسوا و بخلى سهمگين است و حسود تا به آرزوى خود درباره محسودش نرسد آرام نمى گيرد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
الحسود سريع الوثبة ، بطى ء العطفة ؛(٤٠٢)
حسود زود خشمگين مى شود و دير كينه از دلش مى رود.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
الحسد لا يجلب الا مضرة وغيظا يوهن قلبك و يمررض جسمك ؛(٤٠٣)
حسادت نتيجه اى جز زيان و ناراحتى كه دلت را سست و تنت را بيمار مى گرداند به بار نمى آورد.
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
يقول ابليس لجنوده : اءلقوا بينهم الحسد والبغى ، فانهما يعد لان عند الله الشرك ؛(٤٠٤)
شيطان به سپاهيانش مى گويد: ميان مردم حسد و تجاوزگرى بياندازيد چون اين دو، نزد خدا برابر با شرك است
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
النصيحة من الحاسد محال ؛(٤٠٥)
نصيحت و خيرخواهى از حسود محال است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
استعينوا على قضاء حوائجكم بالكتمان ، فان كل ذى نعمة محسود؛(٤٠٦)
در برآوردن نيازهاى خود از پنهان كارى كمك بگيريد، زيرا هر صاحب نعمتى مورد حسد واقع مى شود.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اياكم والحسد، فانه ياءكل الحسنات كما تاءكل النار الحطب ؛(٤٠٧)
از حسادت بپرهيزيد، زيرا حسد نيكى ها را مى خورد چنان كه آتش هيزم را مى خورد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
لله در الحسد ما اعدله ! بدا بصاحبه فقتله ؛(٤٠٨)
آفرين بر حسادت ! چه عدالت پيشه است ! پيش از همه صاحب خود را مى كشد.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
ستة لا تكون فى المومن : العسر والنكه والحسد واللجاجة والكذب والبغى ؛(٤٠٩)
شش (صفت) در مومن نيست : سخت گيرى ، بى خبرى ، حسادت ، لجاجت ، دروغگويى و تجاوز.
٤٢ - امانتدارى
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا تزال امتى بخير ما تحابوا و تهادوا واءدوا الامانة ؛(٤١٠)
امت من تا هنگامى كه يگديگر را دوست بدارند، به يكديگر هديه دهند و امانتدارى كنند، در خير و خوبى خواهند بود.
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
انظر ما بلغ به علىعليه‌السلام عند رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فالزمه فان علياعليه‌السلام انما بلغ ما بلغ به عند رسول الله بصدق الحديث واءداء الامانة ؛(٤١١)
بنگر علىعليه‌السلام با چه چيز آن مقام را نزد پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پيدا كرد همان را پيروى كن همانا علىعليه‌السلام آن مقام را نزد پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با راستگويى و امانتدارى بدست آورد.
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
اتقوا الله ، وعليكم باءداء الامانة الى من ائتمنكم فلو اءن قاتل اءميرالمومنينعليه‌السلام ائتمننى على اءمانة لاديتها اليه ؛(٤١٢)
تقواى الهى پيشه كنيد و امانت را به كسى كه شما را امين دانسته است ، باز گردانيد، زيرا حتى اگر قاتل امير المومنينعليه‌السلام امانتى را به من بسپرد هر آينه آن را به او بر مى گردانم
(٤)امام علىعليه‌السلام :
الامانة تجر الرزق ، والخيانة تجر الفقر؛(٤١٣)
امانتدارى روزى مى آورد و خيانت در امانت فقر.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا تنظروا الى كثرة صلاتهم وصومهم وكثرة الحج والمعروف وطنطنتهم بالليل ، ولكن انظروا الى صدق الحديث واءداء الامانة ؛(٤١٤)
به زيادى نماز و روزه و حج و احسان و مناجات شبانه مردم نگاه نكنيد، بلكه به راستگويى و امانتدارى آنها توجه كنيد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
لا تخن من ائتمنك وان خانك ولاتذع سره وان اءذاع سرك ؛(٤١٥)
به كسى كه تو را امين قرار داده است خيانت مكن هر چند او به تو خيانت كرده باشد و راز او را فاش مساز اگر چه او راز تو را فاش ساخته باشد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
لا تاءمنن ملولا؛(٤١٦)
شخص به ستوه آمده و رنجيده را امين مشمار.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من خان اءمانة فى الدنيا ولم يردها الى اءهلها ثم اءدركه الموت مات على غير ملتى ويلقى الله و هو عليه غضبان ؛(٤١٧)
كسى كه در دنيا به امانتى خيانت كند و آن را به صاحبش بر نگرداند و آن گاه بميرد و دين من نمرده است و با خدا ديدار مى كند در حالى كه بر او خشمگين است
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من ائتمن غير اءمين فليس له على الله ضمان لانه قدنهاه اءن ياتمنه ؛(٤١٨)
هر كس به فردى غير امين امانت بسپارد، خداوند ضامن او نيست ، زيرا او را از امانت سپارى به غير امين باز داشته است
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ليس منا من يحقر الامانة حتى يستهلكها اذا استوددعها؛(٤١٩)
از ما نيست كسى كه امانت را كوچك بشمارد و از آن مواظبت نكند و در معرض تلف شدن قرار بدهد.
٤٣ - اصلاح بين مردم
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اتقوا الله و اءصلحوا ذات بينكم فان الله يصلح بين المومنين يوم القيامة ؛(٤٢٠)
تقواى الهى داشته باشيد و اصلاح كنيد ميان خودتان را زيرا خداوند در روز قيامت ميان مومن را اصلاح مى كند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءلا اخبركم باءفضل من درجه الصيام والصلاة والصديقه ؟ صلاح ذات البين ، فان فساد ذات البين هى الحالقة ؛(٤٢١)
آيا شما را به چيزى با فضيلت تر از نماز روزه و صدقه (زكات) آگاه نكنم ؟ آن چيز اصلاح ميان مردم است ، زيرا تيره شدن رابطه ميان مردم ريشه كن كننده دين است
(٣)امام كاظمعليه‌السلام :
طوبى للمصلحين بين الناس ، اولئك هم المقربون يوم القيامة ؛(٤٢٢)
خوشا به سعادت اصلاح كننده بين مردم كه آنان همان مقربان روز قيامت اند.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
للمفضل -: اذا راءيت بين اثنين من شيعتنا منازعة فافتدها من مالى ؛(٤٢٣)
به مفضل فرمودند: هر گاه ميان دو نفر از شيعان من نزاعى ديدى از مال من غرامت بده (يعنى با پرداخت وجه مورد اختلاف ، ميان آنان را اصلاح كن).
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
صدقه يحبها الله : اصلاح بين الناس اذا تفاسدوا، وتقارب بينهم اذا تباعدوا؛(٤٢٤)
صدقه اى كه خداوند آن را دوست دارد عبارت است از: اصلاح ميان مردم هر گاه رابطه شان تيره شده و نزديك كردن آنها به يكديگر هر گاه از هم دور شدند.
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
الكلام ثلاثة : صدق وكذب واصلاح بين الناس قال : قيل له : جعلت فداك ما الاصلااح بين الناس ؟ قال : تسمع من الرجل كلاما يبلغه فتخبث نفسه ، فتلقاه فتقول : سمعت من فلان قال فيك من الخير كذا و كذا، خلاف ما سمعت منه ؛(٤٢٥)
سخن سه گونه است : راست و دروغ و اصلاح ميان مردم به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح ميان مردم چيست ؟ فرمودند: از كسى سخنى درباره ديگرى مى شنوى كه اگر سخن به گوش او برسد، ناراحت مى شود. پس تو آن ديگرى را مى بينى و برخلاف آنچه شنيده اى ، به او مى گويى : از فلانى شنيدم كه در خوبى تو چنين و چنان مى گفت
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
... والله ما اوتى لقمان الحكمة بحسب ، ولامال ولااءهل و لا بسط فى جسم ولاجمال ولكنه كان رجلا قويا الى اءن قال : ولم يمر برجلين يختصمان اءو يقتتلان الا اءصلح بينهما ولم يمض عنهما حتى تحاجزا؛(٤٢٦)
... به خدا قسم كه : به لقمان تنها حكمت و دانش عطا نشده بود، و نيز دارائى و خانواده و قدرت جسمى و زيبايى چشمگير نداشت ولى او مردى با اراده بود تا آنجا كه امام فرمودند: و او به دو نفر كه با هم نزاع مى كردند و يا مى جنگيدند نمى گذشت مگر اينكه : ميانشان صلح برقرار مى كرد و از پيش آنان نمى رفت تا آنكه آنها دست از نزاع و جنگ كشيده و متفرق مى شدند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءيما مسلمين تهاجرا فمكثا ثلاثا لا يصطلحان الا كانا خارجين من الاسلام ، ولم يكن بينهما ولاية فاءيهما سبق الى كلام اءخيه كان السابق الى الجنة يوم الحساب ؛(٤٢٧)
هر دو مسلمانى كه با هم قهر كنند و سه روز به قهر خود ادامه دهند و آشتى نكنند، هر دو از اسلام بيرون روند و ميان آنان هيچ پيوند دينى نباشد و هر كدام از آنها پيش از ديگرى با برادرش حرف بزند، در روز حسابرسى زودتر به بهشت مى رود.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الصلح جائز بين المسلمين ، الا صلحا اءحل حراما وحرم حلالا؛(٤٢٨)
صلح ميان مسلمانان جايز است ، مگر صلحى كه حرامى را حلال يا حلالى را حرام كند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله اءحب الكذب فى الصلاح واءبغض الصدق فى الفساد؛(٤٢٩)
براستى كه خداوند دروغى را كه باعث اصلاح باشد دوست مى دارد و راستى را كه موجب فساد گردد، دشمن مى دارد.
٤٤ - تشكر از مردم
امام سجادعليه‌السلام :
(١)اءما حق ذى المعروف عليك فاءن تشكره و تذكر معروفه ، و تكسبه المقالة الحسنة و تخلص له الدعاء فيما بينك و بين الله عزوجل ، فاذا فعلت ذلك كنت قد شكرته سرا و علانية ، ثم ان قدرت على مكافاته يوما كافيته ؛(٤٣٠)
حق كسى كه به تو نيكى كرده ، اين است كه از او تشكر كنى و نيكيش را به زبان آورى و از وى به خوبى ياد كنى و ميان خود و خداى عزوجل برايش خالصانه دعا كنى ، هر گاه چنين كردى بى گمان پنهانى و آشكارا از او تشكر كرده اى سپس اگر روزى توانستى نيكى او را جبران كنى ، جبران كن
(٢)امام رضاعليه‌السلام :
من لم يشكر المنعم من المخلوقين لم يشكر الله عزوجل ؛(٤٣١)
هر كس در مقابل خوبى مردم تشكر نكند، از خداى عزوجل تشكر نكرده است
(٣)امام علىعليه‌السلام :
ان مكرمة صنعتها الى اءحد من الناس ، انما اءكرمت بها نفسك و زينت بها عرضك ، فلا تطلب من غيرك شكر ما صنعت الى نفسك ؛(٤٣٢)
اگر به كسى خوبى كردى در واقع با اين كار خود را گرامى داشته اى و به خودت آبرو داده اى ، پس به سبب خوبى اى كه به خودت كرده اى از ديگران خواهان تشكر مباش
(٤)امام علىعليه‌السلام :
شكرك للراضى عنك يزيده رضا ووفاء، شكرك للساخط عليك يوجب لك منه صلاحا وتعطفا؛(٤٣٣)
سپاسگزارى تو از كسى كه از تو راضى است ، موجب رضايت و وفادارى بيشتر او مى شود و سپاسگزاريت از كسى كه از تو ناخشنود است ، سبب رفع ناراحتى و مهربانى او نسبت به تو مى شود.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
من صنع بمثل ما صنع اليه فانما كافاه و من اضعفه كان شكورا؛(٤٣٤)
هر كس در برابر خوبى اى كه به او شده همانند آن را انجام دهد آن را تلافى كرده است و اگر بيشتر از آن خوبى كند سپاسگزارى نموده است
(٦)امام رضاعليه‌السلام :
ان الله عزوجل اءمر... بالشكر له وللوالدين فمن لم يشكر والديه لم يشكر الله ؛(٤٣٥)
خداى عزوجل دستور داد... به سپاسگزارى از خود و از پدر ومادر، پس كسى كه از پدر و مادر خود سپاسگزارى نكند از خداوند سپاسگزارى نكرده است
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
لعن الله قاطعى سبل المعروف قيل وما قاطعوا سبل المعروف ؟ قال : الرجل يصنع اليه المعروف فيكفره ، فيمتنع صاحبه من اءن يصنع ذلك الى غيره ؛(٤٣٦)
_____________________
پاورقى ها ٣٦٩- كافى ٨/٢٤٣/٣٣٧.
٣٧٠- نهج الفصاحه ح ٩٩٢.
٣٧١- نهج البلاغه نامه ٤٩.
٣٧٢- اعلام الدين ص ٤٢٨.
٣٧٣- خصال ص ٦٩.
٣٧٤- كافى ٢/٣١٦/٧.
٣٧٥- غررالحكم ١/٢٩٤/١١٣١.
٣٧٦- غررالحكم ٢/٤٣٨/٣٢٠١.
٣٧٧- شرح نهج البلاغه ٢٠/٣١٤/٦٠٧.
٣٧٨- غررالحكم ٢/٤٥٣/٣٢٦٥.
٣٧٩- نهج البلاغه نامه ٥٣.
٣٨٠- كنزالعمال ٤/٢٤٩/١٠٣٨١.
٣٨١- كنزالعمال ٣/١٦٧/٥٩٨٩.
٣٨٢- كنزالعمال ٦/٢٦٣/١٥٦١٤.
٣٨٣- كافى ٢/٢٣١/٤.
٣٨٤- كنزالعمال ٣/١٨١/٦٠٥٥.
٣٨٥- نهج البلاغه خطبه ١٤٠.
٣٨٦- كنزالعمال ٣/١٦٢/٥٩٦٦.
٣٨٧- نهج البلاغه خطبه ٢٢٣.
٣٨٨- بحارالانوار ٧٤/٤٠٥/٢.
٣٨٩- غررالحكم ٢/٢١٦/٢٤٢٢.
٣٩٠- كافى ٢/٣٠٧/٧.
٣٩١- معانى الاخبار ص ٣٤٢.
٣٩٢- غررالحكم ٢/٤٢٣/٣١٢٢.
٣٩٣- غررالحكم ٦/١٠٥/٩٦٨٥.
٣٩٤- غررالحكم ٢/٥٢٥/٣٥٠٢.
٣٩٥- روضة الواعظين ص ٤٢٤.
٣٩٦- دعائم الاسلام ١/٦٦.
٣٩٧- مستدرك الوسايل ١٠/٢٥٢/١١٩٥٢.
٣٩٨- صحيح ابن حبان ٢/٣٣٨.
٣٩٩- مشكاة الانوار ص ١٣٦.
٤٠٠- خصال ص ١٢١.
٤٠١- غررالحكم ٢/١٦٤/٢٢٠٥.
٤٠٢- بحارالانوار ٧٣/٢٥٦/٢٩.
٤٠٣- بحارالانوار ٧٣/٢٥٦/٢٩.
٤٠٤- كافى ٢/٣٢٧/٢.
٤٠٥- خصال ص ٢٦٩.
٤٠٦- شرح نهج البلاغه ١/٣١٦.
٤٠٧- جامع الاخبار ص ٤٥١.
٤٠٨- شرح نهج البلاغه ١/٣١٦.
٤٠٩- تحف العقول ص ٣٧٧.
٤١٠- عيون الخبار الرضا ١/٣٢/٢٥.
٤١١- كافى ٢/١٠٤/٥.
٤١٢- امالى صدوق ص ٣١٨.
٤١٣- بحارالانوار ٧٨/٦٠/١٣٨.
٤١٤- بحارالانوار ٧٥/١١٤/٥.
٤١٥- بحارالانوار ٧٧/٢٠٨/١.
٤١٦- نهج البلاغه حكمت ٢١١.
٤١٧- امالى صدوق ص ٥١٦.
٤١٨- بحارالانوار ١٠٣/١٧٩/٣.
٤١٩- بحارالانوار ٧٥/١٧٢/١٣.
٤٢٠- محجة البيضاء ٣/٣٧٣.
٤٢١- نهج الفصاحه ح ٤٥٨.
٤٢٢- تحف العقول ص ٣٩٣.
٤٢٣- كافى ٢/٢٠٩/٣.
٤٢٤- كافى ٢/٢٠٩/١.
٤٢٥- كافى ٢/٣٤١/١٦.
٤٢٦- مستدرك الوسايل ١٣/٤٤٢/٣.
٤٢٧- كافى ٢/٣٤٥/٥.
٤٢٨- الفقيه ٣/٣٢/٦٧/٣٢.
٤٢٩- وسائل الشيعه ٨/٥٧٨/١.
٤٣٠- خصال ص ٥٦٨.
٤٣١- عيون الاخبار الرضا (ع) ١/٢٧/٢.
٤٣٢- غررالحكم ٢/٥٤٢/٣٥٤٢.
٤٣٣- غررالحكم ٤/١٦١/٥٦٦٨ و ٥٦٦٩.
٤٣٤- كافى ٤/٢٨/١.
٤٣٥- خصال ١٥٦/١٩٦.
٤٣٦- كافى ٤/٣٣/١.
٤٥ - نصيحت
خدا لعنت كند راهزنان نيكى را. سوال شد راهزنان نيكى چه كسانى هستند؟ فرمودند: كسى كه به او نيكى شود، و او ناسپاسى كند، در نتيجه نيكوكاران را از نيكى به ديگران باز دارد.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
لا يزهدنك فى المعروف من لا يشكر لك ، فقد يشكرك عليه من لا يستمتع بشى ء منه ، وقد تدرك من شكر الشاكر اءكثر مما اءضاع الكافر، والله يحب المحسنين ؛(٤٣٧)
تشكر نكردن ديگران از تو نبايد تو را به خوبى كردن بى رغبت سازد، زيرا كسى كه از آن نيكى كم ترين بهره اى نمى برد (يعنى خداوند) از تو قدردانى مى كند و از سپاسگزارى اين سپاسگزار به بيش از آن چيز مى رسى كه فرد ناسپاس فرو گذاشته است و خداوند نيكو كاران را دوست دارد.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
ان المومن مكفر وذلك اءن معروفه يصعد الى الله تعالى فلا ينتشر فى الناس ، والكافر مشهور وذلك اءن معروفه للناس ينتشر فى الناس و لا يصعد الى السماء؛(٤٣٨)
مومن ناسپاسى مى شود، زيرا خوبى او به درگاه خداى متعال و در ميان مردم شايع نمى شود، اما خوبى هاى كافر شايع مى شود چون براى مردم است و به درگاه الهى بالا نمى رود.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءفضل الناس عند الله منزلة واءقربهم من الله وسيلة المحسن يكفر احسانه ؛(٤٣٩)
بهترين مردم در نزد خداوند و نزديك ترين آنان به او، نيكوكارى است كه از نيكى او قدردانى نمى شود.
٤٥ - نصيحت
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان اءعظم الناس منزلة عندالله يوم القيامة اءمشاهم فى اءرضيه بالنصيحة لخلقه ؛(٤٤٠)
بلند مرتبه ترين مردم در روز قيامت نزد خداوند كسى است كه در روى زمين بيشتر در خيرخواهى و ارشاد مردم قدم بردارد.
(٢)لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى عليك بالموعظة فاعمل بها فانها عند العاقل اءحلى من العسل الشهد؛(٤٤١)
فرزندم نصيحت را بپذير و به آن عمل كن كه نصيحت نزد عاقل از عسل ناب شيرين تر است
(٣)امام علىعليه‌السلام :
من قبل النصيحة سلم من الفضيحة ؛(٤٤٢)
هر كس نصيحت را بپذيرد، از رسوايى به سلامت مى ماند.
(٤)امام جوادعليه‌السلام :
المومن يحتاج الى ثلاث خصال : توفيق من الله وواعظ من نفسه و قبول ممن ينصحه ؛(٤٤٣)
مومن نيازمند سه چيز است : توفيقى از پروردگار، پند دهنده اى از درون خويش و پذيرش از نصيحت كنندگان
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا اءراد الله بعبد خيرا جعل له واعظا من نفسه يامره وينهاه ؛(٤٤٤)
هر گاه خداوند خير بنده اى را بخواهد، واعظى از درون او برايش قرار مى دهد كه او را به كار نيك وادار و از كار بد باز دارد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على اذا لم يكن العالم تقيا تائبا زلت موعظته عن قلوب الناس كما تزل القطرة عن بيضة النعامة والصفا؛(٤٤٥)
يا على هر گاه عالم با تقوا و توبه كار نباشد، موعظه اش از دل مردم مى لغزد همچنانكه قطره آب از روى تخم شتر مرغ و سنگ صاف مى لغزد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
المسلم مرآة اءخيه فاذا راءيتم من اءخيكم هفوة فلاتكونوا عليه البا واءرشدوه وانصحوا له و تزفقوا به ...؛(٤٤٦)
مسلمان آينه برادر خويش است هر گاه خطايى از برادر خود ديديد همگى او را مورد حمله قرار ندهيد بلكه او را راهنمايى و نصيحت نماييد و با او مدارا كنيد...
(٨)امام حسن عسكرىعليه‌السلام :
من وعظ اءخاه سرا فقد زانه ومن وعظه علانية فقد شانه ؛(٤٤٧)
هر كس برادر (دينى) خود را پنهانى نصيحت كند، او را آراسته و اگر آشكارا نصيحتش نمايد ارزش او را كاسته است
(٩)امام سجادعليه‌السلام :
واءما حق المستنصح فان حقه اءن تودى اليه النصيحة على الحق الذى ترى له اءنه يحمل ويخرج المخرج الذى يلين على مسامعه وتكلمه من الكلام بما يطيقه عقله فان لكل عقل طبقة من الكلام يعرفه ويجتنبه وليكن مذهبك الرحمة ؛(٤٤٨)
حق نصيحت خواه اين است كه به راه صحيحى كه مى دانى مى پذيرد، راهنمائيش كنى و سخن در حد درك و فهم و عقلش بگويى كه هر عقلى ظرفيت مخصوص خود را دارد و روش تو بايد همراه با مهربانى و رحمت باشد.
(١٠)امام سجادعليه‌السلام :
واءما حق الناصح فاءن تلين له جناحك ثم تشرئب له قلبك و تفتح له سمئك حتى تفهم عنه نصيحته ثم تنظر فيها فان كان رفق فيها للصواب حمدت الله على ذلك وقبلت منه وعرفت له نصيحته ...؛(٤٤٩)
حق نصيحت كننده اين است كه نسبت به او فروتنى كنى ، دل را براى فهم نصيحتش آماده نمايى و به سخنانش گوش دهى و اگر گفتارش درست بود خدا را شكر گويى و بپذيرى و حق شناسى كنى
٤٦ - تواضع
امام علىعليه‌السلام :
(١)اءشرف الخلائق التواضع والحلم ولين الجانب ؛(٤٥٠)
شريف ترين اخلاق ، تواضع ، بردبارى و نرم خويى است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله تعالى اءوحى الى اءن تواضعوا حتى لايفخر اءحد على اءحد ولايبغى اءحد على اءحد؛(٤٥١)
خداى متعال به من وحى فرمود كه متواضع باشيد، تا هيچ كس بر ديگرى فخر نفروشد و احدى به ديگرى زورگويى و تجاوز نكند.
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
ان فى السماء ملكين موكلين بالعباد، فمن تواضع لله رفعاه و من تكبر وضعاه ؛(٤٥٢)
در آسمان دو فرشته بر بندگان گماشته شده اند پس هر كس براى خدا تواضع كند، او را بالا برند و هر كس تكبر ورزد او را پست گردانند.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
اذا تفقه الرفيع تواشع ؛(٤٥٣)
انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، متواضع مى شود.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
فى صفة المتقين -: ملبسهم الاقتصاد ومشيهم التواشع ؛(٤٥٤)
در وصف پرهيزكاران -: لباسشان ميانه رويست و راه رفتن و رفتارشان متواظعانه است
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
ان من التواضع اءن يرضى الرجل بالمجلس دون المجلس واءن يسلم على من يلقى واءن يترك المراء وان كان محقا ولايحب اءن يحمد على التقوى ؛(٤٥٥)
از تواضع است كه انسان به پايين مجلس رضايت دهد، به هر كس بر مى خورد سلام كند، مجادله را رها كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد كه او را به پرهيزكارى بستايند.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ثلاثة لايزيد الله بهن الا خيرا: التواضع لا يزيد الله به الا ارتفاعا وذل النفس لايزيد الله به الا عزا والتعفف لا يزيد الله به الاغنى ؛(٤٥٦)
سه چيز است كه خداوند به سبب آنها جز بر خير و خوبى نمى افزايد: تواضع كه خداوند به سبب آن جز بلند مرتبگى نمى افزايد، شكسته نفسى كه خداوند به سبب آن جز عزت نمى افزايد و مناعت طبع كه خداوند به سبب آن جز بى نيازى نمى افزايد.
(٨)امام كاظمعليه‌السلام :
ان الزرع ينبت فى السهل ولاينبت فى الصفا فكذلك الحكمة تعمر فى قلب المتواضع و لا تعمر فى قلب المتكبر الجبار، لان الله جعل التواضع آلة العقل و جعل التكبر من آلة الجهل ؛(٤٥٧)
زراعت در زمين همواره مى رويد، نه بر سنگ سخت و چنين است كه حكمت ، در دل هاى متواضع جاى مى گيرد نه در دل هاى متكبر. خداوند متعال ، تواضع را وسيله عقل و تكبر را وسيله جهل قرار داده است
(٩)امام رضاعليه‌السلام :
التواضع درجات : منها اءن يعرف المرء قدر نفسه فينزلها منزلتها بقلب سليم ، لايحب اءن ياتى الى اءحد الا مثل مايوتى اليه ، ان راءى سئيئة دراءها بالحسنة ، كاظم الغيظ عاف عن الناس ، والله يحب المحسنين ؛(٤٥٨)
تواضع درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه انسان اندازه خود را بشناسد و با طيب خاطر خود را در آن جايگاه قرار دهد، دوست داشته باشد با مردم همان گونه رفتار كند كه انتظار دارد با او رفتار كنند، اگر بدى ديد آن را با خوبى جواب دهد، خشم خود را فرو خورد و از مردم در گذرد، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
من اءتى غنيا فتواضع له لغناه ذهب ثلثا دينه ؛(٤٥٩)
هر كس در مقابل ثروتمند در مقابل ثروتش تواضع كند دو سوم دينش از بين برود.
٤٧ - تكبر
(١)امام صادقعليه‌السلام :
الكبر اءن تغمص الناس و تسفه الحق ؛(٤٦٠)
تكبر، اين است كه مردم را تحقير كنى و حق را خوار شمارى
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الحرص والكبر والحسد دواع الى التقحم فى الذنوب ؛(٤٦١)
حرص و كبر و حسادت ، انگيزه هاى فرورفتن در گناهانند.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الا اخبركم باءهل النار؟ كل عتل جواظ مستكبر؛(٤٦٢)
آيا شما را از اهل دوزخ آگاه نكنم ؟ هر درشتخوى خشن متكبر.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
ما من اءحد يتيه الا من ذلة يجدها فى نفسه ؛(٤٦٣)
هيچ كس نيست كه تكبر ورزد، مگر بر اثر خوارى و حقارتى است كه در خود مى بيند.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
عجبت للمتكبر الذى كان بالامس نطفة ويكون غدا جيفة ؛(٤٦٤)
در شگفتم از شخص متكبر، كه ديروز نطفه اى بود و فردا لاشه اى است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
انه ليعجبنى اءن يحمل الرجل الشى ء فى يده يكون مهنئا لاهله يدفع به الكبر عن نفسه ؛(٤٦٥)
براستى كه خوش دارم مرد با خوشحالى و افتخار چيزى را با دست خودش براى خانواده اش ببرد و بدين وسيله تكبر را از خود دور كند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
فى صفة المتقين -: بعده عمن تباعدعنه زهد ونزاهة ودنوه ممن دنا منه لين ورحمة ليس تباعده بكبر و عظمة و لا دنوه بمكر وخديعة ؛(٤٦٦)
در وصف پرهيزگاران ، مى فرمايد: اگر از كسى دورى مى كند، به خاطر دنيا گريزى و پاكدامنى است و اگر به كسى نزديك مى شود، از سر خوشخويى و مهربانى است ، نه دورى كردنش از روى تكبر و نخوت است و نه نزديك شدنش از روى مكر و فريب
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
من ذهب يرى اءن له على الاخر فضلا فهو من المستكبرين ، (قال حفص بن غياث) : فقلت له انما يرى اءن له عليه فضلا بالعافية اذا رآه مرتكبا للمعاسى ، فقال : هيهات هيهات ! فلعله اءن يكون قد غفر له ما اءتى و اءنت موقوف محاسب اءما تلوت قصة سحرة موسىعليه‌السلام ؛(٤٦٧)
هر كس خودش را بهتر از ديگران بداند، او از متكبران است حفص بن غياث مى گويد: عرض كردم : اگر گنهكارى را ببيند و به سبب بى گناهى و پاكدامنى خود، خويشتن را از او بهتر بداند چه ؟ فرمودند: هرگز هرگز! چه بسا كه او آمرزيده شود اما تو را براى حسابرسى نگه دارند، مگر داستان جادوگران و موسىعليه‌السلام را نخوانده اى ؟
(٩)امام علىعليه‌السلام :
وعن ذلك ما حرس الله عباده المومنين بالصلوات والزكوات ومجاهدة الصيام فى الايام المفروضات تسكينا الاطرافهم وتخشيعا لابصارهم وتذليلا لنفوسهم وتخفيضا لقلوبهم واذهابا للخيلاء عنهم انظروا الى ما فى هذه الافعال من قمع نواجم الفخر وقدع طوالع الكبر؛(٤٦٨)
از اين جاست كه خداوند بندگان مومن خود را به وسيله نمازها و زكاتها و جديت در روزه دارى در روزهاى واجب ، نگهبانى مى كند، زيرا كه اين امور باعث آرام شدن اعضاء و جوارح و خشوع ديدگان و فروتنى جانها و خضوع دلها و بيرون راندن كبر و نخوت از وجود آنان مى شود... بنگريد، كه اين اعمال چگونه نمودهاى فخر فروشى را در هم مى شكند و آثار و نشانه هاى تكبر را مى زدايد!
(١٠)امام حسن مجتبىعليه‌السلام :
لما قيل له ان فيك كبرا-: كلا، الكبر لله وحده ولكن فى عزة ، قال الله تعالى : (ولله العزة ولرسوله وللمومنين)؛(٤٦٩)
در پاسخ كسى كه به ايشان گفت : در وجود شما تكبر است ، فرمودند: هرگز، تكبر تنها از آن خداست اما در وجود من ، عزت است خداى متعال فرموده است : «و عزت از آن خدا و پيامبر او و مومن است»
٤٨ - صبر
رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
(١)الصبر ثلاثة : صبر عند المصيبة ، وصبر على الطاعة وصبر عن المعصية ؛(٤٧٠)
صبر سه نوع است : صبر در هنگام معصيت ، صبر بر طاعت و صبر بر ترك گناه
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الصبر ان يحتمل الرجل ما ينوبه ويكظم ما يغضبه ؛(٤٧١)
صبر آن است كه انسان گرفتارى و مصيبتى كه به او مى رسد تحمل كند و خشم خود را فرو خورد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
علامة الصابر فى ثلاث : اولها ان لا يكسل ، والثانية اءن لا يضجر، والثالثة اءن لا يشكو من ربه تعالى ؛ لانه اذا كسل فقد ضيع الحق ، واذا ضجر لم يود الشكر، واذا شكا من ربه عزوجل فقد عصاه ؛(٤٧٢)
صبور سه نشانه دارد: اول آن كه سستى نمى كند، دوم آنكه افسرده و دلتنگ نمى شود و سوم آن كه از پروردگار خود شكوه نمى كند؛ زيرا اگر سستى كند، حق را ضايع كرده ، و اگر افسرده و دلتنگ باشد شكر نمى گذارد و اگر از پروردگارش شكوه كند او را معصيت كرده است
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الصبر اءربع شعب : الشوق ، والشفقة ، والزهادة ، والترقب ، فمن اشتاق الى الجنة سلا عن الشهوات ، و من اءشفق عن النار رجع عن المحرمات ، و من زهد فى الدنيا تهاون بالمصيبات ، و من ارتقب الموت سارع فى الخيرات ؛(٤٧٣)
صبر چهار شعبه دارد: شوق ، ترس ، زهد و انتظار، هر كس شوق بهشت داشته باشد، از هوا و هوس دست مى كشد و هر كس از آتش بترسد، از حرام ها خود را نگه مى دارد و هر كس به دنيا بى اعتنا باشد، گرفتارى ها را به چيزى نگيرد و هر كس منتظر مرگ باشد، در كارهاى خير بكوشد.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ثلاث من كن فيه جمع الله له خير الدنيا والاخرة : الرضا بالقضاء والصبر عند البلاء والدعاء عند الشدة والرخاء؛(٤٧٤)
كسى كه سه خصلت در او باشد خداوند خير دنيا و آخرت را براى او فراهم مى كند: خشنودى به مقدرات ، صبر در بلا و دعا در سختى و راحتى
(٦)امام كاظمعليه‌السلام :
اسبر على طاعة الله ، واصبر عن معاصى الله ، فانما الدنيا ساعة ، فما مضى منها فليس تجدله سرورا و لا حزنا، وما لم يات منها فليس تعرفه ، فاصبر على تلك اساعة التى اءنت فيها فكانك قد اغتبطت ؛(٤٧٥)
بر طاعت خدا صبر كن و بر ترك معاصى او شكيبا باش ؛ زيرا دنيا لحظه اى بيش نيست آنچه گذشته جاى شادى و غم ندارد و از آنچه نيامده نيز خبر ندارى ، پس لحظه اى را كه در آن به سر مى برى ، صبور باش چنان كه گويى خوشبخت و خوشحالى
(٧)امام علىعليه‌السلام :
فصبرا على دنيا تمر بلاوائها كليلة باءحلامها تنسلخ ؛(٤٧٦)
در برابر دنيايى كه گرفتارى آن ، مانند خواب هاى پريشان شب مى گذرد شكيبا باش
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان المعونة تاءتى من الله على قدر الموونة وان الصبر ياءتى من الله على قدر المصيبة ؛(٤٧٧)
براستى كه كمك از جانب خداوند به اندازه هزينه مى رسد و صبر از جانب خداوند به اندازه گرفتارى مى آيد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
انك ان صبرت جرت عليك المقادير واءنت ماءجور، وان جزعت جرت عليك المقادير واءنت ماءزور؛(٤٧٨)
اگر صبر كنى مقدرات الهى بر تو جارى خواهد شد و اجر خواهى برد و اگر بيتابى كنى باز هم مقدرات خداوند بر تو جارى مى شود و گناهكار خواهى بود.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اللهم ارزقنى الصبر على ما اءبليتنى ؛(٤٧٩)
خدايا روزى كن مرا... صبر بر آنچه مرا بدان مى آزمايى
٤٩ - محبت
(١)
امام جوادعليه‌السلام :
ثلاث خصال تجتلب بهن المحبة : الانصاف فى المعاشرة والمواساة فى الشدة والانطواع والرجوع الى قلب سليم ؛(٤٨٠)
با سه خصلت ، محبت (ديگران) به دست مى آيد: انصاف در معاشرت ، همدردى (با ديگران) در سختى ها، و بازگشت به قلبى پاك
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير المومنين من كان ماءلفة للمومنين ولاخير فيمن لايالف ولايولف ؛(٤٨١)
بهترين مومنان كسى است كه با مومنان انس بگيرد و كسى كه انس نگيرد و انس نپذيرد، خير در او نيست
(٣)امام علىعليه‌السلام :
النصح يثمر المحبة ؛(٤٨٢)
خير خواهى محبت آور است
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
ان الله عزوجل ليرحم الرجل لشدة حبه لولده ؛(٤٨٣)
خداوند عزوجل انسان را براى محبت بسيار به فرزندانش مورد رحمت خود قرار مى دهد.
(٥)امام سجادعليه‌السلام :
القول الحسن يثرى المال وينمى الرزق وينسى فى الاجل و يحبب الى الاهل ويدخل الجبة ؛(٤٨٤)
گفتار نيك ، ثروت را زياد و روزى را فراوان مى كند، مرگ را به تاخير مى اندازد، (انسان را) محبوب خانواده مى كند و به بهشت وارد مى نمايد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
من حسن ظنه بالناس حاز منهم المحبة ؛(٤٨٥)
هر كس به مردم خوش گمان باشد، محبت آنان را به دست مى آورد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
عليكم بالسخاء و حسن الخلق فانهما يزيدان الرزق و يوجبان المحبة ؛(٤٨٦)
سخاوتمند و خوش اخلاق باشيد زيرا اين دو روزى را زياد مى كنند و محبت آورند.
(٨)امام باقرعليه‌السلام :
اعلم اءن الالف من الله والفرك من الشيطان ؛(٤٨٧)
بدان كه ، انس و الفت گرفتن (با ديگران) از خداوند و دشمنى از شيطان است
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تهادوا تزدادوا حبا؛(٤٨٨)
به يكديگر هديه بدهيد تا محبت را در ميان خود بيفزاييد.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
اللهم انى اساءلك الزين والزينة واءعوذ بك من الشين والشنان والمقت ؛(٤٨٩)
خدايا از تو خوبى ، آراستگى و محبت را خواستارم و از بدى و دشمنى و كينه ، به تو پناه مى برم
٥٠ - كينه
(١)امام علىعليه‌السلام :
الدنيا اءصغر واءحقر واءنزر من اءن تطاع فيها الاحقاد؛(٤٩٠)
دنيا كوچكتر و حقيرتر و ناچيزتر از آن است كه در آن از كينه ها پيروى شود.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الغل يحبط الحسنات ؛(٤٩١)
كينه ، خوبى ها را نابود مى كند.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
من اطرح الحقد استراح قلبه ولبه ؛(٤٩٢)
هر كس كينه را از خود دور كند، قلب و عقلش آسوده گردند.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
سبب الفتن الحقد؛(٤٩٣)
علت فتنه ها و آشوب ها كينه توزى است
(٥)امام حسينعليه‌السلام :
ان شيعتنا من سلمت قلوبهم من كل غش وغل ودغل ؛(٤٩٤)
بى گمان شيعيان ما دلهايشان از هر خيانت ، كينه ، و فريبكارى پاك است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تهادوا فانها تذهب بالضغائن ؛(٤٩٥)
به يكديگر هديه بدهيد زيرا كينه ها را از بين مى برد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
احصد الشر من صدر غيرك بقلعه من صدرك ؛(٤٩٦)
براى درو كردن بدى از سينه ديگران ، آن را از سينه خودت ريشه كن كن
(٨)امام علىعليه‌السلام :
احتمل اءخاك على ما فيه ولاتكثر العتاب ، فانه يورث الضغينة ؛(٤٩٧)
برادرت را با همان وضعى كه دارد تحمل كن و زياد سرزنش نكن ، زيرا اين كار كينه مى آورد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
عند الشدائد تذهب الاحقاد؛(٤٩٨)
در هنگام سختى ها و گرفتارى ها كينه ها از بين مى رود.
(١٠)امام هادىعليه‌السلام :
العتاب مفتاح الثقال والعتاب خير من الحقد؛(٤٩٩)
گلايه كردن كليد سرسنگينى و بهتر از كينه است
٥١ - عزت
(١)امام حسن عسكرىعليه‌السلام :
ما ترك الحق عزيز الا ذل و لا اءخذبه ذليل الا عز؛(٥٠٠)
هيچ عزيزى حق را ترك نكرد، مگر اين كه ذليل شد و هيچ ذليلى به حق عمل نكرد مگر اين كه عزيز شد.
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
ان الله فوض الى المومن اموره كلها ولم يفوض اليه اءن يكون ذليلا اءما تسمع الله تعالى يقول : (ولله العزة ولرسوله وللمومنين)؟ فالمومن يكون عزيرا و لا يكون ذليلا قال : ان المومن اءعز من الجبل لان الجبل يستقل منه بالمعاول والمومن لا يستقل من دينه بشى ء؛(٥٠١)
خداوند اختيار همه كارها را به مومن داده اما اين اختيار را به او نداده است كه ذليل باشد. مگر نشنيده اى كه خداى تعالى مى فرمايد: «عزت از آن خدا و رسولش و مومن است» ؟ پس ، مومن عزيز است و ذليل نيست (در ادامه) فرمودند: مومن از كوه محكم تر است ، زيرا از كوه با ضربات تيشه كم مى شود اما با هيچ وسيله اى از دين مومن نمى توان كاست
(٣)امام علىعليه‌السلام :
اءلا انه من ينصف الناس من نفسه لم يزده الله الا عزا؛(٥٠٢)
بدانيد كه هر كس با مردم منصفانه رفتار كند، خداوند جز برعزت او نيفزايد.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
ما من عبد كظم عيظا الا زاده الله عزوجل عزا فى الدنيا والاخرة ؛(٥٠٣)
هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزوجل بر عزت او در دنيا و آخرت افزود.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله تعالى يقول كل يوم : اءنا ربكم العزيز، فمن اءراد عز الدارين فليطع العزيز؛(٥٠٤)
خداى تعالى هر روز مى فرمايد: من پروردگار عزيز شما هستم ، پس هر كس خواهان عزت دو جهان است بايد كه از خداى عزيز اطاعت كند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
ثم اءنرل عليه الكتاب وعزا لاتهزم اءنصاره ...؛(٥٠٥)
قرآنى كه بر پيامبر نازل شد... عزتى است كه هوادارانش شكست نمى خورند...
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
ثلاثه اقسم بالله اءنها الحق ما نقص مال من صدقه ولازكاة و لا ظلم اءحد بظلامة فقدر اءن يكافى بها فكظمها الا اءبد له الله مكانها عزا و لا فتح عبد على نفسه باب مساءلة الا فتح عليه باب فقر؛(٥٠٦)
به خدا قسم سه چيز حق است : هيچ ثروتى بر اثر پرداخت صدقه و زكات كم نشده ، در حق هيچ كس ستمى نشد كه بتواند تلافى كند، اما خويشتندارى نمود مگر اينكه خداوند بجاى آن به او عزت بخشيد و هيچ بنده اى در خواهشى را به روى خود نگشود مگر اين كه درى از فقر به رويش باز شد.
(٨)امام سجادعليه‌السلام :
اللهم ذللنى بين يديك واءعزنى عند خلقك وضعنى اذا خلوت بك وارفعنى بين عبادك واءوغننى عمن هو غنى عنى وزدنى اليك فاقة وفقرا؛(٥٠٧ )
خداوندا... مرا در پيشگاه خودت خوار و نزد خلقت عزيز فرما، مرا در خلوت با خودت پست و در ميان بندگانت سربلند گردان و از كسى كه از من بى نياز است ، بى نياز گران و بر نيازمندى و فقر من به خودت بيفزاى
(٩)امام علىعليه‌السلام :
فرض الله الجهاد عزا للاسلام ؛(٥٠٨)
خداوند... جهاد را براى عزت و سربلندى اسلام واجب فرمود.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
لايزال العز قليقا حتى ياءتى دارا قد استشعر اءهلها الياس مما فى اءيدى الناس فيوطنها؛(٥٠٩)
عزت پيوسته بى قرارى مى كند تا آن كه به خانه اى در آيد كه اهل آن چشم طمع به دست مردم نداشته باشند و در آن جا مستقر مى شود.
______________________
پاورقى ها ٤٣٧- نهج البلاغه حكمت ٢٠٤.
٤٣٨- علل الشرايع ٢/٥٦٠/١.
٤٣٩- بحارالانوار ٧٥/٤٤/١.
٤٤٠- كافى ٢/٢٠٨/٥.
٤٤١- ارشاد القلوب ١/٧٢.
٤٤٢- غررالحكم ٥/٢٧٧/٨٣٤٤.
٤٤٣- بحارالانوار ٧٨/٣٥٨/١.
٤٤٤- نهج الفصاحه ح ١٥٤.
٤٤٥- ميراث حديث ٢/٢٩/٨١.
٤٤٦- تحف العقول ص ١٠٨.
٤٤٧- تحف العقول ص ٤٨٩.
٤٤٨- تحف العقول ص ٢٦٩.
٤٤٩- تحف العقول ص ٢٦٩.
٤٥٠- غررالحكم ٢/٤٤٢/٣٢٢٣.
٤٥١- كنزالعمال ٣/١١٠/٥٧٢٢.
٤٥٢- كافى ٢/١٢٢/٢.
٤٥٣- غررالحكم ٣/١٣٣/٤٠٤٨.
٤٥٤- نهج البلاغه خطبه ١٩٣.
٤٥٥- بحارالانوار ٧٥/١١٨/٣.
٤٥٦- بحارالانوار ٧٥/١١٨/٣.
٤٥٧- تحف العقول ص ٣٩٦.
٤٥٨- كافى ٢/١٢٤/١٣.
٤٥٩- نهج البلاغه حكمت ٢٢٨.
٤٦٠- كافى ٢/٣١٠/٨.
٤٦١- نهج البلاغه حكمت ٣٧١.
٤٦٢- الترغيب و الترهيب ٣/٥٦٣/١٦.
٤٦٣- كافى ٢/٣١٢/١٧.
٤٦٤- نهج البلاغه حكمت ١٢٦.
٤٦٥- تنبيه الخواطر ١/٢٠١.
٤٦٦- نهج البلاغه خطبه ١٩٢.
٤٦٧- كافى ٨/١٢٨/٩٨.
٤٦٨- نهج البلاغه خطبه ١٩٢.
٤٦٩- بحارالانوار ٢٤/٣٢٥/٤٠.
٤٧٠- كافى ٢/٩١/١٥.
٤٧١- غررالحكم ٢/٦٩/١٨٧٤.
٤٧٢- علل الشرايع ٢/٤٩٨/١.
٤٧٣- كنزالعمال ١/٢٨٥/١٣٨٨.
٤٧٤- بحارالانوار ٦٨/١٥٧/٧١.
٤٧٥- بحارالانوار ٧٥/٣١١/١.
٤٧٦- بحارالانوار ٤٠/٣٤٨/٢٩.
٤٧٧- كنزالعمال ٦/٣٤٧/١٥٩٩٣.
٤٧٨- جامع الاخبار ٣١٦/٨٨٢.
٤٧٩- بحارالانوار ٩٠/٣٠٥/.
٤٨٠- بحارالانوار ٧٨/٨٢/٧٧.
٤٨١- بحارالانوار ٦٧/٢٩٨/٢٣.
٤٨٢- غررالحكم ١/١٦١/٦١٣.
٤٨٣- مكارم الاخلاق ص ٢١٩.
٤٨٤- خصال ص ٣١٧/١٠٠.
٤٨٥- غررالحكم ٥/٣٧٩/٨٨٤٢.
٤٨٦- غررالحكم ٤/٣٠٤/٦١٦١.
٤٨٧- كافى ٥/٥٠٠/١.
٤٨٨- نهج الفصاحه ح ١١٩٠.
٤٨٩- كافى ٦/٥١٩/٦.
٤٩٠- غررالحكم ٢/٥٢/١٨٠٤.
٤٩١- غررالحكم ١/١٦٨/٦٤٢.
٤٩٢- غررالحكم ٥/٣٢٦/٨٥٨٤.
٤٩٣- غررالحكم ٤/١٢١/٥٥٢٢.
٤٩٤- بحارالانوار ٦٨/١٥٦/١١.
٤٩٥- كافى ٥/١٤٤/١٤.
٤٩٦- نهج البلاغه حكمت ١٧٨.
٤٩٧- تحف العقول ص ٨٤.
٤٩٨- غررالحكم ٤/٣٢٣/٦٢١٢.
٤٩٩- بحارالانوار ٧٨/٣٦٩/٤.
٥٠٠- بحارالانوار ٧٨/٣٧٤/٢٤.
٥٠١- التهذيب ٦/١٧٩/٣٦٧.
٥٠٢- كافى ٢/١٤٤/٤.
٥٠٣- كافى ٢/١١٠/٥.
٥٠٤- كنزالعمال ١٥/٧٨٤/٤٣١٠١.
٥٠٥- نهج البلاغه خطبه ١٩٨.
٥٠٦- بحارالانوار ٧٨/٢٠٩/٧٩.
٥٠٧- صحيفه سجاديه از دعاى ٤٧.
٥٠٨- نهج البلاغه حكمت ٢٥٢.
٥٠٩- كشف الغمه ٢/٤٢٣.
٥٢ - ذلت
(١)امام علىعليه‌السلام :
من اعتز بغير الله اءهلكه العز؛(٥١٠)
هر كس به جز از خدا عزت بجويد آن عزت او را هلاك مى كند.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
كل عزيز داخل تحت القدرة فذليل ؛(٥١١)
هر عزيزى كه تحت قدرت و سلطه اى باشد ذليل است
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
ترك الحقوق مذلة وان الرجل يحتاج الى اءن يتعرض فيها الكذب ؛(٥١٢)
ندادن حقوق (ديگران) ذلت مى آورد و انسان در اين باره مجبور به دروغ گفتن مى شود.
(٤)امام حسينعليه‌السلام :
ما اءهون الموت على سبيل نيل العز واحياء الحق ليس الموت فى سبيل العز الاحياة خالدة وليست الحياة مع الذل الا الموت الذى لاحياة معه ؛(٥١٣)
چه آسان است مرگى كه در راه رسيدن به عزت و احياى حق باشد، مرگ عزتمندانه جز زندگى جاويد و زندگى ذليلانه جز مرگ هميشگى نيست
(٥)امام علىعليه‌السلام :
الناس من خوف الذل متعجلوا الذل ؛(٥١٤)
مردم از ترس ذلت به سوى ذلت مى شتابند.
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
لا ينبغى للمومن اءن يذل نفسه (قال مفضل بن عمر:) قلت : بما يذل نفسه ؟ قال : يدخل فيما يعتذر منه ؛(٥١٥)
سزاوار نيست كه مومن خود را خوار سازد - مفضل بن عمر مى گويد: - پرسيدم چگونه خود را خوار مى كند؟ فرمودند: دست به كارى زند كه موجب عذر خواهى شود.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
المنية و لا الدنية والتقلل و لا التوسل ؛(٥١٦)
مرگ آرى اما پستى و خوارى هرگز، به اندك ساختن آرى اما دست سوى اين و آن دراز كردن هرگز.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءقر بالذل طائعا فليس منا اءهل البيت ؛(٥١٧)
هر كس آزادانه ذلت را بپذيرد از ما خاندان نيست
(٩)امام علىعليه‌السلام :
رضى (ب) الذل من كشف (عن) ضره ؛(٥١٨)
كسى كه از گرفتارى خود پرده بردارد، به خوارى تن داده است
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
الصدق عز والجهل ذل ؛(٥١٩)
راستى عزت است و نادانى ذلت
٥٣ - غيرت
(١)امام صادقعليه‌السلام :
ان الله غيور و يحب كل غيور و لغيرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها؛(٥٢٠)
خداوند با غيرت است و مردان غيور را دوست دارد و از همين رو، زشتى ها را چه آشكار و چه پنهان حرام كرده است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الغيرة من الايمان والميذاء من النفاق ؛(٥٢١)
غيرت از ايمان است و بى بندوبارى از نفاق
(٣)امام علىعليه‌السلام :
... اياك والتغاير فى غير موضع غيرة فان ذلك يدعو الصحيحة الى السقم والبريئة الى الريب ...؛(٥٢٢)
از غيرت نابجا بپرهيزيد زيرا اين كار، زن درستكار را به انحراف و زن پاكدامن را به ترديد مى كشاند.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله تعالى ليبغض الرجل يدخل عليه فى بيته فلايقاتل ؛(٥٢٣)
خداى متعال ، بى گمان نفرت دارد از مردى كه به زور وارد خانه اش شوند و او نجنگد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
عفته (الرجل) على قدر غيرته ؛(٥٢٤)
پاكدامنى مرد به اندازه غيرت اوست
(٦)امام علىعليه‌السلام :
غيرة المومن بالله سبحانه ؛(٥٢٥)
غيرت مومن به خاطر خداوند سبحان است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كان ابراهيم اءبى غيورا واءنا اءغير منه واءرغم الله اءنف من لايغار من المومنين ؛(٥٢٦)
پدرم ابراهيم با غيرت بود و من با غيرت تر از اويم خدا بينى مومنى را كه غيرت ندارد، به خاك مى مالد.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
على قدر الحمية تكون الغيرة ؛(٥٢٧)
غيرت به اندازه تعصب و ننگ داشتن بستگى دارد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءلا وان الله حرم الحرام وحد الحدود و ما اءحد اءغير من الله ومن غيرته حرم الفواحش ؛(٥٢٨)
بدانيد كه خدا حرام را ممنوع فرموده و حدود آن را مشخص كرده است و احدى غيرت مندتر از خدا نيست و از غيرت اوست كه زشتى ها را حرام فرموده است
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
اءلم يبلغنى عن نسائكم اءنهن يزاحمن العلوج الاسواق اءلا تغارون ؟ من لم يغر فلا خير فيه ؛(٥٢٩)
به من خبر رسيده كه زنانتان در بازار تنه شان به تنه مردان بى ايمان و لاابالى مى خورد آيا غيرت نداريد؟! كسى كه غيرت ندارد خيرى در او نيست
٥٤ - همت
امام علىعليه‌السلام :
الشرف بالهمم العالية لا بالرمم البالية ؛(٥٣٠)
شرافت به همت هاى بلند است نه به استخوان هاى پوسيده
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الفعل الجميل ينبى عن علو الهمة ؛(٥٣١)
كردار زيبا از بلندى همت خبر مى دهد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
الطاعة همة الاكياس ، المعصية همة الارجاس ؛(٥٣٢)
فرمانبرى از خداوند همت زيركانه است نافرمانى از خدا همت پليدانه است
(٤)امام علىعليه‌السلام :
اءشرف الهمم رعاية الذمام ؛(٥٣٣)
شريف ترين همت ها نگهدارى حق و حرمت ها و رعايت عهد و پيمان هاست
(٥)امام علىعليه‌السلام :
الكف عما فى اءيدى الناس عفة و كبر همة ؛(٥٣٤)
طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است ، (نشان) عزت نفس و بلند همتى است
(٦)امام علىعليه‌السلام :
من شرف الهمة لزوم القناعة ؛ (٥٣٥)
پايبندى به قناعت ، از والايى همت است
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اقصر همتك على ما يلزمك و لا تخض فيما لا يعنيك ؛(٥٣٦)
همت خود را صرف چيزهايى كن كه به آن نياز دارى و آنچه را به كار تو نمى آيد پى گيرى مكن
(٨)امام علىعليه‌السلام :
نعوذ بالله من المطامع الدنية والهمم الغير المرضية ؛(٥٣٧)
به خدا پناه مى برم از مطامع پست و همت ها و خواسته هاى ناپسند.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
ان سمت همتك لاصلاح الناس فابداء بنفسك ، فان تعاطيك صلاح غيرك و اءنت فاسد اءكبر العيب ؛ (٥٣٨)
اگر همت والاى اصلاح مردم را در سردارى ، از خودت آغاز كن ، زيرا پرداختن تو به اصلاح ديگران ، در حالى كه خود فاسد باشى بزرگترين عيب است
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
ما اءبعد الخير ممن همته بطنه وفرجه ؛(٥٣٩)
چه دور است خير و خوبى از كسى كه هم و غمش شکم و شرمگاه اوست
٥٥ - روانشناسى
(١)امام علىعليه‌السلام :
الناس كالشجر شرابه واحد وثمره مختلف ؛(٥٤٠)
مردم همانند درختانند كه آبشان يكى است و ميوه هايشان گوناگون
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الناس الى اءشكالهم اءميل ؛(٥٤١)
مردم به همانند خود، بيشتر تمايل دارند.
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
النوم راحة للجسد والنطق راحة للروح و السكوت راحة للعقل ؛(٥٤٢)
خواب ، آرام بخش جسم است ، سخن گفتن آسايش روح است و سكوت ، سبب راحتى عقل است
(٤)امام علىعليه‌السلام :
ان للقلوب شهوة و كراهة واقبالا وادبار فاتوها من اقبالها وشهوتا، فان القلب اذا اكره عمى ؛(٥٤٣)
دلها را حالت خواستن و ناخواستن و روى آوردن و پشت كردن است از راه خواسته ها و تمايلات سراغ قلبها برويد، چرا كه اگر دل را به كار مجبور نكنيد كور مى شود.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
من لم يحسن ظنه استوحش من كل اءحد؛(٥٤٤)
آن كس كه گمان خود را نيكو نسازد (و بدبين باشد) از هر كسى وحشت مى كند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
الناس اءعداء ماجهلوا؛(٥٤٥)
مردم ، با آنچه نمى دانند دشمن اند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
خوافى الاخلاق تكشفها المعاشرة ؛(٥٤٦)
خصلت ها و اخلاق پنهان را، معاشرت آشكار مى سازد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
رجلا يساءل ابا عبد اللهعليه‌السلام فقال : الرجل يقول اءودك ، فكيف اءعلم اءنه يودنى ؟ فقال : امتحن قلبك ، فان كنت توده فانه يودك ؛(٥٤٧)
شخصى از امام صادقعليه‌السلام پرسيد: گاهى به من گفته مى شود: دوستت دارم از كجا بدانم كه (راست مى گويد و) دوستم دارد؟ حضرت فرمودند: قلب خودت را بيازماى ، پس اگر تو او را دوست دارى ، بدان كه او نيز تو را دوست دارد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
بموت النفس تكون حياة القلب و بحياة القلب البلوغ الى الاستقامة ؛(٥٤٨)
زير پا گذاشتن هوا و هوس ، دل را زنده مى كند و زنده دلى ، سبب استقامت است
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
من ساء خلقه عذب نفسه ؛(٥٤٩)
هر كس بد اخلاق باشد، خودش را شكنجه و آزار مى دهد.
٥٦ - زبان
(١)امام علىعليه‌السلام :
ان فى الانسان عشر خصال يظهرها لسانه : شاهد يخبر عن الضمير و حاكم يفصل بين الخطاب وناطق يردبه الجواب وشافع يدرك به الحاجة وواصف يعرف به الاشياء و اءمير ياءمر بالحسن وواعظ ينهى عن القبيح ومعز تسكن به الاحزان و حاضر تجلى به الضغائن ومونق تلتذ به الاسماع ؛(٥٥٠)
در انسان ده خصلت وجود دارد كه زبان او آنها را آشكار مى سازد، زبان گواهى است كه از درون خبر مى دهد. گويايى است كه بوسيله آن به پرسش ها پاسخ داده مى شود. واسطه اى است كه با آن مشكل برطرف مى شود. وصف كننده اى است كه با آن اشياء شناخته مى شود. فرماندهى است كه به نيكى فرمان مى دهد. اندرزگويى است كه از زشتى باز مى دارد. تسليت دهنده اى است كه غمها به آن تسكين مى يابد. حاضرى است كه به وسيله آن كينه ها برطرف مى شود و دلربايى است كه گوشها بوسيله آن لذت مى برند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من كان يومن بالله واليوم الاخر فليقل خيرا اءو ليسكت ؛(٥٥١)
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد سخن خير بگويد يا سكوت نمايد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
جمال الرجل فصاحة لسانه ؛(٥٥٢)
زيبايى مرد به شيوايى زبان اوست
(٤)امام باقرعليه‌السلام :
ان هذا اللسان مفتاح كل خير وشر فينبغى للمومن اءن يختم على لسانه كما يختم على ذهبه وفضته ؛(٥٥٣)
براستى كه اين زبان كليد همه خوبيها و بديهاست پس سزاوار است كه مومن بر زبان خود مهر زند، همان گونه كه بر (كيسه) طلا و نقره خود مهر مى زند.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
ما اءضمر اءحد شيئا الا ظهر فى فلتات لسانه وصفحات وجهه ؛(٥٥٤)
هيچ كس چيزى را در دل پنهان نداشت ، جز اين كه در لغزش هاى زبان و خطوط چهره او آشكار شد.
(٦)امام سجادعليه‌السلام :
حق اللسان اكرامه عن الخنى وتعويده الخير وترك الفضول التى لا فائدة لها والبر بالناس و حسن القول فيهم ؛(٥٥٥)
حق زبان ، دور داشتن آن از زشت گويى ، عادت دادنش به خير و خوبى ، ترك گفتار بى فايده و نيكى به مردم و خوشگويى درباره آنان است
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اللسان سبع ان خلى عنه عقر؛(٥٥٦)
زبان ، درنده اى است كه اگر رها شود، گاز مى گيرد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
اذا اءراد الله بعبد خزيا اءجرى فضيحته على لسانه ؛(٥٥٧)
هر گاه خداوند بخواهد بنده اى را رسوا كند، از طريق زبانش او را رسوا مى كند.
(٩)امام سجادعليه‌السلام :
ان لسان ابن آدم يشرف كل يوم على جوارحه فيقول : كيف اءصبحتم ؟ فيقولون : بخير ان تركتنا! ويقولون : الله الله فينا! ويناشدونه ويقولون : انما نثاب بك ونعاقب بك ؛(٥٥٨)
زبان آدميزاد، هر روز به اعضاى او نزديك مى شود و مى گويد: چگونه ايد؟ آنها مى گويند: اگر تو ما را به خودمان واگذارى ، خوب هستيم و مى گويند: از خدا بترس و كارى به ما نداشته باش : و او را سوگند مى دهند و مى گويند: ما فقط به واسطه تو پاداش مى يابيم و به واسطه تو، مجازات مى شويم
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
احبس لسانك قبل اءن يطيل حبسك ويردى نفسك فلا شى ء اءولى بطول سجن من لسان يعدل عن الصواب و يتسرع الى الجواب ؛(٥٥٩)
پيش از آنكه زبانت تو را به زندان طولانى و هلاكت در افكند، او را زندانى كن ، زيرا هيچ چيز به اندازه زبانى كه از جاده ثواب منحرف مى شود و به جواب دادن مى شتابد، سزاوار زندانى شدن دراز مدت نيست
٥٧ - غيبت
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءتدرون ما الغيبة ؟ قالوا: الله و رسوله اءعلم ، قال : ذكرك اءخاك بما يكره قيل : اءراءيت ان كان فى اءخى ما اءقول ؟ قال : ان كان فيه ما تقول فقد اغتبته وان لم يكن فيه ما تقول فقد بهته ؛(٥٦٠)
آيا مى دانيد غيبت چيست ؟ عرض كردند: خدا و پيامبر او بهتر مى داند فرمودند: اين كه از برادرت چيزى بگويى كه دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه مى گويم در برادرم بود چه ؟ فرمودند: اگر آنچه مى گويى در او باشد، غيبتش كرده اى و اگر آنچه مى گويى در او نباشد، به او تهمت زده اى
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اغتاب مسلما اءو مسلمة لم يقبل الله صلاته ولاصيامه اءربعين يوما وليلة الا اءن يغفر له صاحبه ؛(٥٦١)
هر كس از مرد يا زن مسلمانى غيبت كند، خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نپذيرد مگر اين كه غيبت شونده او را ببخشد.
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
الغيبة اءن تقول فى اءخيك ما ستره الله عليه واءما الامر الظاهر فيه مثل الحدة والعجلة فلا؛(٥٦٢)
غيبت آن است كه درباره برادرت چيزى بگويى كه خداوند آن را پوشيده نگه داشته است ، اما (گفتن) خصلتهاى آشكارى چون تندخويى و شتاب زدگى غيبت نيست
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
اذا جاهر الفاسق بفسقه فلا حرمة له و لا غيبة ؛(٥٦٣)
هر گاه شخص فاسق و گنهكار آشكارا گناه كند، نه حرمتى دارد و نه غيبتى
(٥)امام علىعليه‌السلام :
السامع للغيبة كالمغتاب ؛(٥٦٤)
شنونده غيبت ، مانند غيبت كننده است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كفارة الاغتياب اءن تستغفر لمن اغتبته ؛(٥٦٥)
كفاره غيبت اين است كه براى شخصى كه از او غيبت كرده اى آمرزش بطلبى
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا وقع فى الرجل و اءنت فى ملا، فكن للرجل ناصرا وللقوم زاجرا وقم عنهم ؛(٥٦٦)
اگر در ميان جمعى بودى و از كسى غيبت شد، او را يارى كن و آن جمع را از غيبت كردن بازدار و از ميانشان برخيز و برو.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الغيبة اسرع فى دين الرجل المسلم من الاكلة فى جوفه ؛(٥٦٧)
غيبت كردن در (نابودى) دين مسلمان موثرتر از خوره در درون اوست
(٩)امام باقرعليه‌السلام :
من اغتيب عنده اءخوه المومن فنصره واءعانه نصره الله فى الدنيا والاخرة و من اغتيب عنده اءخوه المومن فلم ينصر (و لم يعنه) ولم يدفع عنه وهو يقدر على نصرته وعونه الاخفضه الله فى الدنيا و الاخرة ؛(٥٦٨)
كسى كه در حضور او از برادر مومنش غيبت شود و او به ياريش برخيزد، خداوند در دنيا و آخرت او را يارى دهد و كسى كه در حضور او از برادر مومنش غيبت شود و او با آن كه مى تواند ياريش كند به يارى او برنخيزد و از وى دفاع نكند، خداوند او را در دنيا و آخرت پست گرداند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يوتى باءحد يوم القيامة يوقف بين يدى الله ويدفع اليه كتابه فلايرى حسناته فيقول : الهى ، ليس هذا كتابى فانى لااءرى فيها طاعتى ؟! فيقال له : ان ربك لايضل ولاينسى ذهب عملك باغتياب الناس ثم يوتى بآخر ويدفع اليه كتابه فيرى فيه طاعات كثيرة فيقول : الهى ما هذا كتابى فانى ما عملت هذه الطاعات فيقال : لان فلانا اغتابك فدفعت حسناته اليك ؛(٥٦٩)
روز قيامت فردى را مى آوردند و در پيشگاه خداوند نگه مى دارند و كارنامه اش را به او مى دهند، اما حسنات خود را در آن نمى بيند، عرض مى كند: الهى ! اين كارنامه من نيست ! زيرا من در آن طاعات خود را نمى بينم به او گفته مى شود: پروردگار تو نه خطا مى كند و نه فراموش عمل تو به سبب غيبت كردن از مردم بر باد رفت سپس مرد ديگرى را مى آورند و كارنامه اش را به او مى دهند. در آن طاعت بسيارى را مشاهده مى كند. عرض مى كند: الهى ! اين كارنامه من نيست ! زيرا من اين طاعات را به جا نياورده ام ! گفته مى شود: فلانى از تو غيبت كرد و من حسنات او را به تو دادم
٥٨ - سلام
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان اءولى الناس بالله و برسوله من بدا بالسلام ؛(٥٧٠)
نزديكترين مردم به خدا و رسول او كسى است كه آغازگر سلام باشد.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
السلام سبعون حسنة تسعة وستون للمبتدى وواحدة للراد؛(٥٧١)
سلام هفتاد ثواب دارد كه شصت و نه تاى آن براى سلام كننده است و يكى براى جواب دهنده
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يسلم الصغير على الكبير، ويسلم الواحد على الاثنين ، ويسلم القليل على الكثير، ويسلم الراكب على الماشى ، ويسلم المار على القائم ، ويسلم القائم على القاعد؛(٥٧٢)
كوچك به بزرگ سلام كند و يك نفر به دو نفر و عده كمتر به عده بيشتر و سواره به پياده و رهگذر به ايستاده و ايستاده به نشسته
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
اسلام قبل الكلام ؛(٥٧٣)
نخست سلام ، سپس كلام
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
البادى بالسلام برى ء من الكبر؛(٥٧٤)
سلام كننده ، از تكبر به دور است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خمس لا ادعهن حتى الممات والتسليم على الصبيان لتكون سنة من بعدى ؛(٥٧٥)
پنچ چيز است كه تا زنده ام رهايش نمى كنم و سلام كردن به كودكان تا بعد از من سنت شود.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءفش السلام يكثر خير بيتك ؛(٥٧٦)
سلام را رواج ده تا خير و بركت خانه ات زياد شود.
(٨)امام باقرعليه‌السلام :
ان الله يحب اطعام الطعام وافشاء السلام ؛(٥٧٧)
خداوند غذا دادن و به همه سلام كردن را دوست دارد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان من موجبات المغفرة بذل السلام وحسن الكلام ؛(٥٧٨)
يكى از موجبات مغفرت ، سلام كردن و سخن نيكو گفتن است
(١٠)امام باقرعليه‌السلام :
فى قول الله عزوجل : (فاذا دخلتم بيوتا فسلموا على اءنفسكم) هو تسليم الرجل على اهل البيت حين يدخل ، ثم يردون عليه ، فهو سلامكم على اءنفسكم ؛(٥٧٩)
درباره آيه «هر گاه وارد خانه هايى شديد به خودتان سلام كنيد» فرمود: منظور سلام كردن مرد به اهل خانه است در هنگام وارد شدن به آن و جواب دادن اهل خانه به او. پس ، اين سلام شماست به خود شما.
٥٩ - شوخى
(١)امام باقرعليه‌السلام :
ان الله عزوجل يحب المداعب فى الجماعة بلا رفث ؛(٥٨٠)
خداوند عزوجل دوست دارد كسى را كه در ميان جمع شوخى كند به شرط آن كه ناسزا نگويد.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
انى اءمزح و لا اءقول الا حقا؛(٥٨١)
من شوخى مى كنم ، اما جز حق نمى گويم
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
المومن دعب لعب والمنافق قطب غضب ؛(٥٨٢)
مومن شوخ و شنگ است و منافق اخمو و عصبانى
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءتت امراءة عجوز الى النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فقال لاتدخل الجنة عجوز، فبكت ، فقال : انك لست يومئذ بعجوز، قال الله تعالى : (انا اءنشاءناهن انشاء فجعلناهن اءبكارا)؛(٥٨٣)
پير زنى نزد پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد. حضرت به او فرمودند: پير به بهشت نمى رود. پيرزن گريست حضرت فرمودند: تو در آن روز پير نخواهى بود. خداى متعال مى فرمايد: «ما آنان را آفرينش نوينى بخشيديم و همه را دوشيزه قرار داديم»
(٥)امام كاظمعليه‌السلام :
ان رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم كان ياءتيه الاعرابى فيهدى له الهدية ، ثم يقول مكانه : اءعطينا ثمن هديتنا فيضحك رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و كان اذا اغتم يقول : ما فعل الاعرابى ؟! ليته اءتانا؛(٥٨٤)
باديه نشينى بود كه نزد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى آمد و براى آن حضرت هديه مى آورد و همان جا مى گفت : پول هديه ما را بده و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى خنديدند. آن حضرت هر گاه اندوهگين مى شدند، مى فرمودند، آن باديه نشين چه شد؟ كاش نزد ما مى آمد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
كثر المزاح تذهب البهاء وتوجب الشحناء؛(٥٨٥)
شوخى زياد، ارج و احترام را مى برد و موجب دشمنى مى شود.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
من كثر مزاحه استجهل ؛(٥٨٦)
هر كس زياد شوخى كند، نادان شمرده مى شود.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
رب هزل عاد جدا؛(٥٨٧)
چه بسا شوخى اى كه جدى مى شود.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا يبلغ العبد صريح الايمان حتى يدع المزاح والكذب ويدع المراء وان كان محقا؛(٥٨٨)
بنده به ايمان ناب نرسد، مگر آن كه شوخى و دروغ را ترك گويد و مجادله (بگومگو) را رها كند، هر چند حق با او باشد.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
اذا اءحببت رجلا فلا تمازحه ولاتماره ؛(٥٨٩)
هر گاه كسى را دوست داشتى ، با او نه شوخى كن نه مجادله
٦٠ - حلال
(١)فى الحديث القدسى :
يا اءحمد ان العبادة عشرة اءجراء: تسعة منها طلب الحلال فاذا طيبت مطعمك ومشربك فاءنت فى حفظى و كنفى ؛(٥٩٠)
در حديث قدسى آمده است كه خداوند مى فرمايد: اى احمد همانا عبادت ده جزء است كه نه جزء آن طلب روزى حلال است ، پس چون خوراكى و نوشيدنى خود را پاك كردى در پناه و حمايت من هستى
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
طلب الحلال واجب على كل مسلم ؛(٥٩١)
كسب در آمد حلال ، بر هر مسلمانى واجب است
(٣)امام علىعليه‌السلام :
ان العبد ليحرم نفسه الرزق الحلال بترك الصبر، و لا يزاد على ما قدر له ؛(٥٩٢)
بنده به سبب بى صبرى ، خودش را از روزى حلال محروم مى كند و بيشتر از روزى مقدر هم نصيبش نمى شود.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
الفضل بن اءبى قرة : دخلنا على اءبى عبداللهعليه‌السلام وهو يعمل فى حائط له فقلنا: جعلنا الله فداك : دعنا نعمل لك اءو تعمله الغلمان ، قال : لادعونى فانى اءشتهى اءن يرانى الله عزوجل اءعمل بيدى واءطلب الحلال فى اءذى نفسى ؛(٥٩٣)
____________________
پاورقى ها ٥١٠- غررالحكم ٥/٢٥٣/٨٢١٧.
٥١١- تحف العقول ص ٢١٥.
٥١٢- تحف العقول ص ٣٦٠.
٥١٣- احقاق الحق ١١/٦٠١.
٥١٤- غررالحكم ٢/١٥٦/٢١٧٢.
٥١٥- مشكاة الانوار ص ١٠٣.
٥١٦- نهج البلاغه حكمت ٣٩٦.
٥١٧- تحف العقول ص ٥٨.
٥١٨- تحف العقول ص ٢٠١.
٥١٩- تحت العقول ص ٣٥٦.
٥٢٠- كافى ٥/٥٣٤٥/١.
٥٢١- نهج الفصاحه ح ٢٠٤٥.
٥٢٢- نهج البلاغه از نامه ٣١.
٥٢٣- كنزالعمال ٣/٣٨٧/٧٠٧٤.
٥٢٤- نهج البلاغه حكمت ٤٧.
٥٢٥- غررالحكم ٤/٣٧٩/٦٣٩٥.
٥٢٦- بحارالانوار ١٠٣/٢٤٨/٣٣.
٥٢٧- غررالحكم ٤/٣١١/٦١٧٥.
٥٢٨- امالى صدوق ١/٣٤٨.
٥٢٩- كنز العمال ٣/٧٨٠/٨٧٣٥.
٥٣٠- غررالحكم ٢/١٠٦/١٩٩١.
٥٣١- غررالحكم ١/٣٦٥/١٣٨٨.
٥٣٢- غررالحكم ١/١٦٢/٦١٦و٦١٧.
٥٣٣- غررالحكم ٢/٤٦٣/٣٣٠٥.
٥٣٤- غررالحكم ١/٣٦٥/١٣٨٧.
٥٣٥- غررالحكم ٦/٤٤/٩٤٣٥.
٥٣٦- غررالحكم ٢/١٨٢/٢٣٠٣.
٥٣٧- غررالحكم ٦/١٧٥/٩٩٧٤.
٥٣٨- غررالحكم ٣/٢٣/٣٧٤٩.
٥٣٩- غررالحكم ٦/٩٣/٩٦٤٢.
٥٤٠- غررالحكم ٢/١٣٦/٢٠٩٧.
٥٤١- بحارالانوار ٧٨/٩٢/١٠٠.
٥٤٢- من لا يحضره الفقيه ٤/٤٠٢/٥٨٦٥.
٥٤٣- نهج البلاغه حكمت ١٩٣.
٥٤٤- غررالحكم ٥/٤٤٢/٩٠٨٤.
٥٤٥- نهج البلاغه حكمت ٤٣٨.
٥٤٦- غررالحكم ٣/٤٦٦/٥٠٩٩.
٥٤٧- كافى ٢/٦٥٢/٢.
٥٤٨- مستدرك الوسايل ١١/٢٢٦/١٢٨١٣.
٥٤٩- كافى ٢/٣٢١/٤.
٥٥٠- كافى ٨/٢٠/٤.
٥٥١- نهج الفصاحه ح ٢٩١٥.
٥٥٢- كنزالعمال ١٠/١٥٢/٢٨٧٧٥.
٥٥٣- تحف العقول ص ٢٩٨.
٥٥٤- نهج البلاغه حكمت ٢٦.
٥٥٥- بحارالانوار ٧١/٢٨٦/٤١.
٥٥٦- نهج البلاغه حكمت ٦٠.
٥٥٧- بحارالانوار ٧٨/٢٢٨/١٠١.
٥٥٨- بحارالانوار ٧١/٢٧٨/١٤.
٥٥٩- غررالحكم ٢/٢٢٣/٢٤٣٧.
٥٦٠- الترغيب و الترهيب ٣/٥١٥/٣١.
٥٦١- بحارالانوار ٧٥/٢٥٨/٥٣.
٥٦٢- بحارالانوار ٧٥/٢٤٦/٧.
٥٦٣- بحارالانوار ٧٥/٢٥٣/٣٢.
٥٦٤- غررالحكم ١/٣٠٧/١١٧١.
٥٦٥- امالى طوسى ص ١٩٢.
٥٦٦- كنزالعمال ٣/٥٨٦/٨٠٢٨.
٥٦٧- كافى ٢/٣٥٧/١.
٥٦٨- ثواب الاعمال ص ١٤٨.
٥٦٩- جامع الاخبار ص ٤١٢.
٥٧٠- بحارالانوار ٧٦/١٢/٥٠.
٥٧١- بحارالانوار ٧٦/١١/٤٦.
٥٧٢- كنزالعمال ٩/١٢٦/٢٥٣٢١.
٥٧٣- جامع الاخبار ٢٣١/٥٩٦.
٥٧٤- كنزالعمال ٩/١١٧/٢٥٢٦٥.
٥٧٥- خصال ص ٢٧١.
٥٧٦- خصال ص ١٨١.
٥٧٧- محاسن ٢/٣٨٨/٧.
٥٧٨- جامع الاخبار ٢٣٠/٥٩١.
٥٧٩- بحارالانوار ٧٦/٥/١٦.
٥٨٠- كافى ٢/٦٦٣/٤.
٥٨١- شرح نهج البلاغه ٦/٣٣٠.
٥٨٢- تحف العقول ص ٤٩.
٥٨٣- تنبيه الخواطر ١/١١٢.
٥٨٤- كافى ٢/٦٦٣/١.
٥٨٥- غررالحكم ٤/٥٩٧/٧١٢٦.
٥٨٦- غررالحكم ٥/١٨٣/٧٨٨٣.
٥٨٧- تحف العقول ص ٨٥.
٥٨٨- الترغيب و الترهيب ٣/٥٩٤/٢٠.
٥٨٩- كافى ٢/٦٦٤/٩.
٥٩٠- مستدرك سفينة البحار ٢/٣٧٨.
٥٩١- كنزالعمال ٤/٥/٩٢٠٤.
٥٩٢- شرح نهج البلاغه ٣/١٦٠.
٥٩٣- الفقيه ٣/١٦٣/٣٥٩٥.
فضل بن ابى قره : خدمت امام صادقعليه‌السلام كه در باغش مشغول كار بود رسيدم و عرض كردم : خدا ما را فداى شما كند، اجازه بدهيد ما برايتان كار كنيم يا غلامان اين كار را انجام دهند. حضرت فرمودند: نه ، مرا به حال خود بگذاريد، زيرا دوست دارم خداوند عزوجل مرا در حال كار كردن و زحمت كشيدن براى كسب روزى حلال ببيند.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
حق الولد على والده اءن لايرزقه الا طيبا؛(٥٩٤)
حق فرزند بر پدرش اين است كه جز از راه حلال ، روزى او را تامين نكند.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على من اءكل صفادينه ، ورق قلبه ، ودمعت عيناه من خشية الله تعالى ولم يكن لدعوته حجاب ؛ (٥٩٥)
اى على هر كس حلال بخورد، دينش صفا مى يابد، رقت قلب پيدا مى كند، چشمانش از ترس خداوند متعال پر اشك مى شود و براى (استجابت) دعايش مانعى نمى باشد.
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
الغلام يتعلم الحلال و الحرام سبع سنين ؛(٥٩٦)
فرزند... را در هفت سال سوم (از چهارده سالگى به بعد) حلال و حرام ياد دهيد.
(٨)امام باقرعليه‌السلام :
والله لحديث تصيبه من صادق فى حلال و حرام خير لك مما طلعت عليه الشمس حتى تغرب ؛(٥٩٧)
به خدا قسم اگر از شخصى راستگو حديثى درباره حلال و حرام بشنوى ؛ از آنچه كه آفتاب براى آن طلوع و غروب مى كند براى تو بهتر است
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
لا خير فى من لا يحب جمع المال من حلال فيكف به وجهه ويقضى به دينه ؛(٥٩٨)
خيرى در آن كس نيست كه دوست ندارد از راه حلال مالى بدست آورد كه آبرويش را حفظ و قرضش را با آن ادا نمايد.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
من يكتسب مالا من غير حله يصرفه فى غير حقه ؛(٥٩٩)
هر كس مالى را از راه غير حلال بدست آورد، آن را در راه غير حق مصرف خواهد نمود.
٦١ - حرام
(١)امام علىعليه‌السلام :
ما نهى الله سبحانه عن شى ء الا واءغنى عنه ؛(٦٠٠)
خداى سبحان انسان را از هيچ چيزى نهى نفرموده جز آن كه او را از آن بى نياز كرده است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءعرض عن محرم اءبد الله به عبادة تسره ؛(٦٠١)
هر كس از حرام دورى كند، خداوند به جاى آن عبادتى كه او را شاد كند نصيبش مى گرداند.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
العبادة مع اءكل الحرام كالبناء على الرمل - وقيل : على الماء؛(٦٠٢)
عبادت با خوردن حرام همانند ساختن بنايى است بر روى شن «و به قولى : بر روى آب»
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
كسب الحرام يبين فى الذرية ؛(٦٠٣)
در آمد حرام (اثرش) در فرزندان آشكار مى شود.
(٥)امام سجادعليه‌السلام :
و اءما حق يدك فاءن لا تبسطها الى ما لايحل لك فتنال بما تبسطها اليه من الله العقوبة فى الاجل ومن الناس بلسان الائمة فى العاجل ...؛(٦٠٤)
حق دست اين است كه آن را به حرام نگشايى كه آن مايه كيفر خدا در قيامت و سرزنش مردم در دنياست
(٦)ابوالحسنعليه‌السلام امام كاظمعليه‌السلام :
يا داود ان الحرام لاينمى وان نمى لايبارك له فيه وما اءنفقه لم يوجر عليه وما خلفه كان زاده الى الناز؛(٦٠٥)
اى داود! مال حرام رشد نمى كند و اگر هم رشد كند براى صاحبش بركت ندارد و اگر از آن چيزى انفاق كند پاداشى نخواهد ديد و آنچه پس از خود بر جاى گزارد، ره توشه او به سوى دوزخ است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءصاب مالا من مهاوش اذهبه الله فى نهابر؛(٦٠٦)
هر كس مالى از حرام بدست آورد، خداوند در حوادث سخت آن را از بين مى برد.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من كسب مالا من غير حله اءفقره الله ؛(٦٠٧)
هر كس از حرام مالى به دست آورد، خداوند به فقر مبتلايش خواهد نمود.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءكل الحلال اءربعين يوما نور الله قلبه وقال ان لله ملكا ينادى على بيت المقدس كل ليلة من اءكل حراما لم يقبل الله منه صرفا و لا عدلا والصرف النافلة والعدل الفريضة ؛(٦٠٨)
هر كس چهل روز حلال بخورد، خداوند قلبش را نورانى فرمايد. و فرمودند: خداى را فرشته اى است در بيت المقدس كه هر شب ندا مى دهد هر كس حرام خورد خداوند كار مستحب و واجبى را از او قبول نمى كند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لايقدر رجل على حرام ثم يدعه ليس به الا مخافة الله الا اءبد له الله فى عاجل الدنيا قبل الاخرة ما هو خير له من ذلك ؛(٦٠٩)
هر كس بتواند كار حرامى انجام دهد و آن را فقط از ترس خدا فرو گزارد، خداوند در همين دنيا، پيش از آخرت بهتر از آن را به او عوض مى دهد.
٦٢ - روزى
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير الرزق مايكفى ؛(٦١٠)
بهترين روزى آن است كه انسان را كفايت كند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءكل من كد يده حلالا فتح له اءبواب الجنة يدخل من اءيها شاء؛(٦١١)
هر كس از دسترنج حلال خود روزى خورد، درهاى بهشت به روى او گشوده مى شود تا از هر كدام كه بخواهد وارد شود.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
اعلموا اءن وان ضعفت حيلته ، و وهنت مكيدته اءنه لن ينقص مما قدر الله له ، و ان قوى فى شدة الحيلة و قوة المكيدة اءنه لن يزاد على ما قدر الله له ؛(٦١٢)
بدانيد كه آنچه خداوند براى بنده مقدر كرده است ، بى كم و كاست به او مى رسد هر چند در چاره انديشى و پيدا كردن راه هاى كسب روزى ناتوان باشد و نيز بيش از آنچه خداوند برايش مقدر كرده به او نرسد، هر چند بسيار زرنگ و چاره انديش باشد.
(٤)امام باقرعليه‌السلام :
ليس من نفس الا وقد فرض الله لها رزقها حلالا ياءتيها فى عافية ، وعرض لها بالحرام من وجه آخر، فان هى تناولت من الحرام شيئا قاصها به من الحلال الذى فرض الله لها، وعند الله سواهما فضل كبير؛(٦١٣)
خداوند براى هر كس روزى حلالى مقرر داشته كه به سلامت به او خواهد رسيد. از سوى ديگر روزى حرام نيز روزى او قرار داده است كه اگر انسان روزى خود را از آن حرام به دست آورد خداوند در عوض روزى حلالى را كه براى او مقدر كرده است از او باز خواهد داشت و غير از اين دو روزى (حلال و حرام) روزى هاى فراوان ديگرى نيز نزد خداوند هست
(٥)امام باقرعليه‌السلام :
اللهم ارزقنى رزقا حلالا يكفينى ولاترزقنى رزقا يطغينى و لا تبتلينى بفقر اءشقى به مضيقاء على ...؛(٦١٤)
خدايا روزى كن مرا رزق حلالى كه كفايتم كند و روزى مكن آن رزقى كه به سركشى ام كشاند و مرا به فقرى گرفتار نساز كه در تنگنايم قرار دهد وبدبخت شوم
(٦)امام حسنعليه‌السلام :
فان الرزق مقسوم واستعمال الحرص استعمال الماثم ؛(٦١٥)
روزى قسمت شده است و حرص زدن سبب مبتلا شدن به گناهان مى شود.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اذا اءلطاءت الارزاق عليك فاستغفر الله يوسع عليك فيها؛(٦١٦)
هر گاه در روزى تو تاءخير و تنگى پديد آمد، آمرزش بخواه تا روزى را بر تو فراخ گرداند.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
فى قوله تعالى (ويرزقه من حيث لا يحتسب) اءى يبارك فيما آتاه ؛(٦١٧)
درباره آيه «و او را از جايى كه گمانش را نمى برد روزى مى دهد» فرمود: يعنى به آنچه كه عطايش فرموده است بركت و فزونى مى بخشد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من رضى بما رزقه الله قرت عينه ؛(٦١٨)
هر كس به آنچه خداوند روزى اش كرده راضى باشد، خوش و خرم بماند.
(١٠)امام باقرعليه‌السلام :
ان العبد ليذنب الذنب فيزوى عنه الرزق ؛(٦١٩)
بنده گناه مى كند و به سبب آن روزى از او گرفته مى شود.
٦٣ - افزايش روزى
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءحب اءن يمد له فى عمره واءن يزاد فى رزقه فليبر والديه وليصل رحمة ؛(٦٢٠)
هر كس دوست دارد كه عمرش طولانى و روزيش زياد شود به پدر و مادر خود نيكى كند و صله رحم نمايد.
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
من حسن بره فى اءهل بيته زيد فى رزقه ؛(٦٢١)
هر كس به شايستگى در حق خانواده اش نيكى كند، روزيش زياد مى شود.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اربع تزيد الرزق : حسن الخلق وحسن الجوار و كف الاذى وقلة الضجر؛(٦٢٢)
چهار چيز روزى را زياد مى كند: خوش اخلاقى ، خوشرفتارى با همسايه ، اذيت نكردن و كم بى تابى كردن
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
من حسنت نيته زيد فى رزقه ؛(٦٢٣)
نيت خوب داشتن روزى را زياد مى كند.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
استنزلوا الرزق بالصدقة والبكور مبارك يزيد فى جميع النعم خصوصا فى الرزق وطيب الكلام يزيد فى الرزق ؛(٦٢٤)
با صدقه دادن روزى را فرود آوريد، سحر خيزى بركت آور است و همه نعمت ها، مخصوصا روزى را زياد مى كند و خوش زبانى (هم) روزى را زياد مى كند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
مواساة الاخ فى الله عزوجل يزيد فى الرزق والبكور فى طلب الرزق يزيد فى الرزق والاستغفار يزيد فى الرزق واستعمال الامانة يزيد فى الرزق وقول الحق يزيد فى الرزق ؛(٦٢٥)
همدردى و يارى نمودن برادر (دينى) روزى را زياد مى كند، سحر خيزى در طلب روزى ، استغفار، امانت دارى ، و حق گويى روزى را زياد مى كند.
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
البر يزيد فى الرزق ؛(٦٢٦)
نيكوكارى روزى را زياد مى كند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لما قيل له : احب اءن يوسع على فى الرزق ؟ -: دم على الطهارة يوسع عليك فى الرزق ؛(٦٢٧)
به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عرض شد: دوست دارم روزيم زياد شود، فرمودند پيوسته با وضو باش
(٩)امام علىعليه‌السلام :
العسر يفسد الاخلاق ، التسهل يدر الارزاق ؛(٦٢٨)
سختگيرى ، اخلاق را تباه مى كند، آسان گيرى روزى ها را سرازير مى كند.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
ترك الحرص يزيد فى الرزق وشكر المنعم يزيد فى الرزق واحتناب اليمين الكاذبة يزيد فى الرزق ؛(٦٢٩)
حرص نورزيدن روزى را زياد مى كند، شكر نعمت و دورى نمودن از قسم دروغ روزى را زياد مى كند.
٦٤ - قرض
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
دخلت الجنة فراءيت على بابها: الصدقة بعشرة والقرض بثمانية عشر فقلت يا جبرئيل كيف صارت الصدقة بعشرة والقرض بثمانية عشر؟ قال : لان الصدقة تقع على يد الغنى والفقير والقرض لايقع الا فى يد من يحتاج اليه ؛(٦٣٠)
وارد بهشت شدم ، ديدم بر در آن نوشته است (ثواب) صدقه ده برابر است و قرض هجده برابر. گفتم : اى جبرئيل چرا صدقه ده برابر و هجده قرض برابر است ؟ گفت : زيرا صدقه به دست نيازمند و بى نياز مى رسد اما قرض جز به دست كسى كه به آن نياز دارد، نمى رسد.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءخذ اءموال الناس يريد اءداءها اءدى الله عنه و من اءخذها يريد اتلافها اتلفه الله ؛(٦٣١)
هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد (او را يارى مى كند) و هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد تلف كردن داشته باشد خداوند آن را تلف كند.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله تعالى مع الدائن حتى يقضى دينه مالم يكن دينهه فيما يكره الله ؛(٦٣٢)
خداوند يار قرض دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آن كه قرض وى بر خلاف رضاى خدا نباشد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءقرض ملهوفا فاءحسن طلبته استاءنف العمل واءعطاه الله بكل درهم اءلف قنطار من الجنة ؛(٦٣٣)
هر كس به گرفتار و درمانده اى قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتارى كند (گناهانش پاك مى شود) اعمالش را دوباره شروع مى كند و خداوند در برابر هر درهم ، هزار قنطار (ثروتى فراوان) در بهشت به او عطا كند.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من احتاج اليه اءخوه المسلم فى قرض و هو يقدر عليه فلم يفعل حرم الله عليه ريح الجنة ؛(٦٣٤)
كسى كه برادر مسلمانش در قرضى به او نياز پيدا كند و او بتواند قرض بدهد و چنين نكند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى كند.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كما لايحل لغريمك اءن يمطلك وهو موسر فكذلك لايحل لك اءن تعسره اذا علمت اءنه معسر؛(٦٣٥)
همانطور كه براى آن كسى كه از تو قرض گرفته جايز نيست كه اداء آن را به تاخير بيندازد، پس براى تو هم جايز نخواهد بود كه با اين كه مى دانى او تنگدست است از او مطالبه كنى
(٧)امام رضاعليه‌السلام :
اعلم اءن من استدان دينا ونوى قضاءه ، فهو فى اءمان الله حتى يقضيه ، فان لم ينو قضاءه فهو سارق ؛(٦٣٦)
كسى كه قرض بگيرد در صورتى كه تصميم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء كند ولى اگر تصميم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛(٦٣٧)
هر كس مى خواهد دعايش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءقل من الدين تعش حرا؛(٦٣٨)
قرض كمتر گير تا آزاد باشى
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
حوسب رجل ممن كان قبلكم فلم يوجد له من الخير شى ء الا اءنه كان رجلا موسرا و كان يخالط الناس و كان يامر غلمانه اءن يتجاوزوا عن المعسر فقال الله عزوجل لملائكته نحن اءحق بذلك منه تجاوزوا عنه ؛(٦٣٩)
يكى از گذشتگان را به حساب كشيدند و كار نيكى نداشت جز آن كه توانگرى بود و با مردم داد و ستد داشت و به غلامان خود مى گفت از مطالبه واماندگان درگذريد خداوند به فرشتگان گفت : ما به گذشت از او سزاوارتريم ، از او در گذريد.
٦٥ - ربا
رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
(١)ان الله عزوجل لعن آكل الربا ومؤ كله و كاتبه وشاهديه ؛(٦٤٠)
خداى عزوجل رباخوار و ربا دهنده و نويسنده و شاهد بر آن را لعنت كرده است
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
درهم ربا اءعظم عند الله من سبعين زنية بذات محرم فى بيت الله الحرام ؛(٦٤١)
يك درهم ربا نزد خداوند سنگين تر است از هفتاد بار زناكردن با محارم در خانه خدا.
(٣)امام باقرعليه‌السلام :
انما حرم الله عزوجل الربا لئلا يذهب المعروف ؛(٦٤٢)
خداى عزوجل ربا را حرام فرمود تا احسان كردن از بين نرود.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
آكل الربا لايخرج من الدنيا حتى يتخبطه الشيطان ؛(٦٤٣)
ربا خوار از دنيا نرود، تا آن كه شيطان ديوانه اش كند.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على لاتصادق آكل الربا فانه يبارز الله لان الله تعالى قال : (فان لم تفعلوا فاءذنوا بحرب من الله ورسوله)؛ (٦٤٤)
اى على : با رباخوار رفاقت نكن ، زيرا او با خداوند به مبارزه برخواسته ، چون خداى متعال مى فرمايد: «اگر دست از رباخوارى برنداشتيد پس به خدا و رسولش اعلان جنگ دهيد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
معاشر الناس ، الفقه ثم المتجر، والله للربا فى هذه الامة اءخفى من دبيب النمل على الصفا؛(٦٤٥)
اى مردم ! ابتدا احكام را ياد بگيريد، سپس تجارت كنيد! به خدا قسم كه ربا در ميان اين امت ناپيداتر از حركت مورچه بر روى تخته سنگ است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءتيت ليلة اسرى بى على قوم بطونهم كالبيوت فيها الحيات ترى من خارج بطونهم فقلت : من هولاء يا جبرئيل ؟ قال : هولاء اءكلة الربا؛(٦٤٦)
شبى كه به معراج رفتم بر مردمى گذشتم كه شكمهايشان چون خانه اى بود و در آنها مارهايى وجود داشت كه از بيرون شمكهايشان ديده مى شد. پرسيدم : اى جبرائيل اينها كيستند؟ گفت : اينان رباخوارانند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءكل الربا ملا الله عزوجل بطنه من نار جهنم بقدر ما اءكل ، وان اكتسب منه مالا لا يقبل الله تعالى منه شيئا من عمله ، ولم يزل فى لعنة الله والملائكة ما كان عنده منه قيراط (واحد)؛(٦٤٧)
هر كس ربا بخورد خداوند عزوجل به اندازه ربايى كه خورده شكمش را از آتش دوزخ پر كند و اگر از طريق ربا مالى به دست آورد، خداى تعالى هيچ عمل او را نپذيرد و تا زمانى كه قيراطى (كمتر مقدار) از مال ربا نزدش باشد، پيوسته خداوند و فرشتگانش او را نفرين كنند.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
انه او كان الربا حلالا لترك الناس التجارات وما يحتاجون اليه فحرم الله الربا ليفر الناس من الحرام الى الحلال و الى التجارات والى البيع والشراء فيبقى ذلك بينهم فى القرض ؛(٦٤٨)
براستى ، اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و تلاش براى معاش را رها مى كردند. به همين دليل خداوند ربا را حرام كرد تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خريد و فروش رو بياورند و به يكديگر قرض بدهند.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
لما سئل عن قول الله عزوجل : (يمحق الله الربا ويربى الصدقات) وقد اءرى من ياكل الربا يربو ماله ؟ -: فاءى محق اءمحق من درهم ربا يمحق الدين فان تاب منه ذهب ماله وافتقر؛(٦٤٩)
مردى از امام صادقعليه‌السلام درباره آيه «خداوند ربا را نابود مى كند و صدقات را افزايش مى دهد» سئوال كرد و گفت : گاه كسى را مى بينم كه ربا مى خورد و با اين حال ثروتش زياد مى شود؟ حضرت فرمودند: كدام نابودى ، نابود كننده تر از يك درهم ربا كه دين را نابود مى كند. كه اگر توبه هم كند ثروتش از دست مى رود و فقير مى شود.
٦٦ - صدقه
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كل معروف صدقة و ما وقى به المرء عرضه كتب له به صدقة ؛(٦٥٠)
هر كار نيكى صدقه است و هر چيزى كه به وسيله آن آبروى كسى حفظ شود براى او صدقه نوشته مى شود.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الصدقة تدفع البلاء وهى اءنجح دواء وتدفع القضاء وقد ابرم ابراما ولايذهب بالادواء الا الدعاء والصدقة ؛(٦٥١)
صدقه بلا را دفع مى كند و موثرترين داروست ، صدقه قضاى حتمى را دفع مى كند و درد بيماريها را چيزى جز دعا و صدقه از بين نبرد.
(٣)امام باقرعليه‌السلام :
ان الصدقة لتدفع سبعين بلية من بلايا الدنيا مع ميتة السوء، ان صاحبها لايموت ميتة السوء اءبدا؛(٦٥٢)
صدقه ، هفتاد نوع از بلاياى دنيوى و بد مردن را دفع مى كند. صدقه دهنده هرگز دچار بد مردن نمى شود.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
ان صدقة الليل تطفى ء غضب الرب وتمحو الذنب العظيم و تهون الحساب وصدقة النهار تثمر المال وتزيد فى العمر؛(٦٥٣)
صدقه در شب ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند و گناه بزرگ را پاك مى كند و حساب (قيامت) را آسان مى گرداند و صدقه در روز ثروت مى آورد و عمر را زياد مى كند.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير الصدقة ما اءبقت غنى ؛(٦٥٤)
بهترين صدقه آن است كه بى نيازى آورد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من مشى بصدقه الى محتاج كان له كاءجر صاحبها من غير اءن ينقض من اءجره شى ء؛(٦٥٥)
هر كس صدقه اى را به نيازمندى برساند، اجر آن صدقه را دارد و از اجر صدقه دهنده نيز چيزى كم نمى شود.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا صدقة وذورحم محتاج ؛(٦٥٦)
تا زمانى كه خويشاوند نيازمند است ، به كسى ديگر نبايد صدقه داد.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ليس المسكين بالطواف ولابالذى تردة التمرة والتمرتان واللقمة واللقمتان ولكن المسكين المتعفف الذى لايساءل الناس شيئا و لا يفطن له فيصدق عليه ؛(٦٥٧)
مسكين نه آن گداى دوره گرد است و نه آن كسى كه يكى دو دانه خرما و يكى دو لقمه نان مى گيرد و مى رود، بلكه مسكين آن نادارى است كه مناعت و عزت نفس دارد، به طورى كه دست سئوال سوى مردم دراز نمى كند و كسى به تهيدستى او پى نمى برد تا به وى صدقه دهد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءفضل الصدقه اءن تصدق و اءنت صحيح شحيح تاءمل العيش و تخشى الفقر و لا تمهل حتى اذا بلغت الحلقوم قلت لفلان كذا و لفلان كذا اءلا وقد كان لفلان ؛(٦٥٨)
بهترين صدقه آن است كه وقتى سالم هستى و به زندگى اميددارى و از دچار شدن به فقر مى ترسى ، صدقه بدهى و نگذارى وقتى كه جانت به لب رسيد (و در بستر مرگ افتادى) بگويى : اين مقدار مال فلان باشد و آن مقدار مال بهمان ، چون در آن هنگام مال فلان و بهمان خواهد شد.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
كان اءبو عبداللهعليه‌السلام اذا اءعتم وذهب من الليل شطره اءخذ جرابا فيه خبز ولحم والدراهم فحمله على عنقه ثم ذهب به الى اءهل الحاجة من اءهل المدينة فقسمه فيهم ولايعرفونه فلما مضى اءبو عبدالله عليه السلام فقدوا ذلك فعلموا اءنه كان اءبا عبدالله (عليه السلام )؛(٦٥٩)
هوا كه تاريك مى شود و پاسى از شب مى گذشت امام صادقعليه‌السلام انبانى پر از نان و گوشت ، و درهم بر مى داشتند و آن را بر دوش خود مى نهادند و براى نيازمندان مدينه مى بردند و در ميانشان تقسيم مى كردند و آنها او را نمى شناختند. وقتى حضرتعليه‌السلام در گذشتند، ديگر از آن كمك ها خبرى نشد. در نتيجه فهميدند كه آن مرد امام صادقعليه‌السلام بوده است
٦٧ - ورزش
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
المومن القوى خير واءحب الى الله من المومن الضعيف ؛(٦٦٠)
مومن نيرومند نزد خداوند بهتر و محبوب تر است از مومن ضعيف
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
النشرة فى عشرة اءشياء: المشى والركوب والارتماس فى الماء و...؛(٦٦١)
شادابى در ده چيز است : پياده روى ، سوارى ، آب تنى و...
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
ان رسول الله سابق بين الخيل واءعطى السوابق من عنده ؛(٦٦٢)
پيامبر گرامى اسلام در ميان سواركاران اسب ، مسابقه مى گذاشتند و پس از پايان مسابقه ، جوائز خود را از آن جناب مى گرفتند.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير لهو المومن السباحة ؛(٦٦٣)
بهترين سرگرمى مومن شنا است
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءحب اللهو الى الله اجراء الخيل والرمى ؛(٦٦٤)
بهترين سرگرمى در نزد خدا، اسب دوانى و تيراندازى است
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
دخل النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ذات ليلة بيت فاطمة و معه الحسن والحسين عليهما السلام فقال لهما النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قوما فاصطرعا، فقاما ليصطرعا...؛(٦٦٥)
______________________
پاورقى ها ٥٩٤- كنزالعمال ١٦/٤٤٣/٤٥٣٤٠.
٥٩٥- ميراث حديث ٢/١٨/٢.
٥٩٦- كافى ٦/٤٧/٣.
٥٩٧- محاسن ١/٢٢٧/١٥٧.
٥٩٨- بحارالانوار ١٠٣/٧/٣٠.
٥٩٩- غررالحكم ٥/٣٨٩/٨٨٨٣.
٦٠٠- غررالحكم ٦/٧٤/٩٥٧٣.
٦٠١- بحارالانوار ٧٧/١٢١/٢٠.
٦٠٢- عدة الداعى ص ١٤١.
٦٠٣- كافى ٥/١٢٤/٤.
٦٠٤- تحف العقول ص ٢٥٧.
٦٠٥- كافى ٥/١٢٥/٧.
٦٠٦- نهج الفصاحه ح ٢٨٧٦.
٦٠٧- بحارالانوار ١٠٣/٥/١٧.
٦٠٨- سفينة البحار ٢/٣٧٧.
٦٠٩- كنزالعمال ١٥/٧٨٧/٤٣١١٣.
٦١٠- بحارالانوار ٧٧/١٦٨/٤.
٦١١- جامع الاخبار ٣٩٠/١٠٨٦.
٦١٢- امالى مفيد ٢٠٧/٣٩.
٦١٣- بحارالانوار ٥/١٤٧/٦.
٦١٤- التهذيب ٣/٧٧/٦.
٦١٥- بحارالانوار ٧٨/١٠٦/٤.
٦١٦- بحارالانوار ٧٧/٢٧٠/١.
٦١٧- نورالثقلين ٥/٣٥٧/٤٦.
٦١٨- امالى طوسى ٢٢٥/٣٩٣.
٦١٩- كافى ٢/٢٧٠/٨.
٦٢٠- كنزالعمال ١٦/٤٧٥/٤٥٥٢١.
٦٢١- الدعوات الراوندى ص ١٢٧.
٦٢٢- معدن الجواهر ص ٣٩.
٦٢٣- كافى ٢/١٠٥/١١.
٦٢٤- بحارالانوار ٧٦/٣١٨/.
٦٢٥- خصال ٥٠٥/٢.
٦٢٦- وسائل الشيعه ١٨/٣٧٢/١.
٦٢٧- كنزالعمال ١٦/١٢٨/٤٤١٥٤.
٦٢٨- غررالحكم ١/٢٠٢/٨٠٢ و ٨٠٣.
٦٢٩- خصال ٥٠٥٠/٢.
٦٣٠- كنزالعمال ٦/٢١٠/١٥٣٧٣.
٦٣١- نهج الفصاحه ح ٢٩٧٩.
٦٣٢- نهج الفصاحه ح ٧٣٣.
٦٣٣- ثوب الاعمال ص ٢٨٩.
٦٣٤- امالى صدوق ص ٥١٦.
٦٣٥- ثواب الاعمال ص ١٣٨.
٦٣٦- فقه الرضا ص ٢٦٨.
٦٣٧- كنزالعمال ٦/٢١٥/١٥٣٩٨.
٦٣٨- نهج الفصاحه ح ٤٣٢.
٦٣٩- نهج الفصاحه ح ١٤٠١.
٦٤٠- امالى صدوق ص ٣٤٦.
٦٤١- نورالثقلين ١/٢٩٥/١١٧٧.
٦٤٢- وسائل الشيعه ١٢/٤٢٥/١٠.
٦٤٣- بحارالانوار ١٠٣/١٢٠/٣٠.
٦٤٤- ميراث حديث شيعه ٢/٤٦/١٨٩.
٦٤٥- بحارالانوار ١٠٣/١١٧/١٦.
٦٤٦- كنزالعمال ٤/١٠٧/٩٧٦٦.
٦٤٧- ثوال الاعمال ص ٢٨٥.
٦٤٨- من لا يحضره الفقيه ٣/٥٦٧/٤٩٣٧.
٦٤٩- تهذيب الاحكام ٧/١٩/٨٣.
٦٥٠- بحارالانوار ٩٦/١٨٢/٢٩.
٦٥١- بحارالانوار ٩٣/١٣٧/٧١.
٦٥٢- كافى ٤/٦/٦.
٦٥٣- كافى ٤/٩/٣.
٦٥٤- مستدرك الوسائل ٧/١٧٨/٧٩٦٧.
٦٥٥- امالى صدوق ص ٥١٧.
٦٥٦- من لا يحضره الفقيه ٢/٦٨/١٧٤٠.
٦٥٧- كنزالعمال ٦/٤٦٢/١٦٥٥٢.
٦٥٨- كنزالعمال ٦/٣٩٩/١٦٢٥١.
٦٥٩- كافى ٤/٨/١.
٦٦٠- صحيح مسلم ٨/٥٦.
٦٦١- خصال ص ٤٤٣.
٦٦٢- بحارالانوار ١٠٣/١٩٠/٤.
٦٦٣- كنزالعمال ١٥/٢١١/٤٠٦١١.
٦٦٤- كنزالعمال ٤/٣٤٤/١٠٨١٢.
٦٦٥- بحارالانوار ١٠٣/١٨٩/١.
پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شبى به خانه فاطمهعليها‌السلام رفتند و حسن و حسينعليه‌السلام با او بودند. پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به آن دو فرمودند: «برخيزيد و كشتى بگيريد» آن دو بزرگوار برخاستند و كشتى گرفتند.
(٧)امام على:
من يعمل يزدد قوة من يقصر فى العمل يزدد فترة ؛(٦٦٦)
هر كس كار كند، قدرتش بيشتر شده ، و هر كس در كار كردن كوتاهى كند ضعيف تر خواهد شد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
ان الملائكة لتنفر عند الرهان وتلعن صاحبه ما خلا الحافر والخف والريش والنصل وقد سابق رسول الله بن زيد واءجرى الخيل ؛(٦٦٧)
فرشتگان از شرط بندى بيزارند و قمار باز را لعن مى كنند، مگر شرط بندى در اسب و شترسوارى و تير اندازى و شمشير بازى باشد، هم چنان كه پيامبر گرامىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در اسب سوارى با اسامة بن زيد مسابقه دادند.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
قوعلى خدمتك جوارحى و اشدد على العزيمة جوانحى ؛(٦٦٨)
پروردگارا! اعضاء و اندام مرا در طريق خدمت به خودت نيرومند گردان و اعصاب و افكار را بر عزم و استوارى محكم فرما.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
ان نفسك مطيتك ان اءجهدتها قتلتها وان رفقت بها اءبقيتها؛(٦٦٩)
بدن تو مركب سوارى تو است اگر بيش از طاقت و ظرفيت بارش كنى او را خواهى كشت و اگر با آن مدارا كنى باقى خواهد ماند.
٦٨ - مسافرت
(١)امام علىعليه‌السلام :
تغرب عن الاوطان فى طلب العلا وسافر ففى الاسفار خمس فوائد تفرج هم واكتساب معيشة و علم و آداب و صحبة ماجد؛(٦٧٠)
براى كسب مجد و عظمت از وطن دور شو و سفر كن كه در مسافرت پنج فايده است : برطرف شدن اندوه ، بدست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى ، و هم نشينى با بزرگواران
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
سافروا تصحوا وترزقوا؛(٦٧١)
مسافرت كنيد، تا سالم بمانيد و روزى كسب كنيد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من السنة اذا خرج القوم فى سفر اءن يخرجوا نفقتهم ، فان ذلك اءطيب لانفسهم واءحسن لاخلاقهم ؛(٦٧٢)
از سنت اين است كه وقتى گروهى به مسافرت مى روند خرج سفرشان را خود بردارند كه اين كار موجب آرامش خاطر و خوش اخلاقى آنان مى شود.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
افتتح سفرك بالصدقة واخرج اذا بدالك فانك تشترى سلامة سفرك ؛(٦٧٣)
مسافرت خود را با صدقه آغاز كن و هر گاه خواستى بيرون برو، زيرا (با صدقه دادن) سلامت سفرت را مى خرى
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
كان اءبو عبداللهعليه‌السلام اذا اءراد سفرا، قال : اللهم خل سبيلنا واءحسن تسييرنا واءعظم عافيتنا؛(٦٧٤)
امام صادقعليه‌السلام وقتى تصميم به سفر مى گرفت عرض مى كرد: خدايا راه را بر ما بگشاى و سفرمان را به بهترين وجه قرار ده و به ما سلامت و عافيت كامل عطا كن
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
(فى مروة السفر) واءما التى فى السفر فبذل الزاد و حسن الخلق والمزاح فى غير المعاصى ؛(٦٧٥)
(درباره مردانگى در سفر فرمودند) : مردانگى در سفر عبارت است از بخشيدن از زاد و توشه خود به همراهان و خوش اخلاقى و شوخى كردن به شرط آن كه معصيت خدا نباشد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
لا يخرج الرجل فى سفر يخاف فيه على دينه وصلاته ؛(٦٧٦)
انسان نبايد به سفرى رود كه مى ترسد در آن به دين و نمازش لطمه اى وارد آيد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
- لما ساءله شهاب بن عبد ربه عن التوسع على الاخوان فى السفر -: لا تفعل يا شهاب ، ان بسطت وبسطوا اءجحفت بهم ، وان هم اءمسكوا اءذللتهم ، فاصحب نظراءك ، اصحب نظراءك ؛(٦٧٧)
در پاسخ به سوال شهاب بن عبدربه از بخشش زياد به برادران هنگام مسافرت فرمودند: اى شهاب ، اين كار را مكن ؛ زيرا اگر تو گشاده دستى كنى و آنها نيز (از روى ناچارى) گشاده دستى كنند، آنان را به زحمت انداخته و اگر از گشاده دستى خوددارى كنند، آنان را خوار و خجلت زده كرده اى پس با افراد هم سطح خودت مسافرت كن
(٩)امام علىعليه‌السلام :
اءما مروءة السفر، فبذل الزاد وقلة الخلاف على من صحبك و كثرة ذكر الله عزوجل فى كل مصعد مهبط و نزول وقيام وقعود؛(٦٧٨)
اما مردانگى در سفر عبارت است از بخشش از زاد توشه خود به همراهان ، كمى مخالفت و ناسازگارى با همسفران و زياد به ياد خدا بودن در هر فراز و نشيب و نشست و برخاست
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا خرج اءحد كم الى سفر ثم قدم على اءهله فليهدهم وليطرفهم ولوحجارة ؛(٦٧٩)
هر گاه يكى از شمابه سفر رفت ، در بازگشت حتى اگر شده يك قطعه سنگ براى خانواده اش هديه و تحفه بياورد.
٦٩ - پدر و مادر
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من يضمن لى بر الوالدين وصلة الرحم اءضمن له كثرة المال و زيادة العمر والمحبة فى العشيرة ؛(٦٨٠)
هر كس نيكى به پدر و مادر و صله رحم را برايم ضمانت كند، من نيز زيادى مال ، طول عمر و محبت او را در دل خويشاوندان ، ضمانت مى نمايم
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
نظر الولد الى والديه حبا لهما عبادة ؛(٦٨١)
نگاه محبت آميز به پدر و مادرش عبادت است
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
عن اءبى ولاد الحناط قال : ساءلت اءبا عبداللهعليه‌السلام عن قول الله : «و بالوالدين احسانا» فقال : الاحسان اءن تحسن صحبتهماتكلفهما اءن يسالاك شيئا هما يحتاجان اليه ؛(٦٨٢)
ابى ولاد مى گويد: معناى آيه «وبالوالدين احسانا» را از امام صادقعليه‌السلام پرسيدم ، فرمودند: احسان به پدر و مادر اين است كه رفتارت را با آنها نيكوكنى و مجبورشان نكنى تا چيزى كه نياز دارند از تو بخواهند (يعنى قبل از درخواست آنان نيازشان را بر طرف كنى).
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على رضى الله كله فى رضى الوالدين وسخط الله تعالى فى سخطهما؛(٦٨٣)
يا على همه خشنودى خداوند در خوشنودى پدر و مادر و ناخشنودى خداوند متعال در ناخشنودى آنان است
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
سيد الابرار يوم القيامة رجل بر والديه بعد موتهما؛(٦٨٤)
سرور نيكوكاران در روز قيامت آن كسى است كه نسبت به پدر و مادر خود بعد از وفاتشان نيز نيكوكار باشد.
(٦)امام رضاعليه‌السلام :
بر الوالدين واجب وان كانا مشركين و لا طاعة لهما فى معصية الخالق ؛(٦٨٥)
نيكى به پدر و مادر واجب است اگر چه مشرك باشد، ولى در معصيت خدا نبايد اطاعتشان كرد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
من اءحزن والديه فقد عقهما؛(٦٨٦)
كسى كه پدر و مادر خود را ناراحت كند عاق والدين شده است
(٨)امام موسى كاظمعليه‌السلام :
كن بارا واقتصر على الجنة وان كنت عاقا فاقتصر على النار؛(٦٨٧)
اگر بهشت مى خواهى با پدر و مادر خوشرفتار باش و اگر تحمل آتش دوزخ را دارى عاق آنها باش
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
دعاء الوالد لولده كدعاء النبى لامته ؛(٦٨٨)
دعاى پدر براى فرزندش همانند دعاى پيامبر براى امتش است
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
دعا الوالدة يفضى الى الحجاب ؛(٦٨٩)
دعاى مادر از موانع نپذيرفتن دعا مى گذرد.
٧٠ - ازدواج
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما بنى بناء فى الاسلام احل الى الله تعالى من التزويج ؛(٦٩٠)
هيچ بنايى در اسلام بر پا نشد كه نزد خداوند متعال دوست داشتنى تر از ازدواج باشد.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءحب ان يلقى الله طاهرا مطهرا فليلقه بزوجة ؛(٦٩١)
هر كس دوست دارد خداوند را پاك و پاكيزه ديدار كند، بايد ازدواج كند.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من ترك التزويج مخافة العيلة اساء ظنه بالله عزوجل ان الله عزوجل يقول : ان يكونوا فقراء يغنهم الله من فضله ؛(٦٩٢)
هر كس از ترس فقر ازدواج نكند به خداوند بد گمان شده است زيرا خداوند مى فرمايد: اگر تهيدست باشند، خداوند آنان را از فضل خود، بى نياز مى كند.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير النكاح ايسره ؛(٦٩٣)
بهترين ازوداج آن است كه آسان تر انجام شود.
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
تزوجوا الحجر الصالح فان العرق دساس ؛(٦٩٤)
با خانواده خوب و شايسته وصلت كنيد، زيرا اصل و نصب تاءثير دارد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
زوجوا اياماكم فان الله يحسن لهم فى اخلاقهم ويوسع لهم فى ارزاقهم ويزيدهم فى مرواتهم ؛(٦٩٥)
بى همسران خود را همسر دهيد كه خداوند اخلاق ايشان را نيكو مى كند و روزيشان را افزايش داده و بر مروت آنها مى افزايد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اياكم و خضراء الدمن قيل يا رسول الله ما خضراء الدمن قال : المراءة الحسناء فى منبت السوء؛(٦٩٦)
از سبزه در زباله دانى دورى كنيد! گفتند: اى رسول خدا سبزه در زباله دانى چيست ؟ فرمودند: زن زيبا در خانواده بد.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من زوج كريمته من فاسق فقد قطع رحمة ؛(٦٩٧)
هر كس دختر گراميش را به ازدواج مردى گنه كار در آورد در حقيقت نسل خود را ضايع كرده است
(٩)امام حسنعليه‌السلام :
زوجها من رجل تقى فانه ان احبها اكرمها وان ابغضها لم يظلمها؛(٦٩٨)
دخترت را به ازدواج فردى با تقوا در آور زيرا اگر دخترت را دوست بدارد، گراميش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به او ظلم نمى كند.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
اذا تزوج الرجل المراة لما لها او جمالها لم يرزق ذلك فان تزوجها لدينها رزقه الله عزوجل جمالها و مالها؛(٦٩٩)
اگر مردى با زنى به خاطر ثروت يا زيبايى او ازواج كند، آن را به دست نمى آورد و اگر به خاطر دينش با او ازواج نمايد، خداوند زيبايى و ثروت او را نيز نصيبش مى گرداند.
٧١ - مرد
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من سعادة المرء المسلم الزوجة الصالحة والمسكن الواسع والمركب البهى والولد الصالح ؛(٧٠٠)
از خوشبختى مرد مسلمان ، داشتن همسرى شايسته ، خانه اى بزرگ ، وسيله اى راحت براى سوارى و فرزندى خوب است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
استوصوا بالنساء خيرا؛(٧٠١)
يكديگر را به رفتار نيك با زنان سفارش كنيد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
اءحسن الصحبة لها فيصفو عيشك ؛(٧٠٢)
با همسرت خوشرفتار باش تا زندگى ات با صفا گردد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عفوا تعف نساؤ كم ؛ (٧٠٣)
پاكدامن باشيد تا زنانتان پاكدامن باشند.
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
ان المرء يحتاج فى منزله وعياله الى ثلاث خلال يتكلفها وان لم يكن فى طبعه ذلك : معاشرة جميلة وسعة بتقدير و غيرة بتحصن ؛(٧٠٤)
مرد در خانه و نسبت به خانواده اش نيازمند رعايت سه صفت است هر چند در طبيعت او نباشد: خوشرفتارى ، گشاده دستى به اندازه و غيرتى همراه با خويشتن دارى
(٦)امام باقرعليه‌السلام :
ان اكرمكم عند الله اشدكم اكراما لحلائلهم ؛(٧٠٥)
گرامى ترين شما نزد خدا، كسى است كه بيشتر به همسر خود احترام بگذارد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على : لا يخدم العيال الا صديق اءو شهيد اءو رجل يريد الله به خير الدنيا والاخرة ؛(٧٠٦)
يا على : به خانواده خود خدمت نمى كند مگر صديق يا شهيد يا مردى كه خداوند خير دنيا و آخرت را براى او مى خواهد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
من حسن بره باءهله زاد الله فى عمره ؛(٧٠٧)
هر كس به شايستگى در حق خانواده اش نيكى كند، خداوند عمر او را زياد مى كند.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الرجل اذا نظر الى امراءته ونظرت اليه نظر الله تعالى اليهما نظر الرحمة ؛(٧٠٨)
وقتى مردى به همسر خود نگاه كند و همسرش به او نگاه كند خداوند به ديده رحمت به آنان نگاه مى كند.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
النصح بين الاملا تقريح ؛(٧٠٩)
نصيحت كردن در حضور ديگران ، خرد كردن شخصيت است
٧٢ - زن
(١)امام صادقعليه‌السلام :
اءكثر الخير فى النساء؛(٧١٠)
بيشترين خير و بركت در زنان است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
المراءه الصالحة اءحد الكاسبين ؛(٧١١)
زن شايسته يكى از دو عامل پيشرفت خانواده است
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ونساء كاسيات عاريات مميلات مائلات رؤ وسهن كاءسنمة البخت المائلة لايد خلن الجنة ولايجدن ريحها وان ريحها ليوجد من مسيرة كذا و كذا؛(٧١٢ )
(در آينده) زنانى پيدا مى شوند كه در عين پوشيدگى برهنه اند (لباس هاى بدن نما و جوراب هاى نازك مى پوشند) هوسباز و دلفريب مى باشند، موهاى خود را طورى آرايش مى كنند كه مانند كوهان شتر جلوه مى كند. اينان داخل بهشت نمى شوند و حتى بوى آن را استشمام نمى كنند، با اين كه بوى بهشت از راه بسيار دور شنيده مى شود.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان خير نسائكم الولود الودود لعفيفة ، العزيزة فى اءهلها، الذليلة مع بعلها، المتبرجة مع زوجها، الحصان على غيره التى تسمع قوله و تطيع اءمره ...؛(٧١٣)
بهترين زنانتان ، آن زن زايا، بسيار مهربان و پاكدامن است كه براى شوهرش خود آرايى مى كند و از غير او خود را محفوظ نگه مى دارد، حرف شوهرش را مى شنود و فرمان او را اطاعت مى كند...
(٥)امام باقرعليه‌السلام :
لا شفيع للمراءة اءنجح عند ربها من رضا زوجها؛(٧١٤)
هيچ شفيعى براى زن در نزد پروردگارش نجات بخش تر از رضايت شوهرش نيست
(٦)امام علىعليه‌السلام :
صيانة المراءة اءنعم لحالها واءدوم لجمالها؛(٧١٥)
محفوظ بودن و پاكدامنى براى سلامتى زن مفيدتر است و زيبايى او را بادوام تر مى كند.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله تبارك و تعالى على الاناث اءراءف منه على الذكور من رجل يدخل فرحة على امراءة بينه و بينها حرمة الا فرحه الله تعالى يو القيامة ؛(٧١٦)
خداى بزرگ ، به زنان مهربان تر از مردان است و هيچ مردى ، زنى از محارم خود را خوشحال نمى كند، مگر آن كه خداوند متعال او را در قيامت شاد مى كند.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
ولا تملك الماءة اءمرها ما جاوز نفسها فان المراءة ريحانة وليست بقهرمانة ...؛(٧١٧)
كارى كه در توان زن نيست به او مسپار زيرا او چون گلى است (ظريف و آسيب پذير) نه قهرمان و كار فرما.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الحياء حسن ولكن فى النساء اءحسن ؛(٧١٨)
حيا خوب است ولى براى زنان خوب تر است
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءيما امراءة ماتت وزوجها عنها راض دخلت الجنة ؛(٧١٩)
هر زنى ، از دنيا برود و شوهرش از او راضى باشد، به بهشت مى رود.
٧٣ - فرزند
(١)امام باقرعليه‌السلام :
اللهم ارزقنى ولدا واجعله تقيا زكيا ليس فى خلقه زيادة و لا نقصان واجعل عاقبته الى خير؛(٧٢٠)
خداوندا به من فرزندى عطا كن و او را پرهيزگار و پاك قرار ده كه در آفرينشش كم و زيادى نباشد و سرانجامش را نيكوگردان
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ادبوا اءولادكم فى بطون امهاتهم قيل : و كيف ذلك يا رسول الله ؟ فقال باطعامهم الحلال ؛(٧٢١)
فرزندانتان را در رحم مادرانتان تربيت كنيد. سئوال شد: كه چگونه است ، اى رسول خدا؟ فرمودند: با خوراندن غذاى حلال (به مادرش).
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من بكى صب يله فاءرضاه حتى يسكنه اءعطاه الله عزوجل من الجنة حتى يرضى ؛(٧٢٢)
هر كس كودك گريان خود را راضى كند تا آرام شود، خداوند از بهشت آن قدر به او مى دهد تا راضى شود.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من قبل ولده كتب الله عزوجل له حسنة ومن فرحه فرحه الله يوم القيامة ؛(٧٢٣)
هر كس فرزند خود را ببوسد، خداوند ثواب براى او مى نويسد و هر كس او را شاد كند، خداوند او را در روز قيامت شاد خواهد كرد.
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
البنات حسنات والبنون نعم فالحسنات تثاب عليهن والعنعمة تساءل عنها؛(٧٢٤)
دختران خوبى ها و پسران نعمت اند، به خوبى ها ثواب مى دهند و از نعمت ها سئوال مى شود.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كان النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اذا اءصبح مسح على رؤ وس ولده وولد ولده ؛(٧٢٥)
پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هر روز صبح بر سر فرزندان و نوادگانشان دست (نوازش) مى كشيدند.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الولد الصالح ريحانة من رياحين الجنة ؛(٧٢٦)
فرزند شايسته و خوب گلى از گلهاى بهشت است
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا تضربه واهجره و لا تطل ؛(٧٢٧)
كودك را نزن ، بلكه با او قهر كن ولى نه به مدت طولانى
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
حق الولد على والده اءن يستفره امه ؛(٧٢٨)
حق فرزند بر پدر اين است كه مادر او را گرامى بدارد.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءحبوا الصبيان وارحموهم واذا وعدتموهم شيئا ففوا لهم فانهم لا يدرون الا اءنكم ترزقونهم ؛(٧٢٩)
كودكان را دوست بداريد و به آنان مهربانى كنيد و هرگاه به آنها وعده داديد وفا كنيد زيرا آنها شما را روزى دهنده خود مى دانند.
٧٤ - جوان
(١)امام صادقعليه‌السلام :
عليك بالاحداث فانهم اءسرع الى كل خير؛(٧٣٠)
نوجوانان را درياب زيرا كه آنان سريع تر به كارهاى خير روى مى آوردند.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
انما قلب الحدث كالارض الخالية و القى فيها من شى ء قبلته ؛(٧٣١)
دل نوجوان مانند زمين آماده است كه هر بذرى در آن افشانده شود، مى پذيرد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اوصيكم بالشبان خيرا فانهم اءرق اءفئدة ان الله بعثنى بشيرا ونذيرا فحالفنى فحالفنى الشبان وخالفنى الشيوخ ؛(٧٣٢)
به شما درباره جوانان به نيكى سفارش مى كنم چرا كه آنان نازك دل ترند، خداوند مرا اميد دهنده و بيم دهنده مبعوث كرد جوانان با من هم پيمان شدند و پير مردان به مخالفت با من برخاستند.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
بادروا اءحدثكم بالحديث قبل اءن تسبقكم اليهم المرجئة ؛(٧٣٣)
به آموختن حديث به نوجوانانتان پيش از آن كه منجرفين آنان را گمراه سازنده ، اقدام نمائيد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
لاتقسروا اءولادكم على آدابكم فانهم مخلوقون لزمان غير زمانكم ؛(٧٣٤)
آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحميل نكنيد زيرا آنان براى زمانى غير از زمان شما آفريده شده اند.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
قال رجل : يا رسول الله ! ما حق ابنى هذا؟ قال : تحسن اسمه واءدبه وتضعه موضعا حسنا؛(٧٣٥)
مردى به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عرض كرد: حق اين فرزند بر من چيست ؟ پيامبر فرمودند: اسم نيكو برايش انتخاب كنى و به خوبى او را تربيت نمايى و به كارى مناسب و پسنديده بگمارى
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اءولى الاشياء اءن يتعلمها الاحداث الاشياء التى اذا صاروا رجالا احتاجوا اليها؛(٧٣٦)
شايسته ترين چيزهايى كه نوجوانان بايد بياموزند، آن چيزهايى هستند كه هنگام بزرگسالى به آنها نياز دارند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله يحب الشاب الذى يفنى شبابه فى طاعة الله ؛(٧٣٧)
خداوند جوانى را كه جوانى اش را در اطاعت از او بگذراند دوست دارد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
اذا احتجت الى المشورة فى اءمر قد طراء عليك ، فاستبده ببداية الشبان ، فانهم اءحد اءذهانا واءسرع حدسا، ثم رده بعد ذلك الى راءى الكهول والشيوخ ليستعقبوه ويحسنوا، الاختيار له فان تجربتهم اءكثر؛(٧٣٨)
هنگامى كه در پيش آمدى احتياج به مشورت داشتى ابتدا به جوانان مراجعه نما زيرا كه آنان ذهنى تيزتر و حدسى سريع تر دارند سپس (نتيجه) آن را به نظر بزرگسالان و پيران برسان تا پيگيرى نموده ، عاقبت آن را بسنجند و راه بهتر را انتخاب كنند زيرا تجربه آنان بيشتر است
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
يا معشر الفتيان حصنوا اءعراضكم بالادب ودينكم بالعلم ؛(٧٣٩)
اى جوانان ! آبرويتان را با ادب و دينتان را با دانش حفظ كنيد.
٧٥ - تربيت
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الناس معادن والعرق دساس واءدب السوء كعرق السوء؛(٧٤٠)
مردم همانند معدن ها مختلف اند و اصل و نسب در انسان موثر است و تربيت بد همانند اصل و نسب بد است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءكرموا اءولادكم و اءحسنوا آدابهم يغفر لكم ؛(٧٤١)
فرزندان خود را گرامى بداريد و خوب تربيتشان كنيد تا گناهان شما آمرزيده شود.
(٣)امام سجادعليه‌السلام :
اللهم اءعنى على تربيتهم و تاءديبهم وبرهم ؛(٧٤٢)
خدايا مرا بر تربيت ، ادب آموزى و نيكى كردن به فرزندانم يارى فرما.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءدبوا اءولادكم على ثلاث خصال : حب نبيكم وحب اءهل بيته وقراءة القرآن ؛(٧٤٣)
فرزندان خود را به كسب سه خصلت تربيت كنيد: دوستى پيامبرتان و دوستى خاندانش و قرائت قرآن
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الولد سيد سبع سنين و عبد سبع سنين ووزير سبع سنين ؛(٧٤٤)
فرزند هفت سال سرور، هفت سال فرمانبردار و هفت سال وزير است
(٦)امام سجادعليه‌السلام :
واءما حق الولد فتعلم اءنه منك ومضاف اليك فى عاجل الدنيا بخيره و شره واءنك مسؤ ول عما وليته من حسن الادب والدلالة على ربه والمعونة له على طاعته ...؛(٧٤٥)
حق فرزند اين است كه بدانى او از تو است در دنيا با هر خير و شرى كه دارد به تو منسوب است و تو مسئول تربيت نيكو و راهنمايى اش به سوى خدا و ياريش در اطاعت از پروردگارش هستى
(٧)امام علىعليه‌السلام :
من ساءل فى صغره اءجاب فى كبره ؛(٧٤٦)
هر كس در خردسالى سئوال كند، در بزرگسالى پاسخ مى گويد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
انا نامر صبياننا بالصلاة والصيام ما اءطاقوا اذا كانوا اءبناء سبع سنين ؛(٧٤٧)
ما هنگامى كه كودكانمان هفت ساله مى شوند به اندازه اى كه طاقت دارند آنان را به انجام نماز و روزه فرمان مى دهيم
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
______________________
پاورقى ها ٦٦٦- غررالحكم ٥/٢٠٤/٧٩٩٠ و ٧٩٩١.
٦٦٧- وسائل الشيعه ١٣/٣٤٧/٦.
٦٦٨- مصباح المتهجد ص ٨٤٩.
٦٦٩- غررالحكم ٢/٦٠٧/٣٦٤٣.
٦٧٠- مستدرك الوسايل ٨/١١٥/٩٠٩٩.
٦٧١- كنزالعمال ٦/٧٠١/١٧٤٦٩.
٦٧٢- من لا يحضره الفقيه ٢/٢٨٧/٢٤٣٩.
٦٧٣- بحارالانوار ١٠٠/١٠٣/٥.
٦٧٤- من لا يحضره الفقيه ٢/٢٧١/٢٤١٥.
٦٧٥- بحارالانوار ٧٦/٢٦٦/٢.
٦٧٦- بحارالانوار ١٠/١٠٨/١.
٦٧٧- بحارالانوار ٧٦/٢٦٨/١١.
٦٧٨- بحارالانوار ٧٦/٢٦٦/١.
٦٧٩- بحارالانوار ٧٦/٢٨٣/٢.
٦٨٠- مستدرك الوسايل ١٥/١٧٦/١٢.
٦٨١- تحف العقول ص ٤٦.
٦٨٢- بحارالانوار ٧٤/٧٩/٧٨.
٦٨٣- جامع الاخبار ص ٢١٤.
٦٨٤- سفينة البحار ٢/٦٨٧/٢٣.
٦٨٥- بحارالانوار ٧٤/٧٢/٥٥.
٦٨٦- خصال ص ٦٢١.
٦٨٧- كافى ٢/٣٤٨/٢.
٦٨٨- مشكاة الانوار ص ٢٨٢.
٦٨٩- سنن ابن ماجه ٢/١٢٧١/٣٨٦٣.
٦٩٠- من لا يحضره الفقيه ٣/٣٨٣/٤٣٤٣.
٦٩١- وسايل الشيعه ٢٠/١٨/٢٤٩١٢.
٦٩٢- كافى ٥/٣٣٠/٥.
٦٩٣- نهج الفصاحه ح ١٥٠٧.
٦٩٤- مكارم الاخلاق ص ١٩٧.
٦٩٥- بحارالانوار ١٠٣/٢٢٢/٣٨.
٦٩٦- كافى ٥/٣٣٢/٤.
٦٩٧- مكارم الاخلاق ص ٢٠٤.
٦٩٨- مكارم الاخلاق ص ٢٠٤.
٦٩٩- من لا يحضره الفقيه ٣/٣٩٢.
٧٠٠- بحارالانوار ٧٦/١٥٥/٣٥.
٧٠١- بحارالانوار ٣٣/٦٢٨/٧٤٤.
٧٠٢- من لا يحضره الفقيه ٤/٣٩٢/٥٨٣٤.
٧٠٣- نهج الفصاحه ح ١٠٨٩.
٧٠٤- تحف العقول ص ٣٢٢.
٧٠٥- تهذيب الاحكام ٨/١٤١/٨٧.
٧٠٦- بحارالانوار ١٠٤/١٣٢/١.
٧٠٧- كافى ٨/٢١٩/٢٦٩.
٧٠٨- نهج الفصاحه ح ٦٢١.
٧٠٩- شرح نهج البلاغه ٢٠/٣٤١/٩٠٨.
٧١٠- من لا يحضره الفقيه ٣/٣٨٥/٤٣٥٢.
٧١١- بحارالانوار ١٠٣/٢٣٨/٣٩.
٧١٢- صحيح مسلم ٣/١٦٨٠/٢١٢٨.
٧١٣- كافى ٥/٣٢٤/١.
٧١٤- خصال ص ٥٨٨.
٧١٥- غررالحكم ٤/٢٠٠/٥٨٢٠.
٧١٦- كافى ٦/٦/٧.
٧١٧- نهج البلاغه از نامه ٣١.
٧١٨- نهج الفصاحه ح ٢٠٠٦.
٧١٩- نهج الفصاحه ح ١٠٢٢.
٧٢٠- تهذيب الاحكام ٧/٤١١/١٦٤١.
٧٢١- جنگ مهدوى ص ١٣٢.
٧٢٢- الفردس ٣/٥٤٩/٥٧١٥.
٧٢٣- كافى ٦/٤٩/١.
٧٢٤- تحف العقول ص ٣٨٢.
٧٢٥- بحارالانوار ١٠٤/٩٩/٧٥.
٧٢٦- كافى ٦/٣/١٠.
٧٢٧- عدة الداعى ص ٧٩.
٧٢٨- كافى ٦/٤٨/٦.
٧٢٩- كافى ٦/٤٩/٣.
٧٣٠- كافى ٨/٩٣/٦٦.
٧٣١- نهج البلاغه نامه ٣١.
٧٣٢- سفينة البحار ٢/١٧٦.
٧٣٣- تهذيب الاحكام ٨/١١١/٣٠.
٧٣٤- شرح نهج البلاغه ٢٠/٢٦٧/١٠٢.
٧٣٥- عدة الداعى ص ٧٦.
٧٣٦- شرح نهج البلاغه ٢٠/٣٣٣/٨١٧.
٧٣٧- نهج الفصاحه ح ٨٠٠.
٧٣٨- شرح نهج البلاغه ٢٠/٣٣٧/٨٦٦.
٧٣٩- تاريخ يعقوبى ٢/٢١٠.
٧٤٠- نهج الفصاحه ح ٣١٤٦.
٧٤١- مكارم الاخلاق ص ٢٢٢.
٧٤٢- صحيفه سجاديه از دعاى ٢٥.
٧٤٣- كنزالعمال ١٦/٤٥٦/٤٥٤٠٩.
٧٤٤- مكارم الاخلاق ص ٢٢٢.
٧٤٥- تحف العقول ص ٢٦٣.
٧٤٦- غررالحكم ٥/٢٦٤/٨٢٧٣.
٧٤٧- دعائم الاسلام ١/١٩٤.
عرامة الصبى فى صغير زيادة فى عقله فى كبره ؛(٧٤٨)
بازى گوشى كودك در خردسالى اش مايه فزونى عقل در بزرگسالى اوست
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على : رحم الله والدين حملا ولدهما على برهما؛(٧٤٩)
اى على : خداوند رحمت كند پدر و مادرى را كه فرزند خويش را بر نيكى كردن به خودشان يارى كنند.
٧٦ - خانواده
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خيركم خيركم لاهله واءنا خيركم لاهلى ما اءكرم النساء الا كريم اءهانهن الا لئيم ؛(٧٥٠)
بهترين شما كسى است كه براى خانواده اش بهتر باشد، و من از همه شما براى خانواده ام بهترم ، زنان را گرامى نمى دارد، مگر انسان بزرگوار و به آنان اهانت نمى كند مگر شخص پست و بى مقدار.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الرجل راع على اءهل بيته وهو مسؤ ول عنهم والمراءة راعية على بيت بعلها وولده وهى مسؤ ولة عنهم ...؛(٧٥١)
مرد، سرپرست خانواده است و درباره آنان از او سئوال مى شود و زن ، سرپرست خانه شوهر و فرزندان اوست و درباره آنان از وى سئوال مى شود.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير الرجال من اءمتى الذين لا يتطاولون على اءهليهم ويحنون عليهم ولا يظلمونهم ؛(٧٥٢)
بهترين مردان امت من كسانى هستند كه نسبت به خانواده خود خشن نباشند و اهانت نكنند و دلسوزشان باشند و به آنان ظلم نكنند.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
من حسن بره باءهل بيته مد له فى عمره ؛(٧٥٣)
هر كس به شايستگى در حق خانواده اش نيكى كند، عمرش طولانى مى شود.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءدخل على اءهل بيته سرورا خلق الله من ذلك السرور خلقا يستغفر له الى يوم القيامة ؛(٧٥٤)
هر كس خانواده اش را شاد كند، خداوند از آن شادى موجودى مى آفريند كه تا روز قيامت براى او آمرزش بخواهد.
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
لايزال المومن يورث اءهل بيته العلم و الادب الصالح حتى يدخلهم الجنة جميعا؛(٧٥٥)
مومن همواره خانواده خود را از دانش و تربيت شايسته بهره مند مى سازد تا همه آنان را وارد بهشت كند.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا اءراد الله باءهل بيت خيرا فقههم فى الدين ووقر صغيرهم كبيرهم ورزقهم الرفق فى معيشتهم والقصد فى نفقاتهم و بصرهم عيوبهم فيتوبوا منها؛(٧٥٦)
هر گاه خداوند براى خانواده اى خير بخواهد آنان را در دين دانا مى كند، كوچك ترها بزرگ ترهايشان را احترام مى نمايند، مدارا در زندگى و ميانه روى در خرج روزيشان مى نمايد و به عيوبشان آگاهشان مى سازد تا آنها را برطرف كنند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على : خدمة العيال كفارة للكبائر وتطفى غضب الرب ، ومهور الحور العين و تزيد فى الحسنات والدرجات ؛(٧٥٧)
يا على : خدمت به خانواده ، كفاره گناهان كبيره و خاموش كننده خشم خداوند و مهريه حورالعين و زياد كننده حسنات و درجات است
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
المومن ياءكل بشهوة اءهله ، المنافق ياءكل اءهله بشهوته ؛(٧٥٨)
مومن به ميل و رغبت خانواده اش غذا مى خورد ولى منافق ميل و رغبت خود را به خانواده اش تحميل مى كند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تلا رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم (قوا اءنفسكم واءهليكم نارا) فقالوا: يا رسول الله كيف نقى اءهلنا نارا؟ قال : تامرونهم بما يحب الله و تنهونهم عما يكره الله ؛(٧٥٩)
رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اين آيه را تلاوت فرمودند: «خود و خانواده تان را از آتش دوزخ حفظ كنيد» ، گفتند: اى رسول خدا! چگونه خانواده مان را از آتش دوزخ حفظ كنيم ؟ فرمودند: به آنچه خدا دوست دارد امرشان كنيد و از آنچه خدا نمى پسندد، نهيشان نمائيد.
٧٧ - يتيم
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير بيت فى المسلمين بيت فيه يتيم يحسن اليه وشر بيت فى المسلمين بيت فيه يتيم يساء اليه اءنا و كافل اليتيم فى الجنته هكذا؛(٧٦٠)
بهترين خانه هاى مسلمانان خانه اى است كه در آن يتيمى باشد و به او نيكى كنند و بدترين خانه هاى مسلمانان خانه اى است كه در آن يتيمى باشد و با او بدى كنند، من و سرپرست يتيم در بهشت مانند دوانگشت همراهيم
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على اذا بكى اليتيم اهتز العرش ، فيقول الله عزوجل لجبرئيل : وسع فى النار لمن اءبكاه فانى ابكيه ، ووسع فى الجنة لمن اءضحكه فانى اضحكه ؛(٧٦١)
اى على هر گاه يتيم بگريد، عرش به لرزه مى افتد، سپس خداند عزوجل به جبرئيل مى فرمايد: آتش دوزخ را براى كسى كه او را گرياند، گسترش بده كه من او را خواهم گرياند. و براى كسى كه او را خنداند در بهشت جايى بازكن كه من او را خندان سازم
(٣)امام علىعليه‌السلام :
ما من مومن و لا مومنة يضع يده على راس يتيم ترحما له الا كتب الله له بكل شعرة مرت يده عليها حسنة ؛(٧٦٢)
هيچ مرد و زن مومنى نيست كه دست محبت بر سر يتيمى بگذارد، مگر اين كه خداوند به اندازه هر تار مويى كه بر آن دست كشيده است ثوابى برايش بنويسد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كن لليتيم كالاب الرحيم ، واعلم اءنك تزرع كذلك تحصد؛(٧٦٣)
براى يتيم چون پدر و مادر باش ، و بدان كه هر چه كشت كنى همان مى دروى
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من عال يتيا حتى يستغنى عنه اءوحب الله عزوجل له بذلك الجنته كما اءوجب الله لاكل مال اليتيم النار؛(٧٦٤)
هر كس يتيمى را سرپرستى كند تا آن كه بى نياز گردد، خداوند به سبب اين كار بهشت را بر او واجب مى سازد، همچنان كه آتش دوزخ را بر خورنده مال يتيم واجب ساخته است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءتحب اءن يلين قلبك وتدرك حاجتك ؟ ارحم اليتيم وامسح راسه واطعمه من طعامك يلن قلبك وتدرك حاجتك ؛(٧٦٥)
آيا دوست دارى نرم دل شوى و به خواسته ات برسى ؟ به يتيم مهربانى كن و دست محبت بر سر او بكش و از غذايت به او بخوران ، تا دلت نرم شود و به خواسته ات برسى
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ثلاثه فى ظل العرض يوم القيامة يوم لاظل الا ظله وامراءة مات زوجها و ترك عليها اءيتاما صغارا وقالت : لا اءتزوج على اءيتامى حتى يموتوا اءويغنيهم الله ...؛(٧٦٦)
سه كس در روز قيامت هنگامى كه سايه اى جز سايه عرش نيست در آن جاى دارند... و زنى كه شوهرش بميرد و اطفال صغيرى باقى گذارد و او گويد من با وجود يتيمان خود شوهر نمى كنم تا بميرند يا خداوند آنها را بى نياز كند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءحسن الى يتيم اءو يتيمة كنت اءنا و هو فى الجنة كهاتين ؛(٧٦٧)
هر كس به پسر و يا دختر يتيمى نيكى كند، من و او در بهشت مانند اين دو انگشت همسايه يكديگريم
(٩)امام باقرعليه‌السلام :
اءربع من كن فيه بنى الله له بيتا فى الجنة : من آوى اليتيم ورحم الضعيف واءشفق على والديه واءنفق عليهما ورفق بمملوكه ؛(٧٦٨)
چهار چيز است كه اگر در كسى باشد خداوند خانه اى در بهشت براى او بنا مى كند: كسى كه يتيمى را پناه بدهد، به ناتوان رحم كند، نسبت به پدر و مادرش دلسوز و مهربان باشد، براى آنها خرج كند و با مملوك خود مدارا نمايد.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لما اسرى بى الى السماء راءيت قوما تقذف فى اءجوافهم النار و تخرج من اءدبارهم ، فقلت : من هولاء يا جبرئيل ؟ فقال : هؤ لاء الذين ياءكلون اءموال اليتامى ظلما؛(٧٦٩)
شبى كه به آسمان برده شدم گروهى را ديدم كه در شكم هاى آنها آتش افكنده مى شود و از مخرجشان خارج مى گردد. گفتم : اى جبرئيل ، اينها كيستند؟ گفت : اينها كسانى هستند كه اموال يتيمان را به ناحق مى خورند.
٧٨ - ميهمان
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من كان يومن بالله واليوم الاخر فليكرم ضيفه ؛(٧٧٠)
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد ميهمانش را گرامى دارد.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الضيف ينزل برزقه ويرتحل بذنوب اءهل البيت ؛(٧٧١)
ميهمان ، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كل بيت لايدخل فيه الضيف لا تدخله الملائكة ؛(٧٧٢)
هر خانه اى كه ميهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمى شوند.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا يتكلفن اءحد لضيفه مالا يقدر؛(٧٧٣)
هيچ كس نبايد بيش از توانش خود را براى ميهمان به زحمت اندازد.
(٥)امام رضاعليه‌السلام :
دعا رجل اءمير المومنينعليه‌السلام فقال له : قد اءجبتك على اءن تضمن لى ثلاث خصال قال : و ما هى يا اءميرالمومنين ؟ قال : لاتدخل على شيئا فى البيت ، و لا تجحف بالعيال قال : ذاك لك يا اءمير المومنين ، فاءجابه على بن اءبى طالبعليه‌السلام ؛(٧٧٤)
مردى اميرالمومنينعليه‌السلام را به ميهمانى دعوت كرد. حضرت فرمودند: مى پذيرم به شرط اين كه سه قول به من بدهى عرض كرد: چه قولى اى اميرالمومنين ؟ فرمودند: از بيرون چيزى براى من تهيه نكنى ، حاضرى خانه ات را از من دريغ ننمايى و به زن و فرزندانت اجحاف نكنى ، عرض كرد: قبول مى كنم اى اميرالمومنين پس على بن ابى طالبعليه‌السلام دعوت او را پذيرفتند.
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
ابن اءبى يعفور: راءيت عند اءبى عبداللهعليه‌السلام ضيفا، فقام يوما فى بعض الحوائج ، فنهاه عن ذلك ، وقام بنفسه الى تلك الحاجة ، وقال : نهى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عن اءن يستخدم الضيف ؛(٧٧٥)
ابن ابى يعفور: در خانه امام صادقعليه‌السلام ميهمانى ديدم روزى او براى انجام كارى برخاست حضرت به او اجازه ندادند و شخصا آن كار را انجام دادند و فرمودند: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از به كار گرفتن ميهمان ، نهى فرموده است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كفى بالمرء اثما اءن يستقل ما يقرب الى اخوانه وكفى بالقوم اثما اءن يستقلوا ما يقرب به اليهم اءخوهم ؛(٧٧٦)
انسان را همين گناه بس ، كه آنچه را كه تقديم برادران ميهمان خود مى كند كم شمارد و ميهمان را همين گناه بس ، كه آنچه را كه ميزبانشان براى آنها فراهم مى كند كم شمارند.
(٨)امام باقرعليه‌السلام :
اذا دخل اءحدكم على اءخيه فى رحله فليقعد حيث ياءمر صاحب الرحل فان صاحب الرحل اءعرف بعورة بيته من الداخل عليه ؛(٧٧٧)
هر گاه يكى از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت همان جا بنشينيد، زيرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از ميهمان آشناتر است
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الضيف يلطف ليلتين ، فاذا كانت ليلة الثالثة فهو من اءهل البيت ياكل ما اءدرك ؛(٧٧٨)
ميهمان تا دو شب پذيرايى مى شود، از شب سوم جزو اهل خانه به شمار مى آيد و هر چه رسيد بخورد.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا تاءكل طعام الفاسقين ؛(٧٧٩)
غذاى مردم فاسق را نخور.
٧٩ - همسايه
(١)امام صادقعليه‌السلام :
حسن الجوار يعمر الديار و يزيد فى الاعمار؛(٧٨٠)
خوش همسايگى شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان اءحببتم اءن يحبكم الله ورسوله فاءدوا اذا ائتمنتم واصدقوا اذا حدثتم واءحسنوا جوار من جاوركم ؛(٧٨١)
اگر مى خواهيد كه خدا و پيغمبر شما را دوست بدارند وقتى امانتى به شما سپردند رد كنيد و چون سخن گوييد راست گوييد و با همسايگان خود به نيكى رفتار نماييد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
والجوار اءربعون دارا من اءربعة جوانبها؛(٧٨٢)
تا چهل خانه از چهار طرف همسايه به شمار مى آيند.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
سل عن الرفيق قبل الطريق ، وعن الجار قبل الدار؛(٧٨٣)
قبل از مسافرت ببين همسفرت كيست و پيش از خريد خانه ببين همسايه ات كيست
(٥)امام سجادعليه‌السلام :
اءما حق جارك فحفظه غائبا و اكرامه شاهدا و نصرته اذا كان مظلوما ولا تتبع له عورة فان علمت عليه سوء سترته عليه وان علمت اءنه يقبل نصيحتك نصيحته فيما بينك و بينه و لا تسلمه عند شديدة وتقيل عثرته و تغفر ذنبه و تعاشره معاشرة كريمة ؛(٧٨٤)
اما حق همسايه ات اين است كه در غياب او آبرويش را حفظ كن و در حضورش او را احترام نهى اگر به او ظلمى شد ياريش رسانى ، دنبال عيبهايش نباشى ، اگر بدى از او ديدى بپوشانى ، اگر بدانى نصيحت تو را مى پذيرد او را در خفا نصيحت كنى ، در سختى ها رهايش نكنى ، از لغزشش درگذرى ، گناهش راببخشى و با او به خوبى و بزرگوارى معاشرت كنى
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
فى حقوق الجار-: ان استغاثك اءغثته وان استقرضك اءقرضته وان افتقر عدت عليه وان اءصابته مصيبة عزيته وان اءصباه خير هناته وان مرض عدته وان مات اتبعت جنازته و لا تستطل عليه بالبناء فتحجب عنه الريح الا باذنه ...؛(٧٨٥)
درباره حقوق همسايه فرمودند: اگر از تو كمك خواست كمكش كنى ، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهى ، اگر نيازمند شد نيازش را بر طرف سازى ، اگر مصيبتى ديد او را دلدارى دهى ، اگر خيرى به او رسيد به وى تبريك گويى ، اگر بيمار شد به عيادتش روى ، وقتى مرد در تشييع جنازه اش شركت كنى خانه ات را بلندتر از خانه او نسازى تا جلوى جريان هوا را بگيرى مگر آن كه خودش اجازه دهد...
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما آمن بى من بات شبعان وجاره طاويا، ما آمن بى من بات كاسيا وجاره عاريا؛(٧٨٦)
به من ايمان نياورده است آن كس كه شب سير بخوابد و همسايه اش گرسنه باشد. به من ايمان نياورده است آن كسى كه شب پوشيده بخوابد و همسايه اش برهنه باشد.
(٨)امام كاظمعليه‌السلام :
ليس حسن الجوار كف الاذى ولكن حسن الجوار الصبر على الاذى ؛(٧٨٧)
خوش همسايگى تنها اين نيست كه آزار نرسانى ، بلكه خوش همسايگى اين است كه در برابر آزار و اذيت همسايه صبر داشته باشى
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا يدخل الجنة عبد لا ياءمن جاره بوائقه ؛(٧٨٨)
كسى كه همسايه از شرش در امان نباشد به بهشت نمى رود.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
من له جار و يعمل بالمعاسى فلم ينهه فهو شريكه ؛(٧٨٩)
هر كس همسايه اى را داشته باشد كه گناه مى كند ولى او را نهى نكند، شريك در گناه اوست
٨٠ - صله رحم
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الصدقه على وجهها واصطناع المعروف وبر الوالدين وصلة الرحم تحول الشقاء سعادة وتزيد فى العمر و تقى مصارع السوء؛(٧٩٠)
صدقه بجا و نيكوكارى و نيكى به پدر و مادر و صله رحم ، بدبختى را به خوشبختى تبديل و عمر را زياد و از مرگ بد جلوگيرى مى كند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الصدقة بعشرة والقرض بثمانية عشرة وصلة الاخوان بعشرين وصلة الرحم باربعة وعشرين ؛(٧٩١)
صدقه دادن ده حسنه ، قرض دادن هجده حسنه ، رابطه با برادران (دينى) بيست حسنه وصله رحم بيست و چهار حسنه دارد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
صلة الرحم توجب المحبة وتكبت العدو؛(٧٩٢)
صله رحم محبت آور است و دشمن را خوار مى گرداند.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
كفروا ذنوبكم وتحببوا الى ربكم بالصدقة وصلة الرحم ؛(٧٩٣)
با صدقه و صله رحم گناهان خود را پاك كنيد و خود را محبوب پروردگارتان گردانيد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
صلة الرحم تدر النعم وتدفع النقم ؛(٧٩٤)
صله رحم نعمت ها را فراوان مى كند و سختى ها را از بين مى برد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
زكوة اليسار بر الجيران وصلة الارحام ؛(٧٩٥)
زكات رفاه ، نيكى با همسايگان و صله رحم است
(٧)امام باقرعليه‌السلام :
ان اعجل الخير ثوابا صلة الرحم ؛(٧٩٦)
ثواب صله رحم سريع تر از هر كار خيرى به صاحبش مى رسد.
(٨)امام باقرعليه‌السلام :
صلة الارحام تزكى الاعمال وتنمى الاموال وتدفع البلوى وتيسر الحساب وتنسى فى الاجل ؛(٧٩٧)
صله رحم اعمال را پاكيز، اموال را بسيار، بلا را دفع ، حساب (قيامت) را آسان مى كند و مرگ را به تاخير مى اندازد.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
ان صلة الرحم والبر ليهونان الحساب ويعصمان من الذنوب ؛(٧٩٨)
صله رحم و نيكى ، حساب (قيامت) را آسان مى كند و از گناهان جلوگيرى مى نمايد.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الكف وتطيب النفس وتزيد فى الرزق و تنسى فى الاجل ؛(٧٩٩)
صله رحم اخلاق را خوب ، دست را بخشنده ، جان را پاكيزه ، روزى را زياد مى كند و مرگ را به تاءخير مى اندازد.
٨١ - شيطان
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا اءيها الناس انما هو الله والشيطان ، والحق والباطل والهدى والضلالة والرشد والغى والعاجلة والاجلة والعاقبة والحسنات والسيئات ، فما كان من حسنات فلله وما كان من سيئات فللشيطان لعنه الله ؛(٨٠٠)
اى مردم ! جز اين نيست كه خداست و شيطان ، حق است و باطل ، هدايت است و ضلالت ، رشد است و گمراهى ، دنياست و آخرت ، خوبى هاست و بديها، پس همه خوبى ها از آن خداست و همه زشتى ها از آن شيطان ملعون است
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
قال ابليس : خمسة (اءشياء) ليس لى فيهن حيلة وسائر الناس فى قبضتى : من اعتصم بالله عن نية صادقة واتكل عليه فى جميع اءموره و من كثر تسبيحه فى ليله ونهاره ومن رضى لاخيه جميع اموره ومن كثر تسبيحه فى ليله ونهاره ومن رضى لاخيه المومن بما يرضاه لنفسه ومن لم يجزع على المصيبة حين تصيبه ومن رضى بما قسم الله له ولم يهتم لرزقه ؛(٨٠١)
شيطان گفت : پنج نفرند كه هيچ راهى به آنها ندارم اما ديگر مردم در مشت من هستند: ١. هر كس با نيت درست به خدا پناه ببرد و در همه كارهايش بر او توكل كند، ٢. كسى كه شب و روز بسيار تسبيح خدا گويد، ٣. كسى كه براى برادر مومنش آن پسنديد كه براى خود مى پسندد، ٤. كسى كه هر گاه مصيبتى به او مى رسد، بى تابى نمى كند، ٥. و هر كس كه به آنچه خداوند قسمتش كرده ، خرسند است و غم روزيش را نمى خورد.
(٣)امام هادىعليه‌السلام :
فقال نوحعليه‌السلام تكلم ، فقال ابليس اذا وجدنا ابن آدم شحيحا اءو حريصا اءو حسودا اءوجبارا اءو عجولا تلقفناه تلقف الكرة فان اجتمعت لنا هذه الاخلاق سميناه شيطانا مريدا؛(٨٠٢)
شيطان به حضرت نوحعليه‌السلام گفت : اگر آدمى را بخيل يا حريص يا حسود يا ستمگر و يا عجول يافتيم ، به سرعت او را به چنگ مى آوريم و اگر تمامى اين صفات در او باشد - از ماست - و او را چون خود - شيطان نافرمان مى ناميم
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لايزال الشيطان يرعب من بنى آدم ما حافظ على الصلوات الخمس فاذا ضيعهن تجرء عليه واءوقعه فى العظائم ؛(٨٠٣)
شيطان تا آنگاه كه انسان مراقب نمازهاى پنجگانه اش مى باشد از او مى ترسد و چون نمازهايش را تباه كرد بر او جراءت پيدا مى كند و او را در گناهان بزرگ فرو مى برد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
احذر الغضب فانه جند عظيم من جنود ابليس ؛(٨٠٤)
از خشم بپرهيز كه آن ، سپاهى بزرگ از سپاهيان شيطان است
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءلا لايخلون رجل بامراءة الا كان ثالثهما الشيطان ؛(٨٠٥)
بدانيد كه هيچ مردى با زن نامحرم خلوت نمى كند جز آنكه سومى آنها شيطان است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على اذا حضر وقت صلاتك فتهياءلها والا شغلك الشيطان واذا نويت خيرا فعجل والا منعك الشيطان عن ذلك ؛(٨٠٦)
اى على هر گاه وقت نمازت رسيد آماده آن شو و گرنه شيطان تو را سرگرم مى نمايد و هرگاه قصد (كار) خيرى كردى شتاب كن وگرنه شيطان تو را از آن منع مى كند.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
لا يزال ابليس فرحا ما اهتجر المسلمان ، فاذا التقيا اصطكت ركبتاه وتخلعت اءوصاله ونادى يا ويله ما لقى من الثبور؛(٨٠٧)
وقتى كه ميان دو نفر مسلمان قهر و جدايى به وجود آيد، شيطان بسيار خوشحال مى شود، اما همين كه با يكديگر آشتى كنند، زانوهايش مى لرزد و بندبند وجودش پاره مى شود و فرياد مى زند: اى واى بر من كه به سبب اين آشتى هلاك شدم
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
البيت الذى لايقراء فيه القرآن ولايذكر الله عزوجل فيه تقل بركته وتهجره الملائكة وتحضره الشياطين ؛(٨٠٨)
خانه اى كه در آن قرآن خوانده نمى شود و از خدا ياد نمى گردد، بركتش كم شده ، فرشتگان آن را ترك مى كنند و شياطين در آن حضور مى يابند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءلا اخبركم بشى ء ان اءنتم فعلتموه تباعد الشيطان منكم كما تباعد المشرق من المغرب ؟ قالوا: بلى ، قال : الصوم يسود وجهه والصدقة تكسر ظهره والحب فى الله والموازرة على العمل الصالح يقطعان دابره ، والاستغفار يقطع وتينه ؛(٨٠٩)
آيا شما را از چيزى خبر ندهم كه اگر به آن عمل كنيد شيطان از شما دور شود، چندان كه مشرق از مغرب دور است ؟ عرض كردند: چرا. فرمودند : روزه ، روى شيطان را سياه مى كند و صدقه ، پشت او را مى شكند و دوست داشتن براى خدا و هم يارى در كار نيك ، ريشه او را مى كند و استغفار، شاهرگش را مى زند.
٨٢ - گناه
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اتقوا الذنوب فانها ممحقة للخيرات ان العبد ليذنب الذنب فينسى به العلم الذى كان قد علمه ؛(٨١٠)
از گناهان دورى كنيد، زيرا گناهان خوبيها را محو مى كند، همانا بنده (گاه) گناه مى كند و به سبب آن دانشى را كه داشته فراموش مى كند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الذنب شوم على غير فاعله ان عيره ابتلى به وان اغتابه اءثم وان رضى به شاركه ؛(٨١١)
گناه براى غير گناهكار نيز شوم است ، اگر گنهكار را سرزنش كند به آن مبتلا شود و اگر غيبت او كند گنهكار شود و اگر به گناه رضايت دهد شريك وى باشد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا خفيت الخطيئة لا يضر الا صاحبها واذا ظهرت فلم تغير ضرت العامة ؛(٨١٢)
وقتى گناهى مخفى بماند بجز گناهكار كسى را ضرر نمى رساند و اگر آشكار شود از آن جلوگيرى نكنند براى همه مردم زيان دارد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من قارف ذنبا فارقه عقل لايرجع اليه اءبدا؛(٨١٣)
هر كس گناهى را مرتكب شود عقلى از او جدا شود كه ديگر هرگز باز نگردد.
____________________
پاورقى ها ٧٤٨- كنزالعمال ١١/٩١/٣٠٧٤٧.
٧٤٩- من لا يحضره الفقيه ٤/٣٧٢.
٧٥٠- نهج الفصاحه ح ١٥٢٠.
٧٥١- صحيح بخارى ٣/١٢٥.
٧٥٢- مكارم الاخلاق ص ٢١٦.
٧٥٣- كافى ٢/١٠٥/١١.
٧٥٤- كنزالعمال ١٦/٣٧٩/٤٤٩٩٥.
٧٥٥- مستدرك الوسايل ١٢/٢٠١/١٣٨٨١.
٧٥٦- نهج الفصاحه ح ١٤٧.
٧٥٧- جامع الاخبار ص ٢٧٦.
٧٥٨- كافى ٤/١٢/٦.
٧٥٩- الدر المنثور ٦/٢٤٤.
٧٦٠- نهج الفصاحه ح ١٥١٠.
٧٦١- ميراث حديث ٢/٤٨/١٩٨.
٧٦٢- بحارالانوار ٧٥/٤/٩.
٧٦٣- بحارالانوار ٧٧/١٧١/٧.
٧٦٤- بحارالانوار ٧٥/٤/٨.
٧٦٥- نهج الفصاحه ح ٢٧.
٧٦٦- نهج الفصاحه ح ١٢٢٠.
٧٦٧- كنزالعمال ٣/١٦٨/٥٩٩٩.
٧٦٨- محاسن ١/٨/٢٣.
٧٦٩- بحارالانوار ٧٩/٢٦٧/٢.
٧٧٠- كافى ٦/٢٨٥/١.
٧٧١- بحارالانوار ٧٥/٤٦١/١٤.
٧٧٢- جامع الاخبار ص ٣٧٨.
٧٧٣- كنزالعمال ٩/٢٤٨/٢٥٨٧٦.
٧٧٤- عيون اخبار الرضا ١/٤٥/١٣٨.
٧٧٥- كافى ٦/٢٨٣/١.
٧٧٦- محاسن ٢/٤١٤/١٦٥.
٧٧٧- بحارالانوار ٧٢/٤٥١/٢.
٧٧٨- كافى ٦/٢٨٣/١.
٧٧٩- امالى شيخ طوسى ص ٥٣٥.
٧٨٠- كافى ٢/٦٦٧/٨.
٧٨١- نهج الفصاحه ح ٥٥٤.
٧٨٢- خصال ص ٥٤٥.
٧٨٣- نهج البلاغه نامه ٣١.
٧٨٤- خصال ص ٥٦٩.
٧٨٥- مسكن الفواد ص ١٠٥.
٧٨٦- مستدرك الوسائل ٨/٤٢٩/٩٨٩٧.
٧٨٧- تحف العقول ص ٤٠٩.
٧٨٨- نهج الفصاحه ح ٢٥٣٢.
٧٨٩- ارشاد القلوب ١/١٨٣.
٧٩٠- نهج الفصاحه ح ١٨٦٩.
٧٩١- كافى ٤/١٠/٣.
٧٩٢- غررالحكم ٤/٢٠٩/٥٨٢٥.
٧٩٣- غررالحكم ٤/٦٣٥/٧٢٥٨.
٧٩٤- غررالحكم ٤/٢٠٤/٥٨٣٦.
٧٩٥- غررالحكم ٤/١٠٦/٥٤٥٣.
٧٩٦- كافى ٢/١٥٢/١٥.
٧٩٧- تحف العقول ص ٢٩٩.
٧٩٨- تحف العقول ص ٣٧٦.
٧٩٩- كافى ٢/١٥١/٦.
٨٠٠- كافى ٢/١٥/٢.
٨٠١- خصال ص ٢٨٥.
٨٠٢- بحارالانوار ١١/٢٨٨/١٠.
٨٠٣- بحارالانوار ٧٩/٢٠٢/٢.
٨٠٤- نهج البلاغه نامه ٦٩.
٨٠٥- نهج الفصاحه ح ٤٧٨.
٨٠٦- ميراث حديث ٢/٢٠/١٨.
٨٠٧- كافى ٢/٣٤٦/٧.
٨٠٨- كافى ٢/٤٩٩/١.
٨٠٩- امالى صدوق ص ١١٧.
٨١٠- بحارالانوار ٧٣/٣٧٧/١٤.
٨١١- نهج الفصاحه ح ١٦٢٣.
٨١٢- نهج الفصاحه ح ٢٠٣.
٨١٣- المحجة البيضاء ٨/١٦٠.
امام باقرعليه‌السلام :
عجبا لمن يحتمى من الطعام مخافة الداء كيف لا يحتمى من الذنوب مخافة النار؛(٨١٤)
تعجب است از كسى كه به خاطر ترس از بيمارى از خوردن غذا پرهيز مى كند، چگونه از ترس آتش دوزخ از گناهان پرهيز نمى كند.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
لو لم يتوعد الله على معصيته لكان يجب اءلا يعصى شكرا لنعمه ؛(٨١٥)
اگر خداوند براى نافرمانى از خود هشدار هم نمى داد باز واجب بود كه به شكرانه نعمتهايش نافرمانى نشود.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اياك اءن تدع طاعة الله وتقصد معصيته شفقة على اءهلك ، لانه تعالى يقول : (يا اءيها الناس اتقوا ربكم واخشوا يوما لا يجزى والد عن ولده مولود هو جاز عن والده شيئا...)؛(٨١٦)
مبادا از روى مهر و محبت به خانواده ات ، طاعت خدا را واگذارى و به نافرمانى او روى آورى ، زيرا خداى تعالى مى فرمايد: «اى مردم تقواى الهى را رعايت كنيد و از آن روزى بهراسيد كه نه پدرى مى تواند براى فرزندش كارى بكند و نه فرزندى براى پدرش ...»
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من حاول اءمرا بمعصية الله كان اءبعد له مما رجا واءقرب مما اتقى ؛(٨١٧)
كسى كه با معصيت و نافرمانى خدا به دنبال كارى باشد به آنچه اميد دارد، زودتر از دستش مى رود و از آنچه مى ترسد، زودتر به سرش مى آيد.
(٩)امام كاظمعليه‌السلام :
ان لله عزوجل فى كل يوم وليلة مناديا ينادى : مهلا مهلا عباد الله عن معاصى الله ، فلولا بهائم رتع ، وصبية رضع ، وشيوخ ركع ، لصب عليكم العذاب صبا ترضون به رضا؛(٨١٨)
در هر شب و روز از جانب خداى عزوجل آواز دهنده اى ندا مى دهد: اى بندگان خدا از نافرمانى خدا باز ايستيد، باز ايستيد، زيرا اگر به خاطر حيوانات چرنده و كودكان شيرخواره و سالخوردگان خميده پشت نبود، چنان عذابى بر سر شما ريخته مى شد كه ريزه ريزه مى شديد.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
الذنوب الداء والدواء الاستغفار والشفاء اءن الاتعود؛(٨١٩)
گناهان درد، و داروى آنها، استغفار است و شفايش به اين است كه عود نكنند.
٨٣ - انواع گناه
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ذنب لايغفر وذنب لايترك وذنب يغفر فاءما الذى لايغفر فالشرك بالله واءماالذى يغفر فذنب العبد بينه وبين الله عزوجل واءما الذى لايترك فظلم العباد بعضهم بعضا؛(٨٢٠)
گناهى هست كه بخشيدنى نيست و گناهى هست كه از آن نگذرند و گناهى هست كه قابل بخشش است ، آنچه بخشيدنى نيست شرك به خداست و آنچه قابل بخشش است ، گناه بنده ميان خود و خداى عزوجل است و آنچه از آن نگذرند ظلم كردن بندگان به يكديگر است
(٢)امام علىعليه‌السلام :
الحرص والكبر والحسد دوا التقحم فى الذنوب ؛(٨٢١)
حرص ، تكبر و حسادت انگيزه هاى فرو رفتن در گناهان است
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءكثر خطايا ابن آدم فى لسانه ؛(٨٢٢)
بيشترين گناهان فرزند آدم از زبان اوست
(٤)امام سجادعليه‌السلام :
من بات شبعانا وبحضرته مؤ من جائع طاو قال الله عزوجل : ملائكتى ، اءشهد كم على هذا العبد اءننى اءمرته فعصانى واءطاع غيرى ، و كلته الى عمله ، وعزتى و جلالى لا غفرت له اءبدا؛(٨٢٣)
كسى كه شب سير بخوابد و در كنارش مومنى گرسنه و بى غذا باشد، خداوند عزوجل مى فرمايد: اى فرشتگان گواه باشيد كه من اين بنده را فرمان دادم و او نافرمانى من كرد و از جز من فرمان برد، من او را به كارش واگذار كردم ، به عزت و جلالم سوگند كه هرگز او را نمى بخشم
(٥)امام باقرعليه‌السلام :
لما سئل عن الكبائر -: كل شى ء اءوعد الله عليه النار؛(٨٢٤)
در پاسخ به سئوال از كبائر فرمود: هر گناهى كه خداوند براى آن وعده آتش داده است (گناه كبيره مى باشد).
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لكل ذنب توبة الا سوء الخلق ، فان صاحبه كلما خرج من ذنب دخل فى دنب ؛(٨٢٥)
هر گناهى توبه دارد مگر بد اخلاقى ، زيرا آدم بد اخلاق از هر گناهى كه در آيد (و توبه كند) به گناهى ديگر مى افتد.
(٧)امام باقرعليه‌السلام :
الذنوب كلها شديدة واءشدها ما نبت عليه اللحم والدم ؛(٨٢٦)
همه گناهان بدند و بدترين آنها گناهى است كه از آن گوشت و خون برويد.
(٨)امام علىعليه‌السلام :
- لما سئل : اءى دنب اءعجل عقوبة لصاحبه ؟ - من ظلم من لا ناصر له الا الله وجاور النعمة ياتقصير واستطال بالبغى على الفقير؛(٨٢٧)
در پاسخ به اين سئوال كه : كيفر كدام گناه زودتر دامنگير گنهكار مى شود؟ فرمود: ستم كردن به كسى كه ياورى جز خدا ندارد و كوتاهى در شكر نعمت و دراز كردن دست ستم به نيازمند.
(٩)امام باقرعليه‌السلام :
اءربعه اءسرع شى ء عقوبة : رجل اءحسنت اليه ويكافيك بالاحسان اليه اساءة ، ورجل لا تبغى عليه وهو يبغى عليك ، ورجل عاهدته على اءمر فمن اءمرك الوفاء له ومن اءمره الغدر بك ، ورجل يصل قرابته ويقطعونه ؛(٨٢٨)
چهار چيز است كه كيفرشان از هر گناهى زودتر به انسان مى رسد: كسى كه به او خوبى كنى و او پاداش آن را به بدى دهد، كسى كه تو به او ستمى نكنى و او به تو ستم كند، كسى كه در كارى با او پيمان بندى و تو به پيمانت وفادار مانى و او خيانت و پيمان شكنى كند و كسى كه تو با او رابطه برقرار كنى و او با تو قطع رابطه كند.
(١٠)امام سجادعليه‌السلام :
الذنوب التى ترد الدعاء: سوء النية ، وخبث السريرة ، والنفاق مع الاخوان ، وترك التصديق بالاجابة ، وتاخير الصلوات المفروضات حتى تذهب اءوقاتها، وترك التقرب الى الله عزوجل بالبر والصدقة ، واستعمال البذاء، والفحش فى القول ؛(٨٢٩)
گناهانى كه از استجابت دعا جلوگيرى مى كنند عبارتند از؛ بد نيتى ، خبث باطن ، دورويى با برادران ، باور نداشتن به اجابت دعا، به تاءخير انداختن نمازهاى واجب تا آن كه وقتشان بگذرد، تقرب نجستن به خداى عزوجل با نيكوكارى و صدقه ، بد زبانى و زشتگويى
٨٤ - آثار گناه
(١)امام علىعليه‌السلام :
ما زالت نعمة ولانضارة عيش الا بذنوب اجترحوا ان الله ليس بظلام للعبيد؛(٨٣٠)
هيچ نعمت و شادابى زندگى از دست نرفت مگر به سبب گناهانى كه مرتكب شدند، همانا خداوند به بندگان ستم نمى كند.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
احذروا الذنوب فان العبد ليذنب فيحبس الرزق ؛(٨٣١)
از گناهان دورى كنيد، زيرا بنده با گناهش مانع روزى مى شود.
(٣)امام باقرعليه‌السلام :
انه ما من سنة اءقل مطرا من سنة ولكن الله يضعه حيث يشاء ان الله عزوجل اذا عمل قوم بالمعاصى صرف عنهم ما كان قد لهم من المطر؛(٨٣٢)
هيچ سالى كم باران تر از سال ديگر نيست ، بلكه خداوند باران را هر جا كه بخواهد مى باراند. اما هر گاه مردمى مرتكب گناه شوند، خداى عزوجل بارانى را كه براى آنان مقدر كرده بود از ايشان باز مى دارد.
(٤)امام رضاعليه‌السلام :
اذا كذب الولاة حبس المطر واذا جار السلطان هانت الدولة واذا حبست الزكاة ماتت المواشى ؛(٨٣٣)
هر گاه حاكمان دروغ مى گويند باران بند مى آيد و هر گاه سلطان ستم كند دولت سست و بى اعتبار مى شود و هر گاه زكات داده نشود چارپايان بميرند.
(٥)امام رضاعليه‌السلام :
كلما اءحدث العباد من الذنوب ما لم يكونوا يعملون احدث الله لهم من البلاء ما لم يكونوا يعرفون ؛(٨٣٤)
هر گاه بندگان مرتكب گناهانى شوند كه قبلا انجام نمى دادند، خداوند بلاهايى را برايشان پديد آورد كه سابقه نداشته است
(٦)امام صادقعليه‌السلام :
من يموت بالذنوب اكثر ممن يموت بالاجال ؛(٨٣٥)
كسانى كه بر اثر گناهان مى ميرند بيشترند از كسانى كه بر اثر رسيدن اجل مى ميرند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
ما جفت الدموع الا لقسوة القلوب و ما قست القلوب الالكثرة الذنوب ؛(٨٣٦)
اشكها نخشكيد مگر به سبب سخت دلى و دلها سخت نشد مگر به سبب گناهان زياد.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما من قوم يعمل فيهم المعاصى هم اءعز واءكثر ممن يعمله ثم لم يغيروه الا عمهم الله تعالى منه بعقاب ؛(٨٣٧)
هر ملتى كه در ميانشان گناه كنند و ايشان از گنهكاران قوى تر و بيشتر باشند و جلوگيرى نكنند، خداى والا از جانب خويش همه را عقوبت كند.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
اءما انه ليس من عرق يضرب و لا نكبة و لا صداع ولامرض الا بذنب وذلك قول الله عزوجل فى كتابه (و ما اءصابكم من مصيبة ...) وما يعفو الله اءكثر مما يواخذ به ؛(٨٣٨)
هيچ رگى (بر اثر تب و بيمارى) نزند و هيچ پايى به سنگ نخورد و هيچ سردرد يا مرضى رخ ندهد: مگر در اثر گناه اين فرموده خداى عزوجل در كتاب اوست كه «اگر شما را مصيبتى رسد به خاطر كارهايى است كه مى كنيد و خدا بسيارى را مى بخشد» گناهانى كه خداوند مى بخشد بيشتر از گناهانى است كه از آنهاباز خواست مى كند.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
الذنوب التى تغير النعم والذنوب التى تورث الندم القتل و التى تنزل النقم الظلم والتى تهتك الستر شرب الخمر والتى تحبس الرزق الزنا والتى تعجل الفناء قطيعة الرحم والتى ترد الدعاء وتظلم الهواء عقوق الوالدين ؛(٨٣٩)
گناهانى كه نعمتها را دگرگون مى كند، زورگويى و سركشى است و گناهانى كه پشيمانى به بار مى آورد ستم است و گناهانى كه پرده ها را مى درد (و آبرو و حيثيت ها را مى برد) شرابخوارى است و گناهانى كه جلوى روزى را مى گيرد زناست و گناهانى كه مرگ را شتاب مى بخشد قطع رحم است و گناهانى كه مانع استجابت دعا مى شود وفضا را تيره و تار مى كند، آزردن پدر و مادر است
٨٥ - پاك كننده گناه
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اتق الله حيثما كنت واءتبع السيئة الحسنة تمحها؛(٨٤٠)
هر كجا هستى تقواى الهى پيشه كن و به دنبال گناه كار نيك انجام بده تا آن را محو كند.
(٢)امام علىعليه‌السلام :
اوصيكم بتقوى الله وارحضوا بها ذنوبكم وداوو بها الاسقام ؛(٨٤١)
شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم به وسيله آن گناه خود را بشوييد و بيماريهايتان را درمان كنيد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اربع من كن فيه وكان من قرنه الى قدمه ذنوبا بدلها الله حسنات ؛ الصدق ، والحياء وحسن الخلق والشكر؛(٨٤٢)
چهار چيز است كه هر كس داشته باشد، اگر سر تا پا غرق گناه باشد، خداوند آن را به حسنه و نيكى تبديل مى كند: راستى ، حيا، خوش اخلاقى و شكر.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
من كفارات الذنوب العظام : اغاثة الملهوف والتنفيس عن المكروب ؛(٨٤٣)
يارى رساندن ستمديده فرياد خواه و شاد كردن غمناك از كفاره هاى گناهان بزرگ است
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
جاء رجل الى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فقال : يا رسول الله صلى الله عليه و اله كثرت ذنوبى وضعت عملى ، فقال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اءكثر السجود فانه يحط الذنوب كما تحط الريح ورق الشجر؛(٨٤٤)
مردى خدمت پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : آمد و عرض كرد: اى رسول خدا گناهانم زياد شده و اعمالم سست و اندك گشته است ، رسول خدا فرمودند: زياد سجده كن ، زيرا همانگونه كه باد برگ درختان را مى ريزد، سجده گناهان را مى ريزد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان من الذنوب ذنوبا لا يكفرها الصلاة و لا الصيام و لا الحج و لا العمره يكفرها الهموم فى طلب المعيشة ؛(٨٤٥)
بعضى گناهانست كه نماز و روزه و حج و عمره آنها را پاك نمى كند، فقط گرفتارى در طلب معاش آنها را از بين مى برد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لما ساءله رجل : ماالذى يمحو عنى الخطايا؟ -: الدموع والخضوع والامراض ؛(٨٤٦)
در پاسخ به سئوال مردى كه پرسيد: چه چيز گناهان مرا پاك مى كند؟ فرمودند: اشك ها، خضوع و بيماريها.
(٨)امام رضاعليه‌السلام :
من لم يقدر على ما يكفربه ذنوبه فليكثر من الصلوات على محمد و آله فانها تهدم الذنوب هدما؛(٨٤٧)
هركس نمى تواند كارى كند كه به سبب آن گناهانش آمرزيده شود بر محمد و آل او بسيار صلوات فرستد، زيرا كه آن ، گناهان را ريشه كن مى كند.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
لم يشدد عليك فى قبول الانابة ولم يناقشك بالجريمة ولم يويسك من الرحمة بل جعل نزوعك عن الذنب حسنة وحسب سيئتك واحدة وحسب حسنتك عشرا وفتح لك باب المتاب ؛(٨٤٨)
در پذيرفتن توبه بر تو سخت نگرفته و به علت گناه تو را در تنگنا نينداخته و از رحمت خويش نوميدت نكرده است ، بلكه خوددارى تو از گناه را حسنه به شمار آورده و گناهت را يك و حسنه ات را ده به شمار آورده و در توبه و بازگشت را براى تو گشوده است
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءصاب حدا عقوبته فى الدنيا فالله اءعدل من اءن يثنى على عبده العقوبة فى الاخرة ومن اءصاب حدا فسترة الله عليه فالله اءكرم من اءن يعود فى شى ء قد عفا عنه ؛(٨٤٩)
هر كس گناهى را مرتكب شود و در دنيا عقوبت آن را ببيند خدا عادل تر از آن است كه بار ديگر بنده خويش را در آخرت عقوبت كند و هر كس گناهى مرتكب شود و خدا آن را بپوشاند خدا كريم تر از آن است كه به بخشيده خود باز گردد.
٨٦ - توبه
(١)امام علىعليه‌السلام :
التوبة تستنزل الرحمة ؛(٨٥٠)
توبه ، رحمت الهى را نازل مى كند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على من اءنعم الله عليه فشكر واذا ابتلى فصبرو اذا اءساء استغفر دخل الجنة من اءى باب شاء؛(٨٥١)
اى على هر كس شكر گزار نعمت خدا باشد و چون گرفتار شد صبر نمايد و اگر مرتكب گناهى شد توبه كند، از هر درى كه بخواهد وارد بهشت مى شود.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لله اءفرح بتوبة عبده من العقيم الوالد ومن الضال الواجد ومن الظمآن الوارد؛(٨٥٢)
هر آينه شادى خداوند از توبه بنده خود بيشتر است تا شادى نازايى كه بچه مى آورد و گم كرده اى كه گمشده خود را مى يابد و تشنه اى كه به آب مى رسد.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
ثمرة التوبة استدراك فوارط النفس ؛(٨٥٣)
جبران خطاها ميوه توبه است
(٥)امام علىعليه‌السلام :
عاص يقر بذنبه خير من مطيع يفتخر بعمله ؛(٨٥٤)
گنهكارى كه به گناه خود اعتراف كند، بهتر است از اطاعت كننده اى كه به كار خويش ببالد.
(٦)امام كاظمعليه‌السلام :
ليس منا من لم يحاسب نفسه فى كل يوم فان عمل حسنا استزاد الله وان عمل سيئا استغفر اللهه منه وتاب اليه ؛(٨٥٥)
از ما نيست كسى كه هر روز اعمال خود را محاسبه نكند تا اگر نيكى كرده از خدا بخواهد كه بيشتر نيكى كند و اگر بدى كرده از خدا طلب آمرزش نموده و توبه كند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
التوبة ندم بالقلب واستغفار باللسان وترك بالجوارح واضمار اءن لايعود؛(٨٥٦)
توبه پشيمانى با دل است و آمرزش خواهى با زبان و ترك گناه در عمل و مصمم شدن بر تكرار نكردن آن
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا عملت سيئة فاءحدث عندها توبة السر بالسر والعلانية بالعلانية ؛(٨٥٧)
هر گاه كار بدى از تو سر زد، از آن توبه كن ، براى گناه پنهانى ، توبه پنهانى و براى گناه آشكار، توبه آشكار.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
اءوحى الله عزوجل الى داودعليه‌السلام : يا داود ان عبدى المومن اذا اءذنب ذنبا ثم رجع وتاب من ذلك الذنب واستحيى منى عند ذكره غفرت له واءنسيته الحفظة و اءبدلته الحسنة ولاابالى واءنا اءرحم الراحمين ؛(٨٥٨)
خداى عزوجل به داود پيامبرعليه‌السلام وحى كرد: اى داود هر گاه بنده مومن من گناهى كند و سپس از آن بر گردد و توبه نمايد و به هنگام ياد كردن از آن گناه از من شرم كند، او را بيامرزم و آن گناه را از ياد فرشتگان نگهبان اعمال ببرم و آن را به نيكى بدل كنم و از اين كار مرا باكى نيست كه من مهربان ترين مهربانانم
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
الناس يوشكون اءن ينقطع بهم العمل و يسد عليهم باب التوبة ، فلا ينفع نفسا ايمانها لم تكن آمنت من قبل اءو كسبت فى ايمانها خيرا؛(٨٥٩)
مردم هر لحظه در معرض آن اند كه فرصت عملشان به پايان رسد و در توبه بر آنان بسته شود و در نتيجه ايمان كسى كه پيش از مرگ ايمان نياورده و كار خيرى انجام نداده سودى ندارد.
٨٧ - حكومت
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عمالكم اءعمالكم ، كما تكونون ، يولى عليكم ؛(٨٦٠)
كارگزاران شما (نتيجه) اعمال شما هستند، همان گونه كه هستيد، بر شما حكومت مى شود.
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
ليس يحب للملوك اءن يفرطوا فى ثلاث : فى حفظ الثغور، وتفقد المظالم واختيار الصالحين لاعمالهم ؛(٨٦١)
براى حاكم سزاوار نيست كه در سه كار كوتاهى كند: حفظ مرزها، رسيدگى به حقوق پايمال شده و انتخاب افراد شايسته براى كارهاى خود.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا كانت امراؤ كم خياركم واءغنياؤ كم سمحاء كم وامور كم شورى بينكم فظهرالارض خير لكم من بطنها واذا كانت اءمراؤ كم شراركم واءغنياؤ كم بخلاء كم واموركم الى نسياءكم فبطن الارض خير لكم من ظهرها؛(٨٦٢)
هر گاه حاكمانتان نيكان شما باشند و ثروتمندانتان بخشندگان شما و كارها ميان شما با مشورت باشد، روى زمين از درون آن براى شما بهتر است هر گاه حاكمان شما اشرار شما و ثروتمندان شما بخيلان باشند و كارهاى شما به دست زنان افتد، درون زمين براى شما بهتر از روى زمين است
(٤)امام علىعليه‌السلام :
لعمربن الخطاب -: ثلاث ان حفظتهن وعملت بهن كفتك ما سواهن وان تركتهن لم ينفعك شى ء سواهن قال : و ما هن يا اءباالحسن ؟ قال اقامة الحدود على القريب والبعيد والحكم بكتاب الله فى الرضا والسخط والقسم بالعدل بين الاحمر والاسود. فقال له عمر: لعمرى لقد اءو جزت واءبلغت ؛(٨٦٣)
به عمر بن خطاب: سه چيز است كه اگر آنها را به خاطر سپارى و به كار بندى به چيز ديگر نياز نخواهى داشت و اگر آنها را رها كنى ، هيچ چيز ديگرى سودت نبخشد. عمر گفت : آنها چيست اى اباالحسن ؟ فرمودند: اجراى حدود درباره نزديكان و بيگانه ، حكم بر اساس كتاب خدا در خشنودى و خشم و تقسيم عادلانه (بيت المال) ميان سرخ و سفيد. عمر گفت : به جانم سوگند كه كوتاه و رسا گفتى
(٥)امام علىعليه‌السلام :
فيما كتب للاشتر لما ولاه مصر -: ثم انظر فى امور عمالك ، فاستعملهم اختبارا و لا تولهم محاباة واءثرة فانهما جماع من شعب الجور والخيانة وتوخ منهم اءهل التجربة والحياء من اءهل البيوتات الصالحة والقدم فى الاسلام المتقدمة ؛(٨٦٤)
در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر -: ديگر آن كه در كارهاى كاراگزارانت انديشه و تاءمل كن و پس از آزمودن آنها، ايشان را به كار گمار و به صرف جانبدارى يا علاقه به كسى او را عهده دار كارى مكن ، زيرا اين دو، كانون انواع ستم و خيانت است كارگزاران خود را از ميان افراد با تجربه و آبرومند خاندان هاى نيك و خوشنام و پيشگام در اسلام انتخاب كن
(٦)امام علىعليه‌السلام :
اذا بنى الملك على قواعد العدل و دعم بدعائم العقل نصر الله موالية وخذل معاديه ؛(٨٦٥)
چون حكومت بر پايه هاى عدل بنا شود و باستون هاى عقل استوار گردد، خداوند دوستانش را يارى و دشمنانش را خوار مى نمايد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
... واجعل لذوى الحاجات منك قسما تفرغ لهم فيه شخصك وتجلس لهم مجلسا عاما فتتواضع فيه لله الذى خلقك وتقعد عنهم جندك واءعوانك من اءحراسك وشرطك حتى يكلمك متكلمهم غير متتعتع ...؛(٨٦٦)
(در فرمان به استاندار مصر) و مقدارى از وقت خود را به نيازمندان خود اختصاص ده و با آنان در يك مجلس عمومى بنشين و شخصا به مشكلاتشان رسيدگى كن و در آن مجلس براى خداوندى كه تو را آفريده است فروتنى نما و سربازان و يارانت را كه جزء پاسداران و نگهبانان تو هستند از آنان دور بدار تا هر كس مى خواهد سخن بگويد بدون لكنت زبان و ترس مطالبش را اظهار كند...
(٨)امام علىعليه‌السلام :
من كتابه للاشتر لما ولاه مصر -: ثم تفقد اءعمالهم ، وابعث العيون من اءهل الصدق والوفاء عليهم فان تعاهدك فى السر لامورهم حدوة لهم على التعمال الامانة ، والرفق بالرعية وتحفظ من الاعوان ...؛(٨٦٧)
در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر -: به كارهاى آنان (كارگزاران) رسيدگى كن و از ميان افراد با صداقت و وفادار مراقبانى بر آنها بگمار، زيرا مراقبت پنهانى تو در كارهاى ايشان ، آنها را به رعايت امانت و خوشرفتارى با مردم وا مى دارد و با دقت مراقب دستياران خويش باش
(٩)امام علىعليه‌السلام :
اءحب لعامة رعيتك ما تحب لنفسك واءهل بيتك واكره لهم ماتكره لنفسك واءهل بيتك فان ذلك اءوجب للحجة و اءصلح للرعية ؛(٨٦٨)
آنچه براى خود و خانواده ات دوست دارى ، براى توده ملت خود نيز دوست بدار و آنچه براى خود و خانواده ات نمى پسندى براى آنان مپسند، زيرا كه اين كار حجت را تمام تر مى كند، و در اصلاح ملت موثرتر است
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
زكاة السلطان اغاثة الملهوف ؛(٨٦٩)
زكات حاكم ، فرياد رسى دلسوختگان و درماندگان است
٨٨ - جامعه شناسى
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لن تقدس امة لايوخذ للضعيف فيها حقه من القوى غير متعتع ؛(٨٧٠)
ملتى كه نتوان در ميان آنان بدون دلهره حق ضعيف را از قوى گرفت ، هرگز قابل ستايش نيست
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
صنفان من امتى اذا صلحا صلحت امتى واذا فسدا، فسدت امتى ، قيل يا رسول الله و من هما؟ قال : الفقهاء والامراء؛(٨٧١)
دو گروه از امت من اگر صالح شوند امتم صالح مى شوند و اگر آنها فاسد شوند امتم فاسد شوند. عرض شد اى رسول خدا آن دو گروه كدامند؟ فرمودند: عالمان و دولتمران
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
انما اءهلك الذين من قبلكم اءنهم كانوا اذا سرق فيهم الشريف تركوه و اذا سرق فيهم الضعيف اءقاموا عليه الحد؛(٨٧٢)
هلاك پيشينيان شما از آنجا بود كه اگر سرشناسى دزدى مى كرد، رهايش مى ساختند و چون ناتوانى دزدى مى نمود، مجازاتش مى كردند.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
العالم بزمانه لا تهجم عليه اللوابس ؛(٨٧٣) كسى كه به اوضاع زمان خود آگاه باشد، گرفتار هجوم اشتباهات نمى شود.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
لايزال الناس بخير ما تفاوتوا فاذا استووا، هلكوا؛(٨٧٤)
مردم تا زمانى كه با هم تفاوت دارند، در خيرند و هر گاه همه يكسان شوند هلاك مى گردند.
_____________________
پاورقى ها ٨١٤- بحارالانوار ٦٢/٢٦٩/٦٠.
٨١٥- نهج البلاغه حكمت ٢٩٠.
٨١٦- مكارم الاخلاق ص ٤٥١.
٨١٧- بحارالانوار ٧٧/١٧٨/١٠.
٨١٨- كافى ٢/٢٧٦/٣١.
٨١٩- غررالحكم ٢/٧٢/١٨٩٠.
٨٢٠- نهج الفصاحه ح ١٦٢٤.
٨٢١- نهج البلاغه حكمت ٣٧١.
٨٢٢- نهج الفصاحه ح ٤٤٠.
٨٢٣- ثواب الاعمال ص ٢٩٨.
٨٢٤- بحارالانوار ٧٩/١٣/٢٤.
٨٢٥- من لا يحضره الفقيه ٤/٣٣٥/٥٧٦٢.
٨٢٦- كافى ٢/٢٧٠/٧.
٨٢٧- الاختصاص ص ٢٣٤.
٨٢٨- خصال ص ٢٣٠.
٨٢٩- معانى الاخبار ص ٢٧١.
٨٣٠- خصال ص ٦٢٤.
٨٣١- خصال ص ٦٢٠.
٨٣٢- كافى ٢/٢٧٢/١٥.
٨٣٣- امالى مفيد ص ٣١٠.
٨٣٤- كافى ٢/٢٧٥/٢٩.
٨٣٥- امالى طوسى ص ٣٠٥.
٨٣٦- علل الشرايع ص ٨١.
٨٣٧- نهج الفصاحه ح ٢٦٩٢.
٨٣٨- كافى ٢/٢٦٩/٣.
٨٣٩- كافى ٢/٤٤٧/١.
٨٤٠- نهج الفصاحه ح ٤٦.
٨٤١- نهج البلاغه خطبه ١٩١.
٨٤٢- كافى ٢/١٠٧/٧.
٨٤٣- بحارالانوار ٧٥/٢١/٢١.
٨٤٤- امالى صدوق ص ٥٨٩.
٨٤٥- نهج الفصاحه ح ٩١٧.
٨٤٦- كنزالعمال ١٦/١٢٩/٤٤١٥٤.
٨٤٧- امالى صدوق ص ١٣١.
٨٤٨- نهج البلاغه نامه ٣١.
٨٤٩- نهج الفصاحه ح ٢٩٥٣.
٨٥٠- غررالحكم ١/٢٦٧/١٠٦٩.
٨٥١- ميراث حديث ٢/٣١/٩٩.
٨٥٢- كنزالعمال ٤/٢٠٥/١٠١٦٥.
٨٥٣- غررالحكم ٣/٣٣٤/٤٦٥٧.
٨٥٤- غررالحكم ٤/٣٦٣/٦٣٣٤.
٨٥٥- كافى ٢/٤٥٣/٢.
٨٥٦- غررالحكم ٢/١٢٦/٢٠٧٢.
٨٥٧- نهج الفصاحه ح ٢٢٢.
٨٥٨- بحارالانوار ٦/٢٨/٣٠.
٨٥٩- بحارالانوار ٦/٣١٢/١٢.
٨٦٠- شرح شهاب الاخبار ص ٢٦٠.
٨٦١- تحف العقول ص ٣١٩.
٨٦٢- تحف العقول ص ٣٦.
٨٦٣- تهذيب الاحكام ٦/٢٢٧/٥٤٧.
٨٦٤- نهج البلاغه نامه ٥٣.
٨٦٥- غررالحكم ٣/١٦٨/٤١١٨.
٨٦٦- نهج البلاغه نامه ٥٣.
٨٦٧- نهج البلاغه نامه ٥٣.
٨٦٨- بحارالانوار ٧٥/٢٧/١٢.
٨٦٩- غررالحكم ٤/١٠٦/٥٤٥٦.
٨٧٠- تحف العقول ص ١٤٢.
٨٧١- خصال ص ٣٧.
٨٧٢- نهج الفصاحه ح ٩٤٣.
٨٧٣- تحف العقول ص ٣٥٦.
٨٧٤- امالى صدوق ص ٥٣١.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا تختلفوا، فان من كان قبلكم اختلفوا فهلكوا؛(٨٧٥)
با هم اختلاف نكنيد، كه پيشينيان شما دچار اختلاف شدند و نابود گشتند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
الناس باءمرائهم اءشبه منهم بآبائهم ؛(٨٧٦)
مردم به دولتمردان خود شبيه ترند تا به پدرانشان
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءصبح لايهتم بامور المسلمين فليس منهم و من سمع رجلا ينادى يا للمسلمين فلم يجبه فليس بمسلم ؛(٨٧٧)
هر كس صبح كند و به امور مسلمانان همت نورزد، از آنان نيست و هر كس فرياد كمك خواهى كسى را بشنود و به كمكش نشتابد، مسلمان نيست
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا كثر الزنا بعدى كثر موت الفجاءة واذا طفف المكيال اخذهم الله بالسنين والنقص واذا منعوا الزكاة منعت الارض بركاتها من الزرع والثمار والمعادن واذا جاروا فى الحكم تعاونوا على الضلم والعدوان واذا نقضوا العهود سلط الله عليهم عدوهم ...؛(٨٧٨)
چون پس از من زنا زياد شود، مرگ ناگهانى زياد مى شود و چون كم فروشى كنند، خداوند آنان را به قحطى و كمبود مبتلا مى گرداند و چون زكات ندهند، زمين بركات خود مانند غلات و ميوه ها و معادن را از آنان دريغ مى دارد و چون در قضاوت ستم نمايند، بر ظلم و تجاوز يكديگر را يارى كنند و چون عهد و پيمان ها را بشكنند، خداوند دشمنشان را بر آنان مسلط كند...
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءلا كلكم راع وكلكم مسؤ ول عن رعيته ؛(٨٧٩)
آگاه باشيد كه همه شما سرپرست و مسئوول هستيد و درباره زيردستانتان بازخواست مى شويد.
٨٩ - حق
(١)امام علىعليه‌السلام :
ان الحق لا يعرف بالرجال اعرف الحق تعرف اءهله ؛(٨٨٠)
حق به شخصيت ها شناخته نمى شود، خود حق را بشناس تا پيروان آن را بشناسى
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
ليس من باطل يقوم بازاء الحق الا غلب الحق بالباطل وذلك قوله : (بل نقذف بالحق على الباطل فيدمغه ...)؛(٨٨١)
هيچ باطلى نيست كه در برابر حق بايستد مگر آن كه حق بر باطل چيره شود و اين سخن خداوند است : «بلكه حق را بر سر باطل مى زنيم تا آن را در هم كوبد...»
(٣)امام علىعليه‌السلام :
من عمل بالحق مال اليه الخلق ؛(٨٨٢)
هر كس بر اساس حق رفتار كند، مردم به سوى او روى خواهد آورد.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
لن يدرك النجاة من لم يعمل بالحق ؛(٨٨٣)
هرگز رستگار نمى شود (نجات پيدا نمى كند) كسى كه به حق عمل نكند.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
اءشبه الناس باءنبياء الله اءقولهم للحق واءصبر هم على العمل به ؛(٨٨٤)
شبيه ترين مردم به پيامبران الهى كسى است كه در بيان حق گوياتر و در عمل به حق صابرتر باشد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اقبل الحق ممن اءتاك به - صغير اءو كبير - وان كان بغيضا، واردد الباطل على من جاء به من صغير اءوكبير وان كان حبيبا؛(٨٨٥)
حق را از هر كس برايت آورد كوچك باشد و يا بزرگ بپذير هر چند دشمنت باشد و باطل را، كوچك يا بزرگ هر كس گويد به خودش برگردان هر چند دوستت باشد.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اءصبر نفسك على الحق فانه من منع شيئا فى حق اءعطى فى باطل مثليه ؛(٨٨٦)
خود را بر اداى حق شكيبا دار كه هر كس حق را ادا نكند، دو برابر آن را در باطل مى پردازد.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
وقد استفتاه رجل من اءهل الجبل فاءفتاه بخلاف ما يحب ، فراءى اءبو عبدالله الكراهة فيه -: يا هذا، اصبر على الحق ، فانه لم يصبر اءحد قط الحق الا عوضه الله ما هو خير له ؛(٨٨٧)
مردى از اهالى جبل از امام صادقعليه‌السلام استفتايى كرد، حضرت فتوايى داد كه بر خلاف ميل او بود. امام ناراحتى را در چهره او مشاهده كردند، پس فرمودند: اى مرد! حق را تحمل كن ، زيرا هيچ كسى حقى را تحمل نكرد مگر اين كه خداوند در عوض چيزى كه برايش بهتر است به او عطا فرمود.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
خير الناس قضاة الحق ؛(٨٨٨)
بهترين مردم كسانى هستند كه به حق قضاوت كنند.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
اءعظم الخطايا اقتطاع مال امرء مسلم بغير حق ؛(٨٨٩)
بزرگ ترين معصيت ، مال مسلمانى را به ناحق در اختيار گرفتن است
٩٠ - عدالت
(١)امام صادقعليه‌السلام :
ثلاثة اشياء يحتاج الناس طرا اليها: الامن والعدل والخصب ؛(٨٩٠)
سه چيز است كه همه مردم به آنها نياز دارند: امنيت ، عدالت و آسايش
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
العدل احلى من الشهد والين من الزبد واطيب ريحا من المسك ؛(٨٩١)
عدالت از عسل شيرين تر، از كره نرم تر و از مشك خوشبوتر است
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
الناس يستغنون اذا عدل بينهم وتنزل السماء رزقها وتخرج الارض بركتها باذن الله تعالى ؛(٨٩٢)
هنگامى كه در ميان مردم عدالت بر قرار شود، بى نياز مى شوند و به اذن خداوند متعال آسمان روزى خود را فرو مى فرستد و زمين بركاتش را بيرون مى ريزد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عدل ساعة خير من عبادة سبعين سنة قيام ليلها وصيام نهارها؛(٨٩٣)
ساعتى عدالت بهتر از هفتاد سال عبادت است كه شب هايش به نماز و روزهايش به روزه بگذرد.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اعدل الناس من رضى للناس مايرضى لنفسه وكره لهم ما يكره لنفسه ؛(٨٩٤)
عادل ترين مردم كسى است كه براى مردم همان را بپسندد كه براى خود مى پسندد و براى آنان نپسندد آنچه را براى خود نمى پسندد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا حكموا بغير عدل ارتفعت البركات ؛(٨٩٥)
هنگامى كه به غير عدالت حكم كنند، بركت ها از بين مى روند.
(٧)امام علىعليه‌السلام :
اجعل الدين كهفك والعدل سيفك تنج من كل سوء و تظفر على كل عدو؛(٨٩٦)
دين را پناهگاه و عدالت را اسلحه خود قرار ده تا از هر بدى نجات پيدا كنى و بر هر دشمنى پيروز گردى
(٨)امام علىعليه‌السلام :
ان العدل ميزان الله سبحانه الذى وضعه فى الخلق ونصبه لاقامة الحق فلا تخالفه فى ميزانه و لا تعارضه فى سلطانه ؛(٨٩٧)
براستى كه عدالت ترازوى (معيار) خداى سبحان است كه در ميان خلق نهاده است و براى برپاداشتن حق نصب فرموده ، پس در ترازوى خداوند با او مخالفت نكن و با حكومتش مقابله ننما.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
قلوب الرعية خزائن راعيها فما اودعها من عدل اوجور وجده ؛(٨٩٨)
دلهاى مردم صندوقچه هاى حاكم است ، پس آنچه از عدالت و يا ظلم در آنها بگذارد، همان را خواهد ديد.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
استعمل العدل واحذر العسف والحيف فان العسف يعود بالجلاء والحيف يدعوا الى السيف ؛(٨٩٩)
عدالت را اجرا كن و از زورگويى و ستمگرى بپرهيز زيرا زور گويى مردم را به ترك از وطن وامى دارد، و ستم آنان را به قيام مسلحانه مى كشاند.
٩١ - ظلم
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الظلم ثلاثة : فظلم لا يغفره الله وظلم يغفره وظلم لايتركه ، فاءما الظلم الذى لا يغفره الله فالشرك قال الله : «ان الشرك لظلم عظيم» واءما الظلم الذى يغفره الله فظلم العباد اءنفسهم فيما بينهم وبين ربهم واءما الظلم الذى لا يتركه الله فظلم العباد بعضه بعضا؛(٩٠٠)
ظلم سه قسم است ، ظلمى كه خدا نمى آمرزد، ظلمى كه مى آمرزد و ظلمى كه از آن نمى گذرد، اما ظلمى كه خدا نمى آمرزد شرك است خداوند مى فرمايد «حقاكه شرك ظلمى بزرگ است» و اما ظلمى كه خدا مى آمرزد، ظلم بندگان بخودشان ميان خود و پروردگارشان است اما ظلمى كه خدا از آن نمى گذرد ظلم بندگان به يكديگر است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اتقوا دعوة المظلوم وان كان كافرا ليس دونها حجاب ؛(٩٠١)
از نفرين مظلوم بترسيد اگر چه كافر باشد، زيرا در برابر نفرين مظلوم پرده و مانعى نيست
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اءخذ للمظلوم من الظالم كان معى فى الجنة تصاحبا؛(٩٠٢)
هر كس داد مظلوم را از ظالم بگيرد، در بهشت با من يار و هم نشين باشد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الناس اذا راءوا الظالم فلم ياءخذوا على يديه اءوشك اءن يعمهم الله بعقاب منه ؛(٩٠٣)
مردم آنگاه كه ظالم را ببينند و او را باز ندارند، انتظار مى رود كه خداوند همه را به عذاب خود گرفتار سازد.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لينصر الرجل اءخاه ظالما اءو مظلوما ان كان ظالما فينهاه فانه له نصرة وان كان مظلوما فينصره ؛(٩٠٤)
انسان بايد برادر (دينى) خويش را يارى كند چه ظالم باشد چه مظلوم اگر ظالم باشد او را باز دارد و اين بمنزله يارى كردن اوست و اگر مظلوم باشد ياريش كند.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يقول الله عزوجل : وعزتى وجلالى لانتقمن من الظالم فى عاجله وآجله ولانتقمن ممن راءى مظلوما فقدر اءن ينصره فلم ينصره ؛(٩٠٥)
خداى عزوجل مى فرمايد: به عزت و جلالم سوگند كه از ظالم در دنيا و آخرت انتقام مى گيرم و از كسى هم كه مظلومى را ببيند و بتواند ياريش كند و نكند بى گمان انتقام مى گيرم
(٧)امام باقرعليه‌السلام :
ما انتصر الله من ظالم الا بظالم و ذلك قوله عزوجل (وكذلك نولى بعض الظالمين بعضا)؛(٩٠٦)
خداوند هيچ گاه از ظالم انتقام نگرفت مگر به وسيله ظالمى ديگر و اين سخن خداى عزوجل است كه «و بدين سان ظالمان را به سزاى اعمالى كه مى كنند بر يكديگر مسلط مى كنيم»
(٨)امام علىعليه‌السلام :
من طلب عزا بظلم وباطل اءورثه الله ذلا بانصاف و حق ؛(٩٠٧)
هر كس عزت را با ظلم و باطل طلب كند، خداوند به انصاف و حق ذلت نصيبش مى نمايد.
(٩)امام سجادعليه‌السلام :
اللهم انى اءعوذبك من اءن نعضد ظالما اءو نخذل ملهوفا اءو نروم ما ليس لنا بحق ؛(٩٠٨)
خدايا به تو پناه مى برم از اين كه ظالمى را يارى كنيم و يا مظلوم و دلسوخته اى را بى ياور گذاريم و يا آنچه حق ما نيست بخواهيم
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
رحم الله عبدا كانت لاخيه عنده مظلمة فى عرض اءومال فجاءه فاستحله قبل اءن يوخذ وليس ثم دينار ولادرهم فان كانت له حسنات اخذ من حسناته وان لم تكن له حسنات حملوا عليه من سيئاته ؛(٩٠٩)
خدا رحمت كند بنده اى را كه حلاليت بطلبد از برادرى كه به آبرو يا مال او تجاوز كرده ، قبل از آن كه (در قيامت) از او بازخواست كنند، آنجا كه دينار و درهمى نباشد، در نتيجه اگر شخص كار نيكى داشته باشد از آن بردارند و اگر نداشته باشد، از گناهان مظلوم برداشته بر گناهان او بيفزايد.
٩٢ - آزادى
(١)امام صادقعليه‌السلام :
خمس خصال من لم تكن فيه خصلة منها فليس فيه كثير مستمتع اءولها: الوفاء والثانية التدبير والثالثة الحياء والرابعة حسن الخلق والخامسة وهى تجمع هذه الخصال ، الحريه ؛(٩١٠)
پنج خصلت است كه در هر كس يكى از آنها نباشد خير و بهره زيادى در او نيست : اول : وفادارى دوم : تدبير سوم : حيا چهارم : خوش اخلاقى و پنجم :- كه چهار خصلت ديگر را نيز در خود دارد - آزادگى
(٢)امام علىعليه‌السلام :
لاتكن عبد غيرك وقد جعلك الله حرا؛(٩١١)
بنده ديگرى مباش كه خداوند تو را آزاد آفريد.
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
ان الحر حر على جميع اءحواله : ان نابته نائبة صبر لها، وان تداكت عليه المصائب لم تسكره وان اسر وقهر واستبدل باليسر عسرا، كما كان يوسف الصديق الامين صلوات الله عليه : لم يضرر حريته اءن استعبد وقهر واسر؛(٩١٢)
آزاده در همه حال آزاده است : اگر بلا و سختى به او رسد شكيبايى ورزد و اگر مصيبت ها بر سرش فرو ريزند او را نشكنند هر چند به اسيرى افتد و مقهور شود و آسايش را از دست داده و به سختى و تنگدستى افتد. چنان كه يوسف صديق امين ، صلوات الله عليه ، به بندگى گرفته شد و مقهور و اسير گشت اما اين همه به آزادگى او آسيب نرساند.
(٤)مام علىعليه‌السلام :
الحرية منزهة من الغل والمكر؛(٩١٣)
آزادگى از كينه توزى و مكر منزه است
(٥)امام علىعليه‌السلام :
من توفيق الحر اكتسابه المال من حله ؛(٩١٤)
از موفقيت آزاده اين است كه مال را از راه حلال به دست آورد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
ابذل مالك فى الحقوق وواس به الصديق فان السخاء بالحراء خلق ؛(٩١٥)
دارايى خود را در آنجا كه حق است ببخش و با آن دوستانت را يارى رسان كه جامه بخشندگى برتن آزاد مرد زيبنده تر است
(٧)امام علىعليه‌السلام :
العبد حر ما قنع ، الحر عبد ما طمع ؛(٩١٦)
بنده قانع آزاد است و آزاد طمعكار، بنده
(٨)امام علىعليه‌السلام :
من قضى ما اءسلف من الاحسان فهو كامل الحرية ؛(٩١٧)
هر كس به وعده نيكى اى كه در گذشته داده است عمل كند آزادگى اش كامل است
(٩)امام علىعليه‌السلام :
من قام بشرائط العبودية اءهل للعتق ، من قصر عن اءحكام الحرية اعيد الى الرق ؛(٩١٨)
هر كس شرايط بندگى خدا را به جا آورد سزاوار آزادگى مى شود و هر كس در عمل به شرايط آزادگى كوتاهى كند، به بندگى (غير خدا) مبتلا مى شود.
(١٠)امام حسينعليه‌السلام :
ان لم يكن لكم دين و كنتم لا تخافون المعاد فكونوا اءحرارا فى دنياكم ؛(٩١٩)
اگر دين نداريد و از قيامت نمى ترسيد لااقل در دنياى خود آزاد مرد باشيد.
٩٣ - طب
(١)امام رضاعليه‌السلام :
ان الله تبارك و تعالى لى يبح اءكلا ولاشربا الا لما فيه المنفعة والصلاح ولم يحرم الا ما فيه الضرر والتلف والفساد، فكل نافع مقوللجسم فيه قوة للبدن فهو حلال ؛(٩٢٠)
خداوند تبارك و تعالى هيچ خوردنى و نوشيدنى را حلال نكرده است مگر آن كه در آن منفعت و صلاحى بوده و هيچ خوردنى و نوشيدنى را حرام ننموده مگر آن كه در آن زيان و مرگ و فسادى بوده است پس هر چيز سودمندى مقوى براى جسم ، كه باعث تقويت بدن است حلال شده است
(٢)امام علىعليه‌السلام :
فى وصيته لابنه الحسنعليه‌السلام يا بنى اءلا اعلمك اءربع خصال تستغنى بها عن الطب ؟ فقال : بلى يا امير المومنين ، قال : لاتجلس على الطعام الا واءنت جائع و لا تقم عن الطعام الا واءنت تشتهيه ، وجود المضغ ، واذا نمت فاعرض نفسك على الخلاء فاذا استعملت هذا استغنيت عن الطب ؛(٩٢١)
در سفارشى به فرزند خود امام مجتبىعليه‌السلام فرمودند: فرزندم ! آيا چهار نكته به تو نياموزم كه با رعايت آنها از طبيب بى نياز شوى ؟ عرض كرد: چرا، اى اميرالمومنان حضرت فرمودند: تا گرسنه نشدى غذا نخور و تا اشتها دارى از غذا دست بكش و غذا را خوب بجو و قبل از خوابيدن قضاى حاجت كن اگر اين نكات را رعايت كنى از مراجعه به طبيب بى نياز مى شوى
(٣)امام حسينعليه‌السلام :
فبادروا بصحة الاجسام فى مدة الاعمار؛(٩٢٢)
در مدت عمر، در حفظ سلامت تن بكوشيد.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
لا يستغنى اءهل كل بلد عن ثلاثة يفزع اليهم فى اءمر دنياهم وآخرتهم ، فان عدموا ذلك كانوا همجا: فقيه عالم ورع واءمير خير مطاع وطبيب بصير ثقة ؛(٩٢٣)
مردم هر شهرى به سه چيز نيازمندند كه در امور دنيا و آخرت خود به آنها رجوع كنند و چنانچه آن سه را نداشته باشند گرفتار جهل و نابسامانى مى شوند: دين شناس داناى پرهيزكار، حاكم نيكوكارى كه مردم از او اطاعت كنند و پزشك بصير مورد اعتماد.
(٥)امام رضاعليه‌السلام :
ليس من دواء الا وهو يهيج داء؛(٩٢٤)
دارويى نيست مگر اين كه بيمارى ديگرى را تحريك مى كند.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تجنب الدواء ما احتمل بدنك الداء فاذا يحتمل الداء فالدواء؛(٩٢٥)
تا هنگامى كه بدنت درد را تحمل مى كند از مصرف دارو بپرهيز، چنانچه درد را تحمل نكردى آنگاه از دارو استفاده كن
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما خلق الله تعالى داء الا و خلق دواء الاالسام ؛(٩٢٦)
خداوند هيچ دردى را بى درمان نيافريده مگر سام (مرگ) كه هيچ درمانى ندارد.
(٨)امام رضاعليه‌السلام :
اثنان عليلان اءبدا: صحيح محتم وعليل مخلط؛(٩٢٧)
دو گروه هميشه مريضند، سالمى كه پرهيز مى كند و مريضى كه پرهيز نمى كند.
(٩)امام رضاعليه‌السلام :
من اءراد اءن لايوذيه معدته فلا يشرب بين طعامه ماء؛(٩٢٨)
هر كس مى خواهد معده اش آزارش ندهد، در بين غذا آب نخورد.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
لا تدخل الحمام الا وفى جوفك شى ء يطفى به عنك وهج المعدة وهو اءقوى للبدن ولاتدخله واءنت ممتلى ء من الطعام ؛(٩٢٩)
داخل حمام نشو مگر در حالى كه در شكمت چيزى (غذايى) كه شدت حرارت معده را خاموش كند وجود داشته باشد، كه براى بدن موجب تقويت است و در حالى كه شكمت از غذا پر است نيز وارد حمام مشو.
٩٤ - عيادت
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عائد المريض يخوض فى الرحمة ؛(٩٣٠)
عيادت كننده از بيمار، در رحمت خدا غوطه ور مى شود.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عائد المريض فى مخرفة الجنة ، فاذا جلس عنده غمرته الرحمة ؛(٩٣١)
عيادت كننده از بيمار، در نخلستان بهشت ميوه مى چيند و هر گاه نزد بيمار بنشيند، رحمت خدا او را فرا مى گيرد.
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
من عاد مريضا شيعه سبعون اءلف ملك يشتغفرون له حتى يرجع الى منزله ؛(٩٣٢)
هر كس به عيادت بيمار برود، هفتاد هزار فرشته او را مشايعت مى كنند و برايش آمرزش مى طلبند تا آن گاه كه به منزل خود برگردد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله عزوجل يقول يوم القيامة : يابن آدم مرضت فام تعدنى ! قال : يا رب كيف اءعودك واءنت رب العالمين ؟! قال : اءما علمت اءن عبدى فلانا مرض فلم تعده ؟! اءما علمت اءنك لو عدته لوجدتنى عنده ؟؛(٩٣٣) خداى عزوجل در روز قيامت مى فرمايد: اى پسر آدم ! من بيمار شدم اما عيادتم نكردى ؟ عرض مى كند: پروردگارا چگونه تو را عيادت كنم حال آن كه تو پروردگار جهانيانى ؟ مى فرمايد: مگر ندانسته اى كه فلان بنده ام مريض شد و عيادتش نكردن ، مگر نمى دانستى كه اگر به عيادتش روى ، مرا نزد او مى يابى ؟
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خير العيادة اخفها؛(٩٣٤)
بهترين عيادت ، آن است كه سبك تر برگزار شود.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عد من لايعودك واءهد من لايهدى لك ؛(٩٣٥)
از كسى كه به عيادت تو نمى آيد عيادت كن و به كسى كه به تو هديه نمى دهد، هديه بده
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
للمسلم على المسلم خمس ويعوده اذا مرض ...؛(٩٣٦)
مسلمان بر مسلمان پنج حق دارد... و وقتى بيمار شد عيادتش كند.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
مولى لجعفربن محمدعليه‌السلام مرض بعض مواليه فخرجنا اليه نعوده ونحن عدة من موالى جعفر فاستقبلنا جعفرعليه‌السلام فى بعض الطريق فقال لنا اءين تريدون ؟ فقلنا: نريد فلانا نعوده فقال لنا: قفوا، فوقفنا، فقال : مع اءحد كم تفاحة اءو سفر جلة اءو اترجة اءو لعقه من طيب اءو قطعة من عودبخور؟ فقلنا: ما معناشى ء من هذا، فقال : اءما تعلمون اءن المريض يستريح الى كل ماادخل به عيله ؛(٩٣٧)
يكى از وابستگان امام صادقعليه‌السلام گويد: يك نفر از ياران حضرت بيمار شد و ما عده اى از ياران امام براى عيادت او بيرون رفتيم در راه با حضرت صادقعليه‌السلام روبرو شديم از ما پرسيدند: كجا مى رويد؟ عرض كرديم به عيادت فلانى مى رويم فرمودند: بايستيد. ما ايستاديم حضرت فرمودند: آيا سيبى ، بهى ، ترنجى ، كمى عطر يا قطعه اى عود با يكى از شما هست ؟ عرض كرديم : از اين چيزها با خود نداريم حضرت فرمودند: مگر نمى دانيد كه بيمار از اين كه چيزى برايش ببرند، آرامش مى يابد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
ان من اءعظم العواد اجرا عند الله عزوجل لمن اذا عاد اءخاه حفف الجلوس الا اءن يكون المريض يحب ذلك ويريده ويساءله ذلك ؛(٩٣٨)
از بزرگترين پاداش ها در نزد خداوند عزوجل را آن عيادت كننده دارد كه هر گاه به عيادت برادرش برود، زمان كوتاهى نزد او بنشيند، مگر اين كه خود بيمار دوست داشته باشد و از او بخواهد كه بيشتر بنشيند.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عودوا المريض واتبعوا الجنازة يذكركم الاخرة ؛(٩٣٩)
به عيادت بيمار برويد و در تشييع جنازه شركت كنيد، كه شما را به ياد آخرت مى اندازد.
٩٥ - پاكيزگى
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان الله تعالى جميل يحب الجمال ، سخى يحب اسخاء، نظيف يحب النظافة ؛(٩٤٠)
خداوند زيباست و زيبايى را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پاكيزه است و پاكيزگى را دوست دارد.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تنظفوا بكل ما استطعتم فان الله تعالى بنى الاسلام على النظافة ولن يدخل الجنة الا كل نظيف ؛(٩٤١)
خودتان را با هر وسيله اى كه مى توانيد پاكيزه كنيد، زيرا كه خداى متعال اسلام را برپايه پاكيزگى بنا كرده است و هرگز به بهشت نرود مگر كسى كه پاكيزه باشد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
نعم البيت الحمام تذكر فيه النار ويذهب بالدرن ؛(٩٤٢)
چه نيكو جايگاهى است حمام ، يادآور دوزخ است و چرك را از ميان مى برد.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
تنطفوا بالماء من النتن الريح الذى يتاءذى به ؛(٩٤٣)
خودتان را با آب ، از بوى بد، كه ديگران را آزار مى دهد بشوييد.
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
ان لكل ثمرة سما فاذا اتيتم بها فمسوها بالماء اءو اغمسوها فى الماء؛(٩٤٤)
هر ميوه اى سمى دارد، هر گاه ميوه به دستتان رسيد آن را با آب بشوييد و يا در آب فرو بريد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
النظيف من الثياب يذهب الهم والحزن وهو طهور للصلاة ؛(٩٤٥)
لباس پاكيزه غم و اندوه را مى برد و موجب پاكيزگى نماز است
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا يطولن اءحدكم شاربه و لا شعر ابطيه و لا عانته فان الشيطان يتخذها مخبئا يستتر بها؛(٩٤٦)
بلند نكند كسى از شما موهاى سبيل و موهاى زير بغل و موى زير شكم خود را، زيرا شيطان اين مراكز را پناهگاه خود قرار داده زير موها پنهان مى شود.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تقليم الاظفار يمنع الداء الاعظم ويزيد الرزق ؛(٩٤٧)
گرفتن ناخنها درد بزرگ را مانع مى شود و روزى را زياد مى كند.
_____________________
پاورقى ها ٨٧٥- كنزالعمال ١/١٧٧/٨٩٤.
٨٧٦- تحف العقول ص ٢٠٨.
٨٧٧- كافى ٢/١٦٤/٥.
٨٧٨- تحف العقول ص ٥١.
٨٧٩- بحارالانوار ٧٥/٣٨/٣٦.
٨٨٠- مجمع البيان ١/١٨٧.
٨٨١- بحارالانوار ٥/٣٠٥/٢٤.
٨٨٢- غررالحكم ٥/٣٣٨/٨٦٤٦.
٨٨٣- غررالحكم ٥/٦٧/٧٤٣٠.
٨٨٤- غررالحكم ٢/٤٣٣/٣١٧٢.
٨٨٥- كنز العمال ١٥/٧٩٤/٤٣١٥٢.
٨٨٦- تحف العقول ص ٢٩٦.
٨٨٧- بحارالانوار ٧٠/١٠٧/٤.
٨٨٨- بحارالانوار ١٠٤/٢٦٦/٢٠.
٨٨٩- تحف العقول ص ٢١٦.
٨٩٠- تحف العقول ص ٣٢٠.
٨٩١- كافى ٢/١٤٧/١٥.
٨٩٢- كافى ٣/٥٦٨/٦.
٨٩٣- مشكاة الانوار ص ٥٤٤.
٨٩٤- نهج الفصاحه ح ٣٤٠.
٨٩٥- معدن الجواهر ح ٧٣.
٨٩٦- غررالحكم ٢/٢٢١/٢٤٣٣.
٨٩٧- غررالحكم ٢/٥٠٨/٣٤٦٤.
٨٩٨- غررالحكم ٤/٥٢١/٦٨٢٥.
٨٩٩- نهج البلاغه حكمت ٤٧٦.
٩٠٠- نهج الفصاحه ح ١٩٢٤.
٩٠١- نهج الفصاحه ح ٤٨.
٩٠٢- بحارالانوار ٧٥/٣٥٩/٧٤.
٩٠٣- نهج الفصاحه ح ٨٣٣.
٩٠٤- نهج الفصاحه ح ٢٤٢٢.
٩٠٥- كنزالعمال ٣/٥٠٥/٧٦٤١.
٩٠٦- بحارالانوار ٧٥/٣١٣/٢٨.
٩٠٧- شرح نهج البلاغه ٢٠/٣٠٩/٥٣٦.
٩٠٨- صحيفه سجاديه از دعاى ٨.
٩٠٩- نهج الفصاحه ح ١٦٥٧.
٩١٠- خصال ٢٨٤/٣٣.
٩١١- نهج البلاغه از نامه ٣١.
٩١٢- كافى ٢/٨٩/٦.
٩١٣- غررالحكم ١/٣٨٥/١٤٨٥.
٩١٤- غررالحكم ٦/٣٦/٣٩٣.
٩١٥- غررالحكم ٢/٢٠٤/٢٣٨٤.
٩١٦- غررالحكم ١/١١٣/٤١٣.
٩١٧- غررالحكم ٥/٣٥٥/٨٧٢١.
٩١٨- غررالحكم ٥/٣١٤/٨٥٢٩ و ٨٥٣٠.
٩١٩- بحارالانوار ٤٥/٥١/.
٩٢٠- مستدرك الوسائل ١٦/٣٣٣/٢.
٩٢١- خصال ص ٢٢٨.
٩٢٢- تحف العقول ص ٢٣٩.
٩٢٣- تحف العقول ص ٣٢١.
٩٢٤- روضه كافى ص ٢٧٣.
٩٢٥- مكارم الاخلاق ص ٣٦٢.
٩٢٦- بحارالانوار ٦٢/٧٢/٢٧.
٩٢٧- فقه الرضا ص ٣٤٠.
٩٢٨- بحارالانوار ٦٢/٣٢٣.
٩٢٩- وسايل الشيعه ١/٣٧٧/١.
٩٣٠- كنزالعمال ٩/٩٥/٢٥١٤١.
٩٣١- كنزالعمال ٩/٩١/٢٥١٢٧.
٩٣٢- كافى ٣/١٢٠/٢.
٩٣٣- الترغيب و الترهيب ٤/٣١٧/٣.
٩٣٤- كنزالعمال ٩/٩٤/٢٥١٣٩.
٩٣٥- كنزالعمال ٩/٩٧/٢٥١٥٠.
٩٣٦- نهج الفصاحه ح ٢٢٧٢.
٩٣٧- كافى ٣/١١٨/٣.
٩٣٨- كافى ٣/١١٨/٦.
٩٣٩- كنزالعمال ٩/٩٥/٢٥١٤٣.
٩٤٠- نهج الفصاحه ح ٦٩٠.
٩٤١- نهج الفصاحه ح ١١٨٢.
٩٤٢- من لا يحضره الفقيه ١/١١٥/٢٣٧.
٩٤٣- خصال ص ٦٢٠.
٩٤٤- كافى ٦/٣٥٠/٤.
٩٤٥- كافى ٦/٤٤٤/١٤.
٩٤٦- وسائل الشيعه ١/٤٢٢/٦.
٩٤٧- وسائل الشيعه ١/٤٣٣/١.
(٩)نظفوا بيوتكم من حوك العنكبوت ، فان تركه فى البيت يورث الفقر؛(٩٤٨)
خانه هاى خود را از تار عنكبوت تميز كنيد، زيرا باقى گذاشتن آن در خانه ، فقر مى آورد.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لا تبيتوا القمامة فى بيوتكم واءخرجوها نهارا، فانها مقعد الشيطان ؛(٩٤٩)
زباله را شب در خانه هاى خود نگه نداريد و آن را در روز به بيرون از خانه منتقل كنيد، زيرا زباله نشيمنگاه شيطان است
٩٦ - مسواك
(١)امام باقرعليه‌السلام :
لو يعلم الناس ما فى السواك لاباتوه معهم فى لحاف ؛(٩٥٠)
اگر مردم نتايج و خواص مسواك كردن را بدانند هيچ گاه مسواك را از خود جدا نمى كنند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما زال جبرئيل يوصينى بالسواك حتى خفت اءن احفى او ادرد؛(٩٥١)
جبرائيل پيوسته مرا به مسواك سفارش مى كرد تا جايى كه ترسيدم (از كثرت مسواك زدن) دندانهايم سائيده شود و از بين برود.
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
فى السواك اثنتا عشرة خصلة : هو من السنة ، و مطهرة للفم ، ومجلاة للبصر، ويرضى الرحمن ، يبيض الاسنان ، يذهب بالحفر، ويشد اللثة ، ويشهى الطعام ، ويذهب بالبلغم ، ويزيد فى الحفظ، ويضاعف الحسنات ، وتفرح به الملائكة ؛(٩٥٢)
در مسواك زدن دوازده فايده وجود دارد: ١. سنت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم است ، ٢. دهان را پاكيزه مى كند، ٣. نور چشم را زياد مى كند، ٤. باعث خشنودى خداوند است ، ٥. دندانها را سفيد مى كند، ٦. پوسيدگى آنها را از بين مى برد، ٧. لثه را محكم مى سازد، ٨. اشتها آور است ، ٩. بلغم را مى برد، ١٠. حافظه را زياد مى كند، ١١. حسنات دو چندان مى شوند، ١٢. فرشتگان شاد مى گردند.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عليكم بالسواك فنعم الشى ء السواك يشد اللثة ويذهب بالبخر و يصلح المعدة ويزيد فى درجات الجنة ويرضى الرب ويسخط الشيطان ؛(٩٥٣)
مسواك كنيد كه مسواك زدن خوب چيزى است لثه را محكم مى كند، بوى دهان را مى برد، معده را اصلاح مى كند، درجات بهشت را مى افزايد، پروردگار را خشنود مى كند و شيطان را به خشم مى آورد.
(٥)امام علىعليه‌السلام :
السواك مرضاة لله وسنة النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ومطيبة للفم ؛(٩٥٤)
مسواك زدن سبب خشنودى خداوند، اجراى سنت پيغمبر و وسيله خوش بويى و پاكيزگى دهان است
(٦)امام رضاعليه‌السلام :
السواك يجلو البصر وينبت الشعر ويذهب بالدمعة ؛(٩٥٥)
مسواك زدن ، نور چشم را زياد مى كند، مو را پر پشت مى نمايد و آبريزش چشم را برطرف مى سازد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
تخللوا فانه ليس شى ء اءبغض الى الملائكة من اءن يروا فى اءسنان العبد طعاما؛(٩٥٦)
خلال كنيد كه بدترين چيز نزد فرشتگان اين است كه لاى دندانهاى بنده اى مانده غذا ببينند.
(٨)امام صادقعليه‌السلام :
ما اءدرت عليه لسانك فاءخرجته فابلعه وما اءخرجته بالخلال فارم به ؛(٩٥٧)
بعد از غذا زبان را دور دهان بگردان ، هر چه با زبان در آمد فرو ببر، و آنچه را با خلال بيرودن آوردى از دهان بيرون افكن
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اذا استكتم فاستاكوا عرضا؛(٩٥٨)
وقتى مسواك مى كنيد از عرض ، دهان ها را مسواك بزنيد.
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
وركعتين بسواك اءحب الى الله عزوجل من سبعين ركعة بغير سواك ؛(٩٥٩)
دو ركعت نماز با دندان هاى مسواك زده نزد خداوند عزوجل محبوب تر از هفتاد ركعت نماز بدون مسواك است
٩٧ - عطر
(١)امام علىعليه‌السلام :
الطيب نشرة ، والعسل نشرة والركوب نشرة ، والنظر الى الخضرة نشرة ؛(٩٦٠)
عطر، عسل ، سوارى و نگاه به سبزه شادى آفرين هستند.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الطيب يشد القلب ؛(٩٦١)
بوى خوش قلب را تقويت مى كند.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان خيار عباد الله الموفون المطيبون ؛(٩٦٢)
بهترين بندگان خدا كسانى هستند كه به وعده وفا كنند و بوى خوش بكار برند.
(٤)امام صادقعليه‌السلام :
صلاة متطيب اءفضل من سبعين صلاة بغير طيب ؛(٩٦٣)
يك نماز با عطر بهتر از هفتاد نماز بدون عطر است
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ما طابت رائحة عبد الا زاد عقله ؛(٩٦٤)
هيچ كس خوشبو نگرديد مگر اين كه بر عقلش افزوده شد.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ثلاث حق على كل مسلم : الغسل يوم الجمعة و السواك والطيب ؛(٩٦٥)
سه چيز است كه بر هر مسلمانى لازم است : غسل جمعه ، مسواك زدن و استعمال بوى خوش
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
خمس من سنن المرسلين : الحياء والحلم والحجامة والسواك والتعطر؛(٩٦٦)
پنچ چيز از سنت پيغمبران است : حيا، حلم ، حجامت ، مسواك و عطر زدن
(٨)امام كاظمعليه‌السلام :
لا ينبغى للرجل اءن يدع الطيب فى كل يوم فان لم يقدر عليه فيوم ويوم لا، فان لم يقدر ففى كل جمعة ولايدع ؛(٩٦٧)
شايسته است كه مرد هر روز از عطر استفاده كند، اگر هر روز نتوانست ، يك روز در ميان عطر زند و چنانچه اين هم مقدورش نبود جمعه ها را ترك نكند.
(٩)امام صادقعليه‌السلام :
جاءت امراءة الى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فقالت : يا رسول الله ما حق الزوج على المراءة ؟ قال :... و عليها اءن تطيب باءطيب طيبها؛(٩٦٨)
زنى نزد پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد و عرض كرد: يا رسول الله ، حق مرد بر زن چيست ؟ حضرت فرمودند:... و اينكه خود را براى او بيارايد و با بهترين عطرها خوشبو كند.
(١٠)امام باقرعليه‌السلام :
- فى اءحكام النساء - لايجوز لها اءن تتطيب اذا خرجت من بيتها؛(٩٦٩)
جايز نيست زن با بوى خوش از خانه بيرون برود.
٩٨ - خواص خوراكيها
(١)امام علىعليه‌السلام :
اءكل السفر جل قوة للقلب الضعيف وهو يطيب المعدة ويذكى الفؤ اد ويشجع الجبان ويحسن الولد؛(٩٧٠)
خوردن به قلب ضعيف را قوى ، معده را پاك ، ترسو را شجاع و فرزند را زيبا مى كند.
(٢)امام صادقعليه‌السلام :
لو يعلم الناس ما فى التفاح ، ماداووا مرضاهم الا به ، اءلا وانه اءسرع شى ء منغعة للفؤ اد خاصة وانه نضوحة ؛(٩٧١)
اگر مردم مى دانستند چه خواصى در سيب وجود دارد، بيماران خود را تنها با آن درمان مى كردند. سيب از هر چيزى سريع تر به قلب فايده مى بخشد به ويژه آن كه خوشبو كننده مى باشد.
(٣)امام علىعليه‌السلام :
العسل شفاء من كل داء و لا داء فيه يقل البلغم ويجلو القلب ؛(٩٧٢)
عسل شفاى هر بيمارى اى است و هيچ بيمارى در آن نيست ، بلغم را كم و قلب را جلا مى دهد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
يا على عليك بالعدس فانه مبارك مقدس وهو يرق القلب ويكثر الدمعة وانه بارك عليه سبعون نبيا؛(٩٧٣)
اى على تو را سفارش مى كنم به خوردن عدس ، زيرا مبارك و پاك كننده است ، قلب را رقيق و اشك را زياد مى كند و هفتاد پيامبر پيوسته از آن استفاده مى كردند.
(٥)امام صادقعليه‌السلام :
نعم الطعام الزيت يطيب النكهة ويذهب بالبلغم ويصفى اللون و يشد العصب ويذهب بالوصب ويطفى ء الغضب ؛(٩٧٤)
زيتون غذاى خوبى است ، دهان را خوشبو مى كند، بلغم را از بين مى برد، چهره را باز، اعصاب را محكم مى كند و مرض را مى برد و خشم را خاموش مى كند.
(٦)امام رضاعليه‌السلام :
التين يذهب بالبخر ويشد العظم وينبت الشعر ويذهب بالداء يحتاج معه الى دواء؛(٩٧٥)
انجير بوى بد دهان را بر طرف ، استخوآنها را محكم ، رويش مو را زياد، بيمارى را برطرف مى كند و با وجود آن احتياجى به دارو نيست
(٧)امام صادقعليه‌السلام :
(سمعت اءبا عبداللهعليه‌السلام يقول فى الغبيرا:) ان لحمه ينبت اللحم وعظمه ينبت العظم وجلده ينبت الجلد ومع ذلك فانه يسخن الكليتين ويدبغ المعدة المعدة وهو اءمان من البواسير والتقطير ويقوى الساقين ويقمع عرق الجذام ؛(٩٧٦)
از امام صادقعليه‌السلام : درباره سنجد شنيدم كه مى فرمودند: گوشت سنجد براى گوشت ، هسته آن براى استخوان و پوست آن براى پوست مفيد است و در عين حال كليه ها را گرم ، معده را ضدعفونى كرده و بازدارنده از بواسير و تسلسل بول است ساق پا را تقويت و جذام را از بدن ريشه كن مى كند.
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
كلوا الثوم وتداووا به فان فيه شفاء من سبعين داء؛(٩٧٧)
بخوريد سير را و مداوا كنيد با او، كه هفتاد بيمارى را شفا مى دهد.
(٩)امام علىعليه‌السلام :
كلوا التمر فانه فيه شفاء من الادواء؛(٩٧٨)
خرما بخوريد كه شفاى دردهاست
(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
عليكم بالزبيب فانه يكشف المرة ويذهب بالبلغم ويشد العصب ويذهب بالاعياء ويحسن الخلق ويطيب النفس ويذهب بالغم ؛(٩٧٩)
شما را سفارش مى كنم به خوردن مويز، زيرا صفرا را برطرف مى كند، بلغم را از بين مى برد، اعصاب را قوى ، خستگى را دور، اخلاق را خوب مى كند، به روح آرامش مى بخشد و غم را مى برد.
٩٩ - بهشت
(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
الجنة بناؤ ها لبنة من فضة ولبنة من ذهب وملاطها المسك الاذفر وحصباؤ ها اللؤ لؤ والياقوت وتربتها الزعفران ...؛(٩٨٠)
ساختمان بهشت خشتى از نقره و خشتى از طلاست ، گل آن مشك بسيار خوشبو و سنگريزه آن لؤ لؤ و ياقوت و خاك آن زعفران است
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
فى الجنة ما لا عين راءت و لا اذن سمعت و لا خطر على قلب بشر؛(٩٨١)
در بهشت چيزهايى هستند كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه به خاطر كسى گذشته
(٣)امام صادقعليه‌السلام :
ان ادنى اهل الجنة منزلا لو نزل به الثقلان الجن والانس لوسعهم طعاما وشرابا و لاينقص مما عنده شى ء؛(٩٨٢)
كمترين فرد بهشت چنان است كه اگر جن و انس ميهمان او شوند همه را با خوردنى و آشاميدنى پذيرايى كند و از آنچه دارد چيزى كم نشود.
(٤)امام علىعليه‌السلام :
لذاتها لاتمل و مجتمعها لا يتفرق وسكانها قد جاوروا الرحمن وقام بين ايديهم الغلمان بصحاف من الذهب فيها الفاكهة والريحان ؛(٩٨٣)
لذتها و خوشى هاى بهشت دل را نمى زند، انجمن آن را هم نمى پاشد، ساكنانش در پناه خداى رحمانند و در برابر آنان غلامانى با طبق هاى زرين پر از ميوه و گل هاى خوشبو ايستاده اند.
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
من اشتاق الى الجنة سارع فى الخيرات ؛(٩٨٤)
هر كس مشتاق بهشت است براى انجام خوبى ها سبقت مى گيرد.
(٦)امام علىعليه‌السلام :
انه ليس لانفسكم ثمن الا الجنة فلا تبيعوها الا بها؛(٩٨٥)
براى جان هاى شما بهايى جز بهشت نيست ، پس آنها را جز به بهشت مفروشيد.
(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اضمنوالى ستا من انفسكم اضمن لكم الجنة الدقوا اذا حدثتم واءوفوا اذا وعدتم وادوا اذا ائتمنتم واحفظوا فروجكم وغضوا ابصاركم و كفوا ايديكم ؛(٩٨٦)
شش چيز را براى من ضمانت كنيد تا من بهشت را براى شما ضمانت كنم ، راستى در گفتار، وفاى به عهد، برگرداندن امانت ، پاكدامنى ، چشم بستن از گناه و نگه داشتن دست (از غير حلال).
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
والذى نفس محمد بيده لاتدخلوا الجنة حتى تؤ منوا و لا تؤ منوا حتى تحابوا افلا انبئكم بشى ء اذا فعلتموه تحاببتم ؟ افشوا السلام بينكم ؛(٩٨٧)
به خدايى كه جان محمد در دست (قدرت) اوست به بهشت نمى رويد تا مومن شويد و مومن نمى شويد تا يكديگر را دوست بداريد، آيا مى خواهيد شما را به چيزى خبر دهم تا با انجام آن ، يكديگر را دوست بداريد؟ سلام كردن بين يكديگر را رواج دهيد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان فى الجنة دارا يقال لها دار الفرح لايدخلها الا من فرح يتامى المومنين ؛(٩٨٨)
در بهشت خانه اى است كه آن را شاد سرا گويند و جز آنان كه يتيمان مومنان را شاد كرده اند وارد آن نمى شوند.
(١٠)امام علىعليه‌السلام :
لا يفوز بالجنة الا من حسنت سريرته و خلصت نيته ؛(٩٨٩)
به پاداش بهشت نمى رسد مگر آن كس كه باطنش نيكو و نيتش خالص باشد.
١٠٠ - جهنم
(١)امام علىعليه‌السلام :
اعلموا اءنه ليس لهذا الجلد الرقيق صبر على النار، فارحموا نفوسكم فانكم قد جربتموها فى مصائب الدنيا. اءفراءيتم جزع اءحدكم من الشوكة تصيبه والعثرة تدميه والرمضاء تحرقه ؟! فكيف اذا كان بين طابقين من نار ضجيع حجر، وقرين شيطان ؟(٩٩٠)
بدانيد كه اين پوست نازك تحمل آتش را ندارد، پس به خودتان رحم كنيد، شما در مصيبت هاى دنيا آزمايش كرده ايد كه وقتى خارى به بدن يكى از شما مى رود و يا به زمين مى خورد و خونى مى شود و يا شنهاى داغ پايش را مى سوزاند چگونه بيتابى مى كند؟! پس ، چگونه خواهد بود اگر ميان دو لايه از آتش قرار گيرد و هم بسترش سنگ و همدمش شيطان باشد؟!.
(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
لو اءن دلوا صب من غسلين فى مطلع الشمس لغلت منه جماجم من فى مغربها؛(٩٩١)
اگر يك سطل از چرك و خون دوزخيان در شرق عالم ريخته شود بر اثر آن جمجمه كسانى كه غرب عالمند به جوش مى آيد.
(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءدنى اهل النار عذابا ينتعل بنعلين من نار يغلى دماغه من حرارة نعليه ؛(٩٩٢)
كم عذاب ترين اهل جهنم دو كفش از آتش به پا دارد كه از حرارت آنها مغرش به جوش مى آيد.
(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءكثر ما يدخل الناس النار الاجفان : الفم والفرج ؛(٩٩٣)
دو چيز ميان تهى بيش از همه مردم را به جهنم مى برد: دهان و شرمگاه
(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
اءول من يدخل النار اءمير متسلط لم يعدل ، وذو ثروة من المال لم يعط المال حقه وفقير فخور؛(٩٩٤)
اولين كسى كه به جهنم مى رود فرمانرواى قدرتمندى است كه به عدالت رفتار نمى كند و ثروتمندى كه حقوق مالى خود را نمى پردازد و نيازمند متكبر.
(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
ان لجهنم بابا لايدخلها الا من شفا غيظه بمعصية الله تعالى ؛(٩٩٥)
جهنم را درى است كه جز كسى كه با معصيت خداى تعالى خشم خود را فرو نشاند، از آن وارد نمى شود.
(٧)حديث قدسى :
فيما اوحى الى عيسىعليه‌السلام هى (يعنى النار) دار الجبارين والعثاة الظالمين كل فظ غليظ و كل مختال فخور؛(٩٩٦)
به عيسىعليه‌السلام وحى شد كه جهنم سراى جباران و سركشان ظالم است و جايگاه هر تندخوى خشن و هر متكبر مغرورى
(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
والذى بعثنى بالحق بشيرا لايعذب الله بالنار موحدا اءبدا؛(٩٩٧)
سوگند به آن كس كه مرا نويد دهنده بر انگيخت ، خداوند هرگز يكتا پرست را در آتش عذاب ندهد.
(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
فى قوله تعالى (يا حسرتنا على ما فرطنا) الحسرة اءن يرى اءهل النار منازلهم من الجنة فى الجنته فتلك الحسرة ؛(٩٩٨)
درباره آيه «دريغا كه كوتاهى كرديم» فرمود: دريغ از اين روست كه جهنميان جايگاه بهشتى خود را در بهشت مى بينند. اين موجب حسرت مى شود.
(١٠)امام صادقعليه‌السلام :
انما خلد اءهل النار فى النار لاءن نياتهم كانت فى الدنيا اءن لو خلدوا فيها اءن تعصوا الله اءبدا و انما خلد اءهل الجنة فى الجنة لاءن نياتهم كانت فى الدنيا اءن لوبقوا فيها اءن يطيعوا الله اءبدا فبا النيات خلد هولاء و هولاء ثم تلاقو له تعالى : (قل كل يعمل على شاكلته) قال : على نيته ؛(٩٩٩)
جهنميان از اين رو در آتش جاويدانند كه در دنيا نيتشان اين بود كه چنانچه تا ابد زنده بمانند تا ابد خدا را نافرمانى كنند و بهشتيان نيز از اين رو در بهشت جاويدانند كه در دنيا بر اين نيت بودن كه اگر براى هميشه ماندگار باشند براى هميشه خدا را فرمان برند. پس ، جاودانگى هر دو گروه به سبب نيتهايشان است آن گاه حضرت اين آيه را تلاوت كردند: «بگو هر كس طبق نيت خود عمل مى كند»
___________________
پاورقى ها ٩٤٨- وسائل الشيعه ٣/٥٧٥/٢.
٩٤٩- من لا يحضره الفقيه ٤/٥/٤٩٦٨.
٩٥٠- بحارالانوار ٧٦/١٣٠/١٧.
٩٥١- وسائل الشيعه ١/٣٤٦/١.
٩٥٢- خصال ص ٤٨١.
٩٥٣- نهج الفصاحه ح ١٩٧٥.
٩٥٤- مكارم الاخلاق ص ٥١.
٩٥٥- بحارالانوار ٧٦/١٣٧/باب ١٨.
٩٥٦- مكارم الاخلاق ص ١٥٣.
٩٥٧- مكارم الاخلاق ص ١٥٢.
٩٥٨- نهج الفصاحه ح ١٧٨.
٩٥٩- خصال ص ٤٨١.
٩٦٠- بحارالانوار ٦٦/٢٩١/٣.
٩٦١- كافى ٦/٥١٠/٦.
٩٦٢- نهج الفصاحه ح ٨٥٠.
٩٦٣- كافى ٦/٥١١/٧.
٩٦٤- مستدرك الوسائل ١/٤١٨/١٠٤٤.
٩٦٥- نهج الفصاحه ح ١٢٥٦.
٩٦٦- نهج الفصاحه ح ١٤٦٣.
٩٦٧- كافى ٦/٥١٠/٤.
٩٦٨- كافى ٥/٥٠٨/٧.
٩٦٩- بحارالانوار ١٠٣/٢٥٥/١.
٩٧٠- تحف العقول ص ١٠١.
٩٧١- طب الائمه ص ١٣٥.
٩٧٢- مكارم الاخلاق ص ١٦٦.
٩٧٣- وسائل الشيعه ١٧/١٠٠/٩.
٩٧٤- مكارم الاخلاق ص ١٩٠.
٩٧٥- وسائل الشيعه ١٧/١٣٣/١.
٩٧٦- مكارم الاخلاق ص ١٧٦.
٩٧٧- مكارم الاخلاق ص ١٨٢.
٩٧٨- مكارم الاخلاق ص ١٦٨.
٩٧٩- خصال ص ٣٤٤.
٩٨٠- نهج الفصاحه ح ١٣٢٧.
٩٨١- نهج الفصاحه ح ١٠٦٠.
٩٨٢- بحارالانوار ٨/١٢٠/١١.
٩٨٣- امالى طوسى ١/٢٩/٣١.
٩٨٤- بحارالانوار ٧٧/٩٦/١.
٩٨٥- بحارالانوار ٧٨/١٣/٧١.
٩٨٦- نهج الفصاحه ح ٣٢١.
٩٨٧- نهج الفصاحه ح ١٥٥٥.
٩٨٨- نهج الفصاحه ح ٨٦٤.
٩٨٩- غررالحكم ٦/٤٢٣/١٠٨٦٨.
٩٩٠- نهج البلاغه خطبه ١٨٣.
٩٩١- امالى طوسى ١/٥٣٣/١١٦٢.
٩٩٢- كنزالعمال ١٤/٥٢٧/٣٩٥٠٧.
٩٩٣- كنزالعمال ١٦/١٠٣/٤٤٠٧١.
٩٩٤- عيون الاخبار الرضا ١/٣١/٢٠.
٩٩٥- تنبيه الخواطر ١/١٢١.
٩٩٦- كافى ٨/١٣٦/١٠٣.
٩٩٧- التوحيد ٢٩/٣١.
٩٩٨- الدرالمنثور ٣/٩.
٩٩٩- كافى ٢/٨٥/٥.
فهرست مطالب
مقدمه ۲
١ - خداشناسى ۴
٢ - ياد خدا ۸
٣ - رابطه با خدا ۱۱
٤ - قرآن ۱۳
٥ - پيامبر ۱۶
٦ - ائمه ۲۱
٧ - نماز ۲۴
٨ - روزه ۲۶
٩ - امر به معروف ۲۸
١٠ - جهاد ۳۲
١١ - توكل ۳۵
١٢ - دعا ۳۸
١٣ - شكر ۴۳
١٤ - تقوا ۴۶
١٥ - نيت ۴۹
١٦ - دانش ۵۱
١٧ - نادانى ۵۳
١٨ - عقل ۵۵
١٩ - مكارم الاخلاق ۵۷
٢٠ - اخلاق ۶۰
٢١ - وفاى به عهد ۶۴
٢٢ - گذشت ۶۶
٢٣ - راستگويى ۶۸
٢٤ - دروغگويى ۷۰
٢٥ - گشاده رويى ۷۳
٢٦ - حيا ۷۵
٢٧ - مدارا ۷۷
٢٨ - انصاف ۷۹
٢٩ - دوستى ۸۱
٣٠ - مشورت ۸۶
٣١ - شجاعت ۸۸
٣٢ - بردبارى ۹۰
٣٣ - خشم ۹۳
٣٤ - مردانگى ۹۵
٣٥ - سخاوت ۹۷
٣٦ - اسراف ۹۹
٣٧ - قناعت ۱۰۲
٣٨ - حرص ۱۰۷
٣٩ - رحم ۱۱۰
٤٠ - غبطه ۱۱۳
٤١ - حسد ۱۱۷
٤٢ - امانتدارى ۱۱۹
٤٣ - اصلاح بين مردم ۱۲۲
٤٤ - تشكر از مردم ۱۲۵
٤٥ - نصيحت ۱۲۹
٤٥ - نصيحت ۱۳۰
٤٦ - تواضع ۱۳۳
٤٧ - تكبر ۱۳۶
٤٨ - صبر ۱۳۹
٤٩ - محبت ۱۴۲
٥٠ - كينه ۱۴۴
٥١ - عزت ۱۴۶
٥٢ - ذلت ۱۵۱
٥٣ - غيرت ۱۵۳
٥٤ - همت ۱۵۵
٥٥ - روانشناسى ۱۵۷
٥٦ - زبان ۱۵۹
٥٧ - غيبت ۱۶۲
٥٨ - سلام ۱۶۵
٥٩ - شوخى ۱۶۷
٦٠ - حلال ۱۶۹
٦١ - حرام ۱۷۴
٦٢ - روزى ۱۷۶
٦٣ - افزايش روزى ۱۷۹
٦٤ - قرض ۱۸۱
٦٥ - ربا ۱۸۴
٦٦ - صدقه ۱۸۷
٦٧ - ورزش ۱۹۰
٦٨ - مسافرت ۱۹۴
٦٩ - پدر و مادر ۱۹۷
٧٠ - ازدواج ۱۹۹
٧١ - مرد ۲۰۱
٧٢ - زن ۲۰۳
٧٣ - فرزند ۲۰۵
٧٤ - جوان ۲۰۷
٧٥ - تربيت ۲۱۰
٧٦ - خانواده ۲۱۵
٧٧ - يتيم ۲۱۸
٧٨ - ميهمان ۲۲۱
٧٩ - همسايه ۲۲۴
٨٠ - صله رحم ۲۲۷
٨١ - شيطان ۲۲۹
٨٢ - گناه ۲۳۳
٨٣ - انواع گناه ۲۳۸
٨٤ - آثار گناه ۲۴۱
٨٥ - پاك كننده گناه ۲۴۴
٨٦ - توبه ۲۴۷
٨٧ - حكومت ۲۵۰
٨٨ - جامعه شناسى ۲۵۴
٨٩ - حق ۲۵۹
٩٠ - عدالت ۲۶۱
٩١ - ظلم ۲۶۳
٩٢ - آزادى ۲۶۶
٩٣ - طب ۲۶۸
٩٤ - عيادت ۲۷۱
٩٥ - پاكيزگى ۲۷۴
٩٦ - مسواك ۲۷۹
٩٧ - عطر ۲۸۲
٩٨ - خواص خوراكيها ۲۸۴
٩٩ - بهشت ۲۸۷
١٠٠ - جهنم ۲۹۰
فهرست مطالب ۲۹۴
