اوصاف روزه داران

شرح خطبه شعبانيه پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

بيان و قلم: سيد محمد على جزايرى (آل غفور)

این کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنینعليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام نگردیده است.

بسم الله الرحمن الرحيم

بدون شك سخنرانى و منبر رفتن، يكى از بهترين راه هاى تبليغ احكام دين مبين اسلام و از خصيصه ها و امتيازات شيعه است.

نويسنده مفتخر است كه از اولين سالهاى طلبگى تا كنون ضمن درس و بحث و تدريس و تدرس، اهل منبر نيز بوده و افتخار روضه خوانى امام حسينعليه‌السلام را دارد؛

از اين روى بحمدالله از ماه رمضان سال ۱۴۰۴ ق تاكنون بعد از نماز ظهرين، در مسجد امام حسن عسكرىعليه‌السلام قم حدود يك ساعت منبر مى رود و اكثرا مطالب را فهرست گونه نوشته است.

در سال ۱۴۱۰ ق كه روز اول برابر با هشتم فروردين ۱۳۶۹ ش بود، موضوع سخن خطبه شريفه شعبانيه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بود، فكر كردم اگر مطالب را پاكنويس كنم شايد براى خود و ديگران سودمند باشد.

- در نقل احاديث اكثرا نص و متن روايت را آوردم، تا مبلغين بزرگوار آن را بررسى و اگر احيانا در ترجمه دچار اشتباه شده ام متوجه باشند. ضمنا از حلاوت شيرينى كلام معصومينعليهم‌السلام بيش ترى برده باشيم كه امام باقرعليه‌السلام به فضيل بن يسار فرمود: يا فضيل ان حديثنا يحيى(۱) القلوب

- مدرك روايات را اكثرا از بحارالانوار نوشتم و به دليل رعايت اختصار فقط راوى از معصوم را نوشتم و همچنين خطبه هاى آغازين و دعاهاى پايان منبر را نوشتم.

- در نوشتار سعى شده است ساده و روان باشد همان گونه كه در گفتار نيز سعى ام بر اين بود و مبلغين تازه كار هم بتوانند از آنها بهره ببرند.

- به دليل آن كه روايات زيادى نقل كرده ام، دو اجازه روايتى از اجازاتم را كه به آنها مفتخرم مى آورم: اولى از مرحوم علامه حاج شيخ آقا بزرگ تهرانى قدس سره صاحب الذريعه و دومى از استاد معظم مرحوم حضرت آيت الله العظمى مروج قدس سره مؤ لف منتهى الدرايه است.

در پايان لازم مى دانم از كسانى كه مرا در انتشار اين اثر يارى كردند، سپاس گزارى و قدردانى نمايم اللهم اجعله خالصا لوجهك الكريم.

سيد محمد على جزايرى (آل غفور)

تابستان ۱۳۸۱ ش

جلسه يكم

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدلله رب العالمين و الصلوة و السلام على محمد وآله الطيبين الطاهرين و لعنة الله على اعدائهم و غاصبى حقوقهم الى يوم الدين

خطبه شريفه شعبانيه

روى الصدوق قدس سره الشريف بسند معتبر عن على بن موسى الرضاعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام عن على اميرالمؤمنينعليه‌السلام قال(۲) : ان رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خطبنا ذات يوم فقال ايها الناس انه قد اقبل اليكم شهر لله بالبركة و الرحمة و المغفرة شهر هو عندالله افضل الشهور و ايامه افضل الايام و لياليه افضل الليالى و ساعاته افضل الساعات هو شهر دعيتم فيه الى ضيافة الله و جعلتم فيه من اهل كرامة الله انفاسكم فيه تسبيح و نومكم فيه عبادة و عملكم فيه مقبول و دعاؤ كم فيه مستجاب فاساءلوا الله ربكم بنيات صادقة و قلوب طاهرد ان يوفقكم لصيامه و تلاوة كتابه فان الشقى من حرم غفران الله فى هذا الشهر العظيم و اذكروا بجوعكم و عطشكم فيه جوع يوم القيامة وعطشه و تصدقوا على فقرائكم و مساكينكم و وقروا كباركم و ارحموا صغاركم و صلوا ارحامكم و احفظوا السنتكم و غضوا عما لايحل النظر اليه ابصاركم و عما لايحل الاستماع اليه اسماعكم على ايتام يتحنن على ايتاكم و توبوا الى الله من ذنوبكم و ارفعوا اليه ايديكم بالدعاء فى اوقات صلواتكم فانها افضل الساعات ينظرالله عزوجل فيها بالرحمة الى عباده يجيبهم اذا ناجوه و يلبيهم اذا نادوه و يعطيهم اذا ساءلوه و يستجيب لهم اذا دعوه ايها الناس ان انفسكم مرهونة باعمالكم ففكوها باستغفاركم و ظهوركم ثقيلة من اوزاركم فخففوا عنها بطول سجودكم واعلموا ان الله عزوجل اقسم بعزته ان لايعذب المصلين و الساجدين و ان لايروعهم بالنار يوم يقوم الناس لرب العالمين ايهاالناس من فطر منكم صائما مؤمنا فى هذا الشهر كان له بذلك عندالله عتق رفيه و مغفرة لما مضى من ذنوبه قيل يا رسول الله افليس كلنا يقدر على ذلك فقالصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اتقوا النار و لو بشق تمرد اتقوا النار و لو بشربة من ماء ايهاالناس من حسن منكم فى هذا الشهر خلقه كان له بذلك جوازا على الصراط يوم تزل فيه الاقدام و من خفف فى هذا الشهر عما ملكت يمينه خفف الله عليه حسابه و من كف فيه شره كف الله عنه غضبه يوم يلقاه و من اكرم فيه يتيما اكرمه الله يوم يلقاه و من وصل فيه رحمه وصله الله برحمته يوم يلقاه و من قطع اللع عنه رحمته يوم يلقاه و من تطوع فيه بصلاة كتب الله له براءة من النار ادى فيه فرضا كان له ثواب من ادى سبعين فريضة فيما سواه من الشهور و من اكثر فيه من الصلاة على ثقل الله ميزانه يوم تخف الموازين و من تلافيه اية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القران فى غيره من الشهور ايها الناس ان ابواب الجنان فى هذا الشهر مفتحة فاساءلوا ربكم ان لايغلقها فى عنكم و ابواب النيران مغلقة فاسالوا ربكم ان لا يفتحها عليكم و الشياطين مغلولة فاسالوا ربكم ان لايسلطها عليكم قال اميرالمومنينعليه‌السلام فقمت فقلت يا رسول الله ما افضل الاعمال فى هذا الشهر فقال يااباالحسن افضل الاعمال فى هذا الشهر الورع عن محارم الله ثم بكى فقلت يا رسول الله! ما يبكيك؟ فقال: يا على! ابكى لما يستحل منك فى هذا الشهر كانى بك و انت تصلى لربك و قد انبعث اشقى الاولين و الاخرين شقيق عاقر ناقة ثمود فضربك ضربة على قرنك فخضب منها لحيتك قال اميرالمومنينعليه‌السلام فقلت يا رسول الله و ذلك فى سلامة من دينى فقالصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فى سلامة من دينك ثم قال يا على! من قتلك فقد قتلنى و من ابغضك فقد ابغضنى و من سبك فقد سبنى لانك منى كنفسى روحك من روحى و طينتك من طينتى ان الله تبارك و تعالى خلقنى و اياك و اصطفانى و اياك و اختارنى لنبوة و اختارك للاءمامة فمن انكر امامتك فقد انكر نبوتى يا على! انت وصيى و ابو و لدى و زوج ابنتى و خليفتى على امتى فى حياتى و بعد موتى امرك امرى و نهيك نهيى اقسم بالذى بعثنى بالنبوة و جعلنى خير البرية انك الحجة الله على خلقه و امينه على سره و خليفته على عباده(۳)

شخصيت شيخ صدوق

خطبه اى كه قرائت كردم، معروف به خطبه شعبانيه است كه ان شاء الله در طى ماه مبارك رمضان، به تدريج، به شرح و توضيح آن خواهم پرداخت. منبع اين خطبه شريف، كتاب عيون اخبار الرضاعليه‌السلام از تأليفات شيخ جليل، محمد بن على بن الحسين بن موسى بن بابويه صدوق است. چنانچه مى دانيد كتاب من لايحضره الفقيه از تأليفات اوست كه يكى از چهار كتابى است كه مدرك تمام احكام و دستورات ما است (سه كتاب ديگر، يكى اصول كافى ، تأليف شيخ كلينى قدس سره الشريف و دو كتاب ديگر تهذيب و استبصار است كه تأليف شيخ طوسى مى باشد.

شيخ صدوق بى نياز از تعريف و رئيس المحدثين و وجه الطائفه است و به دعاى امام زمان - ارواحنا فداه - متولد شد. او در حدود سيصد كتاب(۴) تأليف نموده كه يكى از آنها كتاب عيون اخبار الرضاعليه‌السلام است كه براى كتاب خانه صاحب بن عباده بوده است كه از بزرگان شيعه و امرا بود و چون قصيده اى در مدح امام رضاعليه‌السلام سروده بود، شيخ صدوق كتاب عيون را براى كتابخانه اش، تأليف كرد.

شيخ صدوق، سرانجام در سال ۳۸۱ ه‍ق در رى درگذشت و در همان جا مدفون شد. مرقد پدرش على بن بابويه در قم است.

رمضان ماه ضيافت الله

امام رضاعليه‌السلام به نقل از پدران بزرگوارش، از امام علىعليه‌السلام اين گونه نقل مى كند كه ايشان فرمودند:

روزى در جلسه اى حاضر بودم، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ براى ما خطبه خواند و فرمود: اى مردم! اينك ماه خدا به سوى شما روى آورده است ؛ با بركت و رحمت و آمرزش گويا روزهاى آخر ماه شعبان بوده ؛ بنابراين حضرت ماه رمضان را تشبيه مى كند به كسى كه به طرف انسان مى آيد و مثل آن كه سوغاتى بسيار جالب و نفيس همراه خود آورده است كه آن بركت و رحمت و مغفرت است ماه رمضان نزد خدا، از بهترين ماه هاى سال و روزهاى آن، شريف ترين روزها و شبهاى آن بهترين شب ها و ساعت هاى آن، بهترين ساعت ها است. ماه رمضان، ماهى است كه شما را در آن، به مهمانى خدا فرا خوانده اند، شما را گرامى و محترم شمرده اند، و مورد پذيرايى قرار داده اند، تا آنجا كه نفس زدن شما در اين ماه ثواب تسبيح گفتن و خواب شما در آن، ثواب عبادت دارد. اعمال شما مورد پذيرش حضرت حق و دعاى شما مستجاب است بنابراين از پروردگار خود با نيت خالص و دلى پاك، بخواهيد كه شما را بر روزه گرفتن اين ماه و تلاوت قرآن مجيد، موفق بدارد. همانا بدبخت و شقى است كسى كه در اين ماه پر بركت، از آمرزش خدا محروم و بى بهره بماند.

ميهمانى خدا به چه معنا است

و اما منظور از مهمانى خدا چيست؟! پذيرايى در اين مهمانى چگونه است؟ آيا سفره اى رنگارنگ و غذاهايى گوناگون است! هرگز! ميزبانى خدا شكل ديگرى است ؛ مائده اش آسمانى است. او با قرآن پذيرايى مى كند، با ليلة القدر پذيرايى مى كند (شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن)(۵) هر چه بخواهى در او هست (ليلة القدر خير من الف شهر)(۶) .

وقتى انسان روايات مربوط به ماه مبارك و دعاهاى وارده در آن را بررسى مى كند، مى بيند كه خداى تعالى، بهانه اى خواسته تا در اين ماه پرفيض و بركت، به بندگان خود لطف و رحمت كند و گرنه چرا نفس كشيدن كه امرى تكوينى و غير ارادى است ثواب گفتن سبحان الله را داشته باشد كه ثواب آن براى هر يك سبحان الله، سبز شدن يك درخت در بهشت است(۷) و نيز چگونه خوابيدن كه ناچار از آن هستيم، ثواب عبادت و نماز را پيدا كرده است؟!

عزيزان! اين سفره و اين شما، فرصت را از دست ندهيد و غنيمت شماريد.

گر گدا كاهل بود، تقصير صاحب خانه چيست؟

شرافت ماه رمضان

از روايت ديگرى كه شيخ صدوق آن را نقل كرده(۸) شرافت ماه رمضان، پيش از آمدنش شناخته مى شود:

عن عبدالسلام بن صالح الهروى (۹) قال دخلت على ابى الحسن على بن موسى الرضا عليه‌السلام فى اخر جمعه من شعبان فقال لى يا اباالصلت ان شعبان قد مضى اكثره و هذا آخر جمعة منه فتدارك فيما بقى منه تقصيرك فيما مضى منه و عليك بالاقبال على ما يعنيك و ترك ما لايعنيك و اكثر من الدعاء و الاستغفار و تلاوة القران و تب الى الله من ذنوبك ليقبل شهر الله عليك و انت مخلص لله و عزوجل و لاتدعن امانة فى عنقك الا اديتها و لا فى قلبك حقدا على مؤمن الا نزعته و لا ذنبا انت مرتكبه الا اقلعت عنه و اتق الله و توكل عليه فى سرائرك و علانيتك و من يتوك على الله فهو حسبه ان الله بالغ امره قد جعل الله لك شى ء قدرا و اكثر من ان تقول فيما بقى من هذا الشهر اللهم ان لم تكن غفرت لنا فيمامضى من شعبان فاغرلنا فيما بقى منه فان الله تبارك و تعالى يعتق فيهذا الشهر رقابا من النار لحرمة شهر رمضان (۱۰) .

اباصلت هراتى مى گويد: در آخرين جمعه ماه شعبان بر امام رضاعليه‌السلام وارد شدم حضرت فرمودند: اى اباصلت! بيش تر روزهاى ماه شعبان گذشت و اينك آخرين جمعه آن است ؛ پس در اين چند روز باقى مانده، كوتاهى و تقصيرت را نسبت به گذشته جبران كن! بر تو باد كه روى آورى به آن چه براى تو فايده دارد؛ پس بايد زياد دعا كنى و طلب مغفرت نمايى و قرآن بخوانى و از گناهانت به درگاه خدا توبه كنى تا اين كه هنگام فرا رسيدن ماه مبارك، تو خالص و پاك باشى. مبادا امانتى بر دوش تو باشد، مگر آن كه آن را مسترد نمايى و يا در دل تو كينه اى باشد نسبت به يك نفر مؤمن، مگر آن كه برطرفش نمايى و گناهى باشد كه انجام مى دادى و هنوز دل از آن نكنده باشى، از خدا بترس! و در تمام كارهاى پنهان و آشكارت به خدا توكل كن! زيرا هر كس به خداوند توكل كند، خداوند براى او كافى است.

اى ابا صلت! اين چند روز باقى مانده از ماه شعبان زياد بگو: خدايا! اگر تا كنون گناهان مرا نبخشوده اى، پس در باقى مانده آن مرا ببخش. به درستى كه خداى تعالى در اين ماه، به احترام ماه رمضان، افراد زيادى را از آتش جهنم آزاد مى كند.

همانا خداوند متعال ماه مبارك را بهانه اى قرار داده تا بندگانش را مورد لطف و رحمت و مغفرت قرار دهد.

ميهمانى زمانى و مكانى خدا

مرحوم حاج شيخ جعفر شوشترى مى فرمايد(۱۱) : خداوند براى زندگانى بندگان خود، دو چيز را كه بيش از هر چيز مورد احتياج آنها بوده، بيش از هر چيز ديگر خلق فرمود: يكى زمان و ديگرى در مكان، هيچ موجودى جز ذات اقدسش بى نياز از آن دو نيست (همان گونه كه هوا و آب كه بيش تر مورد نياز است، بيش تر از ساير موجودات خلق فرموده است) ولى ذات مقدس بارى تعالى، منزه از احاطه زمان و مكان است ؛ زيرا خالق اين امور نمى شود محتاج به آنها باشد؛ وگرنه آن امور بايد مقدم بر ذات او باشند و اين، خلاف فرض است. در عين حال از تمام مكان ها مكان خاصى را به لطف خود ممتاز و آن را خانه خود ناميده است تا بندگانش متوجه آن شوند و او نيز الطاف و مواهب خود را بيش تر به آنها برساند و آن خانه، كعبه معظم است، كه آن را بيت الله نام نهاده است و همچنين از تمام زمان ها زمان خاصى را به خود نسبت داده و آن را شهر الله ناميده تا لطف و كرم و مغفرت خود را در آن ماه به تمام بندگانش برساند كه آن ماه بيش از كعبه موجب رحمت خدا و آمرزش اوست ؛ چون هر سال تمام بندگان خود را به مهمانى در اين ماه فرا مى خواند. چنانچه مردم را به زيارت خانه خود دعوت فرموده است و حضرت ابراهيم خليل را وسيله دعوت براى خانه خود قرار داده و اذن فى الناس بالحج ياءتوك رجالا و على كل ضامر ياءتين من كل فج عميق(۱۲) كه در خبر است: وقتى حضرت ابراهيم خانه كعبه را ساخت، ماءمور شد كه مردم را به زيارت آن دعوت كند، در اين هنگام عرض كرد: خدايا! صداى من به تمام عالم و ذرات آن نمى رسد. خطاب رسيد: از تو صدا زدن و از ما رساندن. بنابراين صدا زد: هلموا الى الحج! تمام مردم شنيدند؛ جبرئيل هم ندا داد: هلموا الى الحج(۱۳) شيطان نيز چنين كرد: حال هر كسى كه به نداى حضرت ابراهيم لبيك گفته باشد به حج مى رود و هر كه سالم بر مى گردد ولى يا در آنجا و يا در بين راه مى ميرد و هر كس نداى جبرئيل گفت، به حج مى رود ولى يا در آنجا و يا در بين راه مى ميرد و هر كس نداى شيطان را لبيك گفته به حج مى رود و برمى گردد و از خدا روى گردان مى شود (آرى، حاجى و رباخوارى تحاجى و احتكار، حاجى و دروغ!) بعد حاج شيخ فرمود: و وسيله دعوت به مهمانى در ماه رمضان را حبيب خود حضرت محمد بن عبداللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قرار دادهكتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم لعلكم تتقون (۱۴) سپس مى فرمايد: اگر در ماه رمضان نتوانى از در تقوا و ايمان و صلاح و استغفار و توبه وارد اين مهمان سرا شوى، من مهمانى ديگر سراغ دارم كه از آن مهمانى مى توان به اين مهمانى هاى الهى راه پيدا كرد و آن، باب الرحمة الخاصة ابى عبدالله الحسينعليه‌السلام و ماهش محرم و مكانش كربلا است.

ذكر توسل به حضرت زهراعليها‌السلام

ولى برادران! چون جلسه اول است، من مى خواهم شما را جاى ديگر و به مهمانى ديگرى ببرم. گرچه صاحب خانه را پيدا نكرديم، ولى لطف او به ما مى رسد. برويم مدينه و متوسل شويم به شفيعه روز جزا - فاطمه اطهر - جگر گوشه رسول خدا. اما مدينه رفته ها! هرچه گشتيم قبر آن مظلومه عالم را پيدا نكرديم ؛ بنابراين گاهى در خانه اش، گاهى در بقيع، گاهى مابين قبر رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و منبر، زيارتش را خوانديم. آرى، قبرش مخفى است و با اين مخفى بودن، تا روز قيامت به دنيا و مردم دنيا فهماند كه من رفتم و ناراضى رفتم ؛ من رفتم و مظلوم رفتم ؛ من رفتم و شهيده رفتم. راستى اگر قبر حضرت زهرا عليها السلام آشكار بود، ما چه دليلى بر مظلوميت او داشتيم تا به دشمن اثبات كنيم!؟

او وصيت كرد: ياعلى! مرا شب غسل بده، شب كفن كن و شب دفن كن. نمى خواهم كسانى كه بر من ظلم و ستم كرده اند، در تشييع جنازه ام، حاضر باشند. اميرالمؤمنينعليه‌السلام به وصايا عمل كرد. شب غسل داد و كفن كرد و شبانه دفن نمود، اما چه حالى داشت، خدا مى داند و خودش و رسول خدا. پس از دفن فاطمه اش چند جمله اى را اين گونه درد دل كرد:

السلام عليك يا رسول الله عنى و عن ابنتك النازلة بجوارك و السريعة اللحاق بك قل يا رسول الله عن صفيتك صبرى و رق عنها تجلدى...

درود بر شما اى رسول خدا از طرف خودم و دخترت فاطمه كه اينك به جوار شما آرميده است و چه زود به شما ملحق شد يا رسول الله صبرم در اين مصيبت برگزيده تو بسيار كم است و طاقت و تابم از دست رفته است.

تا آنجا كه عرض كرد:

لقد استرجعت الوديعة و اخذت الرهينه اما حزنى فسرمد و اما ليلى فمسهد الى ان اختار الله لى دارك التى انت بها مقيم و ستبنئك ابنتك بتظافر امتك على هضمها ظلمها فاحفها السوال و استخبرها الحال فكم من معتلج بصدرها لم تجد الى بثه سبيلا هذا ون لم يعطل العهد و لم يخل منك الذكرا؛ (۱۵) .

همانا امانت رد شد و رهن گرفته شد ولى هميشه در اين مصيبت در اندوه خواهم بود و شب بيدارى خواهم داشت تا خداوند مرگ مرا برساند و همان سرايى كه تو در آن اقامت دارى، برايم برگزيند، و به همين زودى دخترت به تو خبر خواهد داد كه امتت برستم نمودن بر آن حضرت اجتماع كردند.

يا رسول الله! شما از فاطمه با اصرار گذشته ها را سؤال كنيد، شايد او همه چيز را نگويد؛ (شايد آتش زدن در خانه را نگويد؛ خجالت بكشد بگويد: بابا محسن عزيزم را سقط نمودند؛ در نيم سوخته به پهلويم زدند؛ سيلى به صورتم زدند) و اين همه ظلم در حالى بود كه از رفتن تو مدت كمى گذشته بود و يادت از خاطره ها از بين رفته بود.

لااضحك الله سن الدهر ضحكت

و آل احمد مظلمومون قد قهروا

باسمك العظيم الاعظم الاعز الاجل الاكرم يا الله يا الله يا الله... يا ارحم الراحمين يامجيب دعوة المضطرين

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.

جلسه دوم

بسم الله الرحمن الرحيم

رمضان ماه خداست و تفسير اقبال آن

قد اقبل اليكم شهر الله بالبركة والرحمة و المغفرة شهر هو عندالله افضل الشهور و ايام افضل الايام و لياليه افضل الليالى و ساعاته افضل الساعات هو شهر دعيتم فيه الى ضيافة الله و جعلتم فيه من اهل كرامة الله انفاسكم فيه تسبيح ونومكم فيه عباده و عملكم فيه مقبول و دعاؤ كم فيه مستجاب فاساءلوا الله ربكم بنيات صادقة و قلوب طاهرة ان يوفقكم لصيامه و تلاوة كتابه فان الشقى من حرم غفران الله فى هذا الشهر العظيم

فرازى از خطبه شريفه قرائت شد. ابتدا توضيح كوتاهى در مورد عبارات آن مى دهم. جمله قد اقبل اليكم شهر الله اقبال و روى آوردن ماه مبارك به فرمايش شيخ بهائى(۱۶) يا مجاز عقلى است كه مجاز در نسبت باشد، با مناسبت و علاقه، به اين معنا كه فعلى را نسبت دهيم به چيزى كه در واقع او فاعل نباشد پس روى آوردن را نسبت داده ايم به ماه رمضان، در حالى كه او واقعا فاعل نيست، بلكه مجازا است چون علاقه و ارتباط به فاعل دارد و يا آن كه اسناد اقبال به ماه رمضان اسناد حقيقى است، ولى در معناى اقبال كه مسند است، مجازا تصرف كنيم مجاز در كلمه باشد و بگوييم اقبال به معنى روى آوردن نيست، بلكه مجازا به معنى قرب و نزديكى است و يا آن كه در رمضان كه مسنداليه است، تصرف كنيم و آن را مجازا به معنى كسى بگيريم، كه رو به روى ما مى آيد (كه اين را تشبيه و استعاره بالكناية مى گويند) و اما چرا ماه رمضان شهرالله است!؟ زيرا اين ماه نسبت به ماه هاى ديگر به علت شمول رحمت و كرامت خدا بر بندگان، برترى ويژه اى دارد. چنانچه در دعاى هر روز ماه رمضان مى خوانيم:اللهم شهر رمضان الذى انزلت فيه القرآن هدى للناس وبينات من الهدى و الفرقان و هذا شهر الصيام و هذا شهر القيام و هذا شهر الانابة و هذا شهر التوبة و هذا شهر المغفورة و الرحمة و هذا شهر العتق من النار و الفوز بالجنة و هذاشهر فيه ليلة القدر التى هى خير من الف شهر (۱۷) ؛

خدايا! اين ماه رمضان است، ماه نزول قرآن، ماه روزه دارى، عبادت و نماز، ماه تضرع و زارى به درگاه تو، ماه توبه، و بخشش و رحمت و ماه آزادى از آتش، ماه رستگارى، و دست يافتن به بهشت است.

دليل ديگرى بر اين كه رمضان شهر الله است در حديثى اينگونه وارد شده كه رمضان از اسامى خداوند است(۱۸) از معانى الاخبار به سندى از هشام بن سالم به نقل از سعد (و شايد سعدبن طريف باشد) كه گفت:

در خدمت امام باقرعليه‌السلام هشت نفر حاضر بوديم. صحبت از رمضان شد پس حضرت فرمود: نگوييد اين است رمضان، يا رفت رمضان، يا آمد رمضان، چون، رمضان اسم خداى عزوجل است در حالى كه خدا نمى رود و نمى آيد رفت و شد مربوط به امور موقتى است ؛ بنابراين بگوييد ماه، رمضان! ماه اضافه به اسم شود و اسم اسم خدا است، (گويى گفتيد ماه خدا) و آن همان ماهى است كه قرآن، در آن نازل شده و خدا آن را نمونه و عيد قرار داده است (بنده عرض مى كنم) مثل رحمن كه صفت خاص خدا در آخرت است پس نبايد كسى را به اين اسم ناميد؛ بايد گفت عبدالرحمن.

بالبركة و الرحمة و المغفرة، بهترين سوغاتى، سوغاتى ماه رمضان است كه به درد آخرت مى خورد و از بين رفتنى نيست، و تا ابد مى توان از آن استفاده كرد، حتى در بهشت، (به لطف خداوند)

سوغات براى آخرت

همه ساله در مكه و مدينه به رفقاى همسفر سفارش مى كردم: برادران! هرچه سوغات دنيايى بگيريد، خراب شدنى و از بين رفتنى است، و زحمت در حمل و نقل آن و چه بسا موجب گلايه هم مى شود، ولى زيارت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و ائمه بقيع و حضرت زهرا و خواندن نماز در مسجدالنبى، كه هر ركعت آن، معادل ده هزار ركعت است، و نيز خواندن نماز در مسجدالحرام، كه هر ركعت آن معادل صدهزار ركعت است، و يا طواف و قرائت قرآن و امثال اين ها بهترين توشه است، و بهترين سوغات هم براى خود و هم براى ديگران است، نه از بين مى رود و نه كهنه مى شود، و تا ابد از آن استفاده خواهيم كرد.

دعيتم فيه الى ضيافة الله وقتى انسان وارد مهمان خانه دنياى مى شود، معمولا در مشخصات خانه، در و ديوار و حتى سفره و غذاها و خصوصيات و مزه آنها دقت مى كند، اما در مهمانى و سفره خداوند از اين مسائل خبرى نيست. در ماه رمضان هم رزق و روزى بيش تر است و هم پذيرايى معنوى جعلتم فيه من اهل كرامة الله خدا خودش از شما پذيرايى مى كند. انفاسكم فيه تسبيح و نومكم فيه عباده روايات متعددى در ثواب ماه مبارك ذكر شده كه وقتى انسان به آنها مراجعه مى كند مات و مبهوت مى شود نفس زدن، ثواب تسبيح دارد و خوابيدن، ثواب نماز خواندن دارد.

پاداش و ثواب به مقتضاى لطف خدا است

حاج شيخ جعفر شوشترى فرموده انسان در هر روز بيست و يك هزار و ششصد بار نفس مى كشد(۱۹) از طرف ديگر، خداوند به مقتضاى كرم خود ثواب مى دهد نه در مقايسه با عمل انسان! ربنا عاملنا بفضلك و لاتعاملنا بعدلك! مگر نه اينكهمثل الذين ينفقون اموالهم فى سبيل الله كمثل حبة انبتت سبع سنابل فى كل سنبلة مائة حبة والله يضاعف لمن يشاء و الله واسع عليم (۲۰) در اين آيه بيان مى كند كه اجر و پاداش هفتصد برابر مى شود و حتى بيشتر از آن در غير از ماه رمضان اگر سوره توحيد را سه مرتبه بخوانى، ثواب ختم قرآن مى دهند؛ ولى در ماه مبارك در مقابل هر آيه اش، ثواب ختم قرآن داده مى شود. اين سوره با بسم الله پنج آيه دارد، كه مى شود پنج ختم. پس اگر سه مرتبه بخوانى، ثواب پانزده ختم قرآن دارد.

حاج شيخ جعفر شوشترى(۲۱) مى فرمايد: وارد است هر كه در وقت خواب سوره توحيد را بخواند، گناه پنجاه ساله اش آمرزيده مى شود؛ به اين صورت كه پنجاه حرف است و به ازاى هر حرفى يك سال گناه او آمرزيده مى شود و اگر كم تر از پنجاه سال دارى، گناه آينده ات نيز بخشيده مى شود؛ ولى دو شرط دارد: يكى، با ايمان از دنيا بروى، و اعمال صالحت حبط نشود كه حضرت فرمود:(۲۲) درست است كه هر يك از تسبيحات اربعه موجب سبز شدن درختى در بهشت مى شود ولى مبادا آتشى بفرستى و آن را بسوزانى شرط دوم اين كه در وقت عمل، قصد گناه نداشته باشى و از آن دل كنده باشى.

يك نمونه از ثواب بى شمار الهى در حديث از مالى صدوق به سندى از علاء بن يزيد قرشى نقل مى كند:

قال الصادق عليه‌السلام جعفر بن محمد عليه‌السلام حدثنى ابى عن ابيه عن جده عليه‌السلام قال قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ شعبان شهرى و شهر رمضان شهر الله عزوجل فمن صام يوما من شهرى كنت شفيعه يوم القيامة و من صام يومين من شهرى غفرر له ما تقدم من ذنبه و من صام ثلاثه ايام من شهرى قيل له استاءنف العمل و من صام شهر رمضان فحفظ فرجه و لسانه و كف اذاه عن الناس غفرالله له ذنوبه ماتقدم منها و ما تاءخر و اعتقه من النار و احله دارالقرار و قبل شفاعته فى عدد رمل عالج من مذنبى اهل التوحيد (۲۳) .

امام صادقعليه‌السلام از پدر بزرگوارشانعليهم‌السلام نقل مى كند كه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمودند: ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان، ماه خدا است. پس هر يك روز از ماه من روزه بدار، من در روز قيامت شفيع او خواهم بود، و هر كس دو روز از ماه من روزه بدارد، گناهان گذشته او آمرزيده مى شود، و هر كس سه روز از ماه من روزه بدارد، به او گفته مى شود: خدا عمر تازه اى به تو داده، گويى تازه متولد شده اى از هم اكنون عملت را شروع كن! و هر كس ماه رمضان را روزه بدارد، در حالى كه نگه دارد فرج و زبان خود را و هيچ آزار و اذيتى به كسى نرساند، خداوند گناهان گذشته و آينده او را مى بخشد يعنى بيمه مى شود و در ترك معاصى توفيق پيدا مى كند# و او را از آتش آزاد مى كند و در بهشت ابدى ساكن مى سازد و شفاعت او را نسبت به گناهكاران خداشناس موحد به عدد ريگ بيابان مى پذيرد.

شرط رسيدن به اين ثواب ها

عزيزان! اين معناى پذيرايى خدايى است ؛ اين همه لطف، اين همه مرحمت، اين همه ثواب ؛ به شرط آن كه از آنها نگهدارى كنيم و باايمان از دنيا برويم و با خودمان به قبر ببريم.

آيا همه گناهان، از هر كسى آمرزيده مى شود؟ نه چنين نيست بلكه بايد شخص با ايمان بميرد و ديگر آنكه در وقت اين عبادت توبه كرده باشد و دل از گناهان كنده باشد، نه آن كه همان وقتى كه كار ثواب مى كند، باز بنا داشته باشد فردا گناهانش را تكرار مى كند. از طرف ديگر ما معتقد به حبط اعماليم يعنى بعضى از گناهان موجب از بين رفتن ثوابهاى قبلى مى شود كه اشاره كرديم.

در روايت ديگرى اين گونه نقل شده:

البرقى عن الصادق عليه‌السلام عن ابائه قال قال رسول الهل صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ من قال سبحان الله غرس الله له بها شجرة فى الجنة و من قال الحمدلله له بها شجرة فى الجنة و من قال لا اله الاالله غرس الله له بها شجرة فى الجنة و من قال الله اكبر غرس الله له بها شجرة فى الجنة فقال رجل من قريش يا رسول الله ان شجرنا فى الجنة لكثير فقال نعم و لكن اياكم ان ترسلوا عليها نيرانا فتحرقوها وذلك ان الله عزوجل يقول: (يا ايهاالذين آمنوا اطيعوا الله و اطعيوا الرسول و لاتبطلوا اعمالكم) (۲۴)

امام صادقعليه‌السلام از پدرانش چنين نقل مى كند: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمودند: هر كس ذكر سبحان الله را بگويد، خداوند درختى براى او مى روياند و هر كس ذكر الحمدلله را بگويد، خداوند درختى براى او در بهشت مى روياند و هر كس ذكر الله اكبر را بگويد، خداوند يك درخت در بهشت براى او در بهشت مى روياند. در اين هنگام مردى از قريش گفت: بنابراين يا رسول الله! درخت هاى ما در بهشت خيلى زياد است! حضرت فرمود: بلى وليكن برحذر باشيد از اينكه، آتشى بفرستيد و همه آنها را بسوزانيد! و اين همان است كه خداوند مى فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده ايد اطاعت كنيد، خدا را و اطاعت كنيد رسول خدا را و مبادا كه اعمال خود را باطل نماييد.

ديگر آن كه گناهانى آمرزيده مى شود كه مربوط به حقوق الله است ولى حقوق مردم، تا شخص صاحب حق، راضى نشود، گناه طرف مقابل آمرزيده نمى شود (مثل قتل عمدى كه وعده خلود در جهنم به آن داده شدهو من يقتل مؤمنا متعمدا فجزاؤ ه جهنم خالدا فيها و غضب الله عليه و لعنة و اعدله عذابا عظيما (۲۵) چنين گناهى هرگز آمرزيده نمى شود(۲۶) .

ضيافت الهى در حج

اين روايات مربوط به مهمانى زمانى خداوند متعال يعنى ماه مبارك رمضان و كيفيت پذيرايى آن جناب از مهمانان خود بود.

اينك روايتى نقل مى كنيم كه مربوط است به مهمانى مكانى خداوند يعنى حج و سرزمين حرم و عرفات و مشعر و منى كه ببيند آنجا چطور مضيف و مهمان خانه اى است و سفره و پذيرايى و كيفيت آن چگونه است از امالى صدوق به سندى متصل از شخصى به نام مشمعل الاسدى:

قال خرجت ذات سنة حاجا فانصرفت الى ابى عبدالله الصادق جعفربن محمد عليه‌السلام فقال من اين بك يا مشمعل فقلت جعلت فداك كنت حاجا فقال او تدرى ما للحاج من الثواب فقلت ما ادرى حتى تعلمنى فقال ان العبد اذا طاف بهذا البيت اسبوعا و صلى ركعتيه و سعى بين الصفا والمروة كتب الله له ستة آلاف حسنة و حط عنه ستة الاف سيئة و رفع له ستة آلاف درجة و قضى له ستة الاف حاجة للدنيا كذا و ادخر له للاءخرة كذا فقلت له جعلت فداك ان هذا لكثير قال الا اخبرك بما هو اكثر من ذلك قال قلت بلى فقال عليه‌السلام لقضاء حاجة امرى مؤمن افضل من حجة وحجة و حجة حتى عد عشر حجج (۲۷) .

مشمعل اسدى گفت: يك سال مشرف به حج شدم. پس از حج، خدمت حضرت امام صادقعليه‌السلام رسيدم ؛ حضرت فرمود: از كجا آمده اى؟ آقاى مشمعل؟ عرض كردم: قربانت گردم! حج بودم فرمود: آيا مى دانى حاجى چه ثوابى دارد! گفتم: نمى دانم شما بفرماييد! پس فرمود: به درستى كه هنگامى بنده اى طواف خانه كعبه كند و نماز طواف به جا آورد، و سعى بين صاف و مروه كند؛ براى او شش هزار حسنه نوشته مى شود و شش هزار گناه از او محو مى شود و مقام او شش هزار درجه بالا مى رود، و شش هزار حاجت دنيايى او برآورده مى شود و مثل آنها ذخيره مى شود براى آخرت او عرض كردم: قربانت گردم! چه پاداش عظيمى! فرمود: آيا خبر ندهم به تو چيزى كه از اين بيشتر باشد؟ عرض كردم: بله پس فرمود: هر آينه برآوردن حاجت برادر مؤمن بهتر است از يك حج و دو حج و سه حج تا اينكه حضرت ده حج شمرد.

برادران! باز تعجب نكنيد، لطف خدا به مقتضاى خدايى اوست و بسيار زياد است. حج رفته ها! بياييد اين توشه ها را براى سفر آخرت نگه دارى كنيم. خودمان را امتحان كنيم، ببينيم بعد از حج بهتر شده ايم يا نه؟ آيا رفتارمان تغيير كرده و دعوت خدا را خوب اجابت كرده ايمفاذا قضيتم مناسككم فاذكروا الله كذكركم آبائكم او اشد ذكرا (۲۸) بايد بعد از حج بيشتر به ياد خدا باشيم. زيرا توقع خدا و خلق از ما بيش تر شده است.

همچنين خودمان را امتحان كنيم، ببينيم دعوت مهمانى خدا در ماه رمضان را خوب پذيرفته ايم؟ آيا اين روزها رفتارمان بهتر شده است؟ و گناهان و اشتباهات را ترك كرده ايم؟ آيا عبادات و اخلاص ما بيشتر شده؟ نماز شب مى خوانيم؟ قرائت قرآن داريم؟ ايا در اين ميهمانى با ميزبان حرف مى زنيم حرف زدن باخدا همان قرائت قرآن است، اگر اين ها را داريد خوشا به حالتان و اگر نداريد به فكر خودتان باشيد.

در اين قسمت، روايتى برايتان نقل مى كنم كه هم بيان گر ثواب حج است و هم در برگيرنده شرطى است كه بيان شد؛ يعنى همان دل كندن از گناه كه باعث آمرزش گناهان است. از كتاب فقه الرضا (۲۹ ) .

اروى عن العالم عليه‌السلام انه لايقف احد من موافق او مخالف فى الموقف الا غفر له فقيل له عليه‌السلام انه يقفه الشارى و الناصب و غير هما فقال يغفر للجميع حتى ان احدهم لو لم يعاود الى ما كان عليه ما وجد شيئا مما تقدم و كلهم معاود قبل الخروج من الموقف

از حضرت موسى بن جعفرعليه‌السلام روايت شده كه فرمود: به درستى كه وقوف نمى كند در عرفات هيچ فردى از شيعه و سنى، مگر آن كه گناهان او آمرزيده شود فردى به حضرت گفت: كه شارى (كه يك دسته از خوارج نهروان هستند) و ناصبى (دشمنان اميرالمؤمنينعليه‌السلام ) هم وقوف به جا مى آورند. حضرت فرمود: گناهان همه آمرزيده مى شود، حتى اگر كسى از اين ها فرضا به وضع گذشته اش برنگردد، از گناه سابقش صرفنظر مى شود. (ولى متاءسفانه) همه آنها هنوز از عرفات بيرون نرفته، به كارهاى سابق خود برميگردد؛ حتى وضو و نمازشان هم باطل است پيش از غروب كوچ مى كنند و از عرفات مى روند، با اين كه تا غروب واجب است در عرفات بمانند و...

ذكر توسل ؛ مهمانى امام حسينعليه‌السلام

شيخ جعفر شوشترى مى فرمايد: حال كه مهمانى خدا را شناختى، اگر نتوانستى حق ضيافت را به جاى آورى، مهمانى و مهمان سراى ديگرى سراغ دارم، كه راه به مهمانى خدا دارد، و آن مهمانى امام حسينعليه‌السلام است، كه از نظر زمانى ماه محرم و از نظر مكانى كربلا است.

بياييد در عالم معنا برويم آنجا شايد توشه اى برداريم.

امام حسين تشريف آورد بر در خيمه ها فرمود: خواهرم زينب! ايتينى بثوب عتيق لايرغب فيه احد؛ پيراهن كهنه اى برايم بياور كه كسى را رغبت و ميل به آن نباشد! چرا؟ براى چه كهنه باشد! مى خواهم زير لباس هايم بپوشم. خواهر! بعد از شهادت لباس هاى مرا اين اشقيا به غارت مى برند، مى خواهم بدنم عريان نباشد و شايد اين پيراهن را نبرند.

من نمى دانم بالاخره بعد از شهادت آن پيرهن كهنه را گذاشتند بر تن شريف حضرت يا نه ولى مى دانم وقتى خواهر داغدارش، عمه سادات، وارد قتل گاه شد، چشمش افتاد به جسد پاره پاره و پر خون برادر، از روى تعجب گفت:انت اخى انت ابن والدى يوم على صدر المصطفى و يوم على جدث الثرى

لا اضحك الله سن الدهر ان ضحكت

و آل احمد مظلومون قد قهروا

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.

جلسه سوم

بسم الله الرحمن الرحيم

روزه و سختى هاى آن

قال الله تبارك و تعالى يا ايهاالذين آمنوا كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم لعلكم تتقون اياما معدودات فمن كان منكم مريضا او على سفر فعدة من ايام اءخر و على الذين يطيقونه فديه طعام مسكين فمن تطوع خيرا فهو خيره له و ان تصوموا خير لكم ان كنتم تعلمون (۳۰) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! بر شما نوشته و فرض شده است روزه، همچنان كه بر كسانى كه پيش از شما بوده اند واجب شد. به اميد آن كه شما پرهيزگار شويد روزهاى مشخصى است، پس هر كس كه از شما مريض يا مسافر باشد، به همان اندازه از روزهاى ديگر (روزه بدارد) و كسانى كه توانايى روزه ندارند، بايد به مسكين فديه و طعام دهند پس هر كس كه به رغبت و ميل انجام اين امر خير كند، براى او بهتر است و روزه گرفتن براى شما بهتر خواهد بود، تا اينكه به اين وسيله، پرهيزگار و خداشناس شويد.

امروز آيه قرآن را عنوان سخن قرار دادم تا هم تنوعى شود و هم بيان اين معنا كه چرا در اسلام روزه واجب و فرض شده است.

نكته: اگر كسى بخواهد به فرزند يا شاگرد و يا زير دستش دستور دهد و حكم ساده و بدون مشتقى بدهد، احتياج به مقدمه چينى و آمادگى طرف ندارد. همچنين اگر بخواهيم خبر ساده اى بيان كنيم، احتياجى به مقدمه چينى نداريم. اما اگر خبر هيجان انگيز، ناراحت كننده باشد، بايد با بيان مقدمات و به تدريج گفته شود. بر طبق اين اصل، چون روزه گرفتن به ظاهر كار سخت و پر مشقتى است كه انسان تمام روز غذا بخورد، آب نخورد، از لذت جنسى اجتناب كند (به خصوص روزهاى گرم و بلند تابستان) به همين جهت خداوند تبارك و تعالى با مقدمه چينى وجوب روزه را اعلام مى فرمايد؛

اول آن كه مى فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده ايد! يعنى شما كه ايمان آورده ايد، انسان هاى خوبى هستيد، ارتباط با خدا و رسول پيدا كرده ايد، به همين جهت مورد خطاب هستيد. در مجمع البيان از امام صادقعليه‌السلام نقل مى كند: حضرت فرمود:لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء ؛ آن لذتى كه در خطاب (يا ايهاالذين آمنوا) هست، باعث برطرف شدن مشقت و سختى روزه خواهد بود. عجب! من بنده ناچيز ضعيف اين ارزش را پيدا كرده ام، كه خدا با من صحبت كند، و مرا مورد توجه و خطاب قرار دهد؛ از اين رو بايد با غرور و شادمانى عرض كنيم: لبيك ربنا كه مستحب است بعد از (يا ايهاالذين آمنوا) در هر جاى قرآن گفته شود خدايا بفرما هر دستورى بخواهى بگو، از جان و دل اجرا مى كنم. دوم آن كه مى فرمايد: اى مسلمانان! شما اول كسى نيستيد كه روزه بر آن ها واجب شده است، بلكه اين امر براى امت هاى گذشته نيز واجب بوده است آرى از آيات قرآن استفاده مى شود كه نمونه خيلى از دستورات اسلام در اديان گذشته بوده، از جمله روزه. در تورات و انجيل كنونى با آنكه تحريف شده اند، آثارى از وجود روزه براى دين حضرت موسى، و عيسى - على نبينا و اله و عليهما السلام - وجود دارد و در تفسير نمونه، نمونه هايى از آن ذكر شده است(۳۱) .

سوم آنكه مگر خداوند ثواب و پاداش و برخوردارى از نعمت هاى بهشت و حور و قصور را مفت به كسى مى دهد؟!

ثواب و فوايد جسمى و مادى و معنوى كه با جمله زيباى (لعلكم تتقون) بيان شده با زحمت و رنج به دست مى آيد، الجنة حفت بالمكاره ؛ بهشت وسط مشكلات قرار گرفته است.

ام حسبتم ان تدخلوا الجنة و لما ياءتكم مثل الذين خلوا من قبلكم مستهم الباءساء و الضراء و زلزلوا حتى يقول الرسول و الذين آمنوا معه متى نصرالله الا ان نصرالله قريب

آيا خيال ميكنيد، وارد بهشت مى شويد و حال آنكه مشكلات پيشينيان را نخواهيد داشت؟ آنان مشكلات مادى و جسمانى تنگدستى چنان داشته اند كه رسول آنها و كسانى كه به او ايمان آورده بودند، گفتند: خدايا! ديگر چه وقت نصرت ويارى تو مى رسد؟ آگاه باشيد! به درستى كه يارى خدا نزديك است.

اثرات و فوايد روزه

ببينيد خداى تعالى با چه مقدماتى دستور روزه را بيان كرده است. درست مثل اينكه اگر فرزندت را بى موقع مثل ظهر گرم يا شب دير وقت دنبال كار سختى بفرستى ابتدا به او مى گويى پسرم بابا گوش كن ببين چه مى گويم، فلان جا مى روى و فلان كار را انجام مى دهى، پسر فلانى هم ماشاءالله هر وقت پدرش از او كارى مى خواهد فورا انجام مى دهد ضمنا بنا دارم براى تو فلان لباس يا كفش... را بخرم اما فوايد و اثرات روزه:

روزه اثرات و نتايج فراوانى دارد. يكى از آنها، اثرات اجتماعى روزه است كه افراد ثروتمند و آنان كه دستشان به دهانشان مى رسد و هر وقت هر خواسته اى و هر نوع غذايى هوس كنند، براى آنها حاضر و آماده است ؛ در حال روزه و ماه رمضان به طور محسوس از حال فقرا و مستمندان خبردار مى شوند كه روزگار آنان چگونه سپرى مى شود؛ كه خودشان و خانواده شان هميشه اوقات غذاى لذيذ و گرم آرزو دارند و دست رسى به آن ندارند چون چنانچه معروف است، نه سير از گرسنه خبر دارد و نه سواره از پياده. همه افراد، كه از مقام بلند اميرالمؤمنين برخوردار نمى باشند. برخوردار نمى باشند. آنجا كه (در نامه عثمان بن حنيف انصارى) مى فرمايد:(۳۲)

و لو شئت لاهتديت الطريق الى مصفى هذا العسل و لباب هذا القمح سنائج هذا القز ولكن هيهات ان يغلبنى هواى و يقود جشعى الى تخير الاطعمة و لعل بالحجاز او اليمامة من لاطمع له فى القرص ولاعهد له بالشبع او ابيت مبطانا و حولى بطون غرثى و اكباد حرى او اكون كما قال القائل: و حسبك داء ان تبيت ببطنة و حولك اكباد تحن الى القد

اى عثمان بن حنيف! من - على - اگر بخواهم، به هر لذت و خوراك و لباسى دسترسى دارم. خليفه مسلمين و حاكم و زمام دارم. بيت المال در اختيار من است مى توانم عسل مصفى و مغز گندم سفارشى بخورم و يا لباسم از ابريشم و حرير باشد و ليكن هرگز تحت تاءثير حرص و ولع دنيا قرار نمى گيرم و هواى نفس بر من غالب نمى شود و غذاهاى گوناگون نمى خورم ؛ در حالى كه شايد كسى در حجاز يا يمامه باشد كه آرزوى يك قرص نان داشته باشد، و گويى هيچ وقت شكم سيرى به خود نديده مگر مى شود من با شكم پر بخوابم و به بستر استراحت سر بگذارم در حالى كه اطراف من شكم هاى گرسنه و جگرهاى تشنه باشد؟ يا به قول شاعر كه مى گويد: بدترين درد براى تو آن است كه تو، شب با شكم سير بخوابى در حالى كه اطراف تو جگرهاى محرومى باشد كه آرزوى خوردن پوست گوسفند دباغى نشده داشته باشند.

آرى، تا انسان درد را از نزديك لمس نكند، هرگز از نيازهاى طبقه محروم خبردار نمى شود.

در سفرى كه در سالهاى اخير به مكه مى رفتم (كه آرزو و ريال محدود و در اثر جنگ تحميلى، هركس مجاز بود مقدار شخصى پول همراه خود داشته باشد) يكى از همسفران پولش تمام شده بود؛ در حالى كه خود اهل ثروت و مكنت بود؛ مى گفت: فلانى من در عمرم چيزى نخواستم و آرزو نكردم مگر آن تهيه مى كردم ولى اكنون از دولت جمهورى اسلامى ممنونم ؛ زيرا پى بردم آن بيچاره هايى كه هر چه بخواهند نمى توانند تهيه كنند، چه حالى دارند. پس يكى از خواص روزه، درك و احساس حال ضعفا و مستمندان است.

از كشف الغمه نقل شده كه حمزة بن محمد، در نامه اى از امام حسن عسكرىعليه‌السلام علت وجوب روزه را سؤال مى كند و حضرت در پاسخ مى نويسد:فرض الله تعالى الصوم ليجد الغنى مس الجوع ليحنو على الفقير ؛ خداى تعالى روزه را واجب كرد، تا ثروتمند مزه و طعم گرسنگى را لمس كند، به آن اميد كه بر فقير ترحم كند(۳۳) .

يكى ديگر از تاءثيرات روزه، اثر بهداشتى و درمانى آن است كه هم، در طب جديد و هم در طب قديم، مورد قبول همگان است، پرهيز و امساك، بيمارى ها را به صورت معجزه آسا معالجه مى كند. سيدى بزرگوار از فاميل (ره) چند سال پيش توفيق هم سفرى او را در مشهد مقدس يافتم، زكام شد مى گفت هر وقت زكام و سرماخوردگى پيدا مى كنم فقط ۲۴ ساعت امساك مى كنم و خوب مى شوم لذا امساك كرد و هيچ نخورد و خوب شد. روشن است كه عامل بسيارى از بيمارى ها، زياده روى در خوردن غذاهاى مختلف است ؛ زيرا مواد اضافى در خون باقى مى ماند و موجب پرورش ميكرب ها مى شود بهترين راه مبارزه با اين بيمارى ها امساك و روزه است تابه اين وسيله مواد اضافى جذب نشده بسوزد و بدن خانه تكانى كند.

همچنين روزه، نوعى استراحت براى معده و دستگاه گوارشى مى باشد؛ چون اين دستگاه ها از حساس ترين دستگاه هاى بدنند و در طول سال هميشه مشغول كارند، اين استراحت براى آن ضرورى و لازم است. همچنين شخص روزه دار بايد مواظب باشد، كه در هنگام افطار و سحر هم در خوردن زياده روى نكند، تا اثر بهداشتى روزه حاصل شود. درباره اين موضع روايات زيادى از ائمه اطهارعليهم‌السلام وارد شده كه نمونه اى از آن را بيان مى كنيم: مرحوم مجلسى در كتاب بحارالانوار خويش، يك باب اختصاص داده است به مذمت و نكوهش پرخورى(۳۴) و يك باب ديگر در پرهيز و اجتناب از غذا كه از جمله، روايتى است(۳۵) از حضرت موسى بن جعفرعليه‌السلام كه فرمود: الحميته راءس كل دوآء و المعدة بيت الداء(۳۶) پرهيز، سر آمد همه درمان ها و معده خانه دردها است.

و در روايتى از امام رضاعليه‌السلام مى خوانيم: لو ان الناس قصروا فى الطعام لاستقامت ابدانهم ؛ اگر مردم كمتر غذا مى خوردند؛ هرآينه بدن هاى آنها سالم مى ماند. اميرالمؤمنينعليه‌السلام نيز در كلمات قصار خويش مى فرمايد: كم من اكلة منعت اكلات(۳۷) چه بسيار مى شود كه يك لقمه غذاى زيادى موجب مرض گردد و چندين روز انسان را از غذا خوردن محروم كند.

كلام دانشمند روسى

 دانشمند روسى الكسى سوفورين نقل مى كند كه: روزه فايده ويژه اى در درمان كم خونى، ضعف روده ها التهاب بسيط و مزمن، دمل هاى خارجى و داخلى سل، اسكليروز، روماتيسم، نقرس، استسقاء، نوراستنى، عرق النساء، خراز (ريختگى پوست) بيمارى هاى چشم مرض، قند، بيمارى ها جلدى، بيمارى ها كليه، كبد، و بيمارى هاى ديگر دارد(۳۸) .

اثرات معنوى روزه

 بالاتر از همه اين موارد كه گفته شد، فايده معنوى روزه ؛ يعنى تقويت روح ايمان در انسان است در آيه اى كه نقل شد با عبارت لعلكم تتقون به آن اشاره شده است. حال اگر روزه دار، فقطى به خاطر خدا و قربة الله روزه بگيرد، بهترين و بالاترين نتيجه را خواهد گرفت ؛ چون به وسيله تربيت نفس و داشتن اراده و ايستادگى در مقابل تمايلات جسمانى و تسلط بر نفس سركش اماره، روزه، آنچنان اراده صائم را قوى مى كند كه هيچ دستور اخلاقى و تربيتى ديگرى نمى تواند اين اثر را داشته باشد. انسان سست اراده، چه بسا، با يك لذت زود گذر و يك برخورد ساده، عنان اختيار را از دست بدهد و براى هميشه بى چاره و بدبخت شود؛ ولى شخصى كه اراده قوى دارد، در برابر مال دنيا، مقام دنيا، شهوات جنسى، غضب و امثال اين ها مانند كوه پابرجا مى ماند و هرگز نمى لغزد.

يك روايت هم از ثواب و پاداش آخرتى روزه بخوانم گوش كنيد و لذت ببريد.

در بحارالانوار، از تفسير على بن ابراهيم از پدرش از حماد از امام صادقعليه‌السلام اين گونه نقل شده است:

عن ابى عبدالله عليه‌السلام قال قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ لما اسرى بى الى السماء دخلت الجنة فراءيت قصرا من ياقوته حمراء يرى دخلها من خارجها و خارجها من داخلها من ضيائها و فيها بيتان در و زبرجد فقلت يا جبرئيل لمن هذا القصر فقال هذا لمن اطاب الكلام و ادام الصيام و اطعم الطعام و تجهد بالليل و الناس نيام فقال اميرالمومنين عليه‌السلام يا رسول الله فى امتك من يطيق هذا فقال ادن منى يا على فدنا منه فقال تدرى ما اطاب الكلام قال: الله و رسوله اعلم قال صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ من قال سبحان الله و الحمدلله و لااله الاالله و الله اكبر اتدرى ما ادام الصيام قال: الله ورسوله اعلم قال من صام رمضان ولم يفطر منه يوما وتدرى ما اطعام الطعام قال: الله و رسوله اعلم قال صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ من طلب لعياله ما يكف به وجوههم الناس و تدرى ما لتجهد بالليل و الناس نيام قال: الله ورسوله اعلم قال صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ من لم ينم حتى يصلى العشاء الاخرة و يعنى بالناس نيام اليهود و النصارى فانهم ينامون فيما بينهما (۳۹) .

امام صادقعليه‌السلام مى فرمايد: رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: هنگامى كه شب اسرى به آسمان برده شدم، داخل بهشت شدم (يكى از اساتيد مى گفت: خدا پيغمبر را برد و همه چيز را از نزديك به او نشان داد بالاخره ديدن غير از شنيدن است (ليطمئن قلبى) پس قصرى ديدم از ياقوت سرخ، كه درون آن از بيرون و بيرون آن از درون ديده مى شود؛ چون بسيار نورانى بود دو اطاق در آن قصر بود، يكى از در سفيد و ديگرى از زبرجد سبز. پس گفتم: اى جبرئيل اين قصر از كيست؟ گفت: از آن كسى است كه چهار خصلت داشته باشد: ۱ - گفتارش پاكيزه و حق باشد؛ ۲ - هميشه روزه باشد؛ ۳ - به ديگران اطعام دهد و انفاق كند؛ ۴ - شب به عبادت بپردازد، در حالى كه مردم همه خواب باشند. پس اميرالمؤمنينعليه‌السلام عرض كرد: اى رسول خدا! ايا در امت شما كسى توانايى انجام چنين كارى را دارد؟ حضرت فرمود: نزديك بيا يا على! پس نزديك آمد پيامبر فرمود: آيا مى دانى منظور از گفتار پاكيزه چيست؟ اميرالمؤمنين عرض كرد: خدا رسول او داناترند. حضرت فرمود: منظور آن كسى است كه بگويد سبحان الله و الحمدلله و لااله الاالله و الله اكبر آيا مى دانى منظور از روزه هميشگى چيست؟ اميرالمؤمنين فرمود: خدا و پيغمبر او داناترند. حضرت فرمود: آن كسى است كه تمام ماه رمضان را روزه بگيرد و حتى يك روز از آن را افطار نكند. يا على! مى دانى منظور از غذا دادن به ديگران چيست؟ حضرت فرمود: خدا و رسول او داناترند، پيامبر فرمود: آن كسى است كه براى خانواده اش رزق حلال به دست آورد، و آبروى آنان را در نزد مدرم حفظ كند. آيا مى دانى منظور از شب زنده دارى چيست؟ و حضرت در پاسخ گفت: خدا و رسول او داناترند. پيامبر فرمود: منظور كسى است كه شب ها نخوابد تا اين كه نماز عشا را بخواند.

بعد، گويا خود على بن ابراهيم اضافه مى كند كه مقصود حضرت از مردمى كه خواب باشند و الناس نيام يهود و نصارا هستند، چون آنان از سر شب مى خوابند. چون سابقا تلويزيون و نبود و مردم از همان اول شب مى خوابيدند ولى مسلمانان صبر ميكردند تاوقت فضيلت نماز عشاء شود (كه برطرف شدن سرخى طرف مغرب است) نه مثل زمان كه تا تلويزيون برنامه دارد بچه ها و به تبع آنها بزرگان بيدارند و خداى ناخواسته نماز صبح قضا مى شود.

فيوضات نماز شب

 برادران! نماز شب را، سخت و مشكل نگيريد. آن فقط هشت ركعت، است ؛ چهار نماز دو ركعتى، مثل نماز صبح، به قصد نماز شب و دو ركعت هم به قصد نماز شفع ( جفت) و يك ركعتبه قصد نماز وتر (= تك) اين اصل نماز شب است شايد ۱۱ دقيقه بيشتر وقت نگيرد حتىمى توانيد بعد از خوردن سحور تا اطمينان به طلوع فجر نكنيد آنها را بخوانيد عزيزان! خودتان را از فيض محروم نكنيد! در نماز صبح بايد سوره راكامل بخوانى ولى در نماز شب، مى توانى سوره را نخوانى حتى مى توانى بدونطماءنينه بخوانى، يا مى توانى بين راه مسجد رفتن بخوانى و ركوع و سجود را بااشاره به جا بياورى.

 مرحوم حاج سيد احمد زنجانى در كتاب الكلام يجرالكلام مى نويسد: نماز شب، مثل آب خوردن است به هر طريق مقدارى آب، به معده برسانى رفع عطش مى شود حال اگر در جام بلور باشد، بهتر است و يا اگر آب سرد و گوارا باشد بهتر خواهد بود و... نماز شب هم همين طور است. اصل آن، همان بود كه گفته شد. حال اگر ذكرهاى مستحب و دعاهاى رسيده و سوره را با طماءنينه به جا بياورى، ثواب بيش تر به تو مى دهند. ولى آن همه فضيلت و ثواب كه براى نماز شب فرموده اند مقصود همان نماز مختصر است، مثالى عرض كنم شما وقتى گرسنه باشيد هر غذايى را به هر نحوى بخورى، سير مى شوى. حالا اگر نان پنير باشد يا مرغ و كباب فرقى ندارد؛ ولى اگر پلوخورش باشد بهتر است ؛ اگر خورش فسنجان باشد بهتر و اگر روغن حيوانى و برنج ايرانى به جاى روغن نباتى و برنج خارجى حتما بهتر است اگر سفره پاكيزه با خانواده باشد، اگر فارغ البال و بهترين احوال باشى هى بهتر در بهتر است.

گاهى از بعضى از افراد، كه درباره چگونگى نماز شب سوال مى كنى، اين گونه پاسخ مى دهند: وقتى از خواب بيدار شدى ؛ بر پهلوى راست، فلان ذكر را بخوان و بعد كه بلند شدى ؛ نگاه به آسمان كن ؛ بگو:ان فى خلق السموات والارض و اختلاف الليل و النهار لايات لاولى الالباب (۴۰) بعد وضو بگير و فلان ذكر را بگو؛ بعد نماز شب را تاءنى دو ركعت دو ركعت بخوان و بعد از هر دو ركعت تسبيحات حضرت زهرا را بگو بعد نماز، شفع را به اين شكل و نماز وتر را به اين طريق بخوان. در قنوت آن، حتما به چهل نفر مؤمن دعا كن و سى صد بار بگو: العفو بكنى. دست چپ را به قنوت بردار و با دست راست ذكر بگو و... و اين امر در نهايت آنچنان مشكل و سخت مى گردد كه طرف مى گويد؛ من از خير نماز شب گذشتم.

برادر! هميشه به يك حال نمى مانى، قدر عمر و نيرو و فرصت را بدان.

ذكر توسل ؛ تجسم تشنگى اطفال امام حسينعليه‌السلام

 السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك عليك منى سلام الله ابدا ما بقيت و بقى الليل و النهار و لاجعله الله آخر العهد من لزيارتكم السلام على الحسين و على على بن الحسين و على اولادالحسين و على اصحاب الحسين

عزيزان! در وقت افطار وقتى آب سرد گوارا مى نوشيد، يادى از لب عطشان امام حسينعليه‌السلام و اولا امام حسين آوريد. قطعا ثواب روزه چند برابر مى شود. اگر دلت شكست بدان ثواب بيشترى برده اى اگر لبت خشك بود و آن حضرت را مجسم كردى و از دردش باخبر شدى و اگر به خاطر آوردى كه اولاد آن حضرت صدا مى زنند العطش، العطش آن وقت مطمئن باش، به برادر مى گفتند به عمه مى گفتند ببين وقتى بچه تشنه باشد به مادر مى گويد اگر نشد به ديگران مى گويد اگر ندادند صدايش به گريه بلند مى شود آب، آب، آب، حالا صحنه تشنگى بچه ها در خيمه ها براى شما مجسم شد.

در آن روايت، كه خداوند در مناجات براى حضرت موسى جريان كربلا را شرح مى دهد مى فرمايد: يا موسى صغيرهم يميته العطش و كبيرهم جلده منكمش اى موسى! در اثر تشنگى بزرگانش پوست بدنشان جمع مى شود و كودكانشان، به هلاكت مى رسند.

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم

جلسه چهارم

 بسم الله الرحمن الرحيم

شرافت و قداست ماه رمضان

 قال الله تبارك و تعالى:

شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن هدى للناس و بينات من الهدى و الفرقان فمن شهد منكم الشهر فليصمه و من كان مريضا او على سفر فعدة من ايام اخر يريد الله بكم اليسر و لايريد بكم العسر و لتكلموا العدة و لتكبروا الله على ما هداكم و لعلكم تشكرون (۴۱)

نكات مهم آيه روزه

 نكاتى در اين آيه شريف وجود دارد كه جالب و در خور دقت و اهميت است به بعضى از آن ها در تفاسير، از جمله تفسير نمونه اشاره شده است(۴۲) .

چرا آن ايام، معدود است و چرا ظرف زمان روزه، ماه مبارك رمضان قرار داده شده است؟ پاسخ: چون، قرآن، سرچشمه هدايت بشر از گمراهى و ضلالت است و آيات روشن آن باعث سعادت بشر و جداكننده حق و باطل است، در اين ماه نازل شده است در روايت اسلامى نقل شده كه همه كتابهاى آسمانى كه براى هدايت بشر نازل شده در ماه رمضان آمده است. هم تورات حضرت موسى، هم انجيل حضرت عيسى، هم زبور حضرت داوود و هم صحف حضرت ابراهيم - على نبينا و آله وعليهم‌السلام .

ابوبصير از امام صادقعليه‌السلام اينگونه نقل مى كند:

عن ابى عبدالله عليه‌السلام قال نزلت التوراة فى ست مضين من شهر رمضان و نزل الانجيل فى اثنتى عشرة مضت من شهر رمضان و نزل الزبور فى ثمانى عشرة مضت من شهر رمضان و نزل الفرقان فى ليلة القدر (۴۳)

تورات در ششم ماه رمضان و انجيل در دوازدهم و زبور در هجدهم و قرآن در شب قدر نازل شده است (بنابراين روايتى از تفسير عياشى) صاحب ابراهيم در شب اول ماه و قرآن در بيست و چهارم ماه نازل شده است(۴۴) .

علت اين كه ماه رمضان، براى روزه گرفتن تعيين شده، شرافت و فضيلت و برترى اين ماه بر ساير ماههاى سال است ( در روزهاى گذشته اشارتى به اين موضوع شده است) مرحوم مجلسى در بحارالانوار، باب فضيلت ماه رمضان و وجوب روزه، روايات جالب و حيرت انگيزى نقل فرموده است(۴۵) كه فقط با در نظر گرفتن لطف و كرم خداوند متعال نسبت به بندگان، مى شود آن را پذيرفت و از باب تبرك چند نمونه از آن را نقل مى كنيم:

عن جابر بن يزيد جعفى عن ابى جعفر عليه‌السلام قال قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ لجابر بن عبد الله يا جابر هذا شهر رمضان من صام نهاره و قام وردا من ليله و عف بطنه و فرجه و كف لسانه خرج من ذنوبه كخروجه من الشهر فقال جابر يا رسول الله ما احسن هذا الحديث فقال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ يا جابر و ما اشد هذه الشروط (۴۶)

امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به جابر بن عبدالله انصارى فرمود: اى جابر! اين ماه رمضان، است هر كس روز آن را روزه بدارد و پاسى از شب آن را عبادت كند و شكم و فرج خود را حفظ كند و زبانش را نگاه دارد از گناهانش خارج مى شود، همان گونه كه از ماه بيرون مى رود پس جابر عرض كرد: يا رسول الله! چه حديث خوبى! حضرت فرمود: بله جابر! اما چه شرايط سختى دارد!

چرا زمان روزه سى روز است؟

 در روايتى چنين آمده است:

معاوية بن عمار عن الحسن بن عبدالله عن آبائه عن جده الحسن بن على بن ابى طالب عليه‌السلام انه قال جاء نفر من اليهود الى رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فساءله اعملهم عن مسائل فكان فيما ساءله انه قال له لاى شى ء فرض الله الصوم على امتك بالنهار ثلاثين يوما و فرض الله على الامم السالفه اكثر من ذلك فقال النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ان آدم لما اكل من الشجرة بقى فى بطنه ثلاثين يوما ففرض الله على ذريته ثلاثين يوما الجوع و العطش و الذين ياءكلونه بالليل تفضل من الله عليهم و كذلك كان على آدم عليه‌السلام ففرض الله ذلك على اميت ثم تلا هذه الاية (كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم لعلكم تتقون اياما معدودات) قال اليهودى صدقت يا محمد فما جزاء من صامها فقال النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ما من مؤمن يصوم شهر رمضان احتسابا الا اوجب الله تبارك و تعالى له سبع خصال اولها يذوب الحرام من جسده و الثانية يقرب من رحمة الله عزوجل و الثالثة يكون قد كفر خطيئة ابيه آدم و الرابعة يهون الله عليه سكرات الموت و الخامسة امان من الجوع و العطش يوم القيامة و السادسة يعطيه الله براءة من النار و السابعة يطعمه الله من طيبات الجنة قال صدقت يامحمد (۴۷)

امام حسنعليه‌السلام فرمود: عده اى از يهود، خدمت حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ آمدند؛ پس داناترين آن ها، از حضرت سوالاتى كرد؛ از جمله اينكه گفت: روى چه اصل خداى تعالى سى روز روزه بر امت شما واجب كرده ؛ ولى بر امت هاى گذشته بيش تر از اين را؟ پس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: همانا هنگامى كه آدم از آن درخت، خورد، تا سى روز در شكم او باقى ماند؛ پس خدا بر ذريه او واجب كرد كه سى روز گرسنه و تشنه باشند. و آنچه آنها مى خورند (در شب) كرم و تفضل است بر ايشان و همچنين بر آدم نيز سى روز روزه واجب شد. و خداوند واجب كرد بر امت من همان سى روز را سپس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ آيه (كتب عليكم الصيام) راتلاوت كرد.

شخص يهودى گفت: راست گفتى اى محمد! پس بفرما جزاى كسى كه اين ماه را روزه بدارد، چيست؟ رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: هيچ مؤمنى ماه رمضان را روزه نمى گيرد، مگر آن كه خدا براى او هفت خصلت مرحمت كند: ۱ - حرام از بدنش آب شود و برطرف گردد ۲ - به رحمت خدا نزديك شود؛ ۳ - گناه پدرش - آدم را - جبران كرده باشد؛ ۴ - سكرات مرگ بر او آسان شود؛ ۵ - از گرسنگى و تشنگى روز قيامت در امان باشد؛ ۶ - خداوند بيزارى از جهنم به او مى دهد؛ ۷ - خداوند از غذاهاى پاكيزه و طيب بهشت به او مى خوراند و آن شخص گفت: راست گفتى اى محمد!

نكته (فمن شهد منكم الشهر فليصمه )(۴۸) دستور روزه، فقطى براى اشخاص حاضر وسالم است، (بر شخص مسافر و مريض روزه واجب نمى باشد) خدا مثل فرمان راويان جبار نيست، كه دستور با مشقتى بدهد و با هر مشقت و سختى كه شده از طرف بخواهد، كه آن را انجام دهد (يريد الله بكم اليسر ولايريد بكم العسر )(۴۹) .

حال اين جمله، يا مربوط به استثنايى است كه در آيه بيان شد؛ و شخص مريض و مسافر را از حكم مستثنا كرده (يعنى مسافر و مريض كه خدا راحتى آنها را مى خواهد، بنابراين در سفر و مرض روزه را برداشت) و يا ممكن است مربوط به اصل حكم روزه باشد (يعنى خيال نكنيد كه مراد خداوند از وجوب روزه، مشقت و سختى شما است، بلكه با در نظر گرفتن فوايد و آثار جسمى و معنوى و پاداش آخرتى، خدا راحتى و رفاه شما را خواسته است)

ناگفته نماند كه استثناى مريض و مسافر از وجوب روزه، هم در آيه اول ذكر شده و هم در آيه دوم. شايد علت تكرار، آن اين باشد كه براى افراد مؤمن، گويا سخت است كه از حكم خداوند مخالفت كنند به همين جهت گاهى بعضى از مؤمنين مريض و به خصوص از خانم ها با ناراحتى مى گويند من روزه ام را مى گيرم هر چه شد، شد همه روزه، باشند من بخورم؟ چندين سال است من يك روز روزه ام را در ماه رمضان نخورده ام بالاخره كه نمى ميرم و... يا مسافر بگويد: علت اين كه روزه از مسافر برداشته شده اين است كه گرفته روزه در سفر سخت است ولى من اين سختى را تحمل مى كنم، و روزه مى گيرم. به همين جهت، خداوند عدم وجوب روزه را براى اين دو دسته تكرار كرده و به آن ها دستور مى دهد كه بعد از آن كه از سفر برگشتند و يا مرضشان برطرف شد، قضاى آن را به جا آورند.

(و لتكملوا العدة )(۵۰) تمام اين يك ماه را بايد روزه گرفت و يا قضاى آن را بعد از مرض و سفر به جا آورد اين جمله اشاره به اين مطلب مى كند كه روزه براى پرورش جسم و روح لازم است. پس هر انسانى، بايد يك ماه از سال را روزه بدارد و اگر به علت سفر و يا مرض و يا عذر ديگر در ماه رمضان نتوانست روزه بگيرد، بايد قضاى آن را به جا آورد تا تعداد ايام ماه كامل شود. حتى در احكام اسلام، مى بينيم كه بر زن حائض واجب است كه قضاى روزه اش را به جا آورد؛ ولى در مورد نماز اين گونه نيست بلكه نه بايد قضاى نماز ايام عبادت را به جا بياورد، اين حكم به همين خاطر است كه امساك يك ماه كامل در سال لازم است و براى به دست آوردن فوايد و اثرات روزه بايد يك ماه كامل شود.

فوايد كم خورى

 نكته: عزيزان! توجه داريد كه فوايد نماز - مثلا به ياد خدا بودن و تقرب به ذات الهى است براى زن، در دورانى كه مى تواند نماز بخواند، به دست مى آيد، اگر چه در دوران حيض نماز نخواند. اما فوايد روزه جز با قضاى آن چه فوت شده به دست نمى آيد. مثلا فايده بهداشتى و خواص كم خوردن و پرهيز كردن غير از روزه گرفتن راهى براى به دست آوردن آن نيست. چون جلوى انسان را هيچ چيز جز ردع و منع دينى نمى گيرد وگرنه رژيم غذايى تصميم بر كم خوردن و... كارگر نيست آن هم در زمان ما كه غذا و ميوه هاى چهار فصل در تمام سال وجود دارد هندوانه تابستان در زمستان (كه شب يلدا بايد بخورند) و انگور تابستان در زمستان و به عكس هويج و پرتقال زمستان در تابستان مهيا است و فرهنگ غلط هم بر آن اصرار دارد آرى با وسائل حمل و نقل امروزى و نزديك شدن راه ها هميشه محصول همه شهرها بلكه همه كشورها در جاهاى ديگر دور دست در دسترس قرار گرفته به اضافه اين كه يخچال و فريزير هم در اين نقش مؤ ثرترى ايفا مى كند و همه چيز يخ زده موجود است كه انسان هر وقت هر چه هوس فرمايد براى او آماده و ميسر است سابقا ميوه و غذاى هر محيط و شهرى براى خود آن محل بود و در فصل خودش، بنابراين مرض ها اين قدر فراوان و جوراجور نبود، شايد علت زيادى امراض مقدارى هم اين پرخورى و همه چيز خورى و هم همه وقت خورى باشد.

فايده ديگر روزه، تساوى غنى و فقير

 يكى از فايده هاى روزه، باخبر شدن اغنيا از حال فقرا است كه ديروز عرض شد و اين جز با روزه گرفتن ثروتمند و غنى، حاصل نمى شود. در اين زمينه روايت جالب ديگرى ديدم كه مناسب است عرض كنم. در علل الشرايع به سندى از هشام بن الحكم آمده است:

ساءلت اباعبدالله عليه‌السلام عن علة الصيام قال اما العله فى الصيام ليستوى به الغنى و الفقير و ذلك لان الغنى لم يكن ليجد مس الجوع فيرحم لان الغنى لما اراد شيئا قدر عليه فارادا لله عزوجل ان يستوى بين خلقه و ان يذيق الغنى من الجوع و الالم ليرق على الضيعف فيرحم الجائع (۵۱) .

هشام بن حكم مى گويد: سوال كردم از امام صادقعليه‌السلام از علت وجوب روزه فرمود: اما علت وجوب روزه اين است كه ثروتمند و مستمند با هم يكسان شوند، زيرا شخص متمكن و پولدار، هرگز احساس گرسنگى را درك نكرده تا بر شخص فقير و بيچاره رحم كند. براى آن كه هر وقت هر چه خواسته، در اختيار او بوده است و رنج و سختى نكشيده ؛ پس خداى تعالى خواست به وسيله روزه بين بندگانش تساوى برقرار فرمايد و به ثروتمند طعم و مزه گرسنگى را بچشاند و اين درد را براى او واضح و ملموس كند؛ تا شايد دلش براى بيچارگان نرم شود و بر گرسنگان ترحم كند.

روزه يك نوع شكر الهى است

 (و لتكبروا الله على ما هداكم و لعلكم تشكرون )(۵۲) در پايان آيه، خداى تعالى، دو خاصيت و فايده ديگر، براى فلسفه روزه بيان مى فرمايد؛ يكى، اين كه با اطاعت اين دستور، خدا را بزرگ و با عظمت بدانيم و دوم آن كه در مقابل آن همه نعمت، شكرگزارى كنيم.

نكته: توجه به اين نكته به جا است كه در اين آيه شريفه، بزرگ شمردن خدا را، به طور قطعى بيان كرد، ولى شكرگزارى، را با بيان لعلع و شايد بيان مى كند؛ ممكن است، سبب اين باشد كه در اطاعت از امر خدا و گرفتن روزه، بزرگ دانستن خدا، امرى قطعى و به هر حال نيايش و خضوع در پيشگاه او است، ولى شكرگزارى احتياج به خلوص نيت كامل وارد و اين اثر جز با قصد تبعد محض و قربة الى الله به دست نمى آيد.

و شايد كلمه لعل اشاره به اين نكته باشد كه شكرگزارى كامل - كما هو حقه - در برابر نعمت هاى الهى ممكن نيست و فقط تا اندازه اى و مقدار كمى شكر خدا به جا آورده مى شود.

آيا هرگز درباره اصل روزه و غذا فكر كرده ايد كه خداوند چه نعمت هايى به ما داده است؟ اگر انسان از غذا خوردن سير نمى شد چه مى شد؟ اگر هر چه غذا مى خوريم جذب بدن مى شد و اگر دفع غذا و آب به اختيار خودمان نبود، چه مى شد؟ سر يك ماه انسان به قدر فيل يا گاو ميش مى شد چه عرض كنم كوه ابوقبيس مى شد، اگر دفع غذا و آب به اختيار خودمان نبود چه مى شد وسط خيابان و كوچه بلكه مسجد و مجلس مثل حيوانات... اگر قوه ما سكه ضعيف بود چه مى شد. مثلا شير لوله آب هر مدتى چه مى كند و واشرش بايد عوض شود اما اعضاى بدن انسان هفتاد هشتاد سال كار مى كند.

آيا مى دانيد كيفيت هضم غذاى و جذب بدن و گردش آن در بدن، و تجزيه و تقسيم آن، چگونه است؟ اگر انسان به هر كدام از اين امور فكر كند و به كتب طب مراجعه كند كاملا سردرگم مى شود.

گرسنگى اطفال امام حسينعليه‌السلام

السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك عليك منى سلام الله ابدا ما بقيت و بقى الليل و النهار و لاجعله الله اخر العهد منى لزيارتكم السلام على الحسين و على على بن الحسين و على اولاد الحسين و على اصحاب الحسين

ديروز، از تشنگى اطفال امام حسينعليه‌السلام خواندم، امروز از گرسنگى آنها بگويم تا دلت بشكند، و اشكت جارى شود. در خبر است كه حضرت زينب در خرابه شام روزه مى گرفت ؛ مى دانيد چرا؟ چون غذا به قدر كافى به آنها نمى دادند! يكى از علماء مى گويد: من در فكر بودم كه كيفيت خوراك اسيران اهل بيت، چگونه بوده است ؛ تا در كتابى ديدم كه نوشته و بد؛ شبانه روزى به هر كدام، يك قرص نان از طرف يزيد مى دادند. اين براى اطفال كافى نبود. آنان هم هر مشكلى داشتند به عمه مى گفتند. پدر كه نداشتند، عمو كه نداشتند؛ برادر اطفال كافى نبود آنان هم هر مشكلى داشتند به عمه مى گفتند. حضرت زينب هم مقدارى از سهم خود را مى گذاشت ؛ هر وقت اطفال بهانه نان بگيرند، به آن ها بدهد و از آن جا بدتر كوفه بود كه زنى نان و خرما و به دست اطفال مى داد و مى گفت: دعا كنيد بچه هاى من يتيم و اسير نشوند و حضرت زينب از دست و دهان آنها مى گرفت و مى فرمود: نحن آل بيت رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ان الصدقة علينا محرمة ؛ اى مردم كوفه! ما اولاد پيغمبريم، صدقه بر ما اهل بيت حرام است.

چه گذشت بر عمه سادات؟ نمى دانم. خدايا اين همان كوفه است، همان مقر حكومت پدر زينب - اميرالمؤمنينعليه‌السلام - است كه هر وقت زن ها مى خواستند خدمت زينب برسند بايد اجازه مى گرفتند و به يك ديگر افتخار مى كردند كه من امروز خدمت حضرت زينب رسيدم و حالا او را به عنوان اسيرى به همين كوفه خراب آورده اند.

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم

جلسه پنجم

 بسم الله الرحمن الرحيم

خلوص نيت در عبادات

 قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

فاساءلوا الله ربكم بنيات صادقة و قلوب طاهرة ان يوفقكم لصيامه و تلاوة كتابه فان الشقى من حرم غفران الله ان الله فى هذاالشهر العظيم

از خداى متعال مى خواهيم كه نيت خالص، و صادق و دل پاك به ما حرمت كند. مى دانيم كه روح عبادت خلوص نيت است، الا الله الدين الخالص، آگاه باشيد، كه خدا دين خالص و عارى از غل و غش و ريا مى پسندد.

اميرالمؤمنينعليه‌السلام در دعاى كميل مى فرمايد:

و هب لى الجد فى خشيتك و الدوام فى الاتصال بخدمتك حتى اسرح اليك فى ميادين السابقين و اسرع اليك فى المبادرين و اشتاق الى قربك فى المشتاقين و ادنو منك دنواالمخلصين و اخافك مخافة الموقنين و اجتمع فى جوارك مع المؤمنين

خدايا! آنچنان جديت و كوشش در راه خوف و خشيت خود به من عطا كن، تا در اثر آن، تقرب و نزديكى مخلصين را به تو به دست آورم و همانند افراد به يقين رسيده از ذات احديت تو ترسان باشم.

آيات قرآن، و روايات معصومين، درباره خلوص نيست، معركه كرده است. پر واضح است، هر قدر خلوص در عبادت بيشتر باشد، ثواب و پاداش بيشتر است و هر قدر غرض و مرض و ريا در كار عبادت باشد، ثواب و نتيجه و بازدهى، عبادت كمتر خواهد بود.

قل ان صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العالمين (۵۳) بگو اى رسول ما! حقا كه نماز من، عبادت من (يا قربانى در حج من) زندگى من و مردن من - تمام - فقط و فقط براى خداى تعالى است و بس. خواست من خواست او است. اگر او بخواهد زنده باشم، من نيز همان را مى خواهم و اگر او بخواهم بميرد، من نيز همان را مى پسندم، هر چه آن خسرو كند شيرين بود.

در مجمع البيان چنين آمده است

قال مجاهد: جاء رجل الى النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فقال انى اتصدق و اصل الرحم و لااصنع ذلك الا لله فيذكر ذلك منى واحمد عليه فيسرنى ذلك و اعجب به فسكت رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و لم يقل شيئا فنزل قوله تعالى (قل انما انا بشر مثلكم يوحى الى انما الهكم اله واحد فمن كان يرجوا لقاء ربه فليعمل عملا صالحا و لا يشرك بعبادة ربه احدا (۵۵) .

مردى خدمت حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ رسيد و عرض كرد: من چه بسيار صدقه به فقير مى دهم و صله رحم به جا مى آورم و اين كارها را جز براى خدا به هدف ديگرى انجام نمى دهم ؛ ليكن بعدها كه گفت و گو مى شود و از من تعريف مى كنند، خوشحال مى شوم و افتخار مى كنم در اين هنگام رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ساكت شد و چيزى نگفت پس آيه نازل شد: بگو اى رسول گرامى اسلام! من هم مثل شما يكى از افراد بشر هستم ؛ تنها امتياز من اين است كه بر من وحى نازل وحى مى شود. آگاه باشيد؟ پروردگار شما يكى است پس هر كس آرزوى لقاى پروردگارش را دارد، بايد عمل صالح انجام دهد و هيچ احدى را در عبارت براى خدا شريك قرار ندهد.

سپس از ابن عباس روايتى نقل ميكند مبنى بر اين كه منظور آيه شريفه شرك در عبادت است نه شرك در عقيده توحيد؛ چون فرمود: (و لا يشرك بعبادة ربه احدا ) و نفرمود و لا يشرك بربه احدا ظاهرا در پاسخ آن مرد، همين آيه شريفه را فرمود؛ يعنى اصل عمل انسان خشنود شدن از تمجيد ديگران، باطل نمى شود، ولى سعى كنيد هيچ احدى را شريك در عبادت براى خدا قرار ندهيد.

درباره اين موضوع، در بحارالانوار، از عدة الداعى چنين نقل شده كه حضرت عيسىعليه‌السلام به حواريين مى فرمود:

هر كدام از شما روزه كه گرفتيد، موهاى سر و صورت را روغن مالى كنيد، تا شاداب شويد. و لب هاى خود را را با روغن زيتون بماليد، تا معلوم نباشد كه روزه هستيد. وقتى صدقه مى دهيد با دست راست، مواظب باشيد، كه حتى دست چپ شما خبردار نشود و وقتى نماز مى خوانيد پرده اطاق را بيندازيد. (تا كسى شما را نبيند) زيرا خداوند خود تعريف و ثنا را تقسيم مى كند؛ مانند تقسيم رزق(۵۶) .

و از مجالس شيخ طوسى (ره) از فضيل بن يسار از ابى جعفرعليه‌السلام چنين نقل شده است: قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : قال الله عزوجل، الصوم لى و انا جزى به ؛ روزه براى من است و من خود پاداش آن را خواهم داد (البته اين ترجمه در صورتى است كه اجزى را به صيغه معلوم بخوانيم ولى بعضى اجزبى به صيغه مجهول خوانده اند؛ يعنى من خودم پاداش روزه هستم اگر اين معنى درست باشد معركه مى كند؛ يعنى چون روزه به خاطر من و براى من است من خود پاداش روزه دار هستم. ملاقات خدا و تقرب به ذات او، خود پاداش و ثواب روزه است.(۵۷) .

نكته: منظور از جمله روزه براى من است، (با اين كه تمام عبادات براى خداى تعالى صورت مى گيرد) اين است كه روزه ريا بردار نيست و فقط براى خدا است. (چون امر عدمى - يعنى ترك مفطرات روزه - و يا امر وجودى - كه كف نفس و خوددارى باشد - قابل نشان دادن به ديگران نيست) بر خلاف نماز و حج و غيره، و روزه دار حتى در حال خلوت و تنهايى از مبطلات اجتناب مى كند؛ پس فقط و فقط براى خدا صورت مى گيرد. و هر چه عبادت به قصد رضاى خدا باشد و غرض و مرض ديگرى در كار نباشد، پاداش آن بهتر و در نزد خدا مقبول تر است.

محاسن برقى روايتى را از جابر جعفى از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نقل مى كند(۵۸) كه حضرت فرمود: سه نفر براى گردش از شهر خود بيرون آمدند، و وارد غارى در ميان كوهى شدند و در آنجا به عبادت خدا مشغول بودند؛ ناگهان سنگى از بالاى كوه غلطيد و بر در غار قرار گرفت و آنها در غار زندانى شدند. با هم گفتند: به خدا سوگند! ما از اين گرفتارى نجات پيدا نمى كنيم جز آنكه به خدا راست بگوييم ؛ پس بياييد، خدا را به آن چه كه براى او خالصانه انجام داده ايم، قسم دهيم، شايد نجات پيدا كنيم، چون اين گرفتارى ما در اثر گناهان ما است يكى از آن سه نفر گفت: خدايا! تو مى دانى كه من، يك وقت شيفته و فريفته يك زن زيبا و خوش صورت شدم و براى رسيدن به او و كام گرفتن از او، مال و ثروت زيادى خرج كردم، ولى وقتى به او دست يافتم و خواستم با او نزديكى كنم، به فكر عذاب آخرت و آتش جهنم افتادم و او را ترك كردم و خود را آلوده به گناه نكردم. خدايا اين سنگ را از جلوى اين غار برطرف فرما! كه ناگاه ديدند سنگ حركتى كرده و شكافى پيدا شد بعد از آن، دومى، گفت: خدايا! تو مى دانى كه من چند نفر را اجير كردم كه در زمينى براى من كار كنند تا به هر كدام نصف درهم بدهم ( هر درهم يك مثقال نقره است) پس چون از كار دست كشيدند، اجرت آنها را دادم يكى از آنان گفت: من به قدر دو نفر كار كرده ام و بايد يك درهم تمام به من مزد بدهى و كمتر از آن نخواهم گرفت من هم يك درهم ندادم، او هم پولش را نزد من گذاشت و رفت، و من همان نصف درهمش را صرف كشت و زرع كردم و خدا روز به روز، روزى بيشتر و رزق بيشتر مرحمت كرد تا اين كه بعد از مدت ها همان كارگر آمد واز من مالش را طلب كرد من حساب كردم ديدم پول او حدود هجده هزار درهم شده است ؛ پس تمام اين مبلغ را به او پرداختم خدايا! تو خود مى دانى كه من اين كار را به خاطر تو و به جهت ترس از ذات مقدست انجام دادم. خدايا! اين سنگ را از جلوى غار برطرف فرما! پس سنگ كمى حركتى كرد و نورى از بيرون پيدا شد، به طورى كه هم ديگر را خوب مى ديدند ولى نمى توانستند بيرون بروند.

سومى گفت: خدايا، تو مى دانى وقتى پدر و مادر من در خواب بودند، پس من ظرف شيرى، براى آن ها آوردم، خواستم زمين بگذارم، ترسيدم جانورى به آن دم زند و نخواستم آنها را بيدار كنم كه ناراحت شوند؛ به همين دليل شير را نگه داشتم تا بيدار شدند و نوشيدند خدايا! اگر مى دانى كه اين كار فقط براى رضا تو بود، ما را از اين بلا نجات ده! پس سنگ لغزيد و راه آن ها كاملا باز شد و بيرون آمدند. پس رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: آرى هر كس راستگو (و درست كردار باشد) نجات مى يابد.

فضيلت قرائت قرآن در ماه رمضان

 فاسئلوا الله ربكم بنيات صادقه وقلوب طاهره ان يوفقكم لصيامه و تلاوة كتابه

درباره شرافت و فضيلت روزه ماه مبارك رمضان، در روزهاى گذشته، مطالبى را بيان كردم و اينك مى خواهم درباره ثواب قرائت قرآن، سخن بگويم.

روايات زيادى در فضيلت قرآن و عظمت و ثواب قرائت، آن نقل شده از جمله روايات مفصلى از امام حسن عسكرى از پدرانش از اميرالمؤمنينعليه‌السلام از رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نقل شده است كه:

عليكم بالقران فانه الشفاء النافع... و اتلوه فان الله ياءجركم على تلاوته بكل حرف عشر حسنات اما انى لااقول (الم) حرف ولكن الالف عشر و اللاءم عشر، و الميم عشر (۵۹)

رسول خدا فرمود: بر شما باد تمسك به قرآن، زيرا قرآن، شفاى كامل هر دردى است و نيز فرمود: بر شما باد تلاوت قرآن، به درستى كه خداى متعال به هر حرفى كه تلاوت كنيد، ده حسنه به شما پاداش مى دهد. آگاه باشيد نمى گويم (الم) يك حرف است بلكه براى قرائت الف، ده حسنه و براى لام ده، حسنه و براى ميم ده حسنه به شما پاداش مى دهد.

و در روايت ديگرى از امالى صدوق از مفضل از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل شده:

... عليكم بتلاوة القرآن فان درجات الجنة على عدد آيات القرآن فاذا كان يوم القيامة يقال لقارى ء القرآن اقراء و ارق فكلما قراء آية يرقى درجة (۶۰) .

بر شما باد تلاوت قرآن، به درستى كه درجات بهشت به تعداد آيات قرآن است هنگامى كه روز قيامت مى شود به قارى قرآن گفته مى شود: قرآن بخوان و درجه درجه بالا برو. پس هر چه از آيات قرآن قرائت مى كند، يك درجه بالاتر مى رود.

در روايت ديگرى فضيل از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل ميكند:

ان الذى يعالج القرآن ليحفظه بمشقة منه و قلة حفظه له اجران و قال: ما يمينع التاجر منكم المشغول فى سوقه اذا رجع الى منزله ان لاينام حتى يقراء سورة من القرآن فيكتب له مكان كل آية يقرئها عشر حسنات و يمحى عنه عشر سيئات (۶۱) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: همانا كسى كه زحمت كشد تا قرآن را با مشقت حفظ كند دو پاداش دارد. بعد فرمود: چه مانعى دارد هر كدام از شما كه از سر كار به خانه برگشت و از بازار آمد، نخوابد تا اين كه يك سوره از قرآن را تلاوت كند كه براى او نوشته مى شود به جاى هر آيه اى كه مى خوانده، ده حسنه و محو شود از گناهان او، ده سيئه.

اما ثواب قرائت قرآن، در ماه رمضان همانگونه كه در جلسه دوم گفتيم، چند برابر مى شود. رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در همين خطبه شريفه مى فرمايد:

و من تلافيه آية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن فى غيره من الشهور

هر كس در اين ماه يك آيه از قرآن را تلاوت كند؛ ثواب ختم تمام قرآن را در غير از اين ماه خواهد برد و شايد در جلسات بعد نيز تفضيل بيشترى عرض نمايم.

نكته: لازم است يادآورى كنيم كه ما هر چه داريم از بركت قرآن و عترت است و هميشه اين مهم را به خاطر بسپاريم كه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در آن روايتى كه متواتر بين شيعه و سنى است فرموده است: من دو چيز گرانبها در ميان شما مى گذارم: يكى قرآن و ديگرى، عترت من - اهل بيتم. بحمد الله و المنة ما شيعيان به اهل بيت آن حضرت تمسك داريم و مدرك تمام احكام اسلامى مان رفتار و گفتار آن بزرگواران است همچنين تمسك حقيقى به قرآن، از آن ما است.

رو آوردن به قرآن بعد از انقلاب اسلامى

 به خصوص پس از انقلاب اسلامى ايران، به رهبرى مرد خدا - امام خمينى قدس سره الشريف - وضع ما دگرگون شد و اسلام نصرت و قوت يافت. از جمله قرائت قرآن و تعليم و تعلم آن رواج پيدا كرد كه در زمان طاغوت، به كلى از بين رفته بود و جوان ها در دبستان ها و دبيرستانها حتى دانشگاهها آشنايى با قرآن نداشتند؛ تا آنجا كه حتى معلمان قرآن هم، نمى توانستند چند آيه از قرآن را بدون غلط بخوانند. آرى الحمدلله كم كم قرائت قرآن نيز در راديو و تلويزيون و دبستان و دبيرستان ها ترغيب و تعليم داده شد و جوان ها رو به قرآن و قرائت آن آوردند و در حفظ و قرائت و تجويد پيشرفت ها نمودند و در مسابقات بين المللى جوانان برومندى از ايران شركت نمودند كه در همين اواخر در كشور مالزى برقرار بود و از ايران برادر آقاى عباس امام جمعه رتبه اول را حائز شد و همين مدتى پيش در مسابقات سراسرى داخلى كه در ايران برگزار شد آقاى جواد پناهى رتبه اول را گرفت. هذا من فضل ربى.

فان الشقى من حرم الى آخر غفران الله فى هذا الشهر العظيم ، بدبخت به تمام معنى كسى است كه در اين ماه بزرگ از رحمت و غفران خدا محروم گردد.

شيخ بهائى رحمة الله در كتاب اربعين خود، درباره اين قسمت از روايت كه فرمود:فان الشقى من حرم غفران الله فى هذا الشهر العظيم مى فرمايد: چون اسم ان داراى الف و لام است از جمله حصر استفاده مى شود؛ يعنى: شقى و بدبخت، فقط كسى است كه در اين ماه از رحمت خدا محروم باشد (خواه اين كه الف و لام براى جنس باشد يا الف و لام استغراق باشد) و اين، براى اهميت و مبالغه در شقاوت و بدبختى چنين كسى است و كنايه از اين است كه شدت شقاوت او، به حدى است كه گويا غير از او هيچ كس شقى و بدبخت نيست و تمام شقاوت ها و بدبختى ها و بى سعادت ها در او جمع است(۶۲) در واقع، چنين كسى به تمام معنا بدبخت است و همه بدبختى ها در او جمع شده ؛ چون وقتى ماه، ماه خدا و ماه مغفرت و رحمت باشد، سفره انعام الهى براى همه گسترده است و هر كس خود را از آن محروم كند و به طرف خدا نيايد، بدبخت است و هيچ اميدى براى هدايت و سعادت او نمى باشد.

و در جاى ديگر شاعر مى گويد:

در بحارالانوار، از مجالس شيخ طوسى از هشام بن حكم از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل مى شود:

قال: من لم يغفر له فى شهر رمضان، ما يغفر له الى قابل الا ان يشهد عرفة (۶۳) كسى كه آنچنان بدبخت باشد كه در ماه مبارك رمضان گناهانش آمرزيده نشود؛ ديگر گناهان او آمرزيده نخواهد شد تا سال آينده ؛ مگر آنكه حاضر شود در روز عرفه در صحراى عرفات (كه آن هم عالمى دارد)

اى روبهك! چرا ننشستى به جاى خويش؟ با شير پنجه كردى و ديدى سزاى خويش

شب عاشورا با دعا و نماز سپرى شد

 السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك عليك منى سلام الله ابدا ما بقيت و بقى الليل و النهار و لاجعله الله آخر العهد منى لزيارتكم السلام على الحسين و على على بن الحسين و على اولاد الحسين و على اصحاب الحسين

عصر تاسوعاى وقتى كه لشكر حمله كردند به طرف خيمه گاه حضرت امام حسينعليه‌السلام در جلوى خيمه نشسته بود؛ در حاليكه شمشير خود را در برگرفته و سر به زانوى غم گذاشته و به خواب رفته بود. حضرت زينب، صداى خروش لشكر كفر را شنيد؛ دوان دوان خدمت برادر آمد و عرض كرد: مگر صداى لشكر را نمى شنويد كه نزديك شده اند؟ پس حضرت سيدالشهداءعليه‌السلام سر از زانو برداشت و فرمود: خواهر اكنون جدم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را در خواب ديدم، به من فرمود: حسينم! تو به سوى ما خواهى آمد. چون زينب اين كلام را شنيد بر صورت زد و صدا زد: واويلاه ؛ سيدالشهداءعليه‌السلام فرمود: خواهر! ويل و عذاب براى تو نخواهد بود، ساكت باش! خدا تو را رحمت كند.

پس حضرت عباس به نزد برادر بزرگوار آمد و عرض كرد: لشكر آمده اند، تكليف چيست؟ حضرت فرمود: بنفسى انت يا عباس جانم فدايت! برو ببين چه مى گويند حضرت عباس با بيست سوارى جلوى آن ها آمد (از جمله حبيب و زهير) و پس از مذاكراتى با آن ها برگشت و عرض كرد: مى گويند: از امير دستور داريم: يا در برابر او مطيع شويد و تحت فرمانش درآييد و يا با شما جنگ خواهيم كرد.

حضرت فرمود: عباسم به سوى آن ها برگرد و از آنها مهلت بخواه كه امشب را به ما مهلت دهند تا قدرى نماز و دعا بخوانيم و استغفار كنيم خدا مى داند كه من نماز و تلاوت قرآن و كثرت دعا و استغفار را دوست دارم(۶۴) .

آرى شب عاشورا را با دعا و قرآن به سر آوردند. لهم دوى كدوى النحل ؛ همانند لانه زنبور از خيمه ها صداى قرآن و دعا بلند بود و تا آن دم آخر هم حضرت با خداى خود راز و نياز مى كرد در آن وقت كه خاك هاى گرم كربلا را جمع نموده و شب متكا به عمل آورد بود و سر را روى آن گذاشته بود مى فرمود:الى رضا بقضائك و تسليما لامرك لامعبود سواك يا غياث المستغيثين .

لا حول ولاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه ششم

 بسم الله الرحمن الرحيم

رمضان زنگ بيدارى باشى، براى قيامت

 و اذكروا بجوعكم و عطشكم فيه جوع يوم القيامة و عطشه

اى گروه مردم! با گرسنگى، و تشنگى ماه، رمضان به ياد گرسنگى و تشنگى روز قيامت باشيد، و در صدد نجات خود از آن روز عظيم باشيد.

راستى آيا انسان، در قيامت گرسنه و تشنه مى شود؟ در اين صورت، آب و خوراك خود را بايد از كجا و چگونه تهيه نمايد؟ و به چه وسيله، سرى به آيات و روايات احوال قيامت بزنيم، ببينيم، چه خبر است؟ و آيا واقعا بايد در فكر آن باشيم، و توشه از دنيا، براى آن جا برداريم يا راه ديگرى دارد.

اميرالمؤمنينعليه‌السلام در خطبه اى مى فرمايد:

تجهزوا رحمكم الله فقد نودى فيكم بالرحيل و اقلوا العرجة على الدنيا و انقلبوا بصالح ما بحضرتكم من الزاد فان امامكم، عقبة كثودا، و منازل مخوفة مهولة لابد من الورود عليها و الوقوف عندها (۶۵) .

خدا شما را بيامرزد، آماده و مهياى سفر آخرت باشيد، به درستى كه بين شما صدا زدند و بايد همه كوچ كنيد و برويد.

در گذشته براى حركت قافله تشريفاتى بود. هر چه سفر مهم تر بود، تشريفات مهمتر برگزار مى شود، جارچى، از چند روز قبل در كوچه و برزن مى گشت و داد مى زد: مردم! قافله اى در فلان روز به مقصدى حركت مى كند؛ هر كس عازم سفر است، خود را آماده كند، و در روز موعود در بيرون شهر حاضر باشد. زمان ما هم كه قطار در هر ايستگاهى توقف مى كند، در بلند گو به اطلاع همه مى رسانند كه توقف قطار در اين ايستگاه به منظور اداء نماز، مثلا بيست دقيقه است كسانى كه مكه مشرف شده ايد، در فرودگاه بين المللى جده (و همچنين كسانى فرودگاههاى ديگر دنيا) معمول است بلند گو به زبان هاى مختلف صدا مى زند، پرواز شماره فلان به مقصد كجا در ساعت چند خواهد بود از مسافرين محترم تقاضا مى شود به سالن شماره فلان جهت بازرسى و سوار شدن به هواپيما تشريف ببرند.

و اقلوا العرجة على الدنيا! مردم! ابقاء در دنيا را كم بدانيد و بهترين توشه را، از آن چه در اختيار داريد، و در دست رس شما است تهيه كنيد؛ زيرا در برابر شما گردنه هولناكى است، عقبة كؤ دا. مثل تابلوهاى راهنمايى در كنار گردنه ها، در جاده ديده ايد؛ يك جمجمه آن چنانى و دو استخوان درشت نوشته اند؛ گردنه خطرناك

و منازل مخوفة مهولة ؛ توقفگاه وحشتناكى در جلو داريم، حال احتضار، شب اول قبر، عالم برزخ روز قيامت. آيا مى شود از اين سفر صرف نظر كرد ونرفت و يا زا راه ديگرى رفت؟ هرگز! لابد من الورود عليها و الوقوف عندها؛ ناچاريم برويم و در آن جا ساكن شويم. برو برگرد ندارد، حلواى تن تنايى است. به آيات قرآن توجه كنيد، گوش كنيد.

به آيات قرآن توجه كنيد:

وحشت روز قيامت

 يا ايها الذين الناس اتقوا ان زلزلة الساعة شى ء عظيم يوم ترونها تذهل كل مرضعة عما ارضعت و تضع كل ذات حمل حملها وترى الناس سكارى و ما هم بسكارى، و لكن عذاب الله شديد (۶۶)

اى گروه مردم! از پروردگارتان بترسيد؛ زيرا زلزله قيامت خيلى مهم است روزى كه اين زلزله را مى بيند؛ آن چنان وحشت زا است كه مادر شيرده از فرزند شيرخوارش صرف نظر و غفلت مى كند و...

عزيزان! توجه داريد كه مادر نسبت به فرزند چه علاقه اى دارد و چگونه خود را به خاطر او به آب و آتش مى زند، و هر كار سختى را تحمل مى كند؛ شبها كنار گهواره با شنيدن صداى دردى و مرضى و يا ناراحتى داشته باشد؛ حاضر است خودش آن مرض را بگيرد، و كودكش خوب شود. تر و خشك كردن و كهنه شستن و غيره و غيره بماند، كه معمولا ما مردها حاضر به انجام آن نيستيم.

با همه اين اوصاف، روز قيامت، او را فراموش مى كند، بچه بى بچه، عزيز بى عزيز، روز و انفسا، است مگر مى شود كسى به فكر ديگرى باشد!

(و تضع كل ذات حمل حملها) هر زن باردار و حامله از وحشت و هيجان جنين خود را سقط مى كند (وترى الناس سكارى) مردم را در آن روز مست مى بينى ؛ گويى عقل ندارند؛ ديوانه وار و سراسيمه، به هر سو مى روند ولى در واقع مست نيستند، ليكن عذاب خدا شديد است كه اين چنين، مردم سر از پا نمى شناسند.

صحنه هاى وحشتناك

 در صحنه هاى وحشتناك دنيا، گاهى براى ما چنين پيش آمدهايى اتفاق افتاده است روزهاى جنگ تحميلى و به خصوص جنگ شهرها و بمب باران ها و موشك ها را به خاطر بياوريد، چه طور همه چيز در هم مى ريخت، و مردم از خود بى خبر مى شدند، و نمى دانستند از وحشت چه كنند.

من چند روز فراموش نشدنى، پر هول و هراس در عمرم ديده ام:

۱. روزى كه مجبور شديم از عراق بيرون بياييم، خدا ميداند، و بس كه بين راه از نجف تا خرمشهر به ما چه گذشت.

۲. روز آتش سوزى وحشتناك در منى سال ۱۳۵۴ ش ۱۳۵۹ ق، فقط هر كس بوده مى داند، چه بوده و چه شد، والا قابل وصف نيست.

يكى از همشهريان مى گفت، وقتى چادرها آتش گرفت و فرار كرديم، با مادر و زنم ساك ها را به دست گرفتيم و به طرف كوه راه افتاديم، مقدارى كه رفتيم، ديدم راه تنگ است و ازدحام و بند چادرها مانع حركت است. ساكها را انداختيم، بعد مادرم را گم كردم، گذاشتم و رفتم وقتى كنار كوه رسيدم زنم را هم فراموش كرده بودم، و او هم از من جدا شده بود، خودم بودم و قطعه احرام پايينى لنگ از حوله روى دوش هم خبرى نبود.

۳. روز جمعه سياه، مكه سال ۱۳۶۶ ششم ذيحجه كه هرگز از خاطره ها محو نخواهد شد و باز حاضرين در آن صحنه مى دانند، چه مى گويم. بنده پس از شروع زد و خورد تيراندازى و مشاهده مجروحين، و صحنه هاى دلخراش، خواستم آيه شريفه، رب ادخلنى مدخل صدق و اخرجنى مخرج صدق و اجعل لى من لدنك سلطانا نصيرا را بخوانم كه از امام صادقعليه‌السلام وارد است اين آيه را در وقت احساس خطر از چيزى بخوانند و بعد آية الكرسى، را خطر رفع مى شود هر چه به مغزم فشار آوردم، اين آيه يادم نيامد. از دلم گذشت شايد مصلحت باشد خطرى به من برسد، بعد ديدم، خير اين توفيق را نداشتم ولى حلقم آن چنان خشك بود و وحشت زده شده بودم كه (وترى الناس سكارى و ما هم بسكارى)

۴. روز فراموش نشدنى بمباران، و موشك بارانهاى شهرها، يادتان مى آيد چه صحنه هاى هولناكى مى شد، زن و مرد و كوچك و بزرگ سراسيمه وحشت زده، رنگ پريده، نمى دانستيم، چه كنيم كجا برويم، بدتر از همه آن روزى كه با شش هواپيما سيزده نقطه شهر قم را بمباران كردند روز چهارشنبه يكم بهمن ۱۳۶۵، برابر با بيستم جمادى الاولى، ۱۴۰۷ ق كه هشتاد و اندى شهيد وعده زيادى مجروح شده اند، كه از جمله از همسايگان ما بيست و هشت نفر شهيد شدند، در و ديوار به لرزه درآمد، چند نقطه از خيابان آذر و بازار زده شده بود. درس را تعطيل كردم و ديوانه وار از مسجد بيرون آمدم. گرد و خاك دود و فرار مردم، و بوق بوق ماشينها انسان را ديوانه تر مى كرد به طرف منزل آمديم. اول كوچه هفت مترى فهميديم، كه طرف خودمان هم بمباران شده به منزل رسيديم، همه ديوانه اند اينجا چه شده از شيشه هاى منزل چند تا اصابت بمب قرار گرفته بود گفتم بروم ببينم، چشمتان روز بد نبيد، خانه ها خراب، سيم هاى برق پاره شده و هنوز به هم مى خورد و جرقه مى زند. لوله آب شكسته، جسدها گوشه و كنار افتاده، پاى قطع شده، بى صاحب، خونهاى به در و ديوار، جيغ و داد، گريه و ناله، حالتى به من خدا مى داند و بس. درها شكسته بود و هوا فوق العاده، سرد و كوران باد. نه برق، نه آب كنار ديوار صوتى را شكسته و رفتند، ضد هوايى ها هم جز صداى وحشتناك فايده ديگرى نداشتند.

حالا خوب تصور كرديد، (وترى الناس سكارى، و ما هم بسكارى) يعنى چه!؟(۶۷) .

اينك به آيات سوره عبس، توجه كنيد:

فاذا جاءت الصاخة يوم يفرالمرء من اخيه و امه و ابيه

و صاحبته و بنيه لكل امرى منهم يومئذ شاءن يغنيه وجوه يومئذ مسفرة ضاحكة مستشره و وجوه يومئذ عليها غبرة ترهقها قتره اولئك هم الكفرة الفجرة(۶۸)

هنگامى كه فريادى بر آيد و گوش ها را كر كند. روزى كه انسان از برادر و مادر و پدر و همسر، و اولاد خودش گريزان است.، آرى روز وانفسا است ؛ هر كس فقط به فكر گرفتارى خود است. بعضى صورتها در آن روز، بشاش و خندان است و بعضى صورتها، هم غبار آلود و گرفته تيره و رنگ پريده، آن ها همان كافر بد كردارند.

سالهايى كه دهه آخر ماه رمضان، براى عمل اعتكاف از نجف اشرف به مسجد كوفه مى رفتيم، در آن جا پيرمردى، بود جهروى الصوت كه اواخر شب وسط مسجد در مقام رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مى نشست چون مى دانيد كه در مسجد كوفه چند جا مقام انبياء و ائمهعليهم‌السلام است و وسط مسجد مقام رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ است كه شب معراج در بين راه مسجد الحرام و مسجد الاقصى، با جبرئيل آنجا فرود آمده و نماز خوانده است. آرى اين پيرمرد، با آواز بلند، اين آيات و آيات ديگر قيامت را و عذاب را قرائت مى كرد به نظر هم نابينا بود، و از حفظ مى خواند فضاى معنوى و روحانى مسجد كوفه، و آخر شب دست به دست هم ميداد آن چنان تاءثيرى بر سامع و شنونده مى كرد كه موهاى بدن بلند مى شد و صحنه هاى قيامت در نظر مجسم مى گشت، يك دو روايت هم نقل مى كنم:

در روايتى از تفسير على بن ابراهيم چنين آمده است:

و امتازو اليوم ايها المجرمون(۶۹) ، قال اذا جمع الله الخلق يوم القيمة بقوا قياما على اقدامهم حتى يلجمهم العرق فينادوا يا رب حاسبنا، و لوالى النار قال فيبعث الله رياحا فيضرب بينهم و ينادى مناد و امتازوا اليوم ايها المجرمون، فيميز بينهم فصار المجرمون، فى النار و من كان فى قلبه ايمان صار الى الجنة(۷۰)

در تفسير اين آيه شريفه كه فرمود: جدا شويد اى گروه بدكاران! حضرت فرمود هنگامى كه خدا متعال تمام مخلوقات را در روز قيامت جمع ميكند آمده است كه مردم آن قدر منتظر خواهند ماند (و ان يوما عند ربك كالف سنة مما تعدون )(۷۱) تا از گرما و ناراحتى، غرق در عرق خود مى شوند. (يلجمهم، يعنى عرق آن ها، مثل لجام افسار تا دهان ها مى رسد) فرياد مى زنند: اى پروردگار! حساب مرا برس، حتى اگر به آتش برويم، ، تا از اين مهلكه و ناراحتى نجات پيدا كنيم، هرجا برويم، شايد از اين بهتر باشد، در اين هنگام، خداوند بادهايى مى فرستد كه به آن ها، برخورد مى كند و منادى صدا مى زند: اى گروه بدكاران! جدا شويد. پس بدكاران، و مجرمين، جدا شده و به طرف آتش، مى روند و هر كس ايمان در دل داشته باشد، به طرف بهشت خواهد رفت خدايا به حق محمد و آل محمد ما را با ايمان محشور بفرما.

روايت ديگر در باب اين كه بعضى از كارها و خصال نيك موجب خلاصى از سختى هاى قيامت است، از امالى صدوق، روايت مفصلى در اين زمينه نقل شده كه خيلى جالب است.

عبدالرحمن بن سمرة مى گويد:

كنا عند رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فقال انى راءيت البارحة عجائب فقلنا، يا رسول الله و ما راءيت حدثنا به فداك انفسنا و اهلونا، و اولادنا، فقال راءيت رجلا من امتى قد اتاه ملك الموت، ليبقض روحه فجاؤ ه بره بوالديه فمنعه منه الى ان قال و راءيت رجلا من امتى يهلث عطشا كلما ورد حوضا منع منه فجاءه صيام شهر رمضان فسقاه، و ارواه... (۷۲) .

عبدالرحمن بن سمره مى گويد: روزى خدمت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بوديم، ايشان، فرمود: من ديشب امور عجيبى مشاهده كردم عرض كرديم: براى ما نقل كنيد چه ديديد، جان ما و اولاد ما و بستگان ما فداى شما باد. فرمود: مردى از امتم را ديدم كه عزرائيل براى قبض روح او آمده بود، ولى خوبى هايى كه به پدر و مادرش كرده بود، جلو آمد و مانع شد (همان گونه كه مى دانيد صله رحم عمر را طولانى مى كند، و مرگ را تاءخير مى اندازد) تا اين كه فرمود: مردى را ديدم از امتم كه از شدت تشنگى، زبانش بيرون آمده بود، به هر جا كه مى رفت، ظرف آبى به او نمى دادند، تا سيراب گردد در اين هنگام، روزه هايى كه در ماه رمضان، گرفته بود، جلو آمدند، و او را سيراب ساختند.

نكته: توجه داشته باشيد اين روايت از جمله رواياتى است كه ظهور در تجسم، اعمال دارد؛ به اين صورت كه تمام اعمال، در روز قيامت شكل مى گيرد، اگر خوب باشد، به داد انسان مى رسد و اگر بد باشد گريبان گير او مى شود. از جمله آياتى كه ظهور واضح در تجسم اعمال دارد آيهيوم تجد كل نفس ما عملت من خير محضرا و ما عملت من سوء تودلو ان بينها و بينه امدا بعيدا (۷۳) روزى كه هر نفسى، آن چه را كه از اعمال خوب انجام داده، حاضر خواهد ديد و همچنين است آن چه عمل بد انجام داده باشد. و او در برابر اعمال بدش آن چنانش ناراحت مى شود كه آرزو مى كند اى كاش! بين من و آن عمل، مسافت زيادى، بود و كسى متوجه نمى شد، كه اين عمل مربوط به من است، يا آن كه اذيت و آزارش به من نمى رسيد.

بشارت به محبين اهل بيتعليه‌السلام

 در روايت ديگرى از امام صدوق، نقل شده: براى شما روزه داران، و شيعيان، اميرالمؤمنينعليه‌السلام بخوانم، تا اميدوار شويم.

عن ابى بصير عن ابى عبدالله عليه‌السلام قال اذا كان يوم القيامة جمع الله الاولين، و الاخرين فى صعيد، واحد فتغشاهم ظلمة شديدة فيضجون الى ربهم و يقولون يا رب اكشف عنا هذه الظلمة قال فيقبل قوم يمشى النور، بين ايديهم، و قد اضاء ارض القيامة فيقول اهل الجمع هولاء، انبياء الله فيجيئهم النداء من عندالله ما هولاء بملائكة فيقول اهل الجمع هولاء الشهداء فيجيئهم النداء من عندالله ما هولاء بشهداء فيقولون من هم فيجيئهم النئداء اهل الجمع سلوهم من انتم فيقول، اهل الجمع من انتم فيقولون نحن العلويون نحن ذرية محمد رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نحن اولائ على ولى الله نحن المخصومون بكرامة الله نحن الامنون المطئنون فيجيئهم النداء من عندالله عز و جل اشفعوا فى محبيكم و اهل مودتكم و شعيتكم فيشفعون فيشفعون (۷۴) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هنگامى كه روز قيامت، فرا مى رسد، خداوند تمام خلق اولين و آخرين را در يك مكان جمع مى كند پس تاريك شديدى، آن جا را فرا مى گيرد، در اين هنگام، همه به درگاه، خدا ضجه و ناله مى كنند كه خدايا اين تاريكى را از ما برطرف فرما.

پس در اين هنگام، جماعتى وارد مى شوند كه نورى، در جلوى ايشان ساطع است و تمام صحراى، محشر را نورانى مى كند. پس مردم، مى گويند: اين جماعت پيامبران، الهى هستند. ندايى از طرف خدا مى آيد، كه خير، اين ها انبياء و پيامبران، نيستند. پس مردم مى گويند: اين ها ملائكه، و فرشتگانند. باز ندا مى آيد، كه اين ها فرشتگان نيستند. پس مردم مى گويند: اين جماعت شهدا مى باشند. پس از طرف خدا ندا مى آيد كه خير اينان شهدا هم نيستند. مردم مى گويند: خدايا! پس اين جماعت كيانند؟ خطاب مى رسد: اى مردم! از خود ايشان، سوال كنيد، آن وقت، مردم از آن ها مى پرسند: شما چه كسانى هستيد؟ پاسخ مى گويند: ما منسوبين، به على بن ابيطالبعليه‌السلام هستيم، ما ذريه، و اولاد محمد رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ هستيم. ما فرزندان على ولى الله هستيم، ما كسانى هستيم كه از طرف خدا مورد كرم مخصوص قرار گرفته ايم. ما امروز در امانيم. ما خاطر جمع و مطمئن ايم. در اين هنگام، از جانب خدا خطاب مى رسد كه دوستانتان، را شفاعت كنيد، شيعيان و دل باختگان خود را شفاعت كنيد، پس آنها نيز شفاعت مى كنند و پذيرفته مى شود.

برادران تمام اميدوارى، ما به دوستى، و مودت اهل، بيت است به نماز و روزه مان خيلى نمى شود اميد داشته باشيم، آرى، يك عمر على على گفته ايم، حسين حسين، گفته ايم يعنى، مى شود ما را فراموش كنند؟ شفاعت نكنند، خدايا اگر ما دست رسى به آنان نداشتيم، ايشان را به فرياد ما برسان يا اميرالمؤمنين، اگر ما شيعه خوبى نيستيم ولى شما ملاى خوبى هستى، برادران شنيديد.

امام صادقعليه‌السلام فرمود: اولاد على و فاطمه، در صحراى محشر نورانى هستند.

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نيز فرموده است: من به اين فكر رفتم، كه آيا نورشان، فرق مى كند، كم و زياد دارد يا نه ولى به خاطرم آمد كه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرموده است.

فانه لمكتوب عن يمين، عرض الله ان الحسين مصباح الهدى و سفينة النجاة (۷۵)

بر ساق عرش نوشته شده: به راستى كه حسين چراغ هدايت و كشتى نجات است.

ذكر توسل امام حسينعليه‌السلام چراغ راه هدايت

 السلام عليك يا ابا عبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك

حالا كه توجهى پيدا كرديد رفتيد كربلا، اگر مى خواهيد، آب از آن حضرت روز قيامت بگيريد، و له له نزنيد، در وقت افطار كه آب مى نوشيد، بگوئيد:السلام عليك، يا ابا عبدالله و على الارواح التى، حلت بفنائك ، براى توجه شما، اين چند شعر را بخوانم:

دست برد زير جسد برادر، او را از زمين بلند كرد، عرض كرد؛ خدايا! اين قربانى را از آل محمد قبول بفرما.

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.

جلسه هفتم

 بسم الله الرحمن الرحيم

فضيلت صدقه در ماه رمضان

 و تصدقوا على فقرائكم، و مساكينكم، و وقروا كباركم، و ارحموا، صغاركم، و صلوا ارحامكم ؛

اى مردم، در ماه رمضان، به فقرا، و مستمندان، بيش از ساير ماه هاى سال صدقه بدهيد و در اين ماه، بزرگسالان، را احترام و كودكانتان را مورد لطف و مهربانى قرار دهيد و با بستگان، صله رحم، به جا بياوريد، چهار دستور رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را در ماه مبارك، رمضان در اين جلسه، مورد بحث قرار مى دهيم، اول صدقه دادن ورسيدگى مادى بيشتر به تهى دستان، و نيازمندان.

بين علما اختلاف است كه آيا فقير بى چاره تر است و نادارتر است يا مسكين؟

شيخ طوسى، در نهاية و سلار و ابن جنيد و بعض علماى ديگر فرموده اند: مسكين نادارتر است به دليل آيه شريفه كه مى فرمايد: (او مسكينا ذا متربة(۷۶) يعنى مسكين، به خاك افتاده از نهايت بى چيزى. ولى ابن ادريس، و شيخ طوسى، در كتاب خلاف و مبسوط فرموده اند: فقير و بى چاره تر است، به دليل آن كه در آيه تقسيم زكات فرموده است:

انما الصدقات للفقراء و المساكين، و العالمين، عليها (۷۷) در اين آيه فرموده، كه صدقه را ابتدا، به فقرا بدهد؛ و اين شايد به اين دليل است كه آنها بى چاره ترند البته مشهور همان قول اول است.

روايتى از امام صادقعليه‌السلام نقل شده، كه اين قول را تاءييد مى كند. عبدالله بن مسكان به نقل از ابى بصير مى گويد: از آن حضرت پرسيدم: فقير كيست؟ و مسكين كدام است؟ فرمود: الفقير الذى لايسئل الناس، و المسكين، اجهد منه و الباءس اجهدهم فقير كسى است كه از مردم طلب نكند، ولى مسكين در تحصيل معاش در مشقت بيشترى است و بائس از هر دوى آنها، بيشتر در رنج و تعب است(۷۸) .

ناگفته نماند: اختلاف مزبور در صورتى است كه لفظ فقير و مسكين، هر دو در يك جا ذكر شود مثل آيه زكات و خطبه شريفه ولى در جايى كه فقط يكى از آن دو گفته شود، مسلما شامل هر دو گروه مى شود، مراد كسى است كه مخارج خود و خانواده اش را در سال گذشته باشد (نه بالفعل و نه بالقوة)

بنابراين در حاشيه شرح لمعه گفته اند:

الفقير و المسكين كالجار و المجرور ان اجتمعا افترقا و ان افترقا اجتمعا ؛ فقير و مسكين مثل لفظ جار و مجرور هستند كه اگر هر دو با هم ذكر شدند، از هر كدام، يك معنا اراده مى شود، ولى اگر فقط يكى از آن دو ذكر شد، مقصود، يك معناى، عامى است كه شامل ديگرى، هم مى شود.

گيرنده صدقه در حقيقت خداست

 در دين اسلام، در آيات و روايات تاءكيد بسيار زيادى بر صدقه دادن شده است و ترغيب و تشويق فوق العاده نموده اند، تا آنجا كه در چند آيه، خداوند، خود را به عنوان گيرنده صدقه معرفى مى كند.

من ذا الذى، يقرض الله حسا فيضاعفه له اضعافا كثيرة الله يبقض و يبسط واليه ترجعون (۷۹) .

الم يعلموا ان الله هو يقبل التوبة عن عباده، و ياءخذ الصدقات، و ان الله هو التواب الرحيم (۸۰) .

آيا نمى دانيد، به راستى، تنها خدا است كه توبه بندگانش را مى پذيرد، و تنها اوست كه صدقات را مى گيرد؟

ان تقرضوا الله قرضا، حسنا يضاعفه، لكم و يغفر لكم و الله شكور حليم (۸۱) .

اگر به خدا قرض الحسنه بدهيد خداى متعال، چند برابر آن را به شما مى دهد، و شما را مى آمرزد، در حالى كه، خدا شكر كننده، بسيار بردبار است.

بنابراين اصل، كه گيرنده، صدقه خداى متعال است ؛ در بعضى روايات آمده است كه بهتر است صدقه دهنده، پول را در كف دست خود بگيرد، و فقير از روى دست او بردارد، تا دست فقير - كه نمايانگر دست خدا است - بالا قرار گيرد(۸۲) .

در روايت مفصلى معلى بن خنيس نقل مى كند كه: در شبى بارانى، امام صادقعليه‌السلام را ديدم كه بيرون آمده و به ظله بنى ساعده رفت و در ميان فقرايى كه خواب بودند، نان تقسيم كرد. سپس او از زبان امام چنين نقل مى كند كه امام فرمود:

و كان ابى اذا تصدق بشى ء و ضعه فى يد السائل، ثم ارتده، فقبله و شمه ثم رده فى يد السائل، و ذلك انها تقع فى يدالله قبل ان تقع فى يدالسائل (۸۳) .

پدرم امام باقرعليه‌السلام وقتى چيزى صدقه مى داد، آن را در دست فقير مى گذاشت، بعد از او مى گرفت و مى بوسيد، و مى بوييد، و دوباره، به او مى داد، زيرا صدقه، پيش از آن كه به دست فقير برسد، به دست خداى متعال مى رسد.

در بحارالانوار، از خصال و ثواب الاعمال از اسحاق بن غالب به نقل از ابى جعفرعليه‌السلام درباره فضيلت صدقه چنين آمده است:

قال البر الصدقة ينفيان، الفقر و يزيدان، فى العمر، و يدفعان، سبعين ميتة سوء (۸۴) .

امامعليه‌السلام فرمود: خوبى كردن، به ديگران و صدقه دادن، فقر را ريشه كن مى كند باز هم روايات زيادى داريم، كه مضمون بسيارى از آنها داوو مرضاكم، بالصدقة يعنى مريض هايتان، به واسطه صدقه دادن معالجه و درمان كنيد، حتى در بعضى از آن ها فرموده آن صدقه مرگ را به تاءخير مى اندازد.

از جمله در ثواب الاعمال از معاذبن مسلم در باره دفع بلا به وسيله، صدقه چنين آمده است:

قال كنت عند ابى عبدالله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فذكروا، الوجع فقال داووا، مرضاكم، بالصدقة و ما على احدكم، ان يتصدق بقوت يومه ان ملك الموت يدفع اليه، الصك بقبض روح العبد، فيتصدق، فيقال له رد عليه الصك (۸۵)

معاذ بن مسلم گويند: خدمت امام صادقعليه‌السلام بوديم، كه گفت و گو از درد و مرض شد، حضرت فرمود: شما مريض هايتان را با دادن، صدقه مداوا كنيد، چه مانعى دارد كه يكى از شما، حتى خوراك، روزانه خود را صدقه دهد؟، به درستى كه گاهى، دستور قبض روح بنده اى به ملك الموت داده مى شود، ولى آن بنده صدقه، مى دهد، در اين هنگام، به ملك الموت، گفته مى شود: نوشته را برگردان!

جلوگيرى، از تراكم ثروت

 آرى همان گونه كه عرض شد، اسلام تاءكيد، فراوان، به دادن صدقه و حقوق، واجبه مالى از خمس و زكاة فطره، و همچنين صدقات و مبرات مستحبه فرموده است.

نكته: يكى از راه هاى جلوگيرى، از تراكم ثروت، و اندوخته نشدن مال، همين پرداخت، حقوق واجبه، و مستحبه، و كمك به مستمندان، است.

استاد شهيد، سيد محمد باقر، صدر در كتاب اقتصادنا مى فرمايد:

اگر مردم دنيا برنامه اقتصادى اسلام را پياده مى كردند، و حقوق مقرره را پرداخت مى كردند، نه تراكم ثروت ميشد كه - دنيا غرب سرمايه دارى با آن دست به گريبان است - و نه مشكلات كمونيستى، دنياى شرق پيش مى آمد.

اكنون به حمدالله، پس از هفتاد سال، هياهو و جنجال، به پيش بينى امام راحل - رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار، جمهورى اسلامى ايران - كشورهاى، كمونيستى، يكى پس از ديگرى، - به ناقص و پوشالى، بودن اين برنامه، اقرار نموده، و همان گونه كه ايشان در دو سال پيش فرمودند، بايد به فراموش سپرده شود، و در گوشه، و كنار اوراق، تاريخ، فقط نوشته بماند.

رمضان، و احترام، به بزرگان، و ملاطفت با كودكان

 و اما جمله و قرواكباركم، و ارحموا صغاركم، يعنى بزرگان، خود را احترام كنيد و با كودكان ملاطفت و ترحم داشته باشيد.

كباركم، جمع كبير است و منظور بزرگ در سن و عمر است و شايد شامل كبير از جهات ديگر هم بشود، از قبيل علم و سيادت و استادى، كه اين هم يك دستور الاخلاق شيرين و جالبى است و احترام بزرگان، از پيرمرد و پيرزن و يا احترام سادات كه نسبت به رسولخداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ دارند يا احترام عالم يا احترام استاد بر شاگرد، انصافا به مقتضاى عقل سليم، لازم و واجب است. به قول معروف، ريش را در آسيا سفيد نكرده اند؛ سرد و گرم دنيا را چشيده اند بالاخره چند پيرهن بيشتر پاره كردند و چند سال بيشتر عبادت خدا كرده اند.

گاهى ديده مى شود چند جوان دور پيرمردى، را گرفته و با او گفت و گو مى كنند يا چند دختر بچه با پيره زنى گرم صحبت و گفتگو هستند نكند، در چنين مواقعى به آن ها بى احترامى شود كه اين مبغوض خدا است. معلم از بچه هاى سر كلاس، پرسيد حسن اگر امروز، كار خوبى، انجام داده اى بگو: گفت آقا پيره زنى، را از عرض خيابان، گذراندم، آفرين، به دومى، گفت تو چه كرده اى: آقا كمك حسن كردم، و دست پيره زن را گرفتم، به سومى گفت: تو چطور، پاسخ داد من هم كمك شان كردم و پيره زن را عبور داديم معلم گفت يك پيرزن مگر چند نفر نياز دارد، پاسخ داد آخر آقا، او نمى خواست، عبور كند، ما به زور او را برديم.

چند سال پيش ماه، رمضان، بعد از نماز، ظهر و عصر، به جماعت مرحوم آيت الله حكيم، در مسجد هندى، نجف اشرف، مقدارى قرائت قرآن كردم. پيرمرد مسنى، كنارم نشسته بود. گفتم: بابا كجا! كجايى هستى؟ گفت: ايرانى ايم، گلپايگانى ام. ديدم خوش لهجه، و خوش اخلاق است. پرسيدم: چند سال دارى؟ گفت: نمى دانم، بين صد و سى و صد و چهل تعجب كردم، گفتم: تو ناصرالدين شاه را ديده اى؟ گفت: من عروسى او هم يادم هست گفتنم: چند پادشاه را ديده اى؟ گفت: ناصرالدين شاه، مظفرالدين شاه، محمد على شاه، احمد شاه، رضاخان ؛ مى گويند حالا پسرش شاه است! مخصوصا گفت رضاخان ؛ در آن وقت حدود بيست سال از سلطنت محمد رضاى بدبخت، مى گذشت. گفتم: بيست سال است او بر اريكه قدرت است و تو شك دارى! پرسيدم: زمان تحريم تنباكو توسط مرحوم ميرزاى شيرازى را به خاطر دارى، قدرى خنديد و گفت: من آن وقت قليان مى كشيدم، گفتم: چند اولاد دارى؟ گفت: چهار پسر داشتم، و دو دختر گفت: پسر مثل اين است (از خودش پيرتر به نظر مى آمد!) حتى اين جملات را هم با تبسم و خنده مى گفت بعد گفت: سه زن هم گرفته ام ؛ اولى بست و دو ساله بود؛ من چهل و چند سال داشتم كه مرد دومى را گرفتم، شصت و چند ساله بود، مرد؛ سومى را گرفتم، حدود نود ساله بودم كه او هم مرد و ديگر زن نگرفتم. گفتم: حالا نمى خواهى؟ با خنده گفت: نه به دردم نمى خورد؛ چيزى از من نمانده، كمى گوشش سنگين بود؛ ولى چشمش خوب و سبز رنگ بود.

گفتم: دندان تازه ندارى؟ نود سال عمر كردم خبرى از دندان جديد، نشد، صد سال گذشت خبرى نشد، صد و بيست ساله، نشد. دهان را باز كرد و گفت هان ببين، الان هم ندارم. خلاصه آن كه صله رحم عمر را طولانى مى كند و همچنين است صدقه دادن ؛ پس عمر طولانى امر عادى است.

و اما احترام و ملاطفت با كودكان ؛ اين جمله را هم توجه داشته باشيم و ارحموا صغاركم بعضى از بزرگ ترها نسبت به كودكان، كمال بى احترامى را دارند پاسخ سوالشان را نمى دهند؛ به حرفشان اعتنا نمى كنند. حتى در حضور جمع و يا افراد غريب به بچه توهين مى كنند؛ اين هم كار غلطى است، اينجا كينه و عقده مى كند، دل بچه شكسته مى شود.

امام صادقعليه‌السلام در اين باره مى فرمايد:

حسن المعاشرة مع خلق الله تعالى فى غيره معصية، من مزيد، فضل الله عزوجل عند عبده الى ان قال، و اجعل من هو اكبر منك بمنزلة الاب و الاصغر بمنزلة الولد والمثل به منزلة الاخ (۸۶) .

از فضل وكرم خدا، نسبت به بنده اين است كه با تمام مخلوق خدا خوش برخورد و خوش معاشرت باشد. با هر كس برخورد كرديد احترام، بگذاريد؛ زيرا آن كسى كه از تو بزرگتر است، او را پدر قرار بده، و كسى كه كوچكتر از تو باشد او را به منزله فرزند، فرض كن و آن كسى هم سن تو باشد، به منزله برادر بدان.

فضيلت صله رحم در رمضان

 وصولا ارحامكم، بعضى گفته اند: رحم آن كسى است كه با انسان، محرم باشد؛ و ازدواج با او حرام باشد، مثل خواهر و خاله، و عمه. ولى بعضى مى فرمايند: رحم هر كسى است كه با انسان خويشى و بستگى فاميلى دارد، به طوريكه تو و او و به يك نفر برسيد - يا از طرف مادرى و يا پدرى - و به نظر عرفى قوم و خويش باشد. شيخ بهائى در اربعين مى فرمايد: از روايات استفاده مى شود، كه حتى اگر دو نفر به چند پشت به هم برسند، باز هم رحم حساب مى شوند. بعد تاءييد مى كند نظر خود را به روايتى كه على بن ابراهيم قمى در تفسير آيه شريفه  فهل عسيتم ان توليتم ان تفسدوا فى الارض و تقطعوا ارحامكم (۸۷) فرموده: به اين كه اين آيه، در شاءن بنى اميه، نازل شده، كه خداوند، آنها را سرزنش، مى كند، كه اگر والى و حاكم در زمين شديد نزديك است در زمين فساد كنيد و رحم هايتان را قطع كنيد (اشاره به ظلم ها و ستمهايى كه نسبت به بنى هاشم نمودند، و معلوم است كه ارتباط اين دو طايفه به هم در اجداد رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بوده است)(۸۸) .

به هر حال، در روايات زيادى فرموده اند، كه صله رحم، موجب طول عمر است هم چنان كه قطع رحم، موجب كمى عمر و مردن زود رس، خواهد شد.

در بحارالانوار، از قرب الاسناد از امام صادقعليه‌السلام به نقل از پدرانش علهيم السلام چنين آمده است:

ان رسول الهل صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قال ان المعروف، يمنع مصارع السوء، و ان الصدقة تطفى ء غضب الرب و صلة الرحم تزيد فى العمر و تنفى الفقر و قول لاحول ولاقوة الابالله فيها شفاء من تسعة و تسعين داء ادناها الهم (۸۹)

راستى كه خوبى رساندن، به ديگران، مرگ بد را برطرف مى كند و صدقه دادن، غضب پروردگار را خاموش مى كند، و صله رحم، عمر را زياد و فقر را ريشه كن مى كند و گفتن لا حول و لاقوه الابالله موجب شفاى از نود و نه نوع مرض است كه از همه كمتر اندوه است.

در تفسير عياشى، از حسين بن يزيد، از جعفر بن محمد، به نقل از پدرش چنين آمده است كه فرمود:

قال رسول الله ان المرء، ليصل رحمة و ما بقى من عمره، الا ثلاث سنين فيمدها الله الى ثلاث و ثلاثين سنة و ان المرء ليقطع رحمه و قد من عمره ثلاث و ثلاثون، سنة فيقصرها، الله الى ثلاث سنين، او ادنى قال الحسين، و كان جعفر يتلوا هذه الاية يحمحواالله ما يشاء و يثبت و عنده ام الكتاب (۹۰) (۹۱) .

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: به درستى كه چه بسا صله رحم به جا بياورد در حالى كه فقط از عمر او سه سال باقى مانده، باشد، پس خداى متعال آن را به سى و سه سال كشش دهد. و به كس چه بسا كسى قطع رحم كند؛ در حالى كه كه از عمر او سى و سه سال مانده باشد، پس خدا آن را به سال يا كمتر مبدل مى كند. بعد حضرت صادق اين آيه را خواند. آن چه را كه خدا خواسته باشد، محو و برطرف مى كند و آن چه بخواهد ثابت و استوار مى نمايد.

نصيحت و اندرز

 برادران! بياييد، به اين روايات و دستورات عمل كنيم، و پايبند، باشيم. ماه مبارك رمضان، است، پيغمبر فرموده: در اين ماه، اخلاقتان را خوب كنيد، بياييد سعى كنيم، به زور هم كه شده، خود را وادار به اخلاق حسنه كنيم، و پر حوصله شويم و متواضع و فروتن باشيم. برادران، پيامبر فرمود: به فقرا صدقه بدهيد، بياييد بزنم به دهان شيطان كه مى گويد: چرا پولت را بدهى مفت بخورند. پس در اين ماه، صدقه بيشترى بدهيم، پيامبر فرمود: به بزرگان احترام، كنيد، با كودكان، مهربان باشيد، بياييد اين چنين باشيم.

فرموده است صله رحم انجام دهيد. برادر، اگر با برادرت با دايى، با عمو، با فاميل، كدورتى، دارى، بيا همين امشب، به خاطر دستور رسول اكرم برو به ديدنش. آرى تو آشتى، كن شروع از تو باشد، گرچه بزرگتر باشى. نگو نه نمى روم، دلم از او پر است. او به ديدنم نيامد من هم نمى روم از سفر آمدم آمد نيامد من هم از مكه آمده نمى روم، تا تلافى كرده باشم. مريض بودم به عيادتم نيامد، من هم به عيادتش نمى روم. اين گفتار و رفتار اسلامى نيست تو برو به عيادتش دسته گلى، شيرينى، ميوه اى ببر كه چشمش، به تو بيفتد در روى تخت بيمارستان اشكش جارى شود. دردش تسكين شود، و از صميم قلب اردات پيدا كند. (فاذا الذين بينك و بينه عداوة كانه ولى حميم )(۹۲) . دشمن را با اين رفتار دوست گرم كن، پس ما عمل نكنيم به دستور پيغمبر چه كسى بايد بكند. اگر ماه رمضان، صله رحم، به جا نياورم، كى بياورم.

اين حديث را هم گوش كنيد:

بحارالانوار، از معانى الاخبار از جابر، از ابى جعفرعليه‌السلام چنين نقل ميكند:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : اخبرنى، جبرئيل، ان ريح الجنة توجد من مسيرة الف عام، ما يجدها عاق و لاقاطع رحم و لاشيخ زان (۹۳)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: جبرئيل: به من خبر داد كه بوى بهشت تا مسافت هزار سال راه استشمام مى شود ولى سه نفر آن را نخواهند يافت: عاق والدين، قاطع رحم و پيرمردى كه در سن پيرى زنا كند، (پيرى و معركه گيرى)

ذكر توسل به على اكبر

 السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى بفنائك الخ

وقتى على اكبر، اجازه ميدان، گرفت، سيدالشهداءعليه‌السلام با يك نگاه ماءيوسانه اى به او نگاه كرد، و گريه كرد. بعد محاسن، مبارك را به جانب آسمان، بلند كرد و فرمود: خدايا شاهد باش جوانى، به سوى اين قوم مى رود، كه از هر جهت شبيه ترين مخلوقات است به پيغمبر تو، بعد حضرت با صداى بلند عمر سعد را مخاطب قرار داده صيحه زد كه از ماچه مى خواهى خداوند رحم تو را قطع كند، و امر تو را نامبارك گرداند و بعد تاز من كسى را كه تو را در فراش بكشد بر، تو مسلط گرداند، همانگونه كه رحم مرا قطع كردى و حق فرزندى مرا با رسول خدا رعايت نكردى، سپس اين آيه را تلاوت كرد:ان الله اصطفى آدم و نوحا و آل ابراهيم، و آل عمران، على العالمين ذرية بعضها من بعض والله سميع عليم (۹۵) .

آقا بر در خيمه ايستاده است، يك وقت آواز على به گوشش رسيد؛ يا ابتاه عليك منى السلام، در زبان عربى اگر عليك مقدم بر سلام شود، به معناى خداحافظى است، يعنى بابا من هم رفتم، خداحافظ. سيدالشهدا خود را به جوانش رسانيد، خاك و خون از دهان على پاك كرد. و جعل يمسح الدم عن ثناياه تا اگر على بخواهد، حرفى بزند، وصيت و سفارشى، داشته باشد بگويد، اما مى دانيد، على اكبر چه گفت؟ كلامى گفت كه عقده از دل سيدالشهداء باز كرد:يا ابتاه هذا جدى رسول الله عليه‌السلام قد سقانى بكاءسه الاوفى، شربة لااظماء بعدها ابدا و هو يقول العجل العجل فان لك كاءسا مذخوره، حتى تشربها، الساعة (۹۶) .

بابا اگر از شما آب خواستم، و نداشتيد، كه بدهيد، اينك جدم رسول خدا شربت آبى كامل به من داد كه ديگر هيچ وقت تشنه نمى شوم او مى فرمايد: حسين عزيزم! هر چه زودتر، به سوى ما بيا! شربت آبى براى تو مهيا شده است و انتظار تو را دارم.

بعد صورت به صورت جوان گذاشت، تا بلكه، دلش آرام بگيرد. پدران شهدا مرا، ببخشيد، نگاه به شما مى كنم و اين جملات را مى گويم، خجالت مى كشم.

يا على عل الدينا بعدك العفا اماانت فقد استرحت من هم الدنيا و غمها و بقى ابوك وحيدا فريدا

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.

جلسه هشتم

 بسم الله الرحمن الرحيم

رمضان و بر حذر بودن، از غيبت

 و احفظوا السنتكم و غضوا عما لايحل النظر اليه ابصاركم و عما لايحل الاستماع اليه اسماعكم و تحننوا على ايتام الناس يتحنن على ايتامكم

اى مردم! در ماه رمضان، زبانتان را از معصيت (دروغ، غيبت، تهمت، فحش و...) حفظ كنيد. چشمهايتان را از آنچه نظر بر آن حرام است، بپوشانيد. گوشتان را از هر چيزى كه شنيدن آن حلال نيست باز داريد، مردم! با يتيمان مردم مهربان باشيد تا با يتيمان شما مهربانى و ترحم كنند.

در اين فراز، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به چهار دستور اشاره مى كند - كه توضيحاتى درباره آن ها مى دهم: اول نگاه داشتن، زبان از معصيت، گناهان اين چند مثقال گوشت از همه اعضا آسان تر است و هيچ مقدمه و تشريفاتى ندارد و مى توان در هر زمان و هر مكانى بدون تكلف انجام داد. يكى از گناهان بسيار رايجى كه با زبان انجام مى شود غيبت است. مثلا نگاه نامحرم الان در مسجد ممكن نيست، شنيدن موسيقى همين طور، استغفرالله زنا چه مقدمات و موخراتى لازم دارد، قماربازى نياز به پول و رفيق خر پول دارد، شراب، دود و دم و اهل پياله بايد باشد و هكذا... ولى اين غيبت لعنتى و دروغ مصيبتى در همين مسجد همين روز ماه مبارك رمضان، همين بعد از نماز جماعت مى شود انجام داد. لذا گفتم گناه زبان از همه گناهان آسانتر و بدون هيچ معطلى صورت مى گيرد و بدبختى اين است كه همه و همه به آن مبتلا هستيم ؛ كاسب، تاجر، ادارى، طلبه، اكثرا اهميت به حرمت غيبت نمى دهيم، و شيطان ملعون هم آن را به نظر ما جلوه مى دهد، و اگر مقدس باشيم، مبرر و محلل هم براى خود درست مى كنيم ؛ مثلا غيبت مى كند، بعد هم مى گويد: من به خودش هم ميگويم، به خودش هم مى گويم. يا آن كه با جمله غيبتش نباشه غيبت را شروع مى كند و هر چه دلش خواست مى گويد، يعنى وقتى غيبتش نباشد ديگر غيبتش نيست؟ زن ها ديگر كه از ما مردها در غيبت كردن دست پيش دارند و بى اهميت و خيلى ساده و نقل هر مجلس آنان است.

غيبت چيست؟

 فقها در اين باره مى گويند: ذكرك اخاك بما يسوئه اذا يسمع ؛ آن كه برادر دينى خود را به چيزى ياد كنى كه اگر بشنود، ناراحت شود؛ گرچه آن چه گفته اى راست باشد، چون اگر دروغ باشد تهمت است كه از غيبت بدتر است ؛ حتى اگر نقص عضو دارد و راضى نيست، كه گفته شود، غيبت است مثلا فلانى كچل است فلانى كر است، فلانى لوچ است، و امثال اينها يا در صفات باشد، مثلا فلانى بد اخلاق است، يا كم حوصله است، يا فرزندش چنين و چنان است، همه اين ها غيبت است و حرام.

حتى اگر كسى نماز نمى خواند، ولى راضى نيست، كسى بفهمد، شما نبايد به كسى بگوييد، مگر آن كه با اين گفتن بخواهى امر به معروفش كنى و به كسى بگويى كه او را نماز خوان كن.

برويد مراجعه به رساله كنيد در آيات قرآن و روايات از غيبت تعبير به خوردن گوشت برادر مؤمن مرده شده است آن جا كه مى فرمايد:

يا ايها الذين آمنوا اجتنبوا كثيرا من الظن ان بعض الظن اثم و لاتجسسوا و لايغتب بعضكم بعضا ايحب احدكم ان ياءكل لحم اخيه ميتا فكرهتموه و اتقوالله ان الله تواب رحيم (۹۷) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از بسيارى از گناهان اجتناب كنيد، به راستى كه بعضى از گناهان گناه است و تجسس و پرس و جو نكنيد و نبايد بعضى از شما از بعضى ديگر غيبت كند، آيا يكى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مؤمن خود را بخورد در حالى كه او مرده است؟ بايد از خدا بترسد، به درستى كه خداوند متعال توبه پذير و مهربان است.

در بحارالانوار از امالى صدوق نقل مى كند از نوف البكالى:

عن اميرالمؤمنين عليه‌السلام قال اجتنب اجتنب الغيبة فانها ادام كلاب النار ثم قال يا نوف كذب من زعم انه و لد من حلال وهو ياءكل الناس بالغيبة الحديث (۹۸) .

حضرت فرمود: اى نوف! از غيبت پرهيز كن، چون آن قاتق سگان جهنم است سپس فرمود: اى نوف! دروغ ميگويد كسى كه خيال مى كند، حلال زاده است و در عين حال گوشت مردم را به سبب غيبت بخورد.

و نيز در بحارالانوار از كافى از سكونى كه از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل شده است كه گفت:عن ابى عبدالله عليه‌السلام قال قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ الغيبة اسرع فى دين الرجل المسلم من الاكلة فى جوفه قال و قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ الجلوس فى المسجد انتظار الصلاة عبادة ما لم يحدث قيل يا رسول الله و ما يحدث قال الاغتياب (۹۹) .

غيبت در نابود كردن دين مرد مسلمان بدتر است از مرض خوره كه داخلى باشد، و حضرت فرمود كه پيامبر فرمود: نشستن در مسجد و انتظار نماز، عبادت است ؛ مادامى كه گفت و گو نكنند. پرسيدند: يا رسول الله! منظور از گفت و گو چيست؟ فرمود: غيبت كردن.

مرحوم مجلسى در بحارالانوار، حدود بيست و پنج صفحه درباره حرمت غيبت و اقسام، آن و گفتار علما و بزرگان درباره آن و تفسير غيبت و استثناهاى آن و مطالب ديگر، بحثى طولانى فرموده است.

او در آخر كلامش مى فرمايد:(۱۰۰) علت اين كه بحث را طولانى و مفصل كردم اين است كه موضوع غيبت زياد مورد احتياج و محل ابتلا است (نويسنده مى گويد: معلوم مى شود اين بلاى دين برانداز هميشه بوده، و همه به آن گرفتار بوده اند؛ حتى بنابر روايت گذشته، اصحاب رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ كه در مسجد منتظر نماز مى نشستند هم، غيبت مى كردند)

رمضان و چشم پوشى از نامحرم

 و اما دستور بعدى، يعنى چشم پوشى از نامحرم اين هم دردى بى درمان است ؛ به خصوص با وضع حجاب و پوشش زنان در كشورهاى اسلامى. باز جاى شكرش باقى است كه جمهورى اسلامى و انقلاب اسلامى پيروز شد، و گرنه زمان طاغوت، بعد از كشف حجاب در سال (۱۳۱۵ه‍ش) به دست رضا شاه خبيث و به خصوص در اواخر حكومت ننگين پهلوى دوم - محمد رضا - وضع حجاب زنان بسيار بد بود و بعضى از زن ها ابتذال و پرده درى با از حد گذرانده بودند و گوى سبقت از زنان غربى هم برده بودند.

به هر حال وظيفه مؤمن در همين زمان ما چيست؟ آيا بايد در خانه بنشيند و هيچ بيرون نيايد نه خيابان نه بازار نه حتى حرم برود؟ يا آيا آن كه بسازد خنجرى نيشش ز فولاد زند بر ديده تا دل گردد آزاد. براى آن كه به قول بابا طاهر:

يا آن كه استغفرالله لاقيد باشد و نگاه كند چشم چران باشد، دنيا دو روز است كى به كيه (كه بعضى افراد لاابالى مى گويند) چه بايد كرد؟ نمى دانم اين شما و اين آيات و روايات.

خداوند متعال در قرآن كريم در اين باره مى فرمايد:

قل للمؤمنين يغضوا من ابصارهم و يحفظوا فروجهم ذلك ارنى لهم ان الله خبير بما يصنعونو قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهن و يحفظن فروجهن ولايبدين زينتهن الا ما ظهر منها و ليضربن بخمرهن على جيوهن (۱۰۱) .

اى رسول ما! به مردان مؤمن بگو: چشمهاى خود را از نگاه به زنان نامحرم بپوشانند و فروج خود را حفظ كنند؛ اين براى آنان پاكيزه تر است. قطعا خدا از آن چه انجام مى دهند با خبرست و به زنان مؤمنه بگو: چشمهاى خود را از نگاه به مرد نامحرم بپوشانند و فروج خود را حفظ كنند و زينت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است (منظور صورت و دو كف دست طبق تفاسير) آشكار نكنند و بايد روسرى هاى خود را بر سينه خود افكنند تا گردن و سينه پوشيده و مستور شود.

در بحارالانوار از جامع الاخبار چنين نقل شده است:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ من ملا عينيه حراما يحشوها الله يوم القيامة مسامير من نار ثم حشاها نار الى ان يقوم الناس ثم يؤ مر به الى النار (۱۰۲) .

كسى كه، چشم خود را از نگاه به نامحرم پركند، خداوند روز قيامت آن را از ميخ ‌هاى آهنى آتشين پرخواهد كرد؛ سپس پر از آتش مى كند تا مردم از حساب فارغ شوند، سپس به آتش جهنم فرستاده مى شود.

همچنين در بحارالانوار، از مكارم الاخلاق چنين نقل شده:

عن الصادق عليه‌السلام قال: من نظر الى امرئة، فرفع بصره الى السماء او غمض بصره لم يرتد اليه بصره، حتى يزوجه الله عزوجل من الحور العين، و قال عليه‌السلام : اول النظرة لك و الثانية عليك و لالك، والثالثة فيها الهلاك (۱۰۳) .

هر كس كه به زن نامحرم نگاه كند، پس چشم خود را از او بردارد، و به طرف آسمان نگاه كند يا چشم خود را به هم بگذارد، چشم خود را باز نمى كند تا آن كه خداوند؛ حوريه اى بهشتى را به تزويج او در مى آورد. حضرت فرمود: نگاه اول، اتفاقى براى تو است (يعنى اگر خوشت آمد كيفرى ندارد) ولى نگاه دوم، به ضرر تو است و به نفع تو نيست و كيفرش بيشتر از لذت آن خواهد بود و نگاه سوم، هلاكت است و عذاب.

در بحارالانوار از خصال از امام صادقعليه‌السلام به نقل از پدرش چنين آمده است:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : كل عين باكية يوم القيمة، الا ثلاثة اعين، عين بكت من خشية الله، و عين غضبت عن محارم الله، و عين باتت ساهرة فى سبيل الله (۱۰۴) .

يعنى روز قيامت همه چشم ها گريان است، مگر سه چشم: ۱ - چشمى كه از خوف خدا گريه كند ۲ - چشمى كه از نگاه به نامحرم، بسته شود؛ ۳ - چشمى كه شب زنده دار باشد، در راه خدا و بى خوابى كشد و نماز شب بخواند.

در روايت ديگرى از خصال آمده است:

قال اميرالمؤمنين عليه‌السلام : ليس فى البدن شى اقل شكرا من العين، فلاتعطوها، سؤ لها فتشغلكم عن ذكرالله عزوجل (۱۰۵) .

هيچ عضوى از اعضاى بدن مثل چشم انسان ناسپاس نيست (چشم را هرچه هم آب بدهى و چشم چرانى كنى قانع نيست و تشكر نمى كند) بنابراين، به مقتضاى خواهش چشم، رفتار نكنيد كه شما را از ياد خدا غافل مى كند و منحرف مى سازد.

اگر خدا ناكرده انسان چشم چران شد و بى اهميت به حرمت آن باشد عادت مى كند و به يك يا دو تا و ده قانع نمى شود بلكه آن چنان خو مى گيرد كه نستجير بالله هر زنى را ببيند بايد به او نگاه كند، و برانداز نمايد، بلكه به نگاه به صورت و دست و پا قانع نمى شود هر چه بيشتر بهتر، آن وقت است كه از خدا غافل و كم كم آلوده به هر گناهى مى شود.

بر همين اساس، فقهاى اسلام، بر طبق آيات و روايات مى فرمايند: كه حجاب بر زن واجب است، فقط وجه و كفين لازم نيست، كه پوشيده شود و بر مرد نيز نگاه كردن، به زن نامحرم حرام است. بعضى مى فرمايند كه نگاه به صورت و دست ها، بدون لذت و ريبه جايز است ؛ گرچه خلاف احتياط است بعضى نيز آن را حرام مى دانند. برادران مراجعه به رساله هاى علميه بفرماييد، و تفصيل حديث را مى توانيد در تفسير پر ارج نمونه، جلد ۱۴ صفحه ۴۳۵ مطالعه فرماييد.

پرسش: آيا نگاه زن به مرد نامحرم هم مثل نگاه مرد به زن نامحرم حرام است؟

پاسخ: بله نگاه زن به مرد اجنبى حرام است و فقط به صورت و دستها مانعى ندارد و از احاديث هم همين استفاده مى شود.

در حديثى بحارالانوار از مكارم الاخلاق از ابى عبداللهعليه‌السلام چنين نقل ميكند:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : فى الحديث الذى قالت فاطمه، خير للنساء الايرين الرجال و لايراهن الرجال فقال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ انها منى (۱۰۶) .

يعنى رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از فاطمه زهرا پرسيد: چه كارى از همه چيزها براى زن پسنديده تر است؟ پاسخ داد: بهتر از هر چيز براى زن است كه نه مرد اجنبى را ببيند و نه مرد اجنبى او را ببيند. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: فاطمه پاره تن من است.

و از ام سلمه نقل شده كه گفت:كنت عند النبى وعنده ميمونة، فاقبل ابن مكتون و ذلك عبد ان امر بالحجاب، فقال صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ احتجابا! فقلنا: يا رسول الله! اليس آعمى لايبصرنا؟ قال: افعيما و ان انتما الستما تبصرانه (۱۰۷) .

ام سلمه مى گويد: بعد از آن كه دستور حجاب نازل شد، من و ميمونه (زن ديگر حضرت) در نزد آن حضرت بوديم كه ابن مكتوم وارد شد، فرمود: محجوب و مخفى شويد! (داخل اطاق برويد) گفتيم: يا رسول الله! مگر او نابينا نيست؟! او كه ما را نمى بيند، فرمود: مگر شما هم كوريد؟ مگر نه اين است كه شما او را مى بينيد؟!

رمضان، و باز داشتن گوش از شنيدن محرمات

 و اما دستور بعدى، باز داشتن، از شنيدن محرمات است.

پرسش: موسيقى حرام كدام است؟ (اين يك بحث مفصل و جنجالى است)

پاسخ: آوازى كه نشاط برانگيز و چه دار باشد، و مخصوص مجالس لهو و خوشگذرانى باشد، غنا و حرام است.

يك حديث در اين زمينه به عرض برسانم: ولى برخلاف هميشه اكتفا مى كنم به ترجمه آن.

بحارالانوار، از تفسير عياشى نقل ميكند از ابوبصير كه گفت:

مردى خدمت امام صادقعليه‌السلام بود و خطاب به ايشان عرض كرد؛ پدر و مادرم فداى شما باد؛ من گاهى كه براى تخلى مى روم، همسايه اى دارم كه كنيزهاى خواننده و نوازنده دارد، چه بسا عمدا نشستن، در آن جا را طول مى دهم و به آواز آنها گوش مى دهم. حضرت فرمود: چنين كارى نكن! مرد گفت: به خدا كارى نيست كه پاى خودم انجام داده باشم، فقط با گوشم مى شنوم. فرمود: مگر نشنيده اى كه خدا در قرآن مى فرمايد: به درستى كه گوش و چشم و دل - همه اين ها - روز قيامت مورد سؤال قرار مى گيرند؟ گفت: چرا به خدا سوگند شنيده ام، ولى گويا آن آيه را تا كنون از كسى نشنيده ام كه قرآن خوانده باشد، نه از عجمى و نه از عربى آرى بعد از اين به خواست خدا چنين كارى نمى كنم، و به درگاه خدا توبه كنم. حضرت فرمود: بلند شو! غسل كن، و چند ركعت نماز به جا بياور؛ چون كار بدى انجام مى دادى ؛ و چه روز بدى در انتطار تو بود اگر به اين حال مى مردى. اكنون شكر خدا را به جا بياور! و از هرچه كه مورد رضاى خدا نباشد توبه كن. خداى متعال جز از كار قبيح ناراضى نيست. آرى، كار زشت را براى اهلش بگذار چون هر چيزى اهل دارد(۱۰۸) .

بعضى خيال مى كنند خوش بودن و كيف مجلس نشينى موسيقى و دود و دم و از اين جور چيزهاست. در حالى كه مى شود با شوخى هاى سرگرم كننده مشروع و مذاكرات علمى، مشاعره، جك گفتن و معما از يكديگر پرسيدن، آن چنان مجلس را گرم كرد كه از موسيقى و نوار و.... بهتر باشد و بايد به اين نكته توجه كرد.

گوش تواند كه همه عمر وى

نشنود آواز دف و چنگ و نى

ديده شكيبد ز تماشاى باغ

بى گل و نسرين به سر آرد دماغ

گر نبود، بالش آكنده پر

خواب توان كرد حجر زير سر

ور نبود دلبر هم خوابه پيش

دست توان كرد در آغوش خويش

وين شكم بى هنر پيچ پيچ

صبر ندارد كه بسازد به هيچ(۱۰۹)

ذكر توسل به حضرت زينبعليها‌السلام

 السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك عليك منى سلام الله ابدا ما بقيت و بقى الليل و النهار ولاجعله الله آخر العهد منى لزيارتكم السلام على الحسين وعلى على بن الحسن و على اولاد الحسين و على اصحاب الحسين

مرحوم محتشم كاشانى نقل مى كند: بعد از آن كه اشعار او مورد پسند حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قرار گرفت، به وسيله خوابى كه مقبل در شب عاشورا ديده بود و حضرت از شنيدن اشعار محتشم گريه كرده بود(۱۱۰) ؛ مرحوم به محتشم تبريك مى گفتند و شعرا به او غبطه مى خوردند، ولى او مى گفت: گرچه من از اين موضوع خوشحالم و مباهات مى كنم ؛ ولى در ضمن اشعارم درباره ورود اهل بيتعليهم‌السلام و حضرت زينب عليها السلام به قتلگاه شعرى گفته ام كه مى ترسم روز قيامت مورد عتاب حضرت زهرا عليها السلام قرار گيريم و شعر اين است.

ناگاه چشم دختر زهرا در آن ميان

بر پيكر شريف امام زمان فتاد

مى ترسم حضرت زهرا بفرمايد: محتشم كاشانى تو چه جراءت داشتى اسم چشم دختر زهرا را بياورى، نمى دانم چه پاسخ بدهم!

روزى كه شد به نيزه سر آن بزرگوار

خورشيد سر برهنه برآمد ز كوهسار

موجى به جنبش آمد و برخاست كوه كوه

ابرى به بارش آمد و بگريست زار زار

جمعى كه پاس محملشان داشت جبرئيل

گشتند بى عمارى و محمل شتر سوار

شد وحشتى كه شور قيامت زياد رفت

چون چشم اهل بيت بر آن كشتگان فتاد

ناگاه چشم دختر زهرا در آن ميان

بر پيكر شريف امام زمان فتاد

بى اختيار، ناله هذا حسين از و

سر زد كه آتش آن در جهان فتاد

پس با زبان پر گله آن بضعه بتول

رو كرد در مدينه كه يا ايها الرسول!

اين كشته فتاده به هامون حسين توست

وين صيد دست و پازده در خون حسين توست

اين ماهى فتاده به درياى خون كه هست

زخم از ستاره بر تنش افزون، حسين توست

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.

جلسه نهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

ماه رمضان بهار توبه

 و توبوا الى الله من ذنوبكم و ارفعوا اليه ايديكم بالدعاء فى اوقات صلواتكم فانها افضل الساعات ينظر الله عزوجل فيها بالرحمة الى عباده يجيبهم اذا ناجوه و يلبيهم اذا نادوه و يعطيهم اذا ساءلوه و يستجيب لهم اذا دعوه

اى گروه مردم! در ماه رمضان از گناهانتان به درگاه خدا توبه كنيد؛ و در وقت نمازها، دست نياز و دعا به درگاهش دراز كنيد؛ زيرا وقت نماز، بهترين ساعت ها است خداى متعال در آن ساعت به بندگانش نظر لطف مى كند و پاسخ مناجاتش را مى گويد و اگر او را صدا زنند، پاسخ مى دهد دعايشان را به اجابت مى رساند.

يكى از خصوصيات ماه رمضان اين است كه اين ماه، بهار توبه است. چون رابطه خدا و خلق در اين ماه زياد است. اصولا توبه و پذيرش پشيمانى يكى از الطاف و مراحم الهى است. اگر بنا بود هر كس هر گناهى مرتكب شد، در نامه عملش نوشته كرد و كيفر آن را حتما ببيند و راه بازگشت نبود، چه مى كرديم، و چه مى شد؟!

امام زين العابدينعليه‌السلام در دعاى ابوحمزه (دعاى بسيار شيرين و جالب سحر عرض مى كند:

فلو اطلع اليوم على ذنبى غيرك ما فعلته و لو خفت تعجيل العقوبة لاجتنبته لالانك اهون الناظرين الى و اخف المطلعين على بل لانك يا رب خير الساترين و احكم الحاكمين و اكرم الاكرمين ستار العيوب غفار الذنوب علام الغيوت تستر الذنب بكرمك و تؤ خر العقوبة بحملك فلك الحمد على حلمك بعد علكم و على عفوك بعد قدرتك

خدايا! اگر كسى غير از تو بر گناه و انحراف من با خبر مى شد، آن را انجام نمى دادم و اگر تعجيل عقوبت گناهم مى ترسيدم، باز هم از آن اجتناب مى نمودم. خدايا! اين امر به خاطر اين نيست كه تو از همه كسانى كه ناظر به من هستند، كم ارزش ترى يا آن كه آگاهى تو از همه بر من كمتر است ؛ بلكه آنچه به من جراءت داده، اين است كه تو اى پروردگار از همه سر پوش ترى و از همه كريم تر و جوان مردترى ؛ ستارالعيوبى، غفار الذنبوى، علام الغيوبى، به بزرگوارى خود گناه مرا مخفى نگه مى دارى و كيفرى را به تاءخير مى اندازى چون برد براى، خدايا! سپاس تو را بايد به جا آورد، كه بر گناهم آگاهى و بردبارى، مى كنى، قدرت و توانايى و كيفر دارى و باز هم گذشت مى كنى.

مرحوم احمد نراقى در كتاب خزائن نقل مى كند:(۱۱۱)

كه يك وقت شيطان لعين براى حضرت يحيىعليه‌السلام مجسم شد، عرض كرد: مى خواهم تو را نصيحت كنم. حضرت يحيى فرمود: من احتياج به نصيحت تو ندارم، ليكن آنچه از بنى آدم مى دانى بگو گفت: اى پيغمبر خدا! اولاد آدم بر سه دسته اند: يك صنف، مثل شما معصوم و بى گناه اند و اصلا مرتكب معصيت نمى شوند. من و دار و دسته ام از اين ها راحتيم ؛ چون ماءيوس هستيم و مى دانيم گول ما را نمى خورند. صنف دوم كسانى هستند كه كاملا در اختيار ما هستند (مثل توپ بازى كه در دست بچه هاى شما است) هر جور بخواهيم ايشان را مى چرخانيم. فكر ما از ناحيه اين گروه هم راحت است ؛ ولى صنف سوم، نزد ما از همه بدتر و سخت ترند نزديك آنان مى رويم و سعى مى كنيم تا گولش بزنيم و با لطائف الحيل وادار به گناهش كنيم و از دين منحرفش سازيم (به پول، به مقام، به شهوت، به ريا، به عجب، به ظلم...) ولى يك مرتبه افسار را پاره و رو به درگاه خدا مى برند و طلب مغفرت و توبه مى نمايند و بر ميگردند و تمام سعى و كوشش ما را بى اثر و رشته تابيده ما را باز مى كنند. براى بار دوم به سراغشان مى رويم، ولى باز هم بر ميگردند، و توبه مى كنند؛ نه ما را از خود ماءيوس مى سازند و نه كاملا به دنبالمان مى آيند.

گهى به مسجد و مى خانه هم روى گاهى

نه در ميانه راهى نه خارج از راهى

به مار ماهى مانى، نه ماهى و نه مار

تقلبى چه كنى؟ يا مار باش يا ماهى

در حديثى آمده است: از اصول كافى، صحيحه معاوية بن وهب:

قال سمعت اباعبدالله عليه‌السلام يقول اذا تاب العبد توبة نصوحا احبه الله فستر عليه فى الدنيا و الاخرة فقلت و كيف يستر عليه قال ينسى ملكيه عليه من الذنوب و يوحى الى جوارحه اكتمى عليه ذنوبه و يوحى الى بقاع الارض اكتمى ماكان يعمل عليك من الذنوب فيلقى الله حين يلقاه و ليس شى ء يشهد عليه بشى ء من الذنوب (۱۱۲) .

امام صادقعليه‌السلام مى فرمود: هنگامى كه بنده، توبه نصوح #(فعول صيغه مبالغه است ؛ يعنى بسيار نصيحت كننده، يا آن كه خود را زياد نصيحت مى كند كه گناهش را تكرار نكند و توبه خالص باشد، يا ديگران را نصيحت مى كند كه مثل او شوند و از گناهان توبه كنند) كند خداى تعالى او را دوست دارد و گناهان او را در دنيا و آخرت پنهان مى نمايد. عرض كردم: چگونه پنهان مى دارد؟ فرمود: اولا دو فرشته اى كه ماءمور هستند تا تمام كارهايش را بنويسند، (رقيب وعتيد) خداوند آنچه از گناهان او را كه نوشته اند، از يادشان مى برد؛ ثانيا به اعضا و جوارح او خطاب مى رسد كه شما هم گناهانش را پنهان داريد و عليه او شهادت ندهيد؛ ثالثا خداى متعال، به آن نقطه از زمين كه گناه را در آنجا انجام داده وحى مى كند كه تو هم كتمان كن و آن چه گناه بر روى تو انجام داده است را، نمايان مساز. بنابراين، روزى كه خدا را ملاقات مى كند هيچ چيز عليه او شهادت نخواهد داد.

اگر اميد به پذيرش توبه نبود

 عزيزان! توجه كنيد، اگر از طرف خدا توبه پذيرفته نمى شد و گناه كار، اميد به عفو و بخشش نداشت و به مجرد اين كه انسان مرتكب معصيت و نافرمانى مى شد، مى دانست كه كيفر مى شود و عذاب مى بيند و به جهنم مى رود و در هيچ صورت و تحت هيچ شرايطى از او گذشت نخواهد شد، مسلما به گناه جرى مى شد و هر روز گناهان بيشترى انجام مى داد تا آن جائيكه براى گناهانش حد و مرزى مشخص نمى شد.

مثلا مى گفت: من كه نماز نخوانده ام، مى روم، جهنم، پس بگذار روزه هم نگيرم ؛ حج هم نمى روم، خمس و زكات هم نمى دهم، پس چرا شراب نخورم؟ چرا زنا نكنم؟ چرا دزدى نكنم؟ و.. آن وقت مى شود يك درنده خطرناك. از گرگ و پلنگ هم بدتر مى شد و به قول آن شخص اگر بنا شد بروم جهم چرا صدر مجلس ننشينم، چرا دم دم ها باشم.

انسان در هر حال و با ارتكاب هر گناه نبايد از رحمت خدا ماءيوس شود همچنان كه نبايد خيلى اميد به اعمال خود داشته باشد؛ بلكه بينابين باشد در عين حالى كه به رحمت واسعه الهى اميدوار است از گناه و خلاف خود خائف و بيمناك باشد.

اميرالمؤمنينعليه‌السلام در كلمات قصار نهج البلاغه مى فرمايد:

الفقيه كل الفقيه من لم يقنط الناس من رحمة الله و لم يؤ يسهم من روح الله ولم يؤ منهم من مكر الله (۱۱۳) .

دانشمند به تمام معنا، كسى است كه مردم را از رحمت خدا ماءيوس و نااميد نكند و آن ها را از لطف و كرم و راءفت او نااميد نسازد و در عين حال آنها را از كفر و عذاب ناگهانى خدا در امان قرار ندهد (يعنى مردم را بين خوف و رجا نگه دارد)

برادران بدون شك، براى همه اتفاق افتاده است كه گاهى، گناهى، مرتكب مى شويم، بعد به فرد صالحى برخورد مى كنيم ؛ يا شب جمعه دعاى كميل را مى خوانيم، آن جا كه اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمايد:

اللهم اغفرلى الذنوب التى تهتك العصم، اللهم اغفرلى الذنوب التى تنزل النقم اللهم اغفرلى الذنوب التى تحبس الدعاء اللهم اغفرلى الذنوب التى تنزل البلاء

خدايا! بيامرز گناهانى كه پرده ها را از بين مى برد و آبروريزى مى كند خدايا! بيامرز گناهى كه موجب نزول عذاب و نقمت مى شود خدايا! بيامرز گناهانى كه نعمت ها را تغيير مى دهد.

در آن وقت به ياد گناهانمان مى افتيم و توبه مى كنيم يا به مجلس وعظ و روضه مى رويم، حكايتى، داستانى، روايتى به گوشمان مى رسد به درگاه خدا رو مى آوريم و استغفار مى كنيم ؛ ولى با كمال تاءسف وقتى وارد اجتماع مى شويم مشكلات پيش مى آيد باز هم مرتكب گناه مى شويم، همان آش و همان كاسه، همان دوغ و همان كشك و همان ماسه، در اينجا نبايد انسان نااميد شود بلكه همان وقت توجه پيدا كرد باز هم بايد توبه كند و اميدوار به رحمت خدا باشد، خوشبختانه هيچ موضوعى نيست كه در روايات نيامده باشد.

مرحوم كلينى در جلد دوم اصول كافى، روايتى نقل مى كند كه عينا همين موضوع مورد سؤال قرار گرفته ترجمه آن را نقل مى كنيم:(۱۱۴)

سلام بن مستنير گفت: خدمت امام باقرعليه‌السلام بودم، حمران بن اعين وارد شد، سؤالاتى نمود. وقتى كه خواست برود، خدمت امامعليه‌السلام عرض كرد: خدا شما را طول عمر دهد و ما را بيش از پيش از وجود شما بهره مند گرداند! اما وقتى خدمت شما مى رسيم، پيش از اين كه مرخص شويم، قلبمان صفا و جلا پيدا مى كند و دل از دنيا مى كنيم گويى ثروت مردم در نظرمان بى ارزش مى شود؛ ولى وقتى از خدمت شما مى رويم و وارد اجتماع مى گرديم، و تجار و پولدارها را مى بينيم باز دل به دنيا مى دهيم و آن را دوست مى داريم.

امام باقرعليه‌السلام فرمود: قلب است، گاهى سخت و گاهى نرم مى شود. سپس فرمود: مانند همين سؤال را اصحاب رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از آن جناب پرسيدند و عرض كردند: مى ترسيم ما منافق و دورو باشيم. حضرت فرمود: چرا؟ گفتند: زيرا تا وقتى كه ما در خدمتتان هستيم و ما را نصيحت مى كنيد و به خدا پرستى و آخرت ترغيب مى فرماييد خدا ترس مى شويم و دنيا را فراموش مى كنيم و آنچنان بى ميل به آن مى شويم كه گويا آخرت را از بهشت و جهنم به چشم مى بينيم، ولى همين كه بيرون رفتيم و وارد خانه و كاشانه خود شديم و بوى اولاد و فرزندان به مشاممان رسيد و زن و همسر را ديديم، از آن حالت خوش خدا پسند برمى گرديم و همه چيز را فراموشمان مى شود، يا رسول الله آيا اين دو رويى و نفاق نيست؟

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: هرگز، آن چه گفتيد، وسوسه هايى شيطانى است كه شما را به دنيا مايل مى كند به خدا سوگند! اگر به آن حالت اولى خدايى پايبند باشيد، هر آينه فرشتگان با شما مصافحه مى كنند و حتى مى توانيد از روى آب راه رويد. (يعنى به درجه اى مى رسيد كه مى توانيد اين كار را انجام دهيد) و اگر نبود آن كه شما گناه كنيد و سپس توبه نماييد، هر آينه خداوند متعال، مخلوق ديگرى را مى آفريد تا گناه و بعد از آن توبه نمايد و خدا نيز او را عفو كند. به راستى، شخص مؤمن هميشه مورد امتحان و ابتلاء است و زياد توبه مى كند و مى شكند. مگر نشنيده اى كه در قرآن، مى فرمايد:( ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين ) (۱۱۵) به درستى كه خدا بسيار توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست مى دارد؟ و مى فرمايد: (استغفروا ربكم ثم توبوا اليه )(۱۱۶) از پروردگارتان طلب مغفرت كنيد، سپس به درگاه او توبه و باز گشت نماييد؟!

بحث راجع به توبه همين مقدار كافى است ان شاء الله باز راجع به توبه مذاكره پيش خواهد آمد، فعلا چند جمله هم راجع به جملات بعدى خطبه در موضوع دعا و نيايش عرائضى تقديم كنم.

فضليت دعا و نيايش در ماه رمضان

 و ارفعوا اليه ايديكم بالدعاء فى اوقات صلواتكم مرحوم كلينى در كتاب اصول كافى روايات مفصلى درباره دعا تحت عنوان كتاب الدعا بيان فرموده است(۱۱۷) ائمه اطهارعليهم‌السلام نيز ترغيب و تشويق زيادى به دعا و ابتهال و تضرع به درگاه الهى فرموده اند. مضمون آنها اين است كه خداى متعال دوست دارد كه بندگان به درگاهش دعا كنند و التماس نمايند و او را به عظمت و صفات جمال و جلال ياد كنند.

در روايات ميسر بن عبدالعزيز از ابى عبداللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نقل مى كند كه فرمود:

قال: قال لى ياميسر ادع و لاتقل ان الامر قد فرغ منه ان عندالله عزوجل منزلة لاتنال الا بمساءلة و لو ان عبدا سدفاه و لم يساءل لم يعط شيئا تعط يا ميسر انه ليس من باب يقرع الا يوشك ان يفتح لصاحبه (۱۱۸) .

ميسر مى گويد: امام صادقعليه‌السلام به من فرمود: اى ميسر! به درگاه خدا دعا كن، و پيش خود نگو كه دعا فايده ندارد و آنچه شدنى است خواهد شد (يعنى اتفاقات هر چه هست كم و زياد نمى شود) به درستى كه بنده، در نزد خداوند متعال، مقامى دارد كه جز با خواهش و تمنا به آن نمى رسد، و اگر بنده اى دهان خود را ببندد و هيچ خواهش نكند، چيزى به او داده نخواهد شد. اى ميسر! هر درى كه كوبيده شود، اميد باز شدنش خواهد رفت.

لذا در مثل عربى مى گويند: من دق بابا و لج و لج... ؛ و كسى كه درى را بزند و اصرار كند داخل خواهد شد.

نكته: از اين روايت و نظير آن، به خوبى استفاده مى شود كه انسان نبايد بگويد خدا كه خودش از دل ما خبر دارد و مى داند به چه محتاجيم و لازم نيست كه ما به درگاهش دعا كنيم و خواهش نماييم.

مگر ائمه اطهارعليهم‌السلام ، متوجه اين معنا نبودند؟ پس چرا اين همه دعا و ناله در دعاى كميل و دعاهاى امام زين العابدين،عليه‌السلام در صحيفه سجاديه و... وارد شده است؟ پس معلوم است كه بايد به درگاه خدا دست نياز بلند كنيم و از او خواهش نماييم.

بهترين وقت دعا قبل و بعد از نماز

 در آيات و روايات سفارش شده است كه خوب است دعا در وقت نماز باشد (يعنى يا قبل از نماز و يا بعد از آن) دعاهايى كه از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و ائمه اطهارعليهم‌السلام پيش از نماز و بعد از آن به ما رسيده است و در اصول كافى، يك باب روايات دعاهاى پيش از نماز و يك باب دعاهاى بعد از نماز را ذكر فرموده، از آن جمله:

عن صفوان الجمال قال شهدت اباعبدالله عليه‌السلام و استقبل القبلة قبل التكبير و قال اللهم لاتؤ يسنى من روحكم ولاتقنطنى من رحمتك و لاتؤ منى مكرك فانه لاياءمن مكرالله الا القوم الكافرين (۱۱۹) .

يعنى خدمت امام صادقعليه‌السلام بودم كه ايشان پيش از شروع به نماز، در حالى كه رو به قبله ايستاده بود و هنوز تكبير نگفته بود؛ چنين گفت: خداوندا! مرا از مهر و لطف خود ماءيوس و بى بهره نگردان! خدايا مرا از رحمت خود نااميد نگردان! خدايا! مرا مورد مكر و كيفر ناگهانى خود قرار مده (كه به خيال خودم در امان باشم) به درستى كه هيچ كس خود را از مكر خدا در امان نمى داند؛ مگر گروه زيان كاران

يك روايت هم از دعاهاى بعد از نماز نقل مى كنيم:

از معاوية بن عمار چنين نقل شده است كه گفت:

من قال فى دبر الفريضة يا من يفعل مايشاء و لايفعل مايشاء احد غيره، ثلاثا ثم سئل، و اعطى ماسئل (۱۲۰)

يعنى معاويه بن عمار كه از اجله اصحاب امام صادقعليه‌السلام و موسى بن جعفرعليه‌السلام است - گفت: هر كس بعد از نماز واجب، سه مرتبه اين دعا را بگويد وبعد حاجات خود را از خدا بخواهد، آنچه طلب كند داده خواهد شد:

يا من يفعل مايشاء و لايفعل ما يشاء غيره ؛ اى خدايى كه آنچه بخواهى انجام مى دهى و انجام نمى دهد غير از تو، هر كس آن چه خواسته باشد، قدرت و توانايى از آن ذات مقدس تو است و غير اتو كسى قدرت ندارد.

در روايت ديگرى از محمد الجعفى از پدرش آمده است كه گفت:

قال: كنت كثيرا ما اشتكى عينى فشكوت ذلك الى ابى عبدالله فقال الا اعلمك دعاء لدنياك و آخرتك و بلاغا لوجع عينيك قلت بلى قال تقول فى دبر الفجر و دبر المغرب اللهم انى اساءلك بحق محمد و آل محمد عليك صل على محمد و آل محمد و اجعل النور فى بصرى و البصيرة فى دينى و اليقين فى قلبى و الاخلاص فى عملى و السلامة فى نفسى و السعة فى رزقى و الشكر لك ابدا ما ابقيتنى (۱۲۱)

محمد جعفى از پدرش نقل مى كند كه من خيلى از اوقات از ناراحتى چشم شكايت داشتم تا اينكه موضوع را خدمت امام صادقعليه‌السلام عرض كردم. ايشان فرمود: آيا به تو ياد ندهم دعايى را براى حوائج دنيا و آخرت و براى برطرف شدن درد چشمت؟ گفتم: بله فرمود: بعد از نماز صبح و نماز مغرب اين دعا را بگو: اللهم انى اسئلك... ؛ خداوندا! تو را به حقى كه محمد و آل محمد بر تو دارند قسم مى دهم كه بر محمد و آلش دورد فرستى و درد چشم من نور، و در ديدن من بصيرت و التفات، و در قلب من يقين، و در عمل من اخلاص، و در نفسم سلامتى و در رزقم گشايش قرار دهى و تا زمانى كه زنده باشم، توفيق شكرگزارى هميشگى به من مرحمت فرمايى.

خلاصه اين كه در وقت نماز خصوصيتى بيشتر براى دعا و مناجات و راز و نياز به درگاه خالق متعال وجود دارد و اگر خدا توفيق دهد سزاوار است كه تعقيبات و دعاهاى بعد از نمازها را كه مرحوم حاج شيخ عباس در مفاتيح الجنان نقل نموده بخوانيم (گرچه گاهگاهى باشد) اكثر آنها دعاهايى است كه ائمه اطهارعليهم‌السلام خود مقيد بخواندن آنها بوده اند.

ذكر توسل به موسى بن جعفرعليه‌السلام

 امروز متوسل به باب الحوائج موسى بن جعفرعليه‌السلام مى شويم. چون چهارشنبه متعلق به آن حضرت اوست. او كه تمام شب را براى دعا و استغفار بيدار مى ماند. در صلواتى كه بعد از زيارت آن حضرت وارد شده مى خوانيم:

اللهم صلى على محمد و اهل بيته و صل على موسى بن جعفر وصى الابرار و امام الاخيار و عيبة الانوار، و وارث السكينة و الوقار و الحكم و الاثار الذى كان يحيى الليل بالسهر الى السحر بمواصلة الاستغفار حليف السجدة الطويلة و الدموع الغزيرة و المناجاة الكثيرة و الضراعات المتصلة الجميلة و مقر النهى و العدل و الخير و الفضل والندى و البذل و ماءلف البلوى و الصبر و المضطهد بالظلم المقبور بالجور و المعذب فى قعر السجون و ظلم المطامير ذى الساق المرضوض بحلق القيود و الجنازة المنادى عليها بذل الاستخفاف و الوارد على جده المصطفى و ابيه المرتضى و امه سيدة النساء بارث مغصوب وولاء مسلوب و امر مغلوب و دم مطلوب و سم مشروب

درود بر آن آقايى كه ظلم فراوان كشيد و سالهاى عمرش را گوشه هاى زندان گذرانيد؛ در دهليزهاى تاريك و نمناك. همان بزرگوارى كه ساق پاى مبارك با زنجير شكسته شد و جنازه اش را ابتداء چهار حمال روى تخته درب زندان برداشتند.

در آخر سليمانى پيدا شد كه دستور بدهد جنازه او را با احترام و عزت بردارند(۱۲۲)

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم

جلسه دهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

هر فردى در گرو اعمال خود است

 ايها الناس ان انفسكم مرهونة باعمالكم ففكوها باستغفار و ظهوركم ثقيلة من اوزاركم فخففوا عنها بطول سجودكم و اعلموا ان الله اقسم بعزته ان لا يعذب المصلين و الساجدين و ان لايروعهم بالنار يوم يقوم الناس لرب العالمين

اى گروه مردم! جان هاى شما، در گرو اعمال و رفتار شما است. پس بياييد جانتان را به وسيله توبه و طلب مغفرت از خداى متعال، از گرو آزاد كنيد. اى مردم! پشت شما از بار گناه سنگين شده است، پس آن را با طول دادن سجده هاى خود سبك كنيد (در نماز و غير نماز) مردم! آگاه باشيد به درستى كه خداى متعال به عزت خود قسم ياد كرده كه اشخاص نمازگزار را در روزى كه تمام مردم در پيشگاه پروردگار حاضر ميشوند، از آتش جهنم نترساند.

نكته: در اين افراز از خطبه، تشبيه لطيفى به كار رفته است. توجه داريد كه رهن عبارت است از چيزى كه انسان به كسى بدهد و قرضى بگيرد كه اگر سر موعد مقرر قرض و وام پرداخت نشد، صاحب دين، رهن را بفروشد، و پول خود را بردارد و به اصطلاح فقهى الرهن و ثقية للدين پس اگر شما، مثلا، فرشى يا طلايى داديد و قرضى گرفتيد، آن فرش رهن است و شما حق تصرف در آن را نداريد؛ ولى اگر مى خواهيد تصرف كنيد، بايد آن را از رهن آزاد كنيد به دادن دين و از گرو در بياوريد.

در اين تشبيه لطيف، كسى كه مرتكب گناه و معصيت شده، گويى نفس خود را گرو گذاشته و مقيد ساخته است اگر مى خواهيد آن را آزاد كند، بايد توبه و استغفار كند و از خدا طلب مغفرت و بخشش نمايد، از طرفى، ماه رمضان، بهار توبه و فصل استغفار است.و هذا شهر التوبة و هذا شهر المغفرة و الرحمة و هذا شهر العتق من النار بالجنة ؛ و اين تشبيه شريف از آيه مباركه (كل نفس بما كسبت رهينة )(۱۲۳) و يا آيهو الذين آمنوا و اتبعتهم ذريتهم بايمان الحقنا بهم ذريتهم و ما التنا هم من عمله من شى ء كل امرى بما كسب رهين (۱۲۴) اقتباس شده است:

اين آيه موضوع شيرين ديگرى را نيز بيان مى كند؛ آن جا كه مى فرمايد:

كسانى كه ايمان آورده اند و ذريه اولاد ايشان نيز پيروى آنها را در ايمان، كنند، ما ذريه آن ها را در بهشت به خودشان ملحق مى كنيم و در نزد آن ها مى بريم و نيز از عمل آن ها به اين سبب، چيزى كم نخواهيم كرد هر كس به آنچه كسب كرده به دست آورده، گروگان است و اين لطف بسيار چشم گيرى نسبت به مؤمنين خواهد بود خصوص سادات كه اگر انشاء الله مؤمن باشيم و پيروى اجداد اطهارعليهم‌السلام كنيم اين آيه مباركه بشارتى است براى ما.

در اين زمينه تفسير نمونه روايتى نقل ميكند از ابن عباس از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

قال: اذا دخل الرجل الجنة، سئل عن ابويه و زوجته و ولده فيقال له: انهم لم يبلغوا درجتك و عملك، فيقول رب قد عملت لى و لهم فيؤ مر بالحاقهم به (۱۲۵) .

حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: هنگامى كه مردى، وارد بهشت مى شود، از پدر و همسر و فرزند خود سراغ مى گيرد به او گفته مى شود كه آن ها به مقام و درجه و عمل تو نرسيده اند، عرض مى كند: پروردگارا! من هم براى خود عمل كردم و هم براى آن ها، پس دستور داده مى شود، آنها را به او ملحق كنند.

نكته: ضمنا ناگفته نماند كه بعضى از مفسرين آيه (كل نفس بما كسبت رهينه) را اين گونه معنا كرده اند: هر كسى با اعمال خود، هميشه ملازم و همراه خواهد بود و عدم آزادى است و مناسب با حال مؤمنين نيست، و در آيات ديگرى كه به اين آيه مربوط است ؛ همه جا وصف مومنين و نعمت ها و لذت هاى بهشتى آن ها است. به نظر اين دسته مناسب است كه رهن به معناى لغوى آن - كه همان ملازمت و همراهى است - باشد و نعمة راهنة يعنى نعمت و پايدار و ابدى.

پس در نظر آن ها معناى آيه شريفه چنين است هر كسى كه ملازم اعمال خود خواهد بود و هرگز از آن جدا نمى شود؛ خواه خوب و خواه بد به همين دليل در بهشت با اعمال خويشند و اگر ذريه و فرزندانشان در كنار آن ها قرار گيرند، از اعمال آن ها كاسته نخواهد شد.

آرى ارزش هر كسى به اعمال او بستگى دارد، و بس حتى شكل و قيافه انسان چه زيبا چه زشت موجب بالا رفتن شخصيت يا پايين آمدن او نخواهد بود و جزاى اعمال و پاداش و كيفر تمام مربوط به عمل انسان است، نه به قد و قامت و سياهى و سفيدى و زشتى و زيبايى.

(ان اكرمكم عندالله اتقاكم )(۱۲۶) گرامى ترين شما در نزد خدا، با تقواترين و پرهيزگارترين شماست. در ضمن روايتى از امام صادقعليه‌السلام آمده است كه پيامبر گرامى اسلام فرمود: والله لعبد حبشى اطاع الله خير من سيد قرشى عاص الله(۱۲۷) يعنى به خدا سوگند هر آينه عبد حبشى كه اطاعت خدا كند، بهتر است از سيد قرشى كه معصيت خدا كند.

و ظهوركم ثقيلة من اوزاركم فخففوا عنها بطول سجودكم

من نمى دانم كسانى كه مخاطب رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در اين خطبه بوده اند، و شرف و حضور داشته اند، چه كسانى بوده اند، ولى قدر مسلم افراد گناهكار هم در بين آنها بوده است ؛ حتى كسانى كه سابقه بت پرستى داشته اند و حتى منافقين به ظاهر مسلمان (و در واقع بدتر از كفار) در بين صحابه وجود داشته وگرنه سوره منافقين در شاءن چه كسانى نازل شده است؟ و اين حرفى كه بعضى از برادران سنى مى گويند كه هر كس خدمت پيغمبر رسيده، حتما آدم خوبى است و نمى شود صحابى رسول خدا آدمى بدى باشد، از نظر آيات قرآن و اخبار و تاريخ كاملا مردود است. به هر حال مورد خطاب هر كس باشد و در مجلس هر كس حضور داشته خطاب آن حضرت شامل ما هم مى شود و در بين ما بلكه اكثر ما گناهكار و نافرمان و عاصى بسيار وجود دارد، پس برادران بياييد در اين ماه رحمت و مغفرت بار خود را به وسيله نماز و توبه و انابه و طول سجود و تضرع به درگاه الهى سبك كنيم چه گناهانى كه انجام داده ايم و يادمان رفته هيچ به خاطر نداريم ولى در پرونده ما بايگانى و محفوظ است، خدايا همه گناهان فراموش شده و فراموش نشده ما را بيامرز.

فضيلت سجده به خصوص سجده هاى طولانى

 و اما روايات درباره فضيلت سجود و طول دادن آن فراوان است. مرحوم حاج شيخ عباس در سفينة البحار مى فرمايد:

قد ورد ان الطول السجود من دين الائمة عليهم‌السلام وانه من سنن الاوابين و انه من اشد الاعمال على ابليس و يحط الذنوب، كما يحط الريح ورق الشجر، و اقرب ما يكون العبد الى الله هو ساجد و السجود منتهى العبادة من بنى ادم (۱۲۸) .

روايت شده كه طول دادن سجده از برنامه و دين ائمهعليهم‌السلام است و از آداب و سنن اوابينبسيار بازگشت كننده به خدا است همان كسانى كه رابطه شان با خداى قوى است و بدترين چيزى كه شيطان از آن نفرت دارد، سجده هاى طولانى است سجده طولانى گناهان را مى ريزد؛ همانگونه كه باد، برگ درختان را مى ريزد، تنها زمانى كه بنده به خدا نزديك مى شود در حالى است كه در سجده است و سجده نهايت درجه عبادت فرزندان آدم است.

در روايت ديگرى از اعلام الدين از اميرالمؤمنينعليه‌السلام چنين نقل شده است:

قال جاء رجل الى النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فقال علمنى عملا يحبنى الله عليه و يحبنى المخلوقون و يثرى الله مالى و صيح بدنى و يطيل عمرى و يحشرنى معك قال صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ هذه ست خصال تحتاج الى ست خصال اذا اردت ان يحبك الله فخفه و اتقه و اذا اردت ان يحبك المخلوقون فاحسن اليهم و ارفض ما فى ايديهم و اذا اردت ان يثرى الله مالك فزكه و اذا اردت ان يصح الله بدنك فاكثر من الصدقة و اذا اردت ان يطيل الله عمرك فصل ذوى ارحامك و اذا اردت ان يحشرك الله معى فاطل السجود بين يدى الله الواحد القهار

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: مردى خدمت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ آمد و گفت: يا رسول الله! به من عملى ياد بده كه خدا مرا دوست بدارد و مردم نيز مرا دوست بدارند و خدا مال مرا زياد كند. و بدنم را سالم گرداند، و عمرم را دراز فرمايد، و در قيامت مرا با تو محشور فرمايد - چه مرد خوش سليقه بوده - حضرت در پاسخ فرمود: خواسته هاى تو شش خصلت است پس نياز به شش عمل دارد(۱۲۹) اگر مى خواهى خدا تو را دوست بدارد پس از او بترس و پرهيزگار باش. و اگر مى خواهى مردم تو را دوست داشته باشند به آن ها خوبى كن، بدون آن كه طمع به مال آن ها داشته باشى ؛ و اگر بخواهى خدا مالت را زياد كند، زكات آن را بپرداز (حقوق واجبه مالى را ادا كن) ؛ و اگر بخواهى بدنت سالم باشد، زياد صدقه به فقرا بده ؛ و اگر بخواهى خدا عمرت را دراز فرمايد، پس صله رحم به جا بياور؛ و اگر مى خواهى خدا تو را با من محشور كند پس به درگاه خداى يگانه قهار سجده ات را طولانى كن.

شمه اى از فضايلو احوال حضرت زينبعليها‌السلام

 روز دهم ماه رمضان، روز وفات حضرت زينب كبرى عقيله بنى هاشم، قهرمان حادثه خونين كربلا، و افشا كننده ظلم و ستم ها و پيام آور خونين شهيدان نينوا است.

به همين مناسبت، جزئى از فضايل و حالات حضرت را خدمتتان عرض مى كنم.

دانشمند گران قدر رحمة الله، آقاى ملبوبى، در كتاب الوقايع و الحوادث مى نويسد: در وفات حضرت زينب دو قول است: يكى دهم رمضان، سال ۶۳ - ۶۴ و ديگر چهاردهم رجب و تولد حضرت در سال ششم هجرت روز اول شعبان بوده است(۱۳۰) بنابراين در وقت وفات حدود پنجاه و هشت سال داشته است.

انصافا عجب نامى بر او گذاشتند، زينب مخفف زين و اب (زينت دهنده پدر) و تاريخ نشان داد كه او زينت پدر و احيا كننده نام و مرام پدر در كوفه و شام، بلكه در طول تاريخ است.

آيا كسى مى تواند در عبادت و خضوع و خشوع مانند ائمهعليهم‌السلام باشد؟ در احوال حضرت زينب در تاريخ مى خوانيم كه حتى در سال اسارت به كوفه، و خرابه شام نمازهاى مستحبى و نماز شب و نافله يوميه راترك ننموده است. با آن همه گرفتارى و سرپرستى از اطفال برادر و بخصوص نگه دارى از امام زمانش حضرت زين العابدينعليه‌السلام كه مريض و بيمار بود.

با داغ شش برادر و دو فرزند و در حال اسيرى نماز شب خواندن، جز از فرزند، اميرالمؤمنين و تربيت شده زهراى اطهرعليها‌السلام ممكن نيست(۱۳۱) (برادران فعلا نمى خواهم مرثيه بخوانم گوش كنيد از نظر تاريخى صحنه هايى عرض كنم)

صحنه اول: حضرت زينب عليها السلام، از همان لحظه ورود به قتلگاه، برنامه تبليغى خود را شروع نمود. خطاب به جسد پاره پاره و پر خون برادر مى گويد:

اءاءنت اخى اءاءنت ابن والدى، يوم على صدر المصطفى و يوم على جدث الثرى ؛

خدايا چه مى بينم آيا تو حسين منى؟ تو برادر منى؟ تو نور چشم اميرالمؤمنينى؟ يك روز جاى تو سينه رسول خدا بود و امروز هم با اين حال روى خاكها!

سپس صورت را به طرف مدينه برگرداند و با جدش رسول خدا قدرى در دل كرد:

يا جدا! يا رسول الله! هذا حسينك مرمل بالدماء مقطع الاعضاء، مسلوب العمامة و الرداء ؛(۱۳۲)

اى جد بزرگوار! اى رسول خدا! بنگر اين عزيز كرده تو، حسين است كه آغشته به خون است، بيا و ببين، بدنش پاره پاره است، عمامه و لباسهاى او به غارت رفته است.

صحنه دوم: و نيز آن حضرت در دروازه كوفه، آنچنان خطبه اى خواند، و بهترين بهره بردارى، را از اجتماع مردمى كه براى تماشا آمده بودند گرفت كه صحنه خطبه خواندن حضرت زهرا عليها السلام را در مسجد مدينه، بلكه خطبه خواندن اميرالمؤمنينعليه‌السلام را در مسجد كوفه در خاطره ها زنده كرد كه اشاره اى به آن در آخر سخنانم خواهد نمود.

صحنه سوم: همچنين در مجلس ابن زياد (كه آن ملعون بابى اعتنايى مشغول غذا خوردن بود و جملاتى توهين آميز بر زبان جارى كرد) حضرت آن چنان پاسخ دندان شكنى به او داد كه غرور او را شكست و آبروى نداشته اش را ريخت(۱۳۳) و نيز در پاسخ آن لعين كه گفت چگونه يافتى كار خدا را نسبت به برادرت؟ فرمود: ما راءيت الا جميلا جز خوبى چيزى نيافتم يعنى شهادت خيرى است از خدا.

صحنه چهارم: و نيز در مجلس يزيد، پس از آن همه، اسيرى و بيابان گردى با كتف بسته با طناب، خطبه اى خواند كه نه فقط يزيد را، بلكه معاويه را نيز كه در شام چهل و دو سال در اين شهر حكومت مطلقه داشت و مردم را وارونه تربيت كرده بود، دشمنى اسلام و خدا و پيامبر معرفى نمود، بلكه براى هميشه امويان را خوار و بى مقدار و رسوا ساخت كه از جمله فرمود: و انى لاستصفر قدرك عجيب است كه به يزيد با آن تكبر و تفرعن و در آن مجلس كذايى بفرمايد، من براى تو ارزشى قائل نيستم(۱۳۴) .

گوشه اى از خطبه حضرت زينبعليها‌السلام

 مرحوم بيرجندى از مرحوم سيد اسدالله اصفهانى نقل مى كند:

در خواب خدمت امام زمانعليه‌السلام رسيدم، حضرت فرمود: فرشتگان در شب و روز رحلت عمه ام زينب، در آسمان مجلسى بر پا مى كنند و خطبه كوفه اش را مى خوانند و گريه مى كنند(۱۳۵) .

اينك جملاتى از اين خطبه را برايتان نقل مى كنم:

عزيزان! تجسم كنيد، اهل كوفه زن و مرد، كوچك و بزرگ آمده اند اسيران را تماشا كنند. جمعيت به حدى رسيده است كه حضرت زينب بايد بهره بردارى كند (گفته اند كه دوازده هزار نفر فقط ماءمور انتاظامات بودند) حضرت اشاره اى كرد نفس ها در سينه بند آمد؛ زنگهاى شتران از صدا ايستاد، همه گوش فرا دادند. و آن حضرت اين گونه آغاز كرد:

الحمدلله و الصلاة على ابى محمد و آله الطيبين الاخيار اما بعد يا اهل الكوفة يااهل الختل و الغدر اتبكون فلا رقاءت الدمعة و لاهداءت ارنة انما مثلكم التى نقضت غزلها من بعد قوة انكاثا تتخذون ايمانكم دخلا بينكم الا و هل فيكم الا الصلف و النطف و ملق الاماء و غمز الاعداء او كمرعى على دمنة او كفضة على ملحودة الا ساء ما قدمت لكم انفسكم ان سخط الله عليكم و فى العذاب انتم خالدون اتبكون و تنتحبون اى و الله فابكوا كثيرا و اضحكوا قليلا فلقد ذهبتم بعارها و شنارها و لن ترحضوها بغسل بعدها ابدا و انى ترحضون قتل سليل خاتم الانبياء و سيد شباب اهل الجنة و ملاذ خيرتكم و مفزع نازلتكم و منار حجتكم و مدرة سنتكم الاساء ما تزرون و بعدا لكم و سحقا فلقد خاب السعى وتبت الايدى وخسرت الصفقة و بؤ ثم بغضب من الله و ضربت عليكم الذلة و المسكنة ويلكم يا اهل الكوفة (اتدرون؟) اى كبد لرسول الله فريتم و اى كريمة له ابرزتم و اى دم له سفكتم و اى حرمة له انتهكم لقد جئتم بهم صلعاء عنقاء سواء فقهاء و فى بعضها خرقاء شوهاء كطلاع الارض وملاء السماء افعجبتم ان مطرت السماء دما و لعذاب الاخرة اخزى و انتم لاتنصرون فلايستخفنكم المهل فانه لاتحفره البدار ولايخاف فوت الثار وان ربكم لبالمرصاد قال فو الله لقد راءت الناس يومئذ حيارى يبكون قد وضعوا ايديهم فى افواههم و راءيت شيخا واقفا الى جنبى يبكى حنى اخضلت لحيته و هو يقول بابى انتم امى كهولكم خير الكهول و شبابكم خيرالشباب و نساؤ كم خير النساء نسلكم خير نسل لايجزى ولايبرى ؛ (۱۳۶) .

حمد مى كنم ذات پاك خدا را و درود مى فرستم بر پدرم - محمد - و آل پاك او (گويا مردم كوفه متوجه بدبختى خود شده اند يا به حال اسيران گريه شان گرفته) فرمود: اى اهل كوفه! گريه مى كنند؟ شما كه اهل خدعه و نيرنگيد، براى هميشه اشكتان جارى باشد و ناله تان خاموش نگردد! مثل شما همانند آن زنى است كه رشته خود را محكم مى تابيد و باز مى گشود، چون شما ايمان آورده ايد، ولى به كفر برگشتيد... آيا گريه مى كنيد و ناله مى زنيد؟ آرى به خدا سوگند بايد زياد گريه كنيد و هيچ شادى نكنيد؛ چون براى هميشه دامن خود را آلوده به ننگى ابدى نموديد، كه به هيچ آب شسته نگردد. آرى چگونه ممكن است اين ننگ را از خود بزداييد؟ در حاليكه فرزند خاتم پيامبران را كشتيد، بزرگ سيد جوانان بهشت، پشت و پناه نيكان، تكيه گاه محرومان، روشن كننده ؛ راه هدايت، گوينده و آموزنده شريعت را شهيد نموده ايد.

آگاه باشيد! بد توشه اى براى خود گرفتيد و در اين معامله چه بسيار ضرر كرديد و به غضب خدا گرفتار شديد و براى هميشه به ذات و خوارى افتاديد.

اى مردم بدبخت! هيچ مى دانيد جگر گوشه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را كشته ايد؟ و عزيز كرده هاى او را به اسيرى آورده ايد؟ پردگيان عصمت و طهارت را در جلوى چشم عموم كشيده ايد... اگر آسمان خون ببارد تعجب نكنيد،! كه به جا است و عذاب و كيفر آخرت عظيم تر و رسوا كننده تر است. آن روزى كه هيچ يار و ياور نداريد. به اين مهلت چند روزه خوش دل نباشيد كه خدا در انتقام گرفتن، شتاب ندارد و فرصت بسيار دارد و در كمين شما است.

راوى گفت: مردم همه ديوانه وار مى گريستند و انگشت حسرت مى گزيدند. پيرمردى كنار من بود محاسنش از اشك چشمش تر شده و با خود چنين مى گفت: اى بنى هاشم! پدر و مادرم فداى شما باد! پيرتان جوانتان زنتان و مردتان همه و همه از تمام مردم دنيا سرآمديد.

در روايت ديگرى آمده است كه امام زين العابدينعليه‌السلام فرمود:

عمه بس است! ساكت شو! شكر خدا تو عالم معلم نديده و دانايى هست كه رنج دبستان نكشيده اى.

در روايت ديگرى آمده است كه در آن هنگام حضرت زينب سلام الله عليها از گوشه محمل چشمش افتاد به سر پر خون برادر و با خود زمزمه كرد:

لاحول و لاقوه الابالله العلى العظيم

جلسه يازدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

فضيلت افطارى در ماه رمضان

 ايها الناس من فطر منكم صائما مؤمنا فى هذا الشهر كان له بذلك عندالله عتق رقبة و مغفرة لما مضى من ذنوبه قيل يا رسول الله فليس نقدر على ذلك فقال صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اتقوا النار و لو بشق تمرة اتقوا النار ولو بشربة من ماء

اى گروه مردم! هر كس از شما در اين ماه روزه دارى را افطار دهد؛ خداى تعالى پاداش عملش را ثواب يك بنده آزاد كردن و آمرزش گناهان گذشته او قرار خواهد داد. فردى گفت: يا رسول الله! همه ما كه توانايى افطار دادن نداريم. حضرت فرمود: از آتش جهنم بپرهيزيد، گرچه به دادن نصف دانه خرما باشد (اگر اين را هم نداريد) به دادن شربت آب ساده اى باشد.

مرحوم مجلسى در بحارالانوار، چند روايت در ثواب افطار دادن در ماه رمضان، بيان فرموده از جمله از ابى بصير از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال ايما مؤمن اطعم مؤمنا ليلية من شهر رمضان كتب الله له بذلك مثل اجر من اعتق ثلاثين نسمة مؤمنة و كان له بذلك عندالله دعوة مستجابة

هر مؤمنى كه مومن ديگرى را در شب ماه رمضان افطار دهد، خداوند براى او ثواب آزاد كردن سى بنده مى نويسد، و در نزد خدا براى او يك دعا مستجاب خواهد بود(۱۳۸) .

در روايت ديگرى آن حضرت مى فرمايد:

من تصدق فى شهر رمضان بصدقة، صرف الله عنه سبعين نوعا من البلاء، هر كس در ماه رمضان، صدقه اى دهد، خداوند هفتاد نوع بلا از او دور خواهد كرد(۱۳۹)

موسى بن بكر از حضرت موسى بن جعفرعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال فطرك اخاك الصائم افضل من صيامك

ثواب افطار دادن برادر مؤمنت برتر است از روزه گرفتنت(۱۴۰) .

روايت ديگرى است از محاسن برقى از امام صادقعليه‌السلام كه ترجمه اش را نقل مى كنم:

حضرت فرمود: جدم امام زين العابدينعليه‌السلام روزى كه روزه مى گرفت، دستور مى داد گوسفندى ذبح كنند و آن را تكه تكه نموده بپزند. هنگام عصر كه مى شد حضرت به ديگ ها سر ميزد تا بوى آن را استشمام كند؛ در حاليكه روزه بود، سپس مى فرمود: ظرف ها را بياوريد، براى خانواده فلان اين ظرف را پر كنيد، براى خانواده فلان اين ظرف را پر كنيد. همينطور براى همه سفارش مى كرد كه ببرند تا غذا تمام مى شد. آن وقت حضرت خود با نان و خرما افطار مى كرد(۱۴۱) . برادران چه قدر خوب است كه انسان ثروتمند لذت مالش را در دنيا و آخرت ببرد، چند روز قبل رواياتى را كه فرمود روزه واجب شده است تا پول دار طعم گرسنگى را بچشد و بر فقير تنگدست ترحم كند پس چه خوب است كه اگر در غير از ماه رمضان، كمكى به همسايه مستمند نمى كنى، در ماه رمضان بكن. اگر در غير ماه رمضان به فاميل و رحم تهيدست عنايتى ندارى در ماه رمضان داشته باش.

انفاق توشه آخرت

 بيچاره آن كسى است كه در فكر ديگران نباشد و از اموالش در دنيا براى آخرتش توشه نفرستد و از او بدبخت تر كسى است كه فقط مال جمع مى كند نه تنها خود در دنيا از آن استفاده نمى كند، بلكه براى آخرتش نيز توشه اى نمى فرستد و فقط حسابرسى، مى كند، فلان بانك چقدر، فلان بانك چقدر و... اينان مصداق اين آيه هستند كه مى فرمايد:  ويل لكل همزة لمزة الذى جعل مالا وعددة يحسب ان ماله اخلده (۱۴۲) در نهج البلاغه اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمايد:ان اعظم الحسرات يوم القيمة حسرة رجل كسب مالا فى غير طاعة الله فورثة رجلا فانفق فى طاعة الله سبحانه فدخل به الجنة و دخل الاول به النار (۱۴۳) .

و در حديث ديگرى مى خوانيم:

من اشد الناس ندامة من راءى ماله فى ميزان غيره از جمله كسانى كه روز قيامت خيلى نادم و پشيمانند كسى است كه مالش را در ميزان اعمال ديگرى ببيند. او كار كرده زحمت كشيده و به دست آورده ولى خودش صرف عمل خير نكرده و به وارث رسيده و وارص صرف كار خير كرده. او مى بيند كه پسرش با اين عمل به بهشت مى رود ولى بيچاره، او بايد حسابش را پس بدهد؛ انصافا كه پشيمانى دارد، آن هم چه پشيمانى اى.

يكى ديگر از آثار داشتنى مال و انفاق نكردن، گرفته شدن نعمت از انسان است و تهى دست شدن است كه در اين صورت ديگر هر چه تاءسف بخورد، و حيف و دريغا نمايد هيچ اثرى نخواهد داشت. و به عكس نتيجه بذل و بخشش، زياد شدن نعمت و ثروت است.

در بحارالانوار، يك باب درباره اين موضوع باز شده است. امام صادقعليه‌السلام از پدرشعليهما‌السلام نقل مى فرمايد:

ان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قال: من عظمت عليه النعمة اشتدت لذلك مئونة الناس عليه فان هو قائم بمئونتهم اجتلب زيادة النعم عليه من الله و ان هو لم يفعل قد عرض النعمة لزوالها (۱۴۴)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: نعمت خدا بر هر كس كه زياد شد، افراد محتاج به او رو مى آورند. پس اگر به مخارج آنها رسيدگى كرد، نعمتش افزون مى گردد، ولى اگر وظيفه اش را انجام نداد، پس به تحقيق نعمت را در معرض زوال قرار داده است.

در انفاق هم بايد ميانه رو باشد

 نكته: برادران اشتباه نكنيد كه منظور از روايت اين باشد كه انسان دار و ندارش را بذل و بخشش كند تا جايى كه خود و اولادش محتاج شوند يا فلان آقا از فرزندش ناراحت شده سوال مى كند، آقا مى خواهم تمام اموالم را يك جا به فلان مؤ سسه خيريه بدهم يا مسجد و مدرسه بسازم. نه اين هم درست نيست و در روايت مزمت از آن شده است بلكه چه بهتر كه انسان از دست آورده اش هم خود استفاده كند و هم به ديگران، بدهد و خداوند خطاب به رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مى فرمايد:

و لاتجعل يدك مغلولة الى عنقك ولاتبسطها كل البسط فتقعد ملوما محسورا (۱۴۵) .

اى رسول گرامى اسلام! نه دستت را بر گردن قرار ده (يعنى هيچ خيرت به ديگران نرسد) و نه آنقدر انفاق كن كه خودت از مالت بى بهره شوى.

شاعر شيرين زبان فارسى كه گويا نجار بوده است مى گويد:

شمه اى از فضايل حضرت خديجهعليها‌السلام

 ديروز هم وفات حضرت زينب بود و هم وفات حضرت خديجه، متوسل به حضرت زينب سلام الله عليها شدم. امروز مى خواهم شمه اى از فضايل و مناقب حضرت خديجه عليهما السلام بيان كنم، وفات حضرت خديجه عليهما السلام روز دهم ماه مبارك رمضان و بعضى گفته اند بيست و ششم ماه رجب سال دهم بعثت در شصت و پنج سالگى به مدت كمى بعد از وفات حضرت ابوطالبعليه‌السلام در مكه اتفاق افتاده است، از اين رو رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ آن سال را عام الحزن نام نهادند.

اكنون از فضائل حضرت خديجه، يك از مسلمات تاريخ است اول كسى است كه از زنان به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ايمان آورد حضرت خديجه بود، همان گونه كه از مردان حضرت اميرالمومينعليه‌السلام بود، دوم او تمام اموال خود را - كه فوق العاده و بسيار زياد بود، براى پيشرفت اسلام در اختيار حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ گذاشت تا به هر مصرفى كه بخواهد برساند مورخين نوشته اند اسباب ظاهرى پيشرفت اسلام سه چيز بوده:

۱. اخلاق نيكو و برخورد ملاطفت آميز و تواضع و حلم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

۲. شجاعت و قدرت بازوى اميرالمؤمنينعليه‌السلام و شمشير پرقدرت ذوالفقار

۳. اموال زياد و بدون حساب حضرت خديجهعليهما‌السلام

مى دانيم براى پيشرفت هر دين و حكومت هم به امور مادى نياز است وهم به امور معنوى. ولواالرغيف لما عبدالطيف ؛ اگر نان نبود خدا پرستش نمى شد. بنابراين وقتى خواستند اميرالمؤمنينعليه‌السلام را خانه نشين كرده و خلافت را غصب كنند، از جمله كارهايى كه كردند، غصب فدك بود تا به اين وسيله، دست حضرت از مال دنيا كوتاه باشد و مردم او را رها كنند. همان گونه كه ديديم در زمان ما چگونه با تحميل جنگ بر جمهورى اسلامى و محاصره اقتصادى چه فشارها و كمبودها و گرانى ها براى ما به بار آوردند، كه همان مؤمنين انقلابى هم دراثر فشار مادى حرفهايى بزنند كه نبايد به زنند.

درباره كثرت اموال حضرت خديجه نوشته اند كه اموال قابل تجارت او را هشتاد هزار شتر حمل كردند من نمى دانم اين بارها را چه فرض كنيم، خوراكى باشد، پوشاك باشد، يا هر چه باشد، مال سرسام آورى مى شود، چهار صد كنيز و غلام داشته كه همه در خدمت او و مال التجارة او بودند و آن حضرت، تمام آن ثروت را در اثر تجارت و دادن به مضاربه به دست آورده بود و اصل آنها را از دو شوهر قبلى او پيش از حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بود كه تمام اين اموال را وقف خدمت به اسلام نمود و از بذل و بخشش آن، هيچ كوتاهى و دريغى نفرمود.

سوم او در چهل سالگى با حضرت ازدواج كرد؛ در حاليكه حضرت بيست و پنج سال داشت (پانزده سال كوچكتر بود) گويا از خصوصيات اخلاقى محمد امين - كه در سفرهاى تجارى شام او را شناخته بود و يا از جهات خبر دادن كاهنان ايمان به حضرت داشت آگاه بود و آينده دين او را پيش بينى مى نمود(۱۴۶) .

نقل شده است كه حضرت خديجه، شبى در خواب ديد كه خورشيد بر سر شهر مكه دور زد و كم كم فرود آمد تا در خانه او آمد. بعد اين خواب را براى عموى خود ورقه - كه از علماى نصارى و عقيده مند به رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بود - نقل كرد ورقه به او گفت: تو با كسى ازدواج مى كنى كه دين جديدى مى آورد و دينش سراسر عالم را خواهد گرفت.

چهارم. از فضايل حضرت خديجه اين است كه تمام اولاد حضرت رسول اصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ - به جز ابراهيم كه از ماريه قبطيه بوده - از حضرت خديجه به وجود آمده اند. در فضيلت او همين بس كه مادر حضرت فاطمه اطهر عليها السلام باشد و تمام ائمهعليهم‌السلام از او باشند و در زيارتهاى حضرت امام حسينعليه‌السلام بخوانيم:

السلام عليك يابن خديجة الكبرى ؛ درود بر تو اى آقايى كه فرزند خديجه كبرى هستى كه گويا از افتخارات آن حضرت مى شماريم.

در بحارالانوار، از كشف الغمة نقل مى كند: از اميرالمؤمنينعليه‌السلام :

قال ذكر النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خديجة يوما و هو عند نسائه فبكى فقالت عائشة ما يبكيك على مجوز حمراء بن عجائز بنى اسد فقال صدقتنى اذ كذبتم و آمنت بى اذ كفرتم و ولدت لى اذ عقمتم قالت عائشة فمازلت اتقرب الى رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بذكرها

روزى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در نزد زنانش بود؛ صحبت از حضرت خديجه شد، پس او گريه كرد. عايشه گفت: چرا گريه مى كنيد؟ يك پيرزن سرخ رنگ از بنى اسد كه گريه ندارد! پس حضرت فرمود: او وقتى نبوت مرا تصديق كرد كه همه شما مرا تكذيب مى كرديد و وقتى او به من ايمان آورده كه همه شما كافر بوديد و او براى من اولادى آورد و شما عقيم و نازا هستيد عايشه از اعتراض خود پشيمان شد و گفت: از آن پس من براى خوش آيند حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ هميشه از خديجه ياد مى كردم (از الطاف خفيه الهى اين است كه عايشه و حفصه بچه دار نشدند)

در تفسير مجمع البيان از معاذبن جبل نقل مى كند:

قال: دخل رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ على خديجه و هى تجود بنفسها فقال: اكراه ما نزل بك يا خديجه و قد جعل الله فى الكره خيرا كثيرا، فاذا قدمت على ضراتك فاقرا بهن منى السلام قالت: يا رسول الله! و من هن؟ قال: مريم بنت عمران و اسية بنت مزاحم و حليمة او كليمة اخت موسى (شك الراوى) فقالت: بالرفاء و البنين ؛ (۱۴۷) . رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در آخرين لحظات حيات وارد شد، بر خديجه ؛ پس حضرت فرمود: اى خديجه! فراق تو براى من خيلى سخت و دشوار است ولى چاره چيست؟ بايد صبر كرد و خداوند پاداش اين ناراحتى و سختى را خواهد داد اى خديجه! وقتى بر زنان هم رديف خود وارد شدى، از طرف من به ايشان سلام برسان، خديجه پرسيد: يا رسول الله! منظور كيانند؟ فرمود: مريم بنت عمران مادر حضرت عيسى ؛ آسيه بنت مزاحم زن فرعون ؛ و حليمه (يا كليمه) خواهر موسى (شك از راوى معاذبن جبل است) پس خديجه با كمال ميل عرض كرد: اطاعت مى شود.

باز در مجمع البيان در روايت ديگرى از ابى موسى چنين آمده است:

عن النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قال: كمل من الرجال كثير و لم يكمل من النساء الا اربع: اسية بنت مزاحم، امرئة فرعون، و مريم بنت عمران و خديجة بنت خويلد و فاطمة بنت محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: از مردان، افراد زيادى به درجه كمال رسيده اند، ولى از زنان به درجه كمال نرسيده اند، مگر چهار زن: آسيه دختر مزاحم، زن فرعون و مريم دختر، عمران و خديجه دختر خويلد و فاطمه دختر محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ .

۵ - پنجمين فضيلت حضرت خديجه اولاد اوست. حضرت خديجه چهار پسر داشته به نام هاى عبدالله و قاسم و طيب وطاهر(بعضى طيب و طاهر را لقب عبدالله و قاسم دانسته اند) و چهار دختر به نام ام كلثوم (امنه) و رقيه، و زينب و فاطمه عليهما السلام.

در صلواتى كه در هر روز ماه رمضان وارد شده (مفاتيح هم نقل فرموده) مى خوانيم:

اللهم صل على القاسم و الطاهر انبى نبيك اللهم صل على رقية بنت نبيك و العن من آذى نبيك فيها اللهم صل على ام كلثوم بنت نبيك و العن من اذى نبيك فيها اللهم صل على ذرية نبيك...

خدايا! بر دو پسر رسول اكرمت ؛ قاسم و طاهر، درود بفرست خدايا! بر رقيه، دختر رسولت، درود بفرست و لعنت كن هر كس را كه موجب اذيت رسول تو شد به سبب او خدايا! بر ام كلثوم دختر رسولت درود فرست و لعنت كن كسى را كه موجب اذيت رسول تو شد به سبب او.

شكى نيست كه پسران از حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بوده اند ولى درباره دختران، اختلاف است كه آيا از آن حضرت بوده اند، يا از شوهران قبلى حضرت خديجه بوده اند.

پسران آن حضرت، در زمان، حيات حضرت خديجه از دنيا رفته اند، ولى رقيه و ام كلثوم يكى پس از ديگرى در خانه عثمان از دنيا رفته اند و هم زوجه ابوالعاص بن ربيع بوده و حضرت فاطمه - شفيعه روز جزا - زوجه اميرالمؤمنينعليه‌السلام شد و مادر حسن و حسين و ائمه از نسل حسينعليه‌السلام گرديد و اگر حضرت زهرا سلام الله عليها نبود كفوى براى اميرالمؤمنينعليه‌السلام در عالم نبود، آدم فمن دونه يعنى آدم گرفته تا آخر(۱۴۸) .

سرانجام، حضرت خديجه در دهم ماه رمضان، چند روزى پس از وفات حضرت ابوطالب (سه روز يا سى و پنج روز يا يك سال) در ميان حزن و اندوه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ازدنيا رفت و در مقبرة المعلى (حجون) در شهر مكه، به دست رسول خدا به خاك سپرده شد.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ سالى كه حضرت خديجه (يگانه حامى و موجب دلگرمى خود در خانه) و ابوطالب (يگانه مدافع او در بيرون خانه) را از دست داد عام الحزن ناميد برادران شنيدند كه حضرت خديجه تمام دارايى و آن همه ثروتش را در اختيار رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ گذاشت حالا اين جمله را هم بشنويد تا پى به عظمت روحى و ايمانى او ببريد.

در لحظات آخر نور چشمانش دختر پنج ساله اش - فاطمه - را نزد پدر مى فرستد كه يا رسول الله! مادرم مى گويد: خواهش دارم مرا در جبه اى از لباس هاى خودتان كفن كنيد.

و به اسماء بنت عميس درباره فاطمه سفارشاتى مى كند: اسماء! عزيزم فاطمه وقتى به خانه شوهر مى رود من نيستم، دختر در چنين وقتى به مادر احتياج دارد؛ تو به جاى من در حق او مادرى نما.

ذكر توسل به حضرت زهراعليها‌السلام

 و اسماء نيز خوب به وصيت خديجه عمل كرد در شب زفاف با او بود، در شب شهادت هم با او بود(۱۴۹) مشهور است كه مى گويد: هنگام غسل دادن زهراى اطهر علىعليه‌السلام جسد را غسل مى داد و من آب مى ريختم. يك وقت ديدم حضرت دست از غسل دادن كشيد و شروع به گريه كردند. عرض كردم: ياعلى! چه شد، شما كه ما را امر به صبر مى فرموديد؟ (به خاطر بچه ها هم كه شده بايد خوددارى كنيد) فرمود:

اسماء! و ان عز على فراقها، لكنى لما و صنعتها على المغتسل ؛ راءيت ضلعا من اضلعها مكسور

اسماء! گرچه مصيبت فقدان زهرا خيلى سخت است ولى گريه على براى چيزى ديگرى است ؛ وقتى او را غسل ميدادم، ديدم يكى از دنده هايش شكسته، ولى تا كنون به من نگفته بود.

اكنون كه حال خوبى داريد چند كلمه بيش تر بخوانم ثوابش براى گذشتگانمان باشد.

بعد از غسل و كفن خواست بندهاى كفن را ببندد، حضرت نگاهى به گوشه اتاق كرد؛ ديد فرزندان زهرا، حسن و حسين، زينب و ام كلثوم ايستاده اند، و خيره خيره به جسد مادر نگاه مى كنند فرمود:

يا حسن! ياحسين! زينب! ام كلثوم! هلموا و تزودوا من امكم فاطمة ؛ بياييد عزيزانم، بياييد از مادرتان توشه برداريد ديگر او را نخواهيد ديد، پچه ها آمدند خود را بر جسد مادر انداختند امير مؤمنان فرمود:

خدا را شاهد مى گيرم ؛ فاطمه ناله اى زد و دست ها را از كفن بيرون آورد و يك دست بر گردن حسنش و يك دست بر گردن حسينش انداخت، آنگاه آوازى بگوشم رسيد: تا على ارفعهما و لقد و الله ابكيا ملائكة السماوات ؛ على اين دو يتيم را از مادر جدا كن ؛ به خدا قسم ملايكه هاى آسمان ها را به گريه درآوردن.(۱۵۰) .

اميرالمؤمنينعليه‌السلام با ملاطفت و مهربانى آنها را از جسد مادر برداشت اما كربلا! چگونه سكينه را از جسد پدر جدا كردند!؟

اجتمعت عليها عدة من الاعراب، فجروها عن جسد ابيها من نميدانم؟ دختر سه ساله را كه يك نفر هم مى تواند كشان كشان و به روز از جسد پدر جدا كند ديگر عده اى از اعراب براى چه؟

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.

جلسه دوازدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

آثار حسن خلق در ماه رمضان

 ايها الناس من حسن منكم فى هذا الشهر خلقه كان له جوازا على الصراط يوم تزل فيه الاقدام

اى گروه مردم! هر كس در اين ماه، خلق خود را نيكو كند، در آن روزى كه گام ها بر پل صراط لغزان است او به آسانى از آن عبور مى كند.

عزيزان! چگونه خود را به عادات حسنه عادت دهيم، ماه رمضان، ماه خودسازى و تمرين بر كارهاى نيك و حسنه است. بياييد در اين ماه، خود را به صفات نيكو عادت دهيم ؛ به قرائت قرآن، نماز، نافله، رسيدگى به فقرا و مستمندان كم غذا خوردن، ترك شهوات و محرمات حسن خلق و تواضع و... بسيار مناسب و به جا خواهد بود و بدانيم كه با اين تمرين خواه ناخواه آمادگى پيدا مى كنيم كه براى هميشه و در تمام ماه هاى سال اين چنين باشيم.

يكى از موضوعاتى كه در روايات و گفتار بزرگان، بر آن بسيار تاءكيد شده و همه جا به مناسبت هاى گوناگون سفارش اكيد به آن شده است. حسن خلق است. در بعضى روايات فرموده اند كه كامل ترين مؤمنين از نظر ايمان، كسى است كه اخلاقش از همه نيكوتر باشد. محمدبن مسلم از ابى جعفرعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال ان اكمل المؤمنين ايمانا احسنهم خلقا؛(۱۵۱) .

مؤمن ترين انسان ها، خوش اخلاق ترين آنها است.

در بعضى روايات فرموده اند:

از ابى عبداللهعليه‌السلام قال:قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : ان صاحب الخلق الحسن له مثل اجر الصائم القائم ؛(۱۵۲) .

صاحب خلق نيكو، اجر روزه دار، نمازگزار را دارد.

و در بعضى ديگر فرموده اند، كه حسن خلق گناهان را از بين مى برد، همانگونه كه خورشيد يخ را آب مى كند؛ عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال:(۱۵۳) ان الخلق الحسن يميث الخيطئة كما تميت الشمص الجليد# الميث و الموث: الاذابة، و الجليد هوالماء الجامد من البرد .

و در بعضى روايات سنگين ترين چيز در ميزان، اعمال را حسن خلق مى داند؛ الرضاعليه‌السلام قال: قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ما من شى فى الميزان، احسن من حسن الخلق(۱۵۴) .

و در بحارالانوار از قرب الاسناد از جعفر بن محمد از پدرانش چنين آمده است:

قال قال رسول الله: ان احبكم الى و اقربكم منى يوم القيامة مجلسا احسنكم خلقا و اشدكم تواضعا و ان ابعدكم منى يوم القيامة الثرثارون و هم المستكبرون و قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : اول ما يوضع فى ميزان العبد يوم القيمة حسن خلقه (۱۵۵) .

يعنى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: نزديكترين شما به من محبوبترين شما در نزد من روز قيامت، خوش اخلاق ترين و متواضع ترين شما است. و دورترين شما به من روز قيامت، مستكبران، هستند بعد حضرت فرمود: اول چيزى كه در روز قيامت در ميزان اعمال بنده مى گذارد، حسن خلق اوست.

و در بحارالانوار، از معانى الاخبار چنين نقل شده:

عن عبن محبوب عن بعض اصحابنا قال: قلت لابى عبدالله عليه‌السلام : ما حد حسن الخلق؟ قال: تلين جابنك(جانب: الاجنبى) و تطيب كلامك و تلقى اخاك ببشر حسن (۱۵۶) .

راوى سوال مى كند از امام صادقعليه‌السلام كه حسن خلق را تعريف بفرماييد حضرت فرمود: آن است كه با غريب با ملايمت و نرم خويى رفتار كنى و گفتارت پاكيزه و مردم پسند باشد، و نيز برخوردت با برادر مؤمنت با گشاده رويى باشد.

وقتى انسان به رفتار و اخلاق رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و ائمه اطهارعليهم‌السلام مراجعه ميكند از برخوردشان با دوست و دشمن، تواضع و فروتنى آنان، رسيدگى به مشكلات مردم، حلم و بردبارى شان، خوش رويى و گشاده رويى شان، گذشت و عذرپذيرى، ايشان و... مطالبى مى بيند كه مات و مبهوت مى ماند. كه خدايا از خدايا اينان هم بشرند؟ يا فرشته اند و آيا ممكن است كه ما هم كه افتخار پيروى آنان را داريم يك صدم يك هزارم، اين گونه اخلاق حسنه را داشته باشيم؟

حسن خلق اكتسابى است

 نكته: البته بايد توجه داشت كه خوش اخلاقى مانند بسيارى ديگر از صفات نيكو، اكتسابى است و مى شود آن را به دست آورد. پس خيال نكنيد كه حسن خلق در ذات هر فردى بايد باشد و اگر انسان طبيعتا بااخلاق بود (و خدا او را اين چنين خلق كرده بود) كه هست، و گرنه نمى شود كه انسان بد اخلاق خود را خوش اخلاق كند

موضوع ديگرى كه بايد به آن توجه داشت، اين است كه حسن خلق، فقط همان خنده رويى تنها نيست ؛ بلكه همان طور كه در روايت گذشت همه صفات حسنه است از جمله تواضع و گذشت و اغماض، و رسيدگى به مشكلات ديگران... پس فكر كنيد هر كس خنده رو و مزاح شد و مردم را خندانيد، او حسن خلق دارد يا آنكه خداى ناكرده كسى شوخى و مزاح كند به وسيله رنجانيدن و مسخره كرده ديگران (به قول بچه دست انداختن) كه اين بدترين صفت است و گاهى مى شود در مجلس كسانى يك نفر را مورد تمسخر قرار مى دهند، دلش شكسته و منفعل مى شود و ديگران بخندند اين چنين كارى مبغوض خدا و رسول خدا است. بله، شوخى نمودن مباح بدون آن كه كسى برنجد، خيلى خوب و بلكه مستحب است و در احوالات رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و اميرالمؤمنينعليه‌السلام و ائمه اطهار چنين مزاح هايى نقل شده است (بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۹۴)

خوش خلقى صفت بارز رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

 در كتاب وقايع الايام، آمده است: شخصى از اميرالمؤمنينعليه‌السلام درخواست كرد، مكارم اخلاقى رسول خدا را براى او برشمارد. آنحضرت فرمود: تو ابتدا نعمت هاى دنيا را براى من بشمار تا من نيز اخلاق محسنه آن حضرت براى تو بشمارم. او عرض كرد: چگونه ممكن است نعمت هاى دنيا را شمرد؟ زيرا خداوند فرموده است (و ان تعدوا نعمة الله لاتحصوها)(۱۵۷) اگر نعمت هاى الهى را بخواهيد بشماريد نمى توانيد آنها را به پايان برسانيد.

حضرت در پاسخ فرمود: خداوند تمام نعمتهاى دنيا را قليل و كم دانسته و مى فرمايد:

(قل متاع الدنيا قليل)(۱۵۸) بگو اى رسول گرامى متاع دنيا اندك است ولى درباره اخلاق رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرموده: (و انك لعلى خلق عظيم) ؛ به درستى كه تو داراى خلق بسيار نيكويى هستى. اينك نعمات و متاع دنيا را تو مى توانى بشمارى و از من مى خواهى چيزى كه عظيم و مهم است برشمارم.

وليكن همين قدر بدان كه اخلاق تمام پيامبران به وسيله رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به اتمام رسيده است. هر يك از آن ها مظهر يك اخلاق پسنديده بوده اند، و چون نوبت به آن جناب رسيد، تمام صفات اخلاقى پسنديده را جمع كرد. بنابر آن حضرت فرمود: انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ؛ من برانگيخته شدم، تا اخلاق نيكو را كامل كنم(۱۵۹) .

در بحارالانوار از كافى از بحرالسقاء چنين نقل مى كند:

قال لى ابوعبدالله عليه‌السلام يا بحر حسن الخلق يسر ثم قال الا اخبرك بحديث ماهو فى يدى احد من اهل المدينة قلت بلى قال بينما رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ذات يوم جالس فى المسجد اذ جاءت جارية لبعض الانصار و هو قائم فاخذت بطرف ثوبة فقام لها النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فلم تقل شيئا و لم يقل لها النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ شيئا حتى فعلت ذلك ثلاث مرات فقام لها النبى فى الرابعة و هى خلفه فاخذت هدبة من ثوبه ثم رجعت فقال لها الناس فعل الله بك و فعل حبست رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ثلاث مرات لاتقولين له شيئا و لاهو يقول لك شيئا ما كانت حاجتك اليه قالت ان لنا مريضا فارسلنى اهلى لاخذ هدبة من ثوبه ليستشفى بهالفما اردت اخذها رآنى فقام فاستحييت منه ان آخذها و هو يرانى و اكره ان استاءمره فى اخذها فاءخذتها (۱۶۰) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: اى بحر! حسن خلق، موجب آسانى كارها و با خوشحالى مى شود بعد فرمود: آيا براى تو حديثى نقل كنم كه نزد هيچ يك از اهل مدينه نيست؟ گفتم: بلى فرمود: يك روز رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در مسجد نشسته بود دختر بچه اى از انصار (كه خودش حاضر بود) آمد واز پشت سر، لباس حضرت را گرفت و كشيد. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به تصور اينكه كارى دارد، از جا بلند شد ولى دختر بچه چيزى نگفت. پيغمبر هم چيزى به او نفرمود بعد بار دوم و سوم به همين كار ادامه داد و پيغمبر برمى خواست و مى نشست تا در مرتبه چهارم كه پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ برخاست دختر بچه از پشت سر او، قطعه اى از لباس حضرت را پاره كرد و برد. مردم او را سرزنش كردند و گفتند: خدا با تو چنين چنان كند، سه مرتبه رسول خدا را از جا بلند كردى و تو هيچ نگفتى، منظورت چه بود؟ گفت: ما در خانه مريضى داريم، كسانم مرا فرستادند، تا قطعه اى از لباس رسول خدا را بگيرم تا همراه او باشد و شفا يابد. من خواستم مخفيانه و آهسته از پشت سر اين كار را بكنم ولى خجالت مى كشيدم كه شايد حضرت مرا ببيند. ولى حضرت متوجه شدند، و من نخواستم كه به حضرت بگويم و بگيرم و اين كار را كردم.

قرآن مى فرمايد (و لكم فى رسول الله اسوة حسنه )(۱۶۱) رفتار حضرت، براى شما و الگو و سرمشق است ما بين خود و خدا ببينيم اگر كسى اين رفتار را ما با داشته باشد، عكس العمل ما چه خواهد بود آيا همان مرتبه اول با او دعوا نمى كنيم؟ و داد سر او نمى كشيد كه بچه آرام باش اين چه كارى بود كردى، دفعه دوم و سوم حتما دنبال او دويده و كتك خواهيم زد؟ چه خوب است كه رفتار آن حضرت را در زندگى الگوى خود قرار دهيم.

در حديث ديگرى چنين آمده است:

و عن انس بن مالك قال: خدمت النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ تسع سنين، فما اعلمه قال لى قط هلا فعلت كذا و كذا، ولاعاب على شيئا قط (۱۶۲) .

يعنى: انس بن مالك - خادم حضرت - مى گويد: نه سال تمام، خدمتگزار رسول خدا بودم و به خاطر ندارم كه او هيچ وقت فرموده باشد چرا فلان كار را انجام دادى و يا چرا فلان كار را انجام ندادى! و در هيچ موردى بر من ايراد نگرفت.

در جاى ديگر او مى گويد:

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ هميشه به عيادت مريض مى رفت و تشييع جنازه مى كرد، اگر عبدى هم از حضرت دعوتى مى كرد مى پذيرفت و سوار الاغ ميشد در جنگ خيبر و قريضه و نضير سوار الاغى شده بود كه افسارش از ليف خرما بود(۱۶۳) .

در حديث ديگرى انس بن مالك مى گويد:

قال: كانت الرسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ شربة يفطر عليها و شربة للسحر و ربما كانت و احدة و ربما كانت لبنا و ربما كانت الشربة خبزا يماث فهياتها له ذات ليلة فاحتبس النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فظننت ان بعض اصحابه دعاه فشربتها حين احتبس فجاءص بعد العشاء بساعة فساءلت بعض من كان معه هل كان النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ افطر فى مكان او دعاه احد فقال لافبت بليلة لايعلمها الا الله من غم ان يطلبها منى النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و لايجدها فيبيت جائعا صبح صائما و ما ساءلنى عنها و لاذكرها حتى الساعة (۱۶۴) .

انس بن مالك مى گويد: برنامه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اين بود كه شب ها با نوشيدنى مثل شير افطار مى كرد و همچنين سحرها. گاهى هم، همراه آن نان مى خورد، يك شب، افطارى حضرت را آماده كردم ولى بعد از نماز مغرب حضرت دير كرد. من فكر كردم كه بعضى از ياران و اصحاب او را براى افطار دعوت كرده اند، بنابراين من آن نوشيدنى را خودم خوردم ؛ ولى بعد از گذشت يك ساعت حضرت آمدند. من از بعضى كسانى كه همراه حضرت بودند سؤال كردم: آيا رسول خدا در جايى افطار خورده يا كسى او را دعوت نموده؟ گفتند: نه، پس آن شب بر من خيلى سخت گذشت كه جز خدا كسى نمى داند - و از اين بيم داشتم كه اگر حضرت افطار را بخواهد، چه بگويم. ولى بالاخره حضرت آن شب را گرسنه به سر برده و روز هم روزه گرفتند و هيچ از من نپرسيدند، و اصلا صحبتى نكردند و تا كنون هم نفرموده اند.

گوشه اى از دعاى شريف مكارم الاخلاق

 انصافا همان فرمايش حضرت كاملا درست است ادبنى ربى فاحسن تاءديبى(۱۶۵) خدايم مرا تربيت كرد و خوب هم تربيت نموده است اگر راجع به مكارم اخلاقى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و ائمه اطهارعليهم‌السلام و اصحاب ائمه بخواهيم صحبت كنيم، از خلق خوش آنان، از عفو و اغماض آنان از تواضع آنان، از برخورد ايشان، با دوست و دشمن مثنوى هفتاد من كاغذ شود، فقط همين را عرض كنم چه خوب است گاهگاهى دعاى شريف مكارم الاخلاق امام زين العابدينعليه‌السلام را كه مرحوم حاج شيخ عباس در آخر مفاتيح آورده است. بخوانيم و كمى به خود بياييم و ببينيم كه از مكارم الاخلاق اسلامى چه داريم و چه نداريم. ائمهعليهم‌السلام جمله جمله اين دعا را خودشان عمل مى كرده اند و بس و بدون تعارف بايد گفت و من و تو دوريم و خيلى هم دور مى گوييد نه چند جمله را گوش كنيد تا با من هم عقيده شويد.

در قسمتى از اين دعا چنين آمده است:

و لاتفتنى بالنظر و اعزنى ولاتبتلينى بالكبر، و عبدنى لك و لاتفسد عبادتى بالعجب و اجر للناس على يدى الخير و لاتمحقه بالمن، وهب لى معالى الاخلاق و اعصمنى من الخفر، اللهم صل على محمد و آله ترفعنى فى الناس درجة الا حططتنى عند نفسى مثلها و لاتحدث لى عزا ظاهرا الا احدثت لى ذلة باطنة عند نفسى بقدرها

خدايا! مرا مورد امتحان خود بزرگ بينى قرار ده، خدايا! مرا عزت بده اما بدون آنكه مبتلا به تكبر شوم. خدايا! به من توفيق عبادت خالص و بدون ريا بده، اما عبادتم را با عجب و خودخواهى فاسد نكنم خدايا! دست مرا براى مردم گره گشا فرما؛ اما نكند با منت نهادن بر سر آنها آن را نابود كنم. خدايا! مكارم اخلاق اسلامى به من لطف بفرما، اما از افتخار كردن به ديگران مرا حفظ كن.

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست و مقام و شخصيت مرا در نزد مردم، حتى يك درجه بالا نبر، مگر آن كه خودم را به همان اندازه پايين بياورم و خود را كوچك بشمارم. خدايا! اگر عزت ظاهرى به من مرحمت مى كنى، در نزد خودم به من ذلت درونى به همان مقدار بده.

عزيزان، اين بود و آيات و آثار و فوايد حسن خلق و مكارم اخلاق اسلامى، يك روايت هم از كيفر و بدى سوء خلق بگويم.

كيفر بد اخلاقى

 سعدبن معاذ، يكى از اصحاب خوب رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بوده است. و رواياتى در تعريف و تمجيد از او ذكر شده(۱۶۶) از جمله روايتى است كه در كتاب جهاد شرح لمعه بيان شده است. درباره جنگ باطايفه بنى قريظه كه از يهود بودند و حاضر به ترك قتال شدند و به هر حكمى كه سعد بن معاذه درباره آنها مى داد، راضى شدند.(۱۶۷) رسول خدا هم قبول كرد، بعد سعد حكم كرد كه تمام مردان آن ها كشته و زن و بچه ها اسير شوند و اموالشان مصادره شود. پس حضرت به او فرمود: لقد حكمت بما حكم الله به من فوق سبعة ارقعه ؛ حكمى كردى كه خدا متعال از بالاى هفت آسمان حكم كرد.

در حالات سعد بن معاذ، بحارالانوار از علل الشرايع و امالى صدوق، از ابن سنان چنين نقل مى كند: عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال اتى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فقيل له سعد بن معاذ قد مات فقام رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ وقام اصحابه معه فامر بغسل سعد و هو قائم على عضادة الباب فلما حنط و كفن وحمل على سريرة تبعه رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بلا حذاء ولارداء ثم كان ياءخذ يمنة السرير مرة و يسرة السرير مرة حتى انتهى به الى القبر فنزل رسول الله حتى لحده و سوى اللبن عليه و جعل يقول ناولونى حجرا نولونى ترابا يسد به ما بين اللبن فلما ان فرغ و حثا عليه التراب سوى قبره قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ انى لاعلم انه سبيلى و يصل البلاء اليه و لكن الله عزوجل يحب عبدا اذا عمل عملا احكمه فلما ان سوى التربة عليه قالت ام سعد يا سعد نيئا لك الجنة فقال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ يا ام سعد مه لاتجزمى، على ربك فان سعدا قد اصابته ضمة قال فرجع رسول الله و رجع الناس فقالوا يا رسول الله لقد راءيناك صنعت على سعد مالم تصنعه على احد انك تبعت جنازته بلاحذاء و لارداء فقالصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ان الملائكة كانت بلا رداء و لاحذاء فتاءسيت بها قالوا و كنت تاءخذ يمنة السرير و يسرته قال كانت يدى فى يد جبرائيلعليه‌السلام اخذ حيث ياءخذ قالوا امرت بغسله و صيلت على جنازته و لحدته فى قبره ث قلت ان سعدا قد اصابته صمة قال فقالصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نعم انه كان فى خلقه مع اهله سوء(۱۶۸) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: شخصى آمد خدمت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و خبر داد كه سعد بن معاذ مرده ؛ پس رسول خدا با اصحاب حركت كردند و امر فرمود تا او را غسل دهند و خود كنار در ايستاده بود. پس وقتى حنوط و كفن تمام شد و او را ميان تابوت گذاشتند. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به دنبال جنازه حركت كرد؛ در حالى كه عبا وكفش نداشت گاهى طرف راست و گاهى طرف چپ تابوت را مى گرفت تا به محل دفن رسيدند. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ وارد قبر شده و سعد را در لحد خوابانيد و خشت ها را چيد. گاهى مى فرمود: سنگ بدهيد، گاهى گل، كه ميان خشت ها را پر كند؛ تا اينكه دفن تمام شد و خاك ها را ريختند. سپس فرمود: من مى دانم كه به زودى قبر خراب مى شود ولى خدا از بنده اى خوشش مى آيد كه وقتى كارى انجام مى دهد درست و مرتب و محكم انجام دهد.

در اين هنگام مادر سعد گفت: خوشا به حالت اى سعد! گوارا باد بر تو بهشت! پس رسول خدا فرمود: اى ام سعد! آهسته! اين چنين قاطع سخن نگو! زيرا سعد اينك در فشار قبر قرار گرفت. امام صادقعليه‌السلام فرمود: پس رسول خدا با اصحاب برگشتند. اصحاب عرض كردند: يا رسول الله! با سعد رفتارى كرديد كه با هيچ احدى انجام نداديد؛ بدون كفش و عبا تشييع كرديد گاهى طرف راست جنازه و گاهى چپ را گرفتيد. دستور داديد او را غسل دادند و خودتان بر او نماز خوانديد و در قبر گذاشتيد و با اين همه فرموديد كه سعد در فشار قبر قرار گرفت.

حضرت فرمود: ملايكه در تشييع او شركت داشتند بدون عبا و كفش بودند و من با آنها همكارى كردم، چنين دستم در دست جبرئيل بود، او گاهى طرف راست بود و گاهى طرف چپ با همه اين امور، سبب فشار قبرش اين بود كه سعد در خانواده و با زن و فرزندش بد اخلاق بود.

آرى پدرى كه وارد خانه مى شود بداخلاق و عبوسا قمطريرا باشد، بچه ها همه از ترس ساكت و آرام مى شوند ولى مى گويند كى بشود بابا از خانه بيرون برود كه ما نفس راحتى بكشيم.

ذكر توسل به على اكبر

 امروز كه اخلاق شريف پيامبر را گفتيم متوسل به شبه پيامبر حضرت على اكبر مى شويم.السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك عليكم منى سلام الله ابدا ما بقيت وبقى الليل والنهار و لاجعله الله آخر العهد من ء لزيارتكم السلام على الحسين و على على بن الحسين و على اولاد الحسين و على اصحاب الحسين

على اكبر اجازه ميدان رفتن گرفت و به طرف ميدان حركت كرد. سيدالشهداء نيز زير آسمان آمد و محاسن مبارك را به دست گرفت ؛

اللهم اشهد على هولاء القوم فقد برز اليهم غلام اشبه الناس خلقا و خلقا و منطقا برسولك، و كنا اذا اشتقنا الى رسول الله الحسين

خدايا! شاهد و گواه باش جوانى به سوى اين اشقيا مى رود كه شبيه ترين فرد است به رسول خدا و ما هر وقت مشتاق رسول خدا مى شديم، به صورت او نگاه مى كرديم.

على وارد ميدان شد. سيدالشهداء بر در خيمه ايستاده، ناگاه صدايى به گوشش رسيد يا ابه عليك منى السلام خود را به سر وقت جوانش رسانيد، نشست سرش را به دامن گرفت و جعل يمسح الدم عن ثناياه، شايد خاك و خون از دهن على پاك كرد كه اگر وصيتى، حرفى دارد بگويد.

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم

جلسه سيزدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

ولايت با سعادت سبط اكبر رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ حضرت امام حسين مجتبىعليه‌السلام را به عموم شيعيان خصوصا حضار محترم تبركى و تهنيت عرض ميكنم و سخنان امروزم را در خصوص فضايل و احوال آن بزرگوار قرار مى دهم چون بى انصافى است اگر يك جلسه كامل به آن حضرت اختصاص ندهم.

شمه اى از فضايل امام حسن مجتبىعليه‌السلام

 نيمه ماه رمضان مصادف است با ولادت با سعادت امام حسن مجتبىعليه‌السلام به همين جهت، درباره فضايل آن حضرت مطالبى را عرض مى كنيم. مشهور آن است كه ولادت آن حضرت در شب نيمه ماه رمضان سال سوم يا دوم هجرت در مدينه در خانه اميرالمؤمنين - متصل به مسجد النبى - واقع گرديد. بعضى در سوم شعبان گفته اند كه ظاهرا با امام حسينعليه‌السلام اشتباه شده است(۱۶۹) .

مرحوم حاج شيخ عباس در سفينة البحار از ارشاد شيخ مفيد همان قول اول را نقل مى كند:(۱۷۰)

ولد ابومحمد الحسن صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بالمدينة ليلة النصف من شهر رمضان سنة ثلاث من الهجرة (۱۷۱) .

و در كشفه الغمه نيز مى فرمايد:

اصح ما قيل فى ولادته، انه ولد بالمدينة فى النصف من شهر رمضان سنة ثلاث من الهجرة (۱۷۲) .

در بحارالانوار، از عيون چنين نقل شده است:

عن الرضا عن آبائه عن على بن الحسين عليه‌السلام عن اسماء بنت عميس قالت قبلت جدتك فاطمة عليها السلام بالحسن و الحسين عليهم‌السلام فلما ولد الحسن عليه‌السلام جاء النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و قال يا اسماء هاتى ابنى فدفعته اليه فى خرقة صفراء فرمى بهاالنبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و قال يا اسماء الم اعهد اليكم ان لاتلفوا المولود فى خرقة صفراء فلففته فى خرقة بيضاء فدفعته اليه فاذن فى اذنه اليمنى و اقام فى اليسرى ثم قال لعلى عليه‌السلام باى شى ء سميت ابنى هذا قال على عليه‌السلام ما كنت لاسبقك باسمه يا رسول الله وقد كنت احب ان اسمية حربا فقال النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ وانا لااسبق باسمه ربى عزوجل فهبط جبرئيل و قال العلى الاعلى يقرئك السلام و يقول على منك بمنزلة هارون من موسى و لانبى بعدك فسم ابنك هذا باسم ابن هارون فقال النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و ما اسم ابن هارون يا جبرئيل قال شبر فقال النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ لسانى عربى قال جبرئيل عليه‌السلام سمه الحسن قالت اسماء فسماء الحسن فلما كان يوم سابعه عق عنه النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بكبشين املحين فاعطى القابلة فخذ كبش و دينارا و حلق راءسه و تصدق بوزن الشعر ورقا و طلى راءسه بالخلوق (۱۷۳) .

امام زين العابدينعليه‌السلام از اسماء بن عميس(اين زن سعادتمند كه اول زن جعفر بن ابيطالب بوده، و از او سه پسر آورد: عبدالله بن جعفر - شوهر حضرت زينب عليها السلام - و عون و محمد، اسماء پس از شهادت جعفر در جنگ موته، با ابوبكر ازدواج كرد كه محمد بن ابوبكر را آورد و بعد از ابوبكر با اميرالمؤ مين ازدواج كرد و از او يك پسر به نام يحيى آورد) ) نقل مى كند كه مى گويد: من قابله جده ات حضرت زهرا عليها السلام بودم، هنگام ولادت امام حسن و امام حسين پس هنگامى كه امام حسن متولد شد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ تشريف آورد و فرمود: اسماء! پسرم را بياور! پس آن حضرت را به دستش دادم در حالى كه در پارچه زردى پيچيده بودم. پس حضرت آن پارچه را انداخت و فرمود: اسماء! مگر من سفارش نكرده بودم كه تازه مولود را در پارچه زرد نپوشانيد؟! پس او را در پارچه سفيدى پيچاندم و تقديم نمودم. پس در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه خواندند. سپس به علىعليه‌السلام فرمود: او را چه ناميده ايد؟ عرض كرد: بدون مشورت با شما اسمش را نمى گذاريم! ولى دوست داشتم اسم او را حرب بگذارم. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: من هم بر پروردگارم در نامگذارى اين طفل سبقت نمى گيرم بعد از آن، جبرئيل - فرشته وحى - نازل شد و عرضه داشت: اى محمد! على اعلى به شما سلام مى رساند و مى گويد: على نسبت به شما مثل هارون است است نسبت به موسى، گرچه بعد از تو پيغمبرى نخواهد آمد اين پسرت را به نام پسر هارون نام گذارى كن! پرسيد: اسم پسر هارون چه بود؟ جبرئيل گفت: شبر حضرت فرمود: زبان من عربى است جبرئيل گفت: او را حسن نام بگذاريد. اسماء مى گويد: پس او را حسن ناميد. بعد از آن چون روز هفتم شد، رسول خدا دو گوسفند فربه براى او عقيقه كرد و يك ران با يك دينار به قابله داد و سر او را تراشيد و هم وزن موى او نقره صدقه داد و سر او را خوش بو كرد.

از اين روايت چندين استفاده مى كنيم: يكى اين كه لباس زرد مناسب نيست، شايد چون مثل لباس مشكى چرك و كثافت را به خود مى گيرد و پيدا نيست برخلاف لباس سفيد؛ دوم اينكه مستحب است در گوش تازه مولود اذان و اقامه بگويند؛ زيرا اول كلامى كه مى شنود؛ نام خدا و پيغمبر باشد؛ سوم اينكه نامگذارى طفل مهم است و بايد اسم مناسبى را انتخاب كرد. بنابراين اميرالمؤمنين بدون نظرخواهى از رسول خدا و نيز حضرت رسول نيز بدون كسب اجازه از طرف خداوند، نام تازه مولود را انتخاب نكردند. يكى از حقوق كه فرزند به گردن پدر و مادر دارد انتخاب نام نيك است. وقتى بزرگ شد صاحب هر شغل و منصبى بشود مناسب است مثل حسن و حسين و جعفر و باقر و نقى و تقى... و اگر نا ماءنوس باشد چه بسا سبب حقارت و توهين شود، مثل اسم بعضى از شاهان كه اواخر سلطنت پهلوى اول مردم از طرف ادارى آمار مجبور به انتخاب اين اسماء بودند يا اسم خارجى مثلا.

چهارمين موردى كه از روايت استفاده مى شود، استحباب عقيقع در روز هفتم تولد است كه در روايات بر آن تاءكيد شده و آن را باعث سلامتى طفل دانسته اند؛ پنجم، استحباب تراشيدن سر است (كه البته توجه داريد حلق به معنى تراشيدن با تيغ است نه ماشين كردن) و ششم صدقه دادن نقره هم وزن مو، به فقرا است (ورق در روايت به معنى نقره است) و هفتم خوش بو نمودن فرزند؛

امام حسنعليه‌السلام در حدود يك سالگى

 علامه مجلسى در بحارالانوار از كتاب ابن البيع و از زمخشرى نقل مى كند:

وكانت فاطمة عليهما‌السلام ترقص ابنها حسنا عليه‌السلام و تقول: اشبه اباك يا حسن و اخلع عن الحق الرسن و اعبد الها ذامنن و لاتوال ذاالاحن (۱۷۴) .

حضرت زهرا عليها السلام با امام حسن بازى مى كرد و او را بالا و پايين مى انداخت و مى گرفت مى چرخانيد و مى گفت: عزيزم حسن! تو بايد مثل پدرت اميرالمومنين شوى و بايد از دست و پاى حق، ريسمان را باز كنى (يعنى آزادانه حق را اعمال كنى) بايد فقط خدا را عبادت كنى ؛ زيرا او صاحب نعمت هاست و نبايد با كسى كه اهل كينه و خشم باشد دوست شوى.

از اين روايت نتيجه مى گيريم كه بايد به كودك سخنان پر معنى و كلمات آموزنده ياد دهيم نه سرودها و آوازهاى بى معنا.

همچنين بحارالانوار، در همان صفحه از تفسير ابى يوسف نقل مى كند از شخصى به نام مرزد:

قال: سمعت اباهريرة يقول سمع اذناى هاتان و بصر عيناى هاتان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و هو آخذ بيديده جميعا بكتفى الحسن و الحسين و قدما هما على قدم رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و يقول ترق عين بقه (و از كتاب ابن البيع و زمخشرى قال حزقه حزقه ترق عين بقه) قال: فرقا الغلام، حتى وضع قدميه على صدر رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ثم قال: افتح فاك ثم قبله ثم قال: اللهم احبه فانى احبه يا اللهم انى احبه فاحبه و احب من يحبه - الحرقه، القصير الصغير الخطا، و عين بقه اصغر العين و قال اراده بالبقه فاطمة عليهاالسلام من از ابوهريره، شنيدم كه گفت: با اين دو گوش خود شنيدم و با اين دو چشم خود ديدم ؛ رسولخداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را در حالى كه با هر دو دست بازوهاى حسن و حسين را گرفته بود و پاهاى ايشان روى پاى رسول خدا بود و مى فرمود: عزيزم! فرزند كوچك! برو بالا نور چشم زهرا! در اين هنگام پسر بچه، كم كم بالا رفت، تا پاهاى خود را روى سينه رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ گذاشت. بعد فرمود: حسنم دهن باز كن، سپس دهنش را بوسيد و فرمود، خدايا من او را دوست دارم، تو هم او را دوست بدار و دوست بدار هر كس كه او را دوست داشته باشد. برادران من از زبان خودم و شما در حال روزه عرض مى كنم خدايا شاهد باش ما از صميم قلب حسن و حسين و پدر و مادر آن بزرگواران را دوست داريم.

در بحارالانوار، از ابوالسعادات فى الفضائل نقل مى كند كه:

امام حسنعليه‌السلام در هفت سالگى

 در بحارالانوار از ابوالسعادات فى الفضائل نقل مى كند كه:

امام حسنعليه‌السلام در هفت سالگى در مجلس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ حاضر مى شد و به آياتى كه نازل شده بود، گوش مى داد و آنها را حفظ مى كرد. سپس مى آمد خدمت مادرش زهرا عليها السلام و آنچه ياد گرفته بود براى مادر مى خواند، وقتى حضرت اميرالمومنينعليه‌السلام به منزل مى آمد مى ديد كه حضرت زهرا، از آيات نازل شده خبر دارد از او سوال ميكرد: كه شما از كجا شنيده ايد؟ حضرت عرض مى كرد: از فرزندت حسن يك روز حضرت زود از مسجد آمد و پشت پرده قرار گرفت. امام حسن هم آمد و خواست شروع به خواندن كند، نتوانست و لكنت زبان پيدا كرده، از اين رو عرض كرد:

يا اما لاتعجبين فان كبيرا يسمعنى فاسماعه قد اوقفنى (و در يك روايت ديگر آمده است كه گفت: يااماه قل بيانى و كل لسانى لعل سيدا يرعانى ؛ مادر زبانم كند شد و بيانم گرفت ؛ شايد شخص بزرگى مرا زير نظر دارد و از تاءثير او اين چنين شدم) اميرالمؤمنينعليه‌السلام از پشت پرده بيرون آمد و او را بغل كرد و بوسيد؛ فخرج علىعليه‌السلام فقبله(۱۷۵) .

عبادت حضرت

 در مناقب از روضة الواعظين چنين نقل شده كه:

ان الحسن بن على عليه‌السلام كان اذا توضاء ارتعدت مفاصله و اصفر لونه فقيل له فى ذلك فقال حتى على كل من وقف بين يدى رب العرش ان يصر لونه و ترتعد مفاصله و كان عليه‌السلام اذا بلغ باب المسجد رفع راءسه و يقول الهى ضيفك ببابك يا محسن قد اتاك المسى ء فتجاوز عن قبيح ما عندى بجميل ما عندك يا كريم ؛(۱۷۶) .

هنگامى كه امام حسنعليه‌السلام وضو مى گرفت اعضا و جوارح حضرت به لرزه مى افتاد و رنگ مباركش زرد مى شد، و چون از حضرتش سبب آن را مى پرسيدند مى فرمود: به جا است كه هنگامى هر بنده در نزد پروردگار عرش قرار گيرد، رنگش زرد شود، و جوارحش بلرزد. همچنين وقتى حضرت بر در مسجد مى رسيد، سر را به طرف آسمان بلند مى كرد و مى گفت: بار خدايا! مهمانت به در خانه ات آمده است ؛ اى خداى كريم! بنده گنه كارت نزد تو آمده، پس به خوبى و بزرگوارى خود از بدى هاى او صرفنظر كن! يا كريم!

وقال الصادق عليه‌السلام : ان الحسن بن على عليهما‌السلام حج خمسة و عشرين حجة ما شيا و قاسم الله تعالى ماله مرتين (۱۷۷) .

امام حسنعليه‌السلام بيست و پنج مرتبه پياده حج به جا آورد و تمام مالش را دو مرتبه با خدا تقسيم نمود.

ابونعيم در حلية الاولياء از امام باقرعليه‌السلام نقل مى كند:

قال الحسن عليه‌السلام : انى لاستحيى من ربى ان القاه و لم امش بيته فمشى عشرين مرة من المدينة على رجليه ؛

حضرت فرمود: به درستى كه من از پروردگارم خجالت مى كشم كه به ملاقات او بروم و پياده به طرف خانه او نروم. لذا حضرتش بيست سفر از مدينه با پاى پياده رفت تا مكه.

از معجزات امام مجتبىعليه‌السلام

 در بحارالانوار از كتاب خزائج از مندل بن اسامه (و ظاهرا صحيح، مندل از ابى اسامه باشد كه زيد شحام است از اصحاب امام صادقعليه‌السلام ) از امام صادق ع از پدرانش نقل مى كند كه:

امام حسنعليه‌السلام در يك سفر، پياده از مكه در بازگشت به مدينه مى رفت (از اين حديث استفاده مى شود، حضرت در هنگام برگشتن از حج هم پياده مى رفت) پس پاهاى حضرت ورم كرد؛ بعضى عرض كردند: خوب است سوار شويد تا ورم پاهايتان خوب شود حضرت فرمود: هرگز وليكن، هنگامى كه منزل نزديك مى رسيم يك نفر سياه را مى بينيم كه روغنى هماره دارد و براى اين ورم مفيد است. پس از او بخريد. وبا او چانه نزنيد بعضى اصحاب عرض كردند: در جلوى ما منزلى نيست كه كسى در آن باشد و اين دوا را بفروشد! حضرت فرمود: چرا هست.

پس كمى راه رفتند، ناگهان همان سياه را كه امام فرموده بود، ديدند كه در رو به رو مى آيد حضرت فرمود: اينك آن سياه آمد پس روغن را به قيمتش از او بگيريد، آن سياه گفت: روغن براى كيست؟ گفتند: براى حسن بن على بن ابيطالب. گفت: مرا نزد حضرت ببريد. عرضه داشت: يابن رسول الله! من از دوستان شما هستم، پولى براى دوا نمى گيرم، وليكن براى من دعا كنيد تا خداوند پسر سالمى به من مرحمت كند و از دوستان اهل بيت شما شود؛ زيرا هنگامى كه مى آمدم، زنم درد زايمان داشت. حضرت فرمود: به طرف خانه ات برگرد. به درستى كه خداوند تعالى فرزند پسر سالمى به تو عطا فرموده است پس فورا مرد سياه برخواست و رفت و ديد كه زنش وضع حمل نموده و فرزند پسر سالمى آورده است. مجددا خدمت حضرت برگشت و از حضرت تشكر و سپاسگزارى نمود و حضرت نيز آن دوا را به پاى مبارك ماليد و هنوز از جا بلند نشده بود كه درد پا و ورمش برطرف گرديد.

معجزه ديگر از بصائر الدرجات به سند متصل از عبدالله الكناسى از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل شده است كه:

قال خرج الحسن بن على عليه‌السلام فى بعض عمره و معه رجل من ولد الزبير كان يقول بامامته قال فنزلوا فى منهل من تلك المناهل تحت نخل يابس قد يبس من العطش ففرش للحسن عليه‌السلام تحت نخلة و فرش للزبيرى بحذاه تحت نخلة اخرى قال فقال الزبيرى و رفع راءسه لو كان فى هذا النخل رطب لاكلنا منه فقال له الحسن و انك لتشتهى الرطب فقال الزبيرى نعم قال فرفع الحسن عليه‌السلام يده الى السماء فدعا بكلام لم يفهمه الزبيرى فاخضرت النخلة ثم صارت الى حالها فاورقت و حملت رطبا فقال له الجمال الذى اكتروا منه، سحر و الله قال فقال له الحسن عليه‌السلام ويلك ليس بسحر و لكن دعوة ابن نبى مجابة قال فصعدوا الى النخلة حتى صرموا مما كان فيما ما كفاهم (۱۷۸) بيان المنهل عين الماء قوله الى حالها الى قبل اليبس

امام صادقعليه‌السلام فرمود: در يك سفر عمره كه امام حسنعليه‌السلام به طرف مكه مى رفت مردى از اولاد زبير كه قائل به امامت او بود، همراه حضرت بود پس در يكى از منازل بين راه - كه نخل هاى آن از تشنگى خشك شده بود - توقف كردند. سپس زير درخت نخل خشكيده اى، فرشى براى حضرت گستردند و رو به روى آن، زير نخل ديگرى براى زبيرى. پس مرد زبيرى سر را بلند نمود و گفت: اگر اين درختهاى نخل، رطف (خرماى تازه) داشتند مى خورديم. پس حضرت به او فرمود: آيا ميل به رطب دارى؟ عرض كرد: آرى، پس حضرت دست ها را به طرف آسمان بلند كرد و دعايى خواند كه زبيرى معناى آن را نفهميد. پس از دعاى حضرت آن درخت خرما سبز شد، مثل آنكه اصلا خشك نشده بود و برگ و رطب تازه پيدا كرد. پس شتربانى كه از او شتر كرايه كرده بودند، گفت: به خدا قسم اين سحر و جادو است. حضرت به او فرمود: واى بر تو! اين جادو نيست و ليكن دعاى فرزند پيغمبر مستجاب شده است. پس بالاى آن درخت رفتند و هرچه رطف داشت چيدند و براى همه آنها كافى بود و سير شدند.

ذكر توسل به امام حسن مجتبىعليه‌السلام

 السلام عليك يا ابامحمد يا حسن بن على! ايهاالمجتبى يابن رسول الله انا توجهنا و استشفعنا و توسلنا بك الى الله و قدمناك بين يدى حاجاتنا يا وجهيا عندالله اشفع لنا عندالله

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه چهاردهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

ماه رمضان و خوش رفتارى با زيردستان

 و من خفف فى هذا الشهر عما ملكت يمينه خفف الله عليه حسابه و من كف فيه شره كف الله عنه غضبه يوم يلقاه و من اكرم فيمه يتيما اكرمه الله يوم يلقاه

اى گروه مردمان! هر كس در ماه رمضان نسبت به برده و زير دستان خود آسان بگيرد و سختگيرى نكند، خداى متعال، روز قيامت حسابش را آسان خواهد گرفت. و هر كس در اين ماه آزارش به ديگرى نرسد، خداوند خشم و غضب خود را روز قيامت از او باز خواهد داشت.

گرچه در اين روايت، سخن رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مربوط به بردگان - يعنى كنيزان و غلامان - است ولى منظور از آن تمام زيردستان و هر كس كه به نحوى فرمان بر انسان است، مى باشد. يكى از خصوصيات ائمه اطهارعليهم‌السلام خوش رفتارى، با زيردستان و آسان گرفتن بر آن ها به ويژه نسبت به بردگان بوده است (شكر خدا كه در زمان ما برده زر خريد كنيز و غلام نيست و گرنه اين هم خود امتحانى بود كه چگونه از آن بيرون مى آمديم و با آنان چه رفتارى مى نموديم)

در حالات امام زين العابدينعليه‌السلام (۱۸۰) در كتاب اقبال(۱۸۱) به سندى از محمد بن عجلان چنين آمده است كه گفت:

شنيدم، امام صادقعليه‌السلام فرمود: كه جدم - على بن الحسينعليهما‌السلام - هنگامى كه ماه رمضان مى شد، هيچ كنيز و غلامى را نمى زد و اگر گناهى مى كردند، مى نوشت، فلان عبد يا فلان كنيز در فلان روز، چه انجام داد و هيچ تنبيه نمى نمود تا اين كه شب آخر ماه فرا رسيد، حضرت همه آن ها را جمع مى نمود، سپس آن نوشته را بيرون مى آورد، مى فرمود: فلانى! يادت مى آيد كه فلان روز چه كردى و تو را تاءديب نكردم؟ مى گفت: بله، يابن رسول الله! يكى يكى آنها را يادآورى مى كرد و از ايشان اقرار مى گرفت. سپس از جا بلند مى شد و در وسط مى ايستاد و مى فرمود: با صداى بلند بگوييد: اى على بن الحسين! تماما پروردگارت آن چه عمل نموده اى، همه را شمارش نموده، همان گونه كه تو يادادشت نموده اىولديه كتاب ينطق عليك بالحق، لايغادر صغيرة و لاكبيرة، مما اقيت الا احصاها و تجد كلما علمت لديه حاضرا كما و جدنا كلما عملنا لديك حاضرا يعنى ؛ نزد خداوند به حق نوشته اى هست كه كوچك و بزرگ اعمال را در بردارد و تمام آنها را خواهى يافت، همان گونه كه اعمال خود را نزد شما حاضر ديديدم.

پس اى خداى بزرگ! او را عفو كن و صرفنظر فرما، همانگونه كه خود سفارش به عفو فرموده اى اى على بن الحسين از ما صرفنظر فرما تا خدا تو را عفو كند و بر تو رحم نمايد، اى على بن الحسين! به خاطر بياور جايگاه حقير خود را در نزد پروردگار حكيم و عادلت كه به اندازه خردلى به كسى ستم نمى كند و آن را روز قيامت خواهد آورد (و كفى بالله حسيبا)(۱۸۲) .

آرى حضرت اين چنين در بين غلامان ايستاده و گريه مى كرد و مى گفت:

خدايا! خودت امر به عفو و گذشت فرموده اى: خدايا! من از كسانى كه به من ستم نموده اند، گذشتم، تو هم بگذر، زيرا تو سزاوارتر به گذشتنى. خدايا! تو خود فرموده اى كسى را از در خانه مان محروم برنگردانيم. خدايا! ما گدايان و مسكينان در خانه تو هستيم و به تو پناه آورده ايم. خدايا! ما را دست خالى بر نگردان. تا آن جا كه حضرت به غلامان و كنيزان رو مى كرد و مى فرمود: من از همه شما گذشتم. آيا شما از من مى گذريد؟ همه مى گفتند: تو كه به ما بدى ننموده اى، اى مولا! پس مى فرمود: همه بگوييد: اللهم اعف عن على بن الحسين كما عفى عنا! خدايا! او را عفو كن همانگونه كه او از ما عفو كرد و او را از آتش نجات بده، همانگونه كه ما را از بردگى نجات داد آنها نيز مى گفتندو حضرت مى گفت: اللهم آمين رب العالمين و بعد مى فرمود: برويد همه تان آزاديد. و چون روز عيد فطر مى شد، حضرت همه را جايزه مى دهد و ايشان را بى نياز مى نمود، كه به كسى محتاج نباشند.

سپس امام صادقعليه‌السلام مى فرمود:

همه ساله حضرت در شب آخر ماه رمضان، كم و بيش، بيست نفر را آزاد مى فرمود، و چنين مى گفت: خداى تعالى، در هر شب از ماه رمضان، هنگام افطار هفتادهزار هزار از گناهكاران را از آتش نجات مى دهد و در شب آخر ماه، به اندازه آنچه در هر جمعه آزاد نموده، نجات مى دهد و من مى خواهم خدا ببيند بندگانى را كه از بردگى در دنيا آزاد نمودم، تا او نيز مرا از آتش نجات دهد و آن حضرت هيچ خادمى را بيش از يك سال نگه نمى داشت.

برادران انصافا در عفو لذتى است كه در انتقام نيست ولى مشكل است كه كسى با اينكه بتواند انتقام بگيرد و ستم را پاسخ دهد، براى خدا بگذرد، بياييد از اين بزرگواران الگو بگيريم.

در حديثى از اميرالمؤمنينعليه‌السلام نقل شده:

ان لم تكن حليما فتحلم فانه قل من تشبه بقوم الا اوشك ان يكون منهم (۱۸۳) .

اگر بردبار نباشى، خود را وادار به حلم و بردبارى كن، زيرا اگر فردى خود را شبيه گروهى بنمايد، كم كم از آن ها مى شود.

شمه اى از فضايل امام سجادعليه‌السلام

 در موضوع مورد بحث در رفتار امام سجادعليه‌السلام برخورد به عمل كردى مى كنيم كه فقط ويژه خود آن حضرت است و از هر كس ساخته نيست، گوش كنيد به روايتى كه بحار از مناقب اين شهر آشوب نقل مى كند كه:

حضرت، يكى از غلامان خود را ماءمور فرموده بود تا در باغى كه داشت، اطاقى برايش بسازد. حضرت براى سركشى به سراغ او رفت، ديد ساختمان را خراب نموده و اصراف كرده است. حضرت ناراحت شد و يك تازيانه به غلام زد، ولى زود پشيمان شد. چون به منزل آمد، كسى را به دنبال غلام فرستاد. غلام آمد ديد حضرت بدون لباس منتظر اوست و همان تازيانه را به دست گرفته است، خيال كرد كه حضرت تصميم دارد او را بيش تر تنبيه كند و ترسيد. پس حضرت تازيانه را به غلام داد و فرمود: من تو را زدم و اشتباهى صورت گرفت و تا كنون چنين نشده بود، اكنون با همين تازيانه قصاص كن! غلام گفت: يا بن رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ من فكر كردم مى خواهيد مرا تنبيه كنيد و سزاوار عقوبتم. چگونه من شما را قصاص كنم؟ حضرت فرمود: واى بر تو! تو بايد قصاص كنى. غلام گفت: دستم بريده باد! اگر من چنين جسارتى كنم به خدا پناه مى برم! از حضرت اصرار و از غلام انكار و خود را سرزنش مى كرد. پس چون حضرت ديد كه او قصاص نمى كند فرمود: حالا كه چنين است باغ را به خود تو بخشيدم، برو به سلامت(۱۸۴) .

نكته: همه مى دانيم كه اين رفتار و گفتار امام زين العابدينعليه‌السلام براى توجه دادن ما به گناهانمان است و اين كه بايد به فكر حساب خودمان باشيم كه چه كرده ايم و خدا با ما چه خواهد كرد؛ وگرنه آن حضرت معصوم بوده و گناهى از او سر نزده است عرض كردم در زمان ما غلام و كنيز نيست ولى مى دانم بسيارى از شما كه حضور داريد كارگران و فرزندان و شاگردان زير دست داريد ببينيد با آنان چگونه رفتار مى كنيد، آيا سخت مى گيريد، بد اخلاقيد، حق آنان را خوب ادا مى كنيد يا نه؟

و يا خداى ناكرده تضييع حقوق مى كنيد و به آنان نمى رسيد، به هر نوع كه توقع داريد مردم با شما رفتار كنند با آنان رفتار كنيد به همان گونه كه اميدواريد خدا روز قيامت با شما حساب كند.

در دعاى قنوت - كه بسيار شيرين است - مى خوانيم:

ربنا عاملنا بفضلك و لاتعاملنا بعد لك يا كريم ؛

خدايا! با ما به مقتضاى فضل و كرم رفتار كن و به مقتضاى عدالتت اى كريم و بزرگوار.

حال اگر قرار باشد، با عدلش با ما رفتار كند خيلى كم مى آوريم و كارمان زار خواهد بود چه بسيار گناهان و اشتباهاتى داشته ايم كه هيچ به خاطر نداريم و فراموش كرده ايم اگر قرار باشد به آن رسيدگى شود، چه خاكى به سر كنيم. استغفرالله ربى و اتوب اليه.

اللهم و على تبعات قد حفظتهن و تبعات قد نسيتهن و كلهن بعنيك التى لاتنام و علمك الذى لاينسى فعوض منها اهلها و احطط عنى وزرها و خف عنى ثقلها ! پروردگارا! كارهايى در گذشته انجام داده ام كه آثار و نتيجه بعضى را به خاطر دارم و بعضى را فراموش كرده ام خدايا! تمام آن ها زير نظر و در برابر چشم تو است. چشمى كه هرگز به خواب نمى رود و در علم و دانش تو جاى دارد دانشى كه هرگز فراموشى ندارد خدايا! پاداش خوبى ها را به من مرحمت فرما! ولى از بدى ها چشم پوشى كن و از من درگذر و سنگينى آن ها را از دوشم بدار.

در فراز ديگرى از همين دعا، حال گنهكارى را مجسم مى كند كه در روز قيامت او را براى حساب آورده اند:

فمثل بين يديك تضرعا و غمض بصره الى الارض، متخشعا و طاءطا راءسه لعزتك متذللا و ابث من سره ما انت اعلم به منه خضوعا و عدد من ذنوبه ما انت احصى لها خشوعا و استغاث بك من عظيم ما وقع به فى علمك و قبيح ما فضحه فى حكمك من ذنوب ادبرت لذاتها فذهبت و اقامت تبعاتها فلزمت، لاينكر ياالهى! عدلك ان عاقبته و لايستعظم عفوك ان عفوت عنه و رحمته (۱۸۵)

روز قيامت گناهكارى را در محضر عدل الهى، با كمال خضوع و كوچكى مى آورند؛ در حالى كه از شدت خشوع، چشم به زمين دوخته و سر را به نشانه ذلت پايين گرفته است. در آن حال متوجه تمام حالات و گذشته خود شده، هرچه در خفا و پنهانى انجام داده، در نظرش حاضر و او به آن ها عالم است و يك يك گناهان را كه موجب سرافكندگى اش شده، شمارش مى كند. در آن هنگام، به درگاه خدا ناله مى كند واز او كمك مى طلبد و خدا را به آن چه موجب رسوائى شده، آگاه مى بيند. همان گناهانى كه خوشى هاى آن ها تمام شده ولى آثار و كيفر آنها موجود است. يا الهى! اگر در چنين وضعى او را عذاب و كيفر دهى، منكر عدالت تو نخواهد بود ولى اگر او را عفو كنى و ببخشى، اين كار در برابر گذشت و بزرگى تو چيزى نيست.

دقت و سختى حساب در روز قيامت

 برادران راجع به حسابرسى روز قيامت كمى صحبت كنم شايد اين روايت ذيل را شنيده باشيد در سفينة البحار از كافى نقل مى كند:قال ابوعبدالله عليه‌السلام ان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نزل بارض قرعاء فقال لاصحابه ائتوا بحطب فقالو يا رسول الله نحن بارض قرعاء مابها من حطب قال فلياءت كل انسان بما قدر عليه فجاؤ ا به حتى رموا بين يديه بعضه على بعض فقال رسول الله هكذا تجتمع الذنوب ثم قال اياكم و المحقرات من الذنوب فان لكل شى ء طالبا الا و ان طالبها يكتب ما قدموا و آثارهم و كل شى ء احصيناه فى امام مبين (۱۸۶)

امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ روزى در يكى از مسافرتها در دشت خشك و بدون علف و گياهى وارد شدند. پس به اصحاب فرمود: مقدارى هيزم جمع كنيد! اصحاب گفتند: يا رسول الله! اينجا سرزمين بدون گياهى است هيزم از كجا بياوريم؟ فرمود: هر كس هرچه مى تواند پيدا كند. اصحاب شروع به جستجو كردند طولى نكشيد كه تكه هاى چوب خشك و علف در جلوى حضرت ريخته شد و يك بار هيزم روى هم انباشته گرديد. در اين هنگام، حضرت يك درس آموزنده و عبرت زا به آن ها داد و فرمود: آرى اين چنين گناه كوچك روى هم جمع مى شود و يك بار گناه مى گردد. شما در نگاه اول فكر نمى كرديد كه اين مقدار هيزم جمع شود. سپس فرمود: اى اصحاب! از گناهانى كه سبك و كوچك فرض شود، بپرهيزيد و توجه داشته باشيد كه هر فردى، نويسنده اى دارد و به درستى كه آن نويسنده، تمام آن چه را انجام دهيد يادداشت مى نمايد. خداوند در قرآن مى فرمايد: ما همه رفتار شما را در كتابى آشكار شمارش خواهيم كرد.

پس از نقل اين روايت، مرحوم حاج شيخ عباس مى نويسد:

در اينجا، مناسب است ؛ داستانى را كه شيخ بهائى، نقل فرموده بيان كنم و آن اين كه شخصى بود به نام ثوبه فرزند صمه كه هميشه مواظب رفتار خودش بود و در بيشتر اوقات به حساب خود مى رسيد، تا اينكه يك روز، عمر خود را بررسى نمود ديد شصت سال گذشته پس روزهاى آن را حساب كرد، ديد، بيست و يك هزار و پانصد روز است. گفت: وانفسا، اگر روزى يك گناه كرده باشم، جمعا بيست و يك هزار و پانصد گناه الان در پرونده ام ضبط است، پس صيحه اى زد و جان به جان آفرين تسليم نمود.

بياييد اين چنين حساب كنيم كه عمر متعارف ما حدود هفتاد و پنج سال است. بگوييم پانزده سال پيش از بلوغ و تكليف است ؛ شصت سال باقى مى ماند و حال ضرب شصت در سيد و شصت كه هر سالى سيصد و شصت روز است بيست و يك هزار و ششصد مى شود اكنون اگر خداى ناكرده، روزى يك دروغ گفته باشيم يك غيبت كرده باشيم، يك نگاه به نامحرم نموده باشيم، و امثال اين گناهان كه احتمال انجام آن ها مناسب اهل مجلس ما است جمعا بيست و يك هزار و ششصد گناه انجام داده ايم، حالا ديديد كه بايد بگوييم: ربنا عاملنا بفضلك و لاتعاملنا بعدلك يا كريم؟!

حسابرسى روز قيامت

 عزيزان! يك حديث تكان دهنده و وحشت زايى در سخن رانى دانشمند معظم و خطيب كم نظير جناب آقاى فلسفى شنيدم و با تفحص و جستجوى زياد، در كتاب ارشاد القلوب ديليم (كه از كتب معتبره و مصادر اولى است) پيدا كردم ؛ آن را براى شما نقل مى كنم و ترجمه اش را بيان مى كنم تا آن كه شايد به فكر خود باشيم.

ففى الخبر الصحيح عن النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ان الخلائق اذا عاينوا القيامة و دقة الحساب و اليم العذاب فان الاب يومئذ يتعلق بولده فيقول اى بنى كنت لك فى دار الدنيا لم اربك و اعذيك و اطعمك من كدى و اكسيك و اعلكم الحكم و الاداب و ادرسك آيات الكتاب و ازوجك كريمة من قومى و انفقت عليك و على زوجتك فى حياتى و آثرتك على نفسى بمالى بعد وفاتى فيقول صدقت فيما قلت يا ابى فما حاجتك فيقول يا بنى ان ميزان قد خفت و رجحت سيئاتى على حسناتى و قالت الملائكة يحتاج كفة بها ميزانى فى هذا اليوم العظيم خطره قال فيقول الولد لا و الله يا ابت ابى اخاف مما خفته انت و لا اطيق اعطيك من حسناتى شيئا قال فيذهب عنه الاب باكيا نادما على ما كان اسدى اليه فى دار الدنيا وكذلك قيل الام تلقى ولددها فى ذلك اليوم فتقول يا بنى الم يكن بطنى لك وعاء فيقول بلى يا اماه فتقول الم يكن ثديى لك سقاء فيقول بل يا اماه فتقول له ان ذنوبى اثقلتنى فاريد ان تحمل عنى ذنبا واحدا فيقول اليك عنى يا اماه فانى مشغول بنفسى فترجع عنه باكية و ذلك تاءويل قوله تعالى (فلا انساب بينهم يومئذ و يتساءلون) (۱۸۷) (۱۸۸ )

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: همانا هنگامى كه مردم روز قيامت را مشاهده كردند و دقت حسابرسى را ديدند و سختى عذاب را متوجه شدند، پس در چنين روزى، پدر دست به دامان پسر مى شود و مى گويد: فرزندم! مگر نه اينكه من در دنيا پدر تو بودم؟ مگر نه تو را بهترين غذا و خوراك دادم و تربيت كردم و لباس تهيه كردم و آداب و رسوم ياد دادم و مدرسه فرستادم و خواندن و نوشتن ياد دادم و قرآن آموختم و دامادت كردم و چه بسيار از دست رنج خود را در عروسى ات خرج كردم و تو را برخودم مقدم داشتم و دارايى و ثروتم را براى تو به ارث گذاشتم؟ پس پسر مى گويد: پدر جان! هرچه گفتى راست است ؛ اكنون چه نيازى دارى؟ مى گويد: پسرم! ترازوى اعمال حسنه ام، كمى سبك است و گناهانم سنگين، فرشته ها گفته اند: بايد يك حسنه بر حسنات افزوده شود تا نسبت به بدى هايت زيادتر شود. اكنون از تو تمنا دارم يك حسنه به من ببخشى تا در اين روز پر خطر، حسناتم سنگين تر شود. پسر پاسخ مى گويد: لاوالله! هرگز چنين كارى نمى كنم. پدرجان! من هم از همان چيزى مى ترسم كه تو به آن گرفتارى و هيچ چيزى به تو نمى دهم. پس پدر با چشم گريان از پسر جدا ميشود و پشيمان است كه چرا در دنيا اين همه براى او زحمت كشيد و براى او خرج و رنج بيهوده متحمل شد.

و همچنين است نسبت به مادر. پيامبر فرمود: در آن روز مادر به فرزند مى رسد و مى گويد: فرزندم! مگر نه اينكه نه ماه تو را در شكم خود پروراندم؟ مگر نه اين تو كه را از شيره جانم شير دادم؟ بله مادر. خوب اكنون گناهانم سنگينى نموده، از تو مى خواهم يك گناه از من بردارى. پاسخ مى گويد: مادر! از من دور شو. من خود گرفتار هستم. پس مادر بيچاره با چشم گريان از فرزندش جدا مى شود، و همين است، تاءويل آيه شريفه كه فرمود: هنگامى كه در صور دميده مى شود نسبت هاى فاميلى از بين مى رود(۱۸۹) .

سپس در روايت آن روايت نظير همين التماس را نسبت به شوهر بيان مى كند و در پايان مى فرمايد: همه مى گويند:

نفسى نفسى، كما قال تعالى يوم يفر المرء من اخيه و امه و ابيه و صاحبته و بنيه لكل امرى منهم يومئذ شاءن يغنيه (۱۹۰) .

ذكر توسل به على اصغرعليه‌السلام

 السلام عليك يااباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك عليك منى سلام الله ابدا ما بقيت و بقى الليل و النهار و لاجعله الله اخر العهد منى لزيارتكم السلام على الحسين و على على بن الحسين و على اولاد الحسين وعلى اصحاب الحسين

آرى به اعمالمان نمى شود خاطر جمع باشيم و اميد ببنديم بلكه تمام اميدمان به شفاعت محمد است و آل محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و بخصوص كشتى نجات امت چراغ راه هدايت حضرت سيدالشهداءعليه‌السلام مى باشد، امروز پنج شنبه مى خواهم متوسل به باب الحوائج على اصغر شوم از اول ماه تاكنون متوسل به آن حضرت نشده ام.

برادران بهترين دليل مظلوميت امام حسينعليه‌السلام شهادت على اصغر است چون در هيچ مذهبى و نزد هيچ قومى و گروهى كودك شيرخوار تقصير ندارد و طرف جنگ نيست حداقل بايد به او آب داد و نه گذاشت از تشنگى هلاك شود به قول بعضى شهادت على اصغر سندى شد بر مظلومت سيدالشهدا چنانچه مى دانيد تمام اعتبار سند به امضاى آن است كه همه دنيا اين امضاء را قبول ندارند؛ از هر مذهب و هر دين و هر مرامى كه باشند. خدا رحمت كند مرحوم حاج شيخ محمد على روضه خوان خراسانى را پيرمرد صد ساله اى بود كه در نجف اشرف بود. يكى از روزها آن مرد مسيحى ظرف شيرى آورد و گفت: من شنيده ام اين كسى كه شما براى او مجلس عزا گرفته ايد، كودك شيرخوارى داشته و شهيد شده و پدرش آب نداشته به او بدهد، مادرش هم شير نداشته كه بدهد.

برادران گوش كنيد نكته اى بگويم.

شايد فردى بپرسد امام حسينعليه‌السلام با آن غيرت امامت، و حميت و مردانگى، چه طور حاضر شد على اصغر را بياورد و از آن افراد پست فطرت و بى دين و لئيم آب بخواهد و به آن ها رو بزند؟ پاسخ اين است كه پاى جان طفل در كار است و به هر وسيله ممكن بايد براى جان او تلاش كرد و وظيفه شرعى و عقلى امام حسين نيز اين بود. او براى اتمام حجت بايد طلب آب كند اگر دادند كه جان كودك را نجات داده، و اگر ندادند مظلوميت حضرت تا روز قيامت ثابت شود و كسى بعدها نگويد چرا نياورد چه بسا اگر مى آورد آب مى دادند، چرا گذاشت بچه از تشنگى بميرد.

يا قوم! ان لم ترحمونى، فارحموا هذاالرضيع، اما ترونه كيف يتلظى عطشانا؟!

اى مردم! اگر به من رحم نمى كنيد به اين شيرخوار رحم كنيد، مگر نمى بينيد چگونه از تشنگى زبان خود را بيرون مى آورد و به دهان مى برد.

لاحول و لاقوة الابالله العلى العظيم

جلسه پانزدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

ماه رمضان، و خوددارى از آزار رساندن به ديگران

 و من كف فيه شره كف الله عنه غضبه يوم يلقاه و من اكرم فيه يتيما اكرمه الله يوم يلقاه اى گروه مردم! هر كس در ماه مبارك رمضان، آزارش به كسى نرسد، خداى تعالى خشم خود را در روز قيامت از او باز مى دارد و هر كس يتيمى را گرامى بدارد، خدايتعالى در روز قيامت او را گرامى خواهد داشت.

البته انسان بايد سعى كند كه نه تنها آزارش به ديگران نرسد، بلكه به ديگران نيكى كند و مشكلات آنان را برطرف نموده و منبع خيرى براى آنها باشد امام زين العابدينعليه‌السلام در دعاى مكارم الاخلاق مى فرمايد: و اجر للناس على يدى الخير؛ خدايا! به وسيله من به ديگران، خير و بركت برسان.

در اين خطبه، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از امتش مى خواهد كه آزار و اذيتشان به كسى نرسد. بعضى از از مردم شرورند، و وجودشان براى اجتماع مضر است و گاه آن چنان اين صفت پست، قوى مى شود كه ناخود آگاه از اذيت و ايجاد مزاحمت خوششان مى آيد. به قول معروف ساديسم دارند و مردم آزارند خدا نكند انسان به حالتى برسد كه مردم از شر او بترسند و به خاطر ترس و وحشت از آزارش، او را احترام كنند ويا چيزى به او بدهند كه اصطلاحا اين را باج سبيل مى گويند (مثل اين كه كسانى بوده كه سبيل پرپشت و كلفت مى گذاشتند و سينه را جلو ميداده و به زور از مردم چيزى مى گرفتند)

در بحارالانوار از خصال صدوق به سند متصل از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل شده:

عن النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ انه قال: الا ان شرار امتى الذين يكرمون مخافة شرهم الا و من اكرمه الناس اتقاء شره فليس منى (۱۹۲) .

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: آگاه باشيد! بدترين افراد امت من، كسانى هستند كه به جهت ترس از شر آنها مورد احترام قرار گيرند. آگاه باشيد! هر كس كه مردم او را به خاطر آزارش احترام كنند از من نيست. در رايت ديگرى از كافى نقل مى كند از جابر بن عبدالله كه گفت:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : شر الناس يوم القيمة الذين يكرمون اتقاء شرهم (۱۹۳) .

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: بدترين مردم در روز قيامت، كسانى هستند كه مردم به سبب پرهيز از شر آنها احترام شان كنند.

و در روايت ديگرى امام صادقعليه‌السلام مى فرمايد:

من خاف الناس لسانه فهو فى النار (۱۹۴) .

هر كس كه مردم از زبان او بترسند، اهل آتش خواهد بود.

همه ميدانيد كه آزار مردم و بندگان خدا و ظلم و ستم به ديگران، بدترين كيفر و عذاب را دارد. همچنين حقوق الناس، كارش از حقوق الله، سخت تراست و اگر خداى تعالى با توبه بنده از حق خود بگذرد، از حقوق الناس، نمى گذرد. جز آن كه مظلوم و ستمديده، ستم كار را حلا كند و ببخشد.

حضرت علىعليه‌السلام مى فرمايد:

ظلم المظلومين يمهلها الله سبحانه ولايهملها (۱۹۵) .

ستم بر مظلومان را خدا مهلت مى دهد و مجازات آن را به تاءخير مى اندازد، ولى هرگز در آن اهمال نمى كند از امروز كه روز ۱۸ ماه مبارك رمضان است بايد بيشتر از فضايل اميرالمؤمنينعليه‌السلام بگويم.

از فضايل و رفتار اميرالمؤمنينعليه‌السلام

 آن حضرت در خطبه ۲۱۵ نهج البلاغه مى فرمايد:

و الله لان ابيت على حسك السعدان مسهدا او اجر فى الاغلال مصفدا احب الى من ان اتى الله و رسوله يوم القيامة ظالما لبعض العباد و غاصبا لشى ء من الحطام و كيف اظلم احدا لنفس يسرع الى البلى قفولها و يطول فى الثرى حلولها و الله لقد راءيت عقيلا و قد املق حتى استماحنى من بركم صاعا و راءيت صبيانه شغث الشعور غبرالالوان من فقرهم كانما سودت وجوههم بالعظلم و عاودنى مؤ كدا و كرر على القول مرددا فاضغيت اليه سمعى فظن انى ابيعه دينى اتبع قياده مفارقا طريقتى فاحميت له حديدة ثم ادنيتها من جسمه ليعتبر بها فضج ضجيج ذى ذنف من المها و انسانها للعبه و تجرنى الى نار سجرها جبارها لغضبه اتئن ولا ائن من لظى و اعجب من ذلك طارق طرقنا بملفوفة فى وعائها و معجونة شنئتها كانما عجنت بريق حية او قيئها فقلت اصله ام زكاة ام صدقة فذلك محرم علينا اهل البيت فقال لا ذا و لاذاك و لكنها هدية فقلت هبلتك الهبول اعن دين الله اتيتنى لتخدعنى امختبط انت ام ذو جنة ام تهجرو و الله لو اعطيت الاقاليم السبعة بما تحت افلاكها على ان اعصى الله فى نملة اسلبها جلب شعيرة ما فعلته و ان دنياكم عندى لاهون من ورقة فى فم جرادة تقضمها ما لعلى و لنعم يفنى و لذة لاتبقى نعوذبالله من سبات العقل و قبح الزل و به نستعين (۱۹۶) .

(اين خطبه مشهور به حديدة محماة است) از شما برادران عذر مى خواهم كه تمام خطبه را خواندم زيرا اولا گفتم اين روزها تعلق به اميرالمؤمنينعليه‌السلام دارد، ثانيا كلام آن حضرت بركت و شيرينى خاص خود را دارد كه با اين كه به عربى آشنا نباشيد ولى لطف سخن و حلاوت آن را درك مى كنيد، اكنون ترجمه خطبه.

به خدا سوگند! اگر تمام شب را بر روى خار مغيلان بيدار باشم، و دست و پايم را برگردنم غل و رنجير كنند و بكشانند، نزد من على، بهتر از اين كه خدا و رسول خدا را در روز قيامت ملاقات كنم در حالى كه ستمى بر برخى از بندگان خدا روا داشته باشم. يا از مال دنيا چيزى از كسى به ناحق غصب نموده باشم.

عزيزان! ببينيد اميرمؤمنان مثل من و شما بى خود قسم ياد نمى كند، بلكه به خاطر اطمينان شنوندگان و آيندگان سوگند مى خورد و چه تشبيه عجيبى مى فرمايد، خوابيدن روى خار مغيلان كه خوراك شتر است و مدور و همه طرف آن خار است كه به پشم گوسفندان مى چسبد و خوابيدن در آن، هرگز ممكن نيست، و محال است، برادران گاهى اصلاح سر و صورت مى كنيم از موى خودمان در لباس مى ماند، سلب آسايش مى كند و يا آنجا كه فرمود: دست و پايم را برگردنم غل و زنجير كنند و روى خارا بكشانند، دقت كنيد چه حالتى به انسان دست مى دهد.

آرى اين عذابهاى دنيوى براى اميرمؤمنان - كه يقين صد در صد به قيامت و كيفر اعمال دارد - بهتر است تا آن كه روز قيامت خدا و پيامبر را ملاقات كند در حالى كه كوچكترين ظلمى به بعضى بندگان نموده باشد و يا غصب حقى كرده باشد مى فرمايد، چگونه به كسى من ظلم و ستم كنم براى آن نفس انسانى كه به زودى از بين مى رود و مدتهاى طولانى زير خاك مى ماند.

به خدا سوگند برادرم عقيل را ديدم كه اصرار داشت يك صاع گندم (سه كيلو) از بيت المال شما به او بدهم و خود مى ديدم كه كودكان او از فقر و تنگدستى مو پريشان و رنگ پريده بودند كه گويا رخسارشان با رنگ نيل سياه شده بود. آرى چند مرتبه رفت و آمد كرد و گفتارش را تكرار مى كرد، تا يكوقتى گوش به حرفش دادم، او خيال كرد دينم را به خاطرش مى فروشم و از او پيروى مى كنم و برنامه ام را رها مى سازم. پس قطعه آهنى را داغ كردم و به بدنش نزديك نمودم تا سبب عبرتش شود پس از درد آن فرياد كشيد همانند ناله بيمار، نزديك بود از حرارت آن دستش بسوزد گفتم برادر! عقيل! خدا مرگت بدهد، زنها در عزايت گريه كنند تو از آهن داغ شده اى كه من به شوخى آن را گرم كرده ام ناله مى زنى، در حالى كه مرا به آتشى مى كشانى كه خداى جبار به خشم و غضبش بر افروخته است چطور تو از اين حرارت مى نالى ولى من از آتش جهنم ننالم؟!

ناگفته نماند عقيل از كودكى چشمش ضعيف بود و اميرمؤمنانعليه‌السلام مى فرمايد: من از بچگى مظلوم بودم عقيل بچه كه بود، مى خواستند دارو در چشمش بريزند، مى گفت: بايد به چشم على هم بريزيد؛ مرا با چشم سالم مى گرفتند دارو مى ريختند تا عقيل هم قبول كند در چشمش بريزند)

قربانت شوم اميرالمؤمنين - اين برنامه حضرت در صرف بيت المال و اما در مورد گرفتن مال چنين مى فرمايد:

و اعجب من ذلك طارق طرقنا بملفوفة فى وعائها از اصرار عقيل، تعجب آورتر اين كه شخصى شبانه آمد و در خانه را زد (اشعب بن قيس بود) بشقاب حلوايى آورده بود (ملفوفه يك نوع حلوا است) كه از آن متنفرو بودم گويا خمير آن با آب دهان مار يا قى آن درست شده بود گفتم: اين چيست؟ هديه است يا زكات يا صدقه كه بر ما اهل بيت حرام است؟ گفت: زكات و صدقه نيست. هديه است گفتم: زن رود مرده عزايت شيون كند (هبول زنى است كه بچه براى او نماند) خدا مرگت بده از راه دين آمده اى تا على را گول بزنى؟! كلاه شرعى درست كرده اى اسم رشوه را كه هديه گذاشتى على مى گيرد؟ نمى دانم اشعث بدبخت از آن حضرت چه مى خواست اجمالا قصد خير نداشت.

در نهج البلاغه چند جا از اشعث به بدى ياد شده و در يكجا حضرت به او نفرين مى كند و او را ملعون و منافق مى داند. او همان كسى است كه پسرش محمد، در كربلا جزء قاتلين امام حسينعليه‌السلام گرديد و دخترش جعده، به امام حسنعليه‌السلام زهر داد. همين اشعث، يك مرتبه خواست بر حضرت وارد شود، قنبر اجازه نداد؛ پس او را كتك زد كه از دماغ قنبر خون آمد و حضرت بيرون آمد و او را نفرين كرد: امختبط انت ام ذو جنة... خلاصه مى فرمايد: وقتى اشعث گفت هديه است به او گفتم: مگر مغزت تكان خورده يا ديوانه شدى يا هذيان مى گويى؟ تو على را نشناخته اى؟

آرى نه بشقاب حلوا نه درهم و دينار، نه پست و مقام، نه تمام كره زمين، اگر هفت اقليم عالم وجود را به من على بدهند(۱۹۷) با تمام آن چه در آن افلاك هست، به خاطر آن كه كوچكترين نافرمانى خدا كنم و پوست جوى را از دهان مورچه اى بگيرم، هرگز اين كار را نخواهم كرد.

نكته: برادران انسان مومن اگر در برابر گناه پاداش كمى، بگيرد، حتما انجام نمى دهد، مثلا اگر يك صد هزار تومان بدهند كه - استغفرالله - يك ليوان شراب بخورد، بلكه يك ميليون بدهند من اطمينان دارم كه هر يك از شما كه در اين مجلس هستيد انجام نمى دهيد، ولى اگر پول و پاداش زياد شد و گناه كوچك مثلا يك ميليون تومان بدهند كه ته استكانى شراب بنوشد و يا دروغى بگويد يا امضاى باطلى بكند، خواه ناخواه انسان كم اراده و شل مى شود، و يك ايمان قوى و محكم لازم است كه ترك گناه كند و به قول شما قمى ها نه (به كسر نون) بگويد ولى اميرالمؤمنين مى فرمايد: در برابر هفت اقليم عالم پوست جوى به ناحق از مورچه اى نمى گيرم.

سپس مى فرمايد: به درستى كه تمام دنياى شما در نظر من على بى ارزش تر و ناچيزتر از برگ علفى است كه در دهان ملخى باشد و آن را بجود. على كجا و نعمت هاى فناپذير و لذتهاى زود گذر كجا (ما لعلى و لنعيم يفنى و لذة لاتبقى) بعد مى فرمايد به خداپناه مى برم از خواب رفتن عقل (سباب به سين يعنى خواب) و پرت شدن در لغزشها و از او استعانت مى جويم يعنى چه بسا برادران انسان عاقل هم عقلش به خواب مى رود و گول مى خورد و تحت تاءثير مال و مقام و زرق و برق دنيا قرار مى گيرد.

رمضان و اكرام يتيمان

 برويم سراغ قسمت ديگرى از خطبه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ كه در ابتدا، ذكر كردم.

و من اكرم فيه يتيما اكرمه الله يوم يلقاه ؛ هر كس كه در ماه رمضان، كودك يتيمى را گرامى بدارد؛ و به او رسيدگى كند، خداوند نيز در روز قيامت او را گرامى خواهد داشت:

در سفينة البحار از قرب الاسناد نقل مى كند كه قال النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

من كفل يتيما و كفل نفقته كنت انا و هو فى الجنة كهاتين و قربن بين اصبعيه المسبحة و الوسطى (۱۹۸)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: هر كس از يتيمى سرپرستى كند و مخارجش را تاءمين كند من و او در بهشت مثل اين دو خواهيم بود؛ پس حضرت جمع كرد بين انگشت شهادت و وسطى

همچنين در بحارالانوار، به سندى از ثواب الاعمال چنين نقل مى كند از امام صادقعليه‌السلام

ما من مؤمن ولامؤمنة يضع يده على راءس يتيم ترحما له الا كتب الله له بكل شعرة مرت يده عليها حسنة (۱۹۹) .

اگر مرد مؤمن يا زن مؤمنى، از روى ترحم دست خود را بر سر يتيمى بكشند، خداوند متعال به اندازه هر يك دانه مويى كه از زير دست آنها بگذرد، يك حسنه برايشان مى نويسند.

در روايت ديگرى از امام صادقعليه‌السلام چنين آمده است:

قال: ما من عبد يمسح يده على راءس اليتيمت رحمة له الا اعطاه الله به كل شعرة نورا يوم القيمة (۲۰۰) .

هيچ بنده اى نيست كه از روى نوازش بر سر يتيمى دست بكشد، مگر آن كه خداوند به عدد مويى در روز قيامت به او نورى عطا كند.

همچنين بحارالانوار، نقل مى كند از امالى شيخ طوسى به سند از امام صادقعليه‌السلام از پدرانش كه مى گفت:

قال رسول لله عليه‌السلام من عال يتيما حتى يستغنى عنه اوجب الله عزوجل له بذلك الجنة، كما اوجب لاكل مال اليتيم النار (۲۰۱)

هر كس يتيمى را سرپرستى كند، تا آن كه بى نياز گردد، خداوند عزوجل بهشت را بر او واجب مى گرداند، همان گونه كه هر كس مال يتيم را بخورد آتش بر او واجب مى شود.

امير مؤمنان و رفتار با يتيمان

 باز هم برگرديم به رفتار اميرالمؤمنينعليه‌السلام (از هرچه بگذريم سخن دوست خوشتر است) در بحارالانوار از كتابهاى بشارة المصطفى و مناقب و خرائج به سندى از عبدالواحدين زيد نقل مى كند كه مى گويد:

يك سالى به حج رفتم هنگامى كه طواف مى كردم، ديدم دخترى پنج ساله در حالى كه به پرده كعبه چسبيده بود، به دخترى هم سن و سال خود مى گفت:

لا و حق المنتجب بالوصية الحاكم بالسوية الصحيح النبية زوج فاطمه المرضية ما كان كذا و كذا؛

نه به حق آن كسى كه رسول خدا او را وصى خود قرار داد، او كه به حق و عدالت و مساوات حكم مى كند، او كه نيت پاك و صحيح دارد و همسر فاطمه مرضيه است چنين و چنان نيست، كه تو مى گويى، جلو رفتم و به دختر گفتم: منظور تو از صاحب اين صفات برجسته كيست؟ گفت:

و الله! علم الاعلام و باب الاحكام و قسيم الجنة و النار و ربانى هذه الامة و راءس الائمة اخوالنبى و وصية و خليفته فى امته، ذلك مولاى اميرالمؤمنان على بن ابى طالب ؛(۲۰۲) .

به خدا سوگند! سرآمد همه مهترها و دروازه احكام الهى و تقسيم كننده بهشت و دوزخ و سرپرست اين امت، اولين امام، برادر، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و جانشين او و وصى او. آرى او مولاى من، امير مؤمنان على بن ابيطالبعليه‌السلام است.

گفتم: دختر! على نسبت به تو چه كرده كه اين گونه او را با اين صافت مى ستايى! دختر در پاسخ گفت: به خدا قسم! پدرم از اصحاب و مواليان او بود كه جلوى چشمش در صفين شهيد شد. بعد از جنگ، حضرت براى دلجويى به خانه ما در كوفه آمد، در حالى كه من و برادرم در اثر آبله نابينا شده بوديم. پس چون ما را ديد، آهى كشيد و اين شعر را خواند:

يعنى در تمام سختى ها كه پيش آمده هيچ سختى همانند ناراحتى كودكان صغير مرا ناراحت نكرده و آه از دل نكشيدم. آنها كه سايه پدر بر سرشان نيست تا آن ها را سرپرستى كند و در گرفتارى ها و سفر و حضر يارشان باشد سپس ما را نزديك خود برد و روى زانو نشاند و دست مبارك بر چشم من و برادرم كشيد و دعاهايى خواند و دستش را برداشت و ما بينا شديم. آرى، فدايش گردم. به خدا قسم! هم اكنون شتر را از فاصله يك فرسخى مى بينم. تمام اين ها به بركت وجود آن حضرت است و درود خدا بر او باد!

عبدالواحد مى گويد: هميان خود را باز كردم و دو دينار باقى مانده پولى كه داشتم به او دادم، ديدم دختر تبسمى كرد و گفت: آرام باش! زيرا آن حضرت بعد از خودش ما را به بهترين خلف سپرده است ما امروز تحت تكفل ابى محمد - حسن بن على - امام مجتبىعليه‌السلام هستيم و نان خور آن حضرتيم. بعد گفت: آيا تو هم على را دوست دارى؟ گفتم: آرى گفت: خوشا به حالت! به دستگيره محكمى دست زدى كه رها شدنى ندارد. پس از من خداحافظى كرد و رفت در حالى كه شعرى در مدح و تمجيد از محبت علىعليه‌السلام زمزمه مى كرد(۲۰۳) .

آرى، دوست و دشمن - همه - رفتار محبت آميز و سرپرستى اميرالمؤمنين علىعليه‌السلام را نسبت به اطفال يتيم بازگو نموده اند. تا جايى كه لقب حضرت را ابوالارامل و الايتام يعنى پدر يتيمان و بيوه زنان گفته اند و يكى از عجايب و صفات متضاد حضرتش آن است كه با آن شجاعت و صلابت وقتى در برابر ضعيف و مظلوم و يتيمى قرار مى گرفت، آنچنان مهربان و عطوف و نرم دل مى شد كه آن مهابت و سختى فراموش مى گشت.

در بحارالانوار، از مناقب ابن شهر آشوب، داستانى را نقل مى كند كه هر سنگين دلى بشنود، ناخودآگاه در برابر آن حضرت خضوع مى كند و سر تعظيم فرود مى آورد و دلش لبريز از محبت آن بزرگوار مى گردد(۲۰۴) .

مى نويسند: يك روز، اميرمؤمنان از كوچه عبور مى كرد چشمش به زنى افتاد كه مشك آبى به دوش مى كشيد. پس جلو رفت و مشك را از او گرفت و تا جايى كه زن مى خواست برد. در بين راه حال و احوال وضع او را جويا شد زن گفت: على بن ابى طالب، شوهرم را به سر حدات فرستاد و او كشته شد. اكنون چند كودك خورد سال دارم و مال و اندوخته اى ندارم ؛ ناچارم بروم خدمت مردم و كلفتى كنم تا يتيمانم را سير كنم. اميرالمؤمنينعليه‌السلام بدون آن كه هيچ پاسخى بدهد، راهش را گرفت و رفت و تمام شب را در فكر آن زن و كودكان يتيمش گذرانيد.

صبح كه شد، مقدارى خوراكى در زنبيلى گذاشت و راه خانه بيوه زن را در پيش گرفت. در راه بعضى از اصحاب، حضرت را ديدند و به او گفتند: اجازه بدهيد كمكتان كنيم! حضرت فرمود: روز قيامت، هر كس وزر و وبال خود را خودش بايد به دوش گيرد. بعد از مدتى به خانه بيوه زن رسيد. در را زد. كيست؟ فرمود: منم همان بنده خدا كه ديروز مشك آبت را آورد. در را باز كن! كمى خوراكى براى كودكان آورده ام زن در را باز كرده و پيش خود گفت عجب مرد خير انديشى است ؛ اى مرد! خدا از تو راضى باشد و بين من و على بن ابيطالب حكم كند. بفرماييد داخل! حضرت وارد شد و به زن فرمود مى خواهم تحصيل ثواب كنم يا تو آرد را خمير كن و نان بپز و من بچه ها را سرگرم كنم و يا من نان بپزم و تو كودكان را مشغول كن، زن گفت: خدا خيرت بدهد! من به نان و خمير واردترم تو بچه ها را سرپرستى كن.

پس حضرت با بچه ها بازى مى كرد و آن ها را روى زانوى مرحمت نشانده و خرما و گوشت به دهان آنها مى گذاشت و مى فرمود: فرزندم! على را حلال كن...

كم كم خمير آماده شد زن گفت: اى بنده خدا! تنور را آتش كن. پس حضرت تنور را آتش كرد و چون شعله ها گرفت و حرارت به صورت مباركش رسيد، با خود گفت: يا على! بچش اين است سزاى كسى كه يتيمان و بيوه زنان را فراموش كند.

اتفاقا در اين حال زن همسايه آمد و اميرالمؤ مين را شناخت. خطاب به زن صاحبخانه گفت: واى بر تو اين مرد مولاى ما، - اميرالمؤمنين - است. تو او را به خدمت گرفته اى؟! زن شروع كرد به عذرخواهى و گفت: يا اميرالمؤ مين! مرا شرمنده كردى به شما جسارت كردم. حضرت فرمود: من از تو حيا مى كنم خواهر، در حق تو و فرزندانت كوتاهى نمودم. مرا ببخشيد و حلالم كنيد.

ذكر توسل به امير مؤمنانعليه‌السلام

السلام عليك يا اباالحسن يااميرالمؤمنين يا اخ الرسول و يا زوج البتول انا توجهنا و استشفعنا و توسلنا بك الى الله و قدمناك بين يدى حاجتنا يا وجيها عندالله اشفع لنا عندالله، يا وجيها عندالله اشفع لنا عندالله

برادران همه شنيده ايد، مثل امشب دعوت داشت براى افطار منزل دختلش ام كلثوم او مى گويد من طبقى كه دو قرص نان جو و ظرف شيرى و كمى نكم در آن بود حاضر كردم هنگامى كه حضرت از نماز فارغ شد جلو آمد نگاهى به طبق كرد، سر مبارك حركت داد و گريه كرد فرمود: دخترم فكر نمى كردم دخترى به پدرش بدى كند عرض كردم چه شده است فرمود: دو قاتق در يك طبق آورده مى خواهى توقفم را براى حساب نزد خدا زياد كنى من پيرو برادرم و پسر عمم رسول خدا هستم تا حضرت زنده بود دو خورش در يك طبق براى او نياورند:يا بنيه ما من رجل مطعمه و مشربه و ملبسه الاطال وقوفه بين يدى الله عزوجل يوم القيمة يا بنيه ان الدنيا فى حلالها حساب و فى حرامها عقاب

بعد فرمود: دخترم به خدا سوگند تا يكى از اين دو را برندارى، چيزى نمى خورم، پس شير را برداشت. آن وقت حضرت يك قرص نان را با نمك ميل كرد و حمد خدا به جا آورد و مجددا به نماز پرداخت(۲۰۵) .

سلام الله عليك يا اميرالمؤ مين! اين آخرين افطار شما بود؛ از نظر ظاهر ديگر روز نوزدهم و بيستم حضرت تكليف به روزه نداشت ؛ بنابراين آب و شير به آن جناب مى دادند.

برويم كربلا:

السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك

فقط امام حسينعليه‌السلام بود كه تا دم آخر گرسنه و تشنه بود كه امام سجادعليه‌السلام بعد از واقعه عاشورا هر وقت مى خواست آب بنوشد، گريه مى كرد و مى گفت: من بياشامم با اين كه پسر پيغمبر تشنه شهيد شد. مى خواست غذا بخورد، گريه مى كرد و مى فرمود: من بخورم و قد قتل ابن رسول الله جائعا.

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه شانزدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

فضيلت صله رحم در ماه رمضان

 و من وصل فيه رحمة وصله الله برحمته يوم يلقاه فيه من قطع فيه رحمة قطع الله عنه رحمة يوم يلقاه

اى گروه مردم! هر كس در ماه رمضان صله رحم به جا بياورد، خداوند در روز قيامت، رحمت خود را شامل حالش مى گرداند، و هر كس قطع رحم كند، خداوند در روز قيامت رحمت خود را از او قطع خواهد كرد.

در جلسه هفتم مقدارى راجع به صله رحم رواياتى تقديم نمودم امروز هم كمى راجع به آن صحبت مى كنم.

روايات زيادى دلالت دارد بر اين كه صله رحم عمر را زياد مى كند، همانگونه كه قطع رحم عمر را كوتاه مى كند در بحارالانوار نقل مى كند از خصال شيخ صدوق به سندى از انس بن مالك از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ :

قال: من سره ان يبسط له فى رزقه و ينساءله فى اجله فليصل رحمة ؛(۲۰۶)

هر كس مى خواهد خوشحال شود به ين كه رزق و روزى او زياد گردد و مردن او فراموش شود، و عمرش طولانى گردد، پس بايد حتما صله رحم را به جا بياورد

همچنين در خصال به سندى از ابى حمزه ثمالى از على بن الحسينعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال: ما من خطوة احب الى الله من خطوتين ؛ خطوة يسدبها المؤمن صفا فى الله و خطوة الى ذى رحم قاطع (۲۰۷) .

هيچ قدمى در نزد خداى تعالى محبوبتر نيست از دو قدم: يكى، گامى كه براى پر كردن جاى خالى در صفوف مسلمين مؤمن برداشته شود و دوم، گاهى كه جهت صله رحمى برداشته شود كه او قطع رحم كرده باشد.

همچنين نقل مى كند، از رجال كشى به سندى از ميسر از يكى از دو بزرگوار امام باقر يا امام صادقعليهما‌السلام )

قال قال يا ميسر انى لاظنك وصولا لقراتبك قلت نعم جعلت فداك لقد كنت فى السوق و انا غلام و اجرتى درهمان و كنت اعطى واحدا عمتى و واحدا خالتى فقال اما والله حضر اجلك مرتين كل ذلك يؤ خر (۲۰۸) .

ميسر مى گويد: امام باقر يا امام صادق عليهما السلام به من فرمودند: ميسر! به نظر من، تو با خويشانت صله رحم به جا مى آورى و به آن ها نيكى مى كنى گفتم: همين طور است قربانت گردم! من وقتى پسر بچه بودم در بازار كار مى كردم و روزى دو درهم مزد مى گرفتم ؛ يكى از آنها را به عمه ام و ديگرى را به خاله ام مى دادم. حضرت فرمودند: به خدا قسم! دو مرتبه زمان مرگت رسيده، ولى به خاطر همين نيكى به خويشان به تاءخير افتاده است.

به همين مضمون راجع به ميسر دو سه روايت ديگر كرده ام.

همچنين در بحارالانوار، از امالى شيخ طوسى به سلسله سندى از داود رقى چنين نقل شده:

عن داود بن كثير الرقى قال كنت جالسا عندابى عبدالله عليه‌السلام اذ قال مبتدئا من قبل نفسه يا داود لقد عرضت اعمالكم يوم الخميس فراءيت فيما عرض على من عملك صلتك لابن عمك فلان فسرنى ذلك انى علمت ان صلتك له اسرع لفناء عمره و قطع اجله قال داود وكان لى ابن عم معاندا خبيثا بلغنى عنه و عن عياله سوء حال فصلككت له نفقة قبل خروجى الى مكة فما صرت فى المدينة اخبرنى ابو عبدالله عليه‌السلام بذلك (۲۰۹)

داود رقى مى گويد: خدمت امام صادقعليه‌السلام بودم كه حضرت بدون آنكه من سخنى گفته باشم، فرمود: اى داود! اعمال و رفتار شما در طول هفته، در روز پنج شنبه بر من عرضه شد. از جمله اعمالى كه مربوط به تو بود، نيكى به خويشان و صله رحم بود (نسبت به پسر عمويت فلانى) پس من از اين عمل تو خوشحال شدم، حقا من مى دانم صله رحم تو نسبت به او سبب مرگ زود رس او و تمام شدن اجلش مى گردد.

داود رقى اضافه مى كند: من پسر عمويى داشتم كه دشمن حق و پست و خبيث بود. به من خبر رسيد كه او و خانواده اش در فشار مادى و فقر هستند. بنابراين پيش از آن كه به مكه مشرف شوم، حواله مبلغى براى او فرستادم ؛ پس چون در مدينه خدمت امام صادقعليه‌السلام رسيدم، حضرت از اين موضوع خبر داد.

نكته: ناگفته نماند، برادران ارجمند كه از اين روايت ديگر استفاده مى شود كه تمام اعمالى را كه ما در طول يك هفته انجام مى دهيم، روز پنج شنبه همان، هفته بر امام زمان ارواحنا فداه عرضه مى كنند. پس بايد كاملا مراقب باشيم تا رفتارمان به گونه اى باشد كه باعث خشنودى آن حضرت شود نه آن كه خداى ناخواسته باعث ناراحتى و اذيت او شود.

روايت جالب ديگرى كه دو خاصيت ديگر، غير از طول عمر براى صله رحم را بيان مى كند، براى شما روزه داران مؤمن نقل مى كنم كه اگر خداى نخواسته كدورتى از بعض فاميل دارد، برويد آن را برطرف نماييد، به خصوص در ماه مبارك رمضان.

بحارالانوار، از كافى به سندى از عبدالصمد بن بشير چنين نقل مى كند:

قال ابوعبدالله عليه‌السلام صلة الرحم يهون الحساب يوم القيامة و هى منساءة فى العمر و تقى مصارع السوء و صدقة الليل تطفى ء غضب الرب ؛(۲۱۰) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: صله رحم حساب روز قيامت را آسان مى كند، و سبب فراموش شدن مرگ مى گردد و انسان را از مردن بد (مثل آتش سوزى و تصادف با ماشين و خراب شدن ساختمان و...) حفظ مى كند و صدقه شبانه نيز غضب پروردگار را خاموش مى نمايد.

اين روايت را هم گوش كنيد: بحارالانوار از كافى به سندى از ابوبصير از ابى عبداللهعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال سمعته يقول ان الرحم معلقة بالعرش يقول اللهم صل من وصلنى و اقطع من قطعنى و هى رحم ال محمد و هو قول الله عزوجل: الذين يصلون ما امر الله به ان يوصل و يخشون ربهم و يخافون سوءالسحاب (۲۱۱) (۲۱۲) .

شنيدم امام صادقعليه‌السلام مى فرمود: به درستى كه رحم و خويشاوندى معلق و آويزان به عرش است و مى گويد: خدايا! هر كس مرا وصل نمود، تو هم به او صله و رحمت داشته باشد و هر كس مرا قطع كرد، تو هم با او قطع لطف كن، منظور از اين رحم، رحم آل محمد است، و همين است مقصود آيه شريفه كه خداوند مى فرمايد: آنهايى كه پيوند مى دهند آن چه را كه خداوند دستور پيوند آن را داده است....

مرحوم مجلسى در توضيح اين حديث مى فرمايد:

بعضى از علما فرموده اند: منظور از اين كه رحم در روز قيامت، آويزان به عرش است، اين امر از باب تشبيه امر معقول است به محسوس و اثبات حق بسيار مهم رحم است به بهترين بيان و تعلق به عرش كنايه از اين است كه رحم مطالبه حق خودش را مى كند روز قيامت در حضور خلق اولين و آخرين از خداى تعالى و معناى آن دعاى او كه خدايا! هر كس مرا وصل نمود اين است كه خدايا! هر كس با من خوبى نموده، تو هم به او خوبى كن. و هر كس بدى نموده، تو هم به او بدى كن. (سپس توضيح مى دهد) اين كه رحمى كه به عرش معلق است همان رحم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ است و بستگان و اهل بيت آن حضرت كه ائمه اطهارعليهم‌السلام باشند، آرى، به درستى كه خداوند دستور به احسان و نيكى به آن ها داده و مودت و و ارادت به ايشان را اجر و پاداش رسالتش قرار داده است. پس به درستى كه آل محمد، اهل بيت و بستگان پيغمبرند؛ بنابراين بر تمام مردم واجب است كه به آنها نيكى كنند يا آنها كه مراد از حديث اين باشد: همان گونه كه پدر و مادر انسان، سبب حيات ظاهرى هستند؛ بنابراين واجب است كه به آنها احترام بگذاريم. خويشاوندان نيز با انسان شريك در نسب هستند صله رحم آنان لازم است، همين طور رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و اميرالمؤمنينعليه‌السلام دو پدر اين امت هستند؛ زيرا آنان سبب وجود هر موجودى مى باشند، و علت و هدف غايى از خلقت و وجود تمام موجودات عالم اند، كه در حديث قدسى است: لولاكما لما خلقت الافلاك، خداوند به ايشان مى فرمايد: اگر شما دو نبوديد، تمام افلاك را خلق نمى كردم(۲۱۳) .

شهادت مظلومانه حضرت علىعليه‌السلام

 برادران بنابراين روايت و همچنين روايات ديگر، ما مثل امروزى يتيم شده اند، پدرى جان سوز و مهربان از دست داده ايم، بياييد برويم كوفه، كنار مسجد جامع كه خانه آن حضرت واقع شده است ببينيم چه خبر است چه مصيبت عظمايى بر عالم وجود وارد شده است.

بحارالانوار، از روضه كافى با اسناد به اصبغ بن نباته چنين نقل مى كند:(۲۱۴)

هنگامى كه اميرالمؤمنينعليه‌السلام ضربه خورد (آن ضربه اى كه باعث شهادت او شد) مردم، همه در كنار در خانه آن حضرت، (كنار قصرالاماره) جمع شده بودند، و درخواست كشتن ابن ملجم لعين را داشتند. در اين هنگام حضرت امام حسنعليه‌السلام از حانه بيرون آمد و فرمود: اى مردم! به درستى كه پدرم سفارش فرموده كه كار ابن ملجم را تا بعد از وفاتش به تاءخير اندازيم. اگر حضرت شهيد شد تصميمى جديد مى گيريم وگرنه هرچه خودش مى خواست انجام مى دهد. بنابراين متفرق شويد و پى كار خود برويد خدا شما را رحمت كند. اصبغ مى گويد پس مردم همه رفتند، ولى من نرفتم و به جاى خود ماندم. بار دوم، امام حسنعليه‌السلام بيرون آمد و به من فرمود: اى اصبغ! مگر نشنيدى از قول اميرالمؤمنين چه به شماگفتم؟ عرض كردم: بله، شنيدم وليكن بر من خيلى سخت است اميرالمؤمنينعليه‌السلام را در حالى كه هست بگذارم و بروم و بار ديگر چشم به جمال مبارك و نورانيش روشن نشود. دوست دارم نگاهى به حضرت كنم و حديثى از او بشنوم پس اگر ممكن است، براى من اجازه بگيريد، مشرف شوم ؛ خدا شما را حمت كند.

پس حضرت داخل خانه شده و برگشت و به من فرمود: اصبغ! بفرما داخل، من وارد شدم. ناگاه منظره اى ديدم جگرخراش و كشنده اى كاش! زودتر مرده بودم و آن را نمى ديدم. ديدم با دستمالى فرق شكافته حضرت را بسته اند؛ ولى زردى صورت از زردى آن دستمال بيشتر بود و ديدم كه از شدت درد و اثر سم، حضرت مرتب يك پاى مبارك را بر ميدارد و پاى ديگر را مى گذارد. حضرت به من فرمود: اى اصبغ! مگر كلام فرزندم حسن را نشنيدى از قول من؟ عرض كردم: بله، يا اميرالمؤمنين! و ليكن شما را در اين حال ديدم و دوست داشتم بار ديگر شما را ديده باشم، و حديثى از شما شنيده باشم، فرمود: بنشين! فكر مى كنم، پس از امروز هرگز حديثى از من نخواهى شنيد. اصبغ! بدان، همان گونه كه تو اكنون به عيادت من آمده اى، يك وقتى من به عيادت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مشرف شدم و او فرمود: يا اباالحسن! برو و بين مردم صدا بزن: الصلوة جامعه تا همه جمع شوند. بعد برو بر روى منبر، يك پله پايين تر از جايى كه من مى ايستم، قرار بگير و به مردم بگو: آگاه باشيد! هر كس والدينش او را عاق كنند و از او ناراضى باشند، لعنت خدا بر او باد! آگاه باشيد هر بنده اى كه مولايش فرار كند، پس لعنت خدا بر او باد. آگاه باشيد! هر كس بر اجير و كارگرى ستم كند و حق او را نپردازد، پس به لعنت خدا گرفتار باد. اصبغ! من رفتم و دستور حبيبم - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ - را انجام دادم، پس مردى از پايين مسجد بلند شد و گفت: يا اباالحسن! سه جمله به ما گفتى مختصر و فشرده، ما درست نفهميديم. آنها را براى ما شرح دهيد. من پاسخى ندادم، و آمدم حضرت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و كلام آن مرد عرض كردم. اصبغ مى گويد: در اين هنگام، اميراالمؤمنينعليه‌السلام دستم را گرفت و فرمود: اصبغ! دستت را باز كن! پس من دستم را باز كردم. حضرت يكى از انگشتانم را در دست مبارك گرفت و فرمود: اصبغ! همين گونه كه انگشتت را گرفتم، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ يكى از انگشتان دستم را گرفت و فرمود: يا اباالحسن! آگاه باش! به درستى كه من و تو دو پدر اين امت هستيم. ؛ پس هر كس موجب شود ما او را عاق كنيم، و از او ناراضى باشيم لعنت خدا بر او باد. آگاه باش! يا على! من و تو دو مولاى اين امتيم! هر كس از ما فرار كند و برخلاف ما رود؛ لعنت خدا بر او باد. آگاه باش! من و تو دو اجير اين امتيم و براى آن ها رنج كشيديم ؛ هر كس بر ما ستم كند و حق ما را ادا نكند، پس لعنت خدا بر او باد. سپس فرمود: آمين ؛ من هم گفتم آمين.

اصبغ مى گويد: در آن هنگام، حضرت از حال رفت و بعد از مدتى خوب شد. چشم هاى حق بين خود را باز كرد و فرمود: اصبغ! هنوز نشسته اى؟ عرض كردم: آرى مولاى من فرمود: حديث ديگرى اضافه كنم؟ عرض كردم: آرى خداوند خير و بركت شما را زياد كند.

فرمود: اصبغ! يكوقت، در يكى از كوچه هاى مدينه را مى رفتم ؛ رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را ملاقات نمودم ؛ ولى من دلم گرفته بود به طورى كه از صورتم پيدا بود، پس حضرت فرمود: مى بينم مغموم و گرفته اى ؛ مى خواهى حديثى براى تو نقل كنم كه هيچ وقت بعد از اين دل غمين نشوى؟ عرض كردم: آرى فرمود: يا على! هنگامى كه روز قيامت شود، خداوند تبارك و تعالى منبرى براى من قرار مى دهد كه از منبر تمام انبيا و شهدا بلندتر باشد. پس امر مى نمايد كه بر بالاى آن روم ؛ سپس خداى تعالى به تو امر مى كند كه بالاى آن بيايى و يك پله پايين تر بايستى. سپس به دو فرشته فرمان ميدهد كه پايين از تو، هر كدام در يك پله بنشينند. پس هنگامى كه ما روى منبر قرار گرفتيم، هيچ فردى از اولين و آخرين نمى ماند، جز آن كه آنجا حاضر باشد. آن وقت فرشته اى كه يك پله پايين تر از تو نشسته، ندا مى دهد: اى اهل محشر! توجه كنيد، هر كس مرا مى شناسد، بشناسد، و هر كس نمى شناسد. من خودم را به او معرفى مى كنم. من خازن و كليددار بهشتم. آگاه باشيد! خداى تعالى به فضل و كرم و منت و جلال خودش به من دستور فرموده كه حتما تمام كليدهاى بهشت را به حضرت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ تقديم كنم، و به درستى كه حضرت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ دستور فرموده كه آنها را به على بن ابيطالب بسپارم ؛ همه شاهد باشيد كه من سپردم.

سپس فرشته ديگرى كه يك پله پايين تر از فرشته اول است. از جا بلند مى شود و تمام مردم را صدا مى زند، به گونه اى كه همه اهل محشر مى شنوند: اى مردم! هر كس مرا مى شناسد، بشناسد، و هر كس نمى شناسد، من خودم را معرفى مى كنم. من مالك و خازن دوزخم. آگاه باشيد! به درستى كه خداى متعال به منت و فضل و كرم و جلال خودش به من دستور حتمى داده است كه كليدهاى آتش را به محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بسپارم و به درستى كه محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به من امر فرموده كه آن ها را به على بن ابيطالب بسپارم. آگاه باشيد و شاهد باشيد، سپرم.

پس من كليدهاى بهشت و دوزخ را مى گيرم. سپس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: يا على! در اين حال تو كمر مرا خواهى گرفت و اهل بيت تو (اولاد تو) كمر تو را مى گيرند و پيروان تو كمر اهل بيت تو را. اميرالمؤ مين مى فرمايد: پس من هر دو دست را به هم زدم و عرض كردم يا رسول الله! به سوى بهشت؟ فرمود: آرى به پروردگار كعبه قسم. اصبغ مى گويد: ديگر كلامى غير از اين دو حديث از مولايم نشنيدم و بعد وفات فرمود - صلوات الله عليه.

يا اميرالمؤمنين! شما از شنيدن اين حديث خوشحال شديد و براى هميشه اندوه و غمتان برطرف شد. به خدا قسم! ما هم به اميد همين حديث و اميد شفاعت شما هيچ غم و غصه اى نداريم. دنيا هرچه هست، خواهد گذشت، و تمام اميد و افتخارمان همين است كه شيعه شما و فرزندان شما و دوستدار شما هستيم. اگر شيعه خوبى نباشيم ولى به خدا سوگند! شما و يازده فرزند بزرگوارت را دوست داريم. يا اميرالمومنين! اگر ما روز قيامت نتوانستيم، شما را پيدا كنيم، تو را به جان حضرت زهرا عليها السلام، به مظلوميت خودت و حضرت زهرا عليهاالسلام ما را پيدا كن و شفاعت نما و به بهشت ببر!

بياييد قدر اين دو پدر را بدانيم. حق اين دو مولا را ادا كنيم. اجر اين دو اجير خدمتگزار را بپردازيم و پيرو حقيقى باشيم و هرچه گفته اند عمل كنيم.

به گفتار تنها كه نمى شود. تو يك تسبيح به دست بگير هزار مرتبه بگو حلوا، حلوا حلوا يك ذره هم دهانت شيرين نمى شود. هى بگو على، على، على اگر عمل نداشته باشى چه سود اين بيچاره ها كه حلقه مى زنند و على على مى گويند و سر تكان مى دهند و مو پريشان مى كنند تا دهانشان كف مى كند، تا به قول خودشان روح ملكوتى بدمد اما هزار خلاف شرع مرتكب مى شوند، نماز نمى خوانند؛ حج نمى روند؛ خمس و زكات نمى دهند... كجا اين على گفتن ها به درد آن ها مى خورد؟ اگر روز قيامت اميرمؤمنان به آنها بفرمايد خانه خراب! من تا آخر نمازم را محكم داشتم و در نماز شمشير بر فرقيم زدند، چه جوابى دارند، همچنين آنها كه براى امام عزادارى مى كنند، و بر سر و سينه مى زنند، اگر مقيد به نماز نباشند، يا آنها كه در دهه عاشورا تا بعد از ساعت دوازده شب مجلس مى گيرند، و سينه زنى مى كنند، ولى نماز صبح آنها قضا مى شود، اگر امام حسينعليه‌السلام روز قيامت از آنها بپرسد، چرا نمازت قضا شد، من كه روز عاشورا در حال جنگ بودم، زير باران تير نماز را اول وقت به جماعت خواندم؟ واقعا چه پاسخى دارند، غير از آن كه سر به زير گذارند، و خجالت بشكند. پس بياييد به خود بياييم و وظيفه شرعى خودمان را انجام دهيم. آن وقت اميد به شفاعت داشته باشيم. شفاعت از شفع گرفته شده يعنى جفت يعنى اگر اعمال ناقص بود، اميرالمؤمنين و امام حسن و يا حضرت زهرا عليهاالسلام كمك مى كنند و كاملش، اما اگر اصلا نبود چه؟

امام باقرعليه‌السلام در ضمن يك روايت بسيار شيرين كه انشاءالله يك روز تمام آن را مى خوانم به جابر جعفى مى فرمايد:

يا جابر! من اطاع الله و احبنا، فهو ولينا و من لم يطع الله، لم ينفعه حبنا (۲۱۵) ؛

اى جابر! هر كس خدا را اطاعت كند و محب ما اهل بيت باشد پس او ولى ما خواهد بود و هر كس كه اطاعت خدا نكند، و از دستورات او سرپيچى كند، محبت ما براى او سودى نخواهد داشت.

يعنى هر دو با هم بايد باشد، هم اطاعت خدا و هم دوستى اهل بيتعليهم‌السلام هر كس كه اطاعت خدا نكند، و از دستورات او سرپيچى كند، محبت ما براى او سودى نخواهد داشت ؛ همانگونه كه به مقتضاى روايات زياد اطاعت و عبادت خدا بدون ولايت اهل بيتعليهم‌السلام سودى نخواهد داشت.

خوب برادران و سروران ارجمند، شنيديد، كه پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ كمى از مقام اميرالمؤمنينعليه‌السلام در روز قيامت را بيان فرمود. آرى در دنيا كه حضرت را نشناختند و قدر او را ندانستند و هر چه مى توانستند به آن بزرگوار ستم روا داشتند. تا بالاخره در سحر ديشب به آنها نفرين فرمود و مرگ خود را از خدا خواست.

سيد رضى رحمة الله در نهج البلاغه چند جمله از كلام آن حضرت را نقل مى كند و مى گويد: قال فى سحرة اليوم الذى ضرب فيه

در سحر همان روز كه شمشير بر فرق مباركش زدند اين كلمات را فرموده است:

ملكتنى عينى و انا جالس فسنخ لى رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فقلت يا رسول الله ما ذالقيت من امتك من الاود و اللدد فقال ادع عليهم فقلت ابدلنى الله بهم خيرا منهم و ابدلهم بى شرا لهم منى (يعنى عليه‌السلام بالاود الاعوجاج و باللد الخصام و هذا من افصح الكلام) ؛(۲۱۶) .

حضرت فرمود: نشسته بودم كه خواب بر چشمم غالب شد. پس رسول خدا در برابرم مجسم شد، عرض كردم: يا رسول الله! چى كجى ها و انحراف ها كه از امت شما ديدم و چه دشمنى ها كه با من نمودند! حضرت فرمود: يا على! در حق آنها نفرين كن، پس گفتم: خدايا! بس است كه بين آنها بانم، مرا با كسان ديگرى بهتر از آنها، محشور فرما و نيز به جاى من، كس ديگر بر آن ها تسلط فرما تا قدر مرا بدانند.

منظور از حضرت اين است كه ديگر از اين مردم سير شده ام. همه گونه به من ستم و ظلم نمودند و حق مرا غصب كردند؛ در خانه ام را آتش زدند؛ در نيم سوخته به پهلوى فاطمه ام زدند؛ محسن عزيزم را كشتند؛ ريسمان به گردنم انداختند و كشان كشان به مسجد بردند، جنگ جملى راه انداختند و مرا به جنگ صفين و نهروان گرفتار كردند، خدايا! دلم از اين زندگى گرفته و آرزو دارم نزد رسول خدا بروم. نزد فاطمه اطهر بروم به ديدن برادرم جعفر طيار عمويم حمزه سيدالشهداء بروم.

شايد يك ساعت بعد، دعاى حضرت مستجاب شد، آرى فقط صبح شد و در حالى كه آن حضرت مشغول نماز بود، در ميان نماز، جبرييل بين زمين و آسمان صدا زد:

تهدمت و الله اركان الهدى و انطمست و الله نجوم السماء و اعلام التقى و انفصمت و الله العروة الوثقى قتل ابن عم محمد المصطفى قتل الوصى المجتبى قتل على المرتضى قتل و الله سيد الاوصياء قتله اشقى الاشقياء ؛(۲۱۷) .

اى مردم! به خدا سوگند! پايه هاى هدايت ويران گرديد و ستاره هاى آسمان خاموش گرديد و پرچم هاى تقوا از حركت ايستاد. پسر عم مصطفى را كشتند؛ على مرتضى را كشتند، وصى برگزيده را كشتند؛ سيد اوصياء را كشتند، پست ترين اشقيا او را شهيد كرد.

اين صدا را تمام مردم كوفه شنيدند. همه سراسيمه و گريه كنان، به سوى مسجد دويدند. دور محراب را گرفتند. چه مى بينند؟ امير مؤمنان محاسنش از خون سرش رنگين شده!

صداى ناله مى آيد ز محراب

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه هفدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

نماز بالاترين عبادت

 و من تطوع فيه بصلاة كتب الله له براءة من النار و من ادى فيه فرضا كان له ثواب من ادى سبعين فريضة فما سواه من الشهور و من اكثر فيه من الصلاة على ثقل الله ميزانه يوم تخف الموازين و من تلا فيه آية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن، فى غيره من الشهور ؛

اى مردم! هر كس در ماه مبارك رمضان نماز، مستحبى بخواند، خداوند، عالم، برات آزادى از آتش را براى او مى نويسد. و هر كس، در ماه رمضان، نماز واجب به جا آورد، ثواب هفتاد نماز واجب در غير از ماه رمضان براى او خواهد بود و هر كس در ماه رمضان، بر من زياد، صلوات بفرستد، خداوند ميزان اعمال او را در روزى كه ميزان ديگران سبك باشد، سنگين خواهد نمود. و هر كس، يك آيه قرآن را در ماه رمضان، تلاوت كند، ثواب كسى كه تمام قرآن را در غير از اين ماه بخواند، به او داده خواهد شد.

بالاترين عبادت در اسلام، نماز است، و هيچ عبادتى به اندازه نماز، موجب تقرب به ذات اقدس الهى نيست، ترك عمدى آن، موجب كفر است و اولين چيزى كه روز قيامت، انسان بايد حسابرسى آن را پس دهد، نماز است. اگر نمازش قبول شد، به باقى اعمال او رسيدگى مى شود و اگر نه، كليه اعمالش رد مى شود. نماز پايه و اساس دين مقدس است، نماز معراج مؤمن است و همانند نهرى جارى، شبانه روز پنج بار، موجب شستشوى انسان از گناهان مى گردد.

تمام اين مطالب كه بيان شد، مضمون رواياتى است كه مرحوم صاحب جواهر - شيخ محمد حسن نجفى - در اول كتاب صلاة خود، به آن اشاره فرموده است(۲۱۸) .

نافله علامت ايمان

 علامت مؤمن آن است كه شبانه روز پنجاه ماه و يك ركعت نماز بخواند. هفده ركعت واجب و سى و چهار ركعت نافله، بياييد اگر در غير از ماه مبارك، نماز نافله، نمى خوانيم، لااقل در اين ماه بخوانيم.

نافله نماز ظهر، هشت ركعت يعنى چهار تا دو ركعت است كه پيش از نماز ظهر و بعد از اذان خوانده مى شود. و نافله نماز عصر نيز هشت ركعت است كه پيش از نماز عصر، خوانده مى شود و نافله نماز مغرب، چهار ركعت است و بعد از نماز مغرب خوانده مى شود و نافله نماز عشاء دو ركعت نشسته است به نام (و تيره) كه يك ركعت حساب مى شود و نافله نماز صبح نيز دو ركعت است و قبل از نماز صبح خوانده مى شود و نافله نماز شب هم هشت ركعت است كه با دو ركعت بعد از آن، به نام شفع و يك ركعت ديگر به نام وتر جمعا يازده ركعت مى باشد. در نماز وتر، مستحب است قنوت آن را طول داد و براى چهل مؤمن دعا كرد و هفتاد مرتبه استغفار نمود و سيصد مرتبه العفو گفت و هفت مرتبه هذا مقام العائذ بك من النار ناگفته نماند، اينها تمام استحباب در استحباب است. يعنى اگر خوانده نشود هيچ اشكالى ندارد و ثواب نماز شب را داريم. حتى اگر يازده ركعت بدون سوره و بدون طماءنينه و حتى نشسته بخوانيد ثواب نماز شب را مى بريد.

روز بيستم است چند روايت براى بخوانم تا تشويق برخواندن نافله شويد به خصوص نماز شب كه اگر نمى خوانيد، در باقى مانده ماه مبارك بخوانيم و ان شاء الله عادت كنيم كه براى هميشه و مابقى عمرمان بخوانيم (در جلسه سوم نيز تذكراتى دادم)

در بحارالانوار، از محاسن برقى به سندى از امام صادقعليه‌السلام نقل مى كند كه:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قال الله تعالى ما تحبب الى عبدى بشى ء احب الى مما افترضته عليه و انه ليحتب الى بالنافلة حتى احبه فاذا احببته كنت سمعه الذى يسمع به و بصره الذى يبصر به و لسانه الذى ينطق به و يده التى يبطش بها و رجله التى يمشى بها اذا دعانى اجبته و اذا ساءلنى اعطيه ؛(۲۱۹) .

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: خداى متعال مى فرمايد: هيچ چيزى به اندازه انجام واجباتى كه بر بندگانم واجب نموده ام سبب دوستى آنها با من نمى شود به درستى كه بنده ام با خواندن نماز نافله، آنچنان با من دوست مى شود كه من هم دوستدار او مى شوم. و وقتى او را دوست داشتم، همانند، گوش او مى شوم كه با آن مى شنود، و همانند، چشمش مى شوم كه با آن مى بيند و همانند زبانش كه با آن حرف مى زند و همانند دستش كه با آن كار مى كند و پايش كه با آن راه مى رود. آرى، آنچنان بنده ام خدايى مى شود كه اگر مرا بخواند، پاسخش مى گويم و اگر خواهشى از من كند، برآورده مى سازم.

مرحوم مجلسى براى اين حديث، چهار معنا ذكر مى كند كه اولى از همه آشكارتر است. آنجا كه مى گويد:

بنده خدا آنچنان متخلق به اخلاق خدايى مى شود و خدا در نزدش عزيز مى شود كه اراده و تصميم خود را فراموش مى كند و از خواسته هاى نفسانى صرف نظر مى نمايد و در نتيجه نمى بيند مگر آنچه از خدا دوست دارد ببيند. و هيچ چيز نمى شنود، جز به خواست و رضاى خدا و كارى نمى كند جز آنچه موجب نزديكى اش به خدا گردد. و راهى نمى رود جز راهى كه او بخواهد.

پاداش اخروى نافله شب

 سروران ارجمند روشن ترين مصداق اين حديث اميرالمؤمنينعليه‌السلام است، روايت ديگرى است كه در بحارالانوار، از علل الشرايع به سندى از على بن محمد نوفلى نقل شده است كه مى فرمايد:

قال سمعته يقول ان العبد ليقوم فى الليل فيميل به النعاس يمينا و شمالا و قد وقع ذقنه على صدره فياءمر الله تعالى ابواب السماء فتنفتح ثم يقول الملائكة انظروا الى عبدى ما يصيبه فى التقرب الى بما لم افترض عليه راجيا منى لثلاث خصال ذنبا اغفره له او توبة اجددها له اورزقا ازيده فيه اشهدوا ملائكتى انى قد جمعتهن له ؛(۲۲۰) .

شنيدم امام صادقعليه‌السلام فرمود: به درستى كه گاهى بنده خدا آخر شب بيدار مى شود، در حالى كه از كسالت خواب به چپ و راست خم مى شود و يا سرش را خم كرده و چانه اش را به سينه مى چسباند، پس در اين هنگام، خداى تعالى امر مى كند، تا درهاى آسمان باز مى شود، سپس به فرشتگان مى فرمايد: به بنده من نگاه كنيد، با آن كه نماز شب را بر او واجب ننموده ام، ولى به سبب تقرب به من، خود را به چه زحمتى وادار نموده است و يكى از اين سه خواسته را از من مى خواهد: يا گناه او را بيامرزم و يا تجديد توبه نموده با من رابطه برقرار كند و يا آن كه روزى بيشترى مى خواهد اى فرشتگان! شما شاهد باشيد هر سه جهت را به او بخشيدم.

همچنين در بحارالانوار، از مجالس صدوق به سندى از ابن عباس نقل مى كند:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فى حديث فمن رزق صلاة الليل من عبد او امة قام لله مخلصا فتوضا وضوءا سابغا و صلى الله عزوجل بنية صادقة و قلب سليم، و بدن خاشع و عين دامعة جعل الله تعالى خلفة تسعة صفوف من الملائكة فى كل صف ما لايحصى عددهم الا الله احد طرفى كل صف فى المشرق و الاخر بالمغرب قال فاذا فرغ كتب الله عزوجل له بعددهم درجات ؛(۲۲۱) .

رسول خدا فرمود: هر بنده اى كه توفيق خواندن نماز شب پيدا كند - مرد يا زن - و با اخلاص آخر شب از خواب برخيزد و وضوى كاملى بگيرد و با نيت پاك و قلبى سالم و بدنى با خشوع و چشمى اشك بار نماز بخواند، خداى تعالى پشت سر او نه صف فرشته قرار مى دهد كه عدد هر صفى را غير از خدا هيچ كس نمى تواند بشمارد؟ يك طرف صف در مشرق و ديگرى در مغرب است، پس هنگامى كه از نماز فارغ شد، به عدد تمام فرشته ها براى او درجه نوشته مى شود.

برادران گرچه شرايطش مشكل است ولى پاداش و اجرش نيز خيلى زياد است و انصافا ارزش آن را دارد خدا به من و شما توفيق مرحمت فرمايد.

پاداش دنيوى نافله شب

 اين ها مربوط به اجر و ثواب آخرتى و اما اجر دنيايى آن، بحارالانوار، از ثواب الاعمال صدوق، به سندى از معاوية بن عمار از ابى عبداللهعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال صلاة الليل تحسن الوجه و تحسن الخلق و تطيب الريح و تدر الرزق و تفصى الدين و تذهب بالهم و تجلو البصر ؛(۲۲۲)

امام صادقعليه‌السلام فرمود: نماز شب، روى انسان را نكو و خلق او را خوب و بويش را پاكيزه و رزق را زياد مى كند و موجب ادا شدن قرض و برطرف شدن غم و اندوه و باعث زيادى نور چشم ميگردد.

روايت ديگرى بحارالانوار از ثواب الاعمال، به سندى از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل مى كند كه:

جاء رجل الى ابى عبدالله عليه‌السلام فشكا اليه الحاجة فاءفرط فى الشكاية حيت كاد ان يشكو الجوع فقال له ابوعبدالله عليه‌السلام يا هذا اتصلى فقال الرجل نعم فالتفت ابوعبدالله عليه‌السلام الى اصحابه فقال كذب من زعم انه يصلى بالليل و يجوع بالنهار ان الله تبارك و تعالى ضمن صلاة الليل قوت النهار (۲۲۳) ؛

شخصى خدمت امام صادقعليه‌السلام آمد و اظهار فقر و تنگدستى كرد و از حال خود بسيار بد گفت (حتى آنكه گفت اكنون گرسنه ام و غذا نخورده ام) حضرت به او فرمود: ببينم تو نماز شب مى خوانى؟ راوى گفت: آن شخص پاسخ داد: آرى، پس امام صادقعليه‌السلام رو كردند به اصحاب و فرمودند: هر كس خيال كند كه نماز شب مى خواند و روز گرسنه باشد، او دروغ مى گويد: زيرا خداوند متعال ضمانت فرموده كه در برابر نماز شب، رزق و روزى روز را بدهد(۲۲۴) .

عابدترين انسان ها اميرالمؤمنينعليه‌السلام

 هم اكنون برويم سراغ عبادت و نمازهاى اميرالمؤمنينعليه‌السلام ابتدا عرض مى كنم بر همه روشن است كه هيچ كس در عبادت و خلوص نيت به حضرت علىعليه‌السلام نخواهد رسيد زيرا خود آن بزرگوار در نهج البلاغه عبادت را سه قسم نموده در حالى كه خود، داراى بهترين قسم است آنجا كه مى فرمايد:

ان قوما عبدوا الله رغبة فتلك عبادت التجار و ان قوما عبدوا الله رهبة فتلك عبادة العبيد و ان قوما عبدوا الله شكرا فتلك عبادة الاحرار

گروهى، خدا را براى رسيدن، به ثواب و پاداش، عبادت مى كنند كه اين نوع، عبادت تجار و بازرگانان است. و گروهى خدا را به جهت ترس از عذاب و كيفر، عبادت مى كنند و اين نوع عبادت، عبادت بردگان است، و گروهى خدا را به خاطر شكرگزارى از نعمت هايش عبادت مى كنند كه اين نوع عبادت، عبادت آزاد مردان است.

در جاى ديگرى مى فرمايد:

الهى ما عبدتك خوفا من عقابك و لاطمعا فى ثوابك ولكن وجدتك اهلا للعبادة فعبدتك (۲۲۵) ؛

پروردگارا! تو را به خاطر ترس از عقاب و كيفر و به جهت رسيدن به ثواب و پاداش عبادت نمى كنم، بلكه دريافتم كه ذات مقدست سزاوار پرستش است، بنابراين تو را عبادت مى كنم.

برادران! اين خلوص نيت، مختص به مولا اميرالمؤمنين و يازده فرزند اوست. ناگفته نماند، كه هر سه قسم عبادت، صحيح است، و انجام وظيفه مى باشد، ولى قسم سوم نور على نور است و اكثر ماها آن دو قسم اول را داريم.

در چند روايت وارد شده است كه آن حضرت در شبانه روز، يك هزار ركعت نماز مى خواند از جمله در بحارالانوار از كافى نقل مى كند به سندى از ابى بصير از ابى عبداللهعليه‌السلام :

قال: ان عليا فى آخر عمره يصلى فى كل يوم و ليلة الف ركعة

امام صادقعليه‌السلام فرمود: اميرالمؤمنينعليه‌السلام در آخر عمرش، شبانه روزى هزار ركعت نماز مى خواند:

همچنين از امام باقرعليه‌السلام نقل شده كه:

قال كان على بن الحسين عليه‌السلام يصلى فى اليوم و الليلة الف ركعة كما كان يفعل امر المؤمنين عليه‌السلام كانت له خمسائه نخلة و كان عند كل نخلة ركفين (۲۲۶) ؛

و از مناقب ابن شهر آشوب نقل مى كند: به سندى از سليمان بن المغيرة از مادرش كه:

سئلت ام سعيد سرية على عليه‌السلام عن صلوة على فى شهر رمضان فقالت: رمضان و شوال سواء يحيى الليل كله (۲۲۷) ؛

از كنيز اميرالمؤمنين، - ام سعيد - پرسيدم كه اميرالمؤمنين در ماه رمضان چگونه و چه مقدار نماز مى خواند؟ او گفت: رمضان و شوال حضرت فرقى نداشت ؛ او تمام شب را به نماز خواندن مى گذراند.

همچنين از خصال نقل مى كند و در نهج البلاغه نيز همين مضمون وارد شده است به سندى از نوف بكالى:

قال: بت ليلة عند اميرالمؤمنين عليه‌السلام فكان يصلى الليل كله و يخرج ساعة بعد ساعة فينظر الى السماء و يتلوا القرآن: قال: فمربى بعد هدء من الليل فقال لى يانوف اراقد انت ام رامق؟ فقلت رامق ارمقك ببصرى يا اميرالمؤمنين! قال يا نوف! طوبى للزاهدين فى الدنيا الراغبين فى الاخرة اولئك الذين اتخذوا الارض بساطا و ترابها فراشا و ماءها طيبا و القرآن شعارا و الدعاء دثارا و قرضوا من الدنيا قرضا على منهاج عيسى بن مريم ان الله عزوجل اوحى الى عيسى بن مريم: قل للملاء من بين اسرائيل لايدخلوا بيتا من بيوتى الا بقلوب طاهرة و ابصار خاشعة، واكف نقيه و قل لهم: اعلموا انى غير مستجيب لاحد منكم دعوة ولاحد من خلقى قبله مظلمة ؛ (۲۲۸) .

نوف مى گويد: يك شب تا صبح در خدمت اميرالمؤمنينعليه‌السلام بيدار بودم. ديدم حضرت تمام شب را به نماز گذرانيد، و هر ساعت بيرون مى رفت و نگاه به آسمان مى نمود و قرآن تلاوت مى كرد. او گفت: پس از آن كه سكوت شب فراگير شد، اميرالمؤمنينعليه‌السلام از كنارم گذشت و فرمود: اى نوف! خوابى يا بيدار؟ گفتم: بيدارم يا اميرالمؤمنين! و توجهم كاملا به شما است. فرمود: اى نوف! خوشا به حال آنان كه از دنيا بريدند، و به آخرت دل بستند. آنهايى كه زمين را براى خود فرش و خاكش را زيرانداز و آب آن را بهترين خوراك و قرآن را زينت و لباس و دعا را شعار خود قرار دادند و چنان از دنيا دل كندند كه عيسى بن مريمعليه‌السلام دل بريد. به درستى كه خداى عزوجل به عيسى خطاب كرد كه به گروهى از بنى اسرائيل بگو: به هيچ خانه اى وارد نشوند، جز با دل پاك، و چشم اشكبار، و دست پاكيزه، و به آنان بگو: كه بدانند به درستى كه من دعاى فردى كه به بندگانم ستم كرده است را مستجاب نمى كنم.

اشكالات ابن تيميه و پاسخ علامه امينى

 مرحوم علامه امينى قدس سره - آن مرد خدا جو و عاشق اميرالمؤمنينعليه‌السلام - در كتاب الغدير كه درباره فضايل اميرالمؤمنينعليه‌السلام بحث مى كند، موضوع هزار ركعت نماز خواندن اميرالمؤمنين و امام حسين و امام سجادعليهما‌السلام را بيان كرده و بعد از بحث طى الارض آن حضرت، مى فرمايد:

سالها عقيده مسلمين بر آن بوده، تا اين كه ابن تيميه اى پيدا شد و شروع به اشكال تراشى در اين فضيلت نمود. به اين صورت كه شبى هزار ركعت نماز خواندن خلاف سنت نبوى است و اصلا ممكن نيست، و موجب تند خواندن، و برخلاف خضوع و خشوع مى باشد. (و در آخر كلامش گفته كه) عثمان نيز تمام شب را به عبادت صبح مى كرد و تمام قرآن را در يك ركعت نماز مى خوانده(۲۲۹) .

سپس علامه به اشكالات او پاسخ دندان شكن داده و مى نويسد:

اما اين كه گفته بود زياد نماز خواندن، خلاف سنت است معلوم مى شود كه ابن تيميه به سنت نبوى و به شئون فقه و عبادات بسيار ناآشنا است ؛ زيرا بهترين عبادات و كارها نماز است ؛ چنانچه در چندين روايت وارد شده است كه از طرق عامه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرموده است:

الصلوة خير موضوع ؛ فمن استطاع ان يستكثر فليستكثر ؛

بهترين موضوع نماز است هرچه انسان بيشتر مى تواند بخواند، پس بخواند

ناگفته نماند كه سى و چهار ركعت نمازهاى مستحب را نافله سبب دار مى گويند ولى نافله بدون سبب كه به آنها نافله هاى مبتئه گفته مى شود يعنى نمازهاى مستحبى غير اينها قطعا مطلوب شارع و موجب تقرب به ذات احديت خواهد بود و در اين امر هيچ شكى نيست.

سپس مرحوم علامه امينى، از كتاب برادران سنى نقل مى كند كه عده زيادى تمام شب را به عبادت صبح مى كردند، و نام چهارده نفره را ذكر مى كند كه گفته اند: شبانه روزى يا هر شبى هزار ركعت نماز مى خوانده اند. او تمام اين مطالب را با ذكر مدرك و شماره صفحه بيان فرموده است.(۲۳۰) .

اما در مورد اين اشكال ابن تيميه كه گفته بود: ممكن نيست كه هزار ركعت نماز را در يك شب يا شبانه روز خواند. مرحوم علامه امينى پاسخ مى دهد: اين اشكال ناشى از طبع خسته و نشاط نداشتن در عبادت و كسالت روحى از انس به خداى متعال است ولى كسى كه شيرينى و لذت عبادت را چشيده است، هزار ركعت نماز را امرى عادى مى داند.

و بعد نمونه هايى نقل مى كند كه گفته اند: افرادى، هزاران ذكر و رود در روز داشته اند، تا اين كه دقيقا حساب مى كند كه هر هزار ركعت نماز، هشتاد و سه هزار كلمه است و اذكار گفته شده، به مراتب بيشتر از هزار ركعت است. همانگونه كه تعداد كلمات هزار ركعت نماز، پنج هزار و پنجاه و هفت كلمه از كلمات قرآن بيشتر است ؛ زيرا كلمات قرآن شريف هفتاد و هفت هزار و نهصد و سى چهار كلمه است و خودش گفته كه عثمان، در يك ركعت، ختم قرآن مى نموده (حالا آيا بين مغرب و عشا بوده يا بعد از عشا بوده كه در هر صورت ممكن نيست) و نيز نام كسان ديگر را مى برد كه گفته اند: در يك ركعت، ختم قرآن، مى نموده اند و همچنين پانزده نفر را نام مى برد كه در هر روز يك ختم قرآن خوانده اند و ده نفر را نام مى برد كه شبانه روزى يك ختم قرآن داشته اند و هشت نفر را نام مى برد كه شبانه روزى دو ختم قرآن داشته اند و چند نفر را نام مى برد كه در هر شب، دو ختم مى خوانده اند و پنج نفر كه شبانه روزى سه ختم و دو نفر را در هر روز، چهار ختم قرآن داشته اند و يا هشت ختم قرآن و يا بيشتر. او در آخر كلامش مى فرمايد:

قال الامينى: ان هى الا اساطير الاولين و خز عبلات السلف كتبتها يد الاوهام الباطله

آرى، همه اين مزخرفات، جلوى چشم اين تيميه بوده، يا گويا نديده و نشنيده است و اينجا كر و كور بوده ولى نوبت به اوليا چو رسيد آسمان طپيد. مگر مى شود نماز اميرالمؤمنين و امام سجاد را ببيند و حرف نزند؟ پس كينه و بغض چگونه آشكار شود؟ اين همان يك بام و دو هوا است.

نماز و عبادت اميرالمومنينعليه‌السلام در لحظات آخر

 برادران امروز روز بيستم ماه رمضان است، نمى دانم ديشب اميرالمؤمنين نمازهاى نافله را چگونه خوانده است فكر نمى كنم سرپا خوانده باشد، شايد نشسته خوانده بياييد برويم كوفه كنار مسجد بزرگ كوفه خانه اميرالمؤمنين است، از امام حسنعليه‌السلام بايد اجازه ورود بگيريم، در عالم معنا وارد مى شويم، مى بينيم اصحاب خاص حضرت دور بستر شهادت را گرفته اند، و نگاه به حضرت مى كنند و گريه مى كنند.

در كتاب بحارالانوار در ضمن روايت مفصلى در باب شهادت اميرالمؤمنينعليه‌السلام را از بعضى كتب قديمه از محمد بن حنيفه نقل مى كند كه او مى گويد:

شب بيستم ماه رمضان، سم تا قدم هاى آن حضرت اثر كرده بود، و آن شب نماز نشسته خواند و مرتب به ما وصيت و سفارش مى فرمود و خبر از شهادت خودش مى داد. چون صبح شد، به مردم، اجازه ورود داد. آنان وارد مى شدند و سلام مى كردند و حضرت پاسخ سلام آنها را مى داد. پس فرمود: اى مردم! از من سوال كنيد، پيش از آن كه از ميان شما بروم. ولى پرسشها را سبك كنيد؛ به سبب درد و مصيبتى كه امامتان دارد پس مردم شديدا گريه كردند و به خاطر رعايت حال آن كه حضرت سوال نكردند.

پس حجربن عدى از جا بلند شد و اشعارى در تمجيد از اميرالمؤمنين و اهل بيتعليهم‌السلام و تاءسف در مصيبت حضرت و لعن بر قاتل او خواند. پس از شنيدن اشعار، حضرت به او نگاه كرد و فرمود: اى حجر! هنگامى كه تو را به برائت و دورى از من بخوانند، در آن وقت چه ميگويى؟ عرض كرد: به خدا سوگند يا اميرالمؤمنين! اگر مرا با شمشير تكه تكه كنند و شعله هاى آتش را روشن كنند و مرا در آن بيندازند، هر آينه اينها را مى پذيرم ؛ ولى از تو تبرى نمى جويم، حضرت فرمود: اى حجر! موفق به هر خيرى شوى و خدا تو را پاداش نيكو از اهل بيت پيغمبر مرحمت فرمايد!(۲۳۱) .

پس حضرت فرمود: آيا شير هست؟ پس ظرف شيرى آوردند. حضرت گرفت و آشاميد در اين هنگام به ياد ابن ملجم ملعون افتاد كه چرا براى او شير نگذاشت. پس فرمود: (و كان امر الله قدر مقدورا)(۲۳۲) بدانيد من تمام شير را خوردم و براى اسير شما چيزى نگذاشتم، اين آخرين رزق من از دنيا بود اى فرزندانم! شما را به خدا براى او شير ببريد. پس براى ابن ملجم نيز شير بردند و او نيز خورد.

وصيت اميرمؤمنانعليه‌السلام

 سه وصيت از اميرالمؤ مينعليه‌السلام بعد از ضربت خوردن نوشته اند يكى از آنها را براى شما نقل كنم.

سيد رضى رحمة الله در نهج البلاغه وصيت آن حضرت را آورده و مى گويد: آن حضرت كمى قبل از شهادتش فرمود:

وصيتى لكم ان لاتشركوا بالله شيئا و محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فلا تضيعوا سنته اقيموا هذين العمودين و خلاكم ذم انا بالامس صاحبكم و اليوم عبرة لكم و عذا مفارقكم ان ابق فانا دمى و ان افن فالفناء ميعائى و ان اعف فالعفوا لى قربة و هو لكم حسنة فاعفوا الا تحبون ان يغفرالله لكم(۲۳۳) و الله ما فجاءنى من الموت وارد كرهته ولا طالع انكرته و ماكنت الا كقارب ورد و طالب وجد و ما عندالله خير للابرار(۲۳۴) (۲۳۵) .

وصيت من به شما اين است كه هيچ چيزى را براى خدا شريك قرار ندهيد و همچنين به شما سفارش رسول خدا را مى كنم كه سنتش را ضايع نكنند و اين دو ستون مهم را برپا داريد در اين صورت هيچ سرزنشى بر شما نخواهد بود.

من تا ديروز صاحب و همنشين شما بودم و امروز، در بستر شهادت براى شما پند و عبرت هستم. (كه شما نيز چنين روزى داريد) و فردا از ميان شما خواهم رفت. اگر زنده بمانم كه خودم صاحب خون خودم هستم و اگر بميرم، به من وعده مرگ داده شده و اگر ببخشم و عفو كنم، پس عفو براى من، سبب تقرب و براى شما نيكوكارى است. پس عفو كنيد؟ آيا دوست نداريد كه خدا شما را بيامرزد؟ به خدا سوگند از اين كه مرگ ناگهانى به سراغ من آمده است از آن ناراحت نيستم. من درست مثل كسى مى مانم كه در شب تار دنبال آب گشته باشد و آن را پيدا كند و اكنون گم شده ام را يافته ام (و ما عندالله خير للابرار) آن نعمت هايى كه در نزد خدا براى خوبان هست از هر چيزى بهتر و برتر است.

اين جا به على چشم اميد هم باز است

 اينك از كوفه برويم نجف. اين اشعار در چهار چوب درب حرم مطهر نوشته است.

اميرمؤمنانعليه‌السلام در بستر شهادت

 برادران شنيدند اميرمؤمنانعليه‌السلام در بستر شهادت، اصحاب دورش بودند. اهل بيتش بودند. شير طلبيد دادند و نوشيد. آب مى طلبيد؛ حاضر بود. آن حضرت حال يك يك آنها و آينده آنان را مى دانست ولى نمى دانم حضرت زينب كه خيلى بى تابى مى كند، گريه و ناله مى كند خبر از روز عاشورا و روز يازدهم محرم سال ۶۱ هجرى دارد يا نه يعنى درست بيست و يك سال ديگر. آرى امروز يك زخم - اگر چه مؤ ثر و كارى بيشتر بر فرق پدر نمى بيند؛ ولى عصر عاشورا چشمش به جسد بدون سر و قطعه قطعه و بدون لباس برادر افتاد خدايا چه مى بينم! اين همان حسين است كه جايش روى سينه پيامبر بود. يوم على صدر المصطفى و يوم على جدث الثرى. لذا ديد بهتر از همه خود رسول الله است كه طرف خطاب قرارش دهد و به همه مردم بفهماند اين حسينى كه كشته ايد و به اين حال افتاده است، نور چشم رسول خدا است رو برگردانيد طرف مدينه و از ته جگر ناله زد:يا رسول الله هذا حسينك مرمل بالدماء مقطع الاعضاء مجذوذ الراءس من القضاء، مسلوب العمامه و الرداء

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم

جلسه هيجدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

ثواب فرستادن صلوات در ماه رمضان

 و من اكثر فيه من الصلاة على ثقل الله ميزانه يوم تخف الموازين و من تلا فيه آية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن فى غيره من الشهور

اى مردم! هر كس در ماه رمضان بر من زياد صلوات بفرستد، خداوند، ترازوى اعمال او را سنگين خواهد فرمود در روزى كه ترازوها سبك باشد. و هر كس در ماه رمضان يك آيه از قرآن تلاوت كند، پاداش كسى را دارد كه تمام قرآن را ختم كند؛ در غير از ماه رمضان، از ماه هاى ديگر.

برادران در جلسه دوم و پنجم درباره ثواب قرائت قرآن در ماه مبارك اشاره اى داشتم و رواياتى نقل كردم، امروز نيز دو روايت راجع به اين موضوع و چند روايت راجع به صلوات فرستادن تقديم كنم و بعد راجع به قرآن ناطق اميرالمومنينعليه‌السلام عرايضى تقديم كنم، ابتدا روايات صلوات را عرض كنم.

در سفينة البحار از عيون اخبار الرضا چنين نقل مى كند:

قال الرضا عليه‌السلام : من لم يقدر على ما يكفر من ذنوبه فلكيثر من الصلوة على محمد و آله فانها تهدم الذنوب هدما (۲۳۷) .

امام رضاعليه‌السلام فرمود: هر كس توانايى نداشته باشد كه كفاره گناهان خود را بدهد، پس بايد بر محمد و آل او زياد صلوات بفرستد؛ به درستى كه صلوات گناهان را به تمام معنا از بين مى برد.

و همچنين از قرب الاسناد نقل ميكند:

عن احدهمان عليه‌السلام : اثقل ما يوضع فى الميزان يوم القيمة الصلوة على محمد و على اهل بيته (۲۳۸)

امام باقر يا امام صادقعليه‌السلام فرمودند: سنگين ترين چيزى كه روز قيامت، در ترازوى اعمال انسان گذاشته مى شود، ثواب صلوات بر محمد و اهل بيت او خواهد بود.

از كتاب خصال از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل مى كند كه:

قال: ما من عمل افضل يوم الجمعة من الصلوة على محمد و آله (۲۳۹) .

هيچ عملى در روز جمعه، فضيلتش از صلوات فرستادن، بر محمد و آل او بيشتر نيست.

اين روايت را هم از امالى صدوق گوش كنيد:

قال: صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ من صلى على و لم يصل على آلى ؛ لم يجدريج الجنة و ان ريحها لتوجد من مسيرة خمس ماة، عام ؛ رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود هر كس بر من صلوات بفرستد ولى بر اهل بيتم صلوات نفرستد، بوى بهشت را نخواهد شنيد و به درستى كه بوى بهشت از دورى پانصد سال راه به مشام مى رسد(۲۴۰) .

و در روايت ديگرى اميرالمومنينعليه‌السلام از رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نقل ميكند:

قال لاتصلوا على صلاة مبتورة بل صلوا الى اهل بيتى ولاتقطعوهم فان كل نسب و سبب يوم القيامة منقطع الا نسبى (۲۴۱) .

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: بر من صلوات نفرستيد صلواتى نيمه كاره، بلكه حتما اهل بيتم را به من اضافه كنيد و آن ها را جدا نسازيد به درستى كه هر نسبت و رابطه روز قيامت، بريده مى شود، مگر نسبت من.

اللهم صل على محمد و آل محمد.

با همه اين تاءكيدات مرحوم آيت الله خويى، قدس سره در درس مى فرمود: شخصى بوده از علماى عامه به نام ضبى كه وقتى صلوات مى فرستاد مى گفت: اللهم صل على محمد وحده ؛ يعنى خدايا بر محمد به تنهايى درود بفرست و اين نهايت بدبختى است. لابد مى خواسته بوى بهشت را نشنود.

ثواب قرائت قرآن، در ماه رمضان

 و اما درباره قرائت قرآن، در ماه مبارك رمضان، در بحارالانوار، از معانى الاخبار و امالى شيخ صدوق رحمة الله به سندى از جابر از امام باقرعليه‌السلام نقل مى كند كه فرمود: لكل شى ء ربيع و ربيع القرآن شهر رمضان(۲۴۲) براى هر چيزى بهارى است و بهار قرآن، ماه رمضان است و همچنين از شيخ صدوق، رحمة الله به سندى از عمروالشامى از امام صادقعليه‌السلام نقل مى كند:

ان الشهور عندالله اثنا عشر شهرا فى كتابى الله يوم خلق السموات و الارض فغرة الشهور شهر الله عزوجل و هو شهر رمضان و قلب شهر رمضان ليلة القدر و نزل القرآن، فى اول ليلة من شهر رمضان فاستقبل الشهر بالقرآن (۲۴۳) .

به درستى كه ماه ها در نزد خداى متعال، دوازده ماه است، در كتاب خدا؛ روزى كه پروردگار، آسمان ها و زمين را خلق فرمود، پس ابتداى ماه ها، ماه خداوند است و آن ماه رمضان است و قلب ماه رمضان شب قدر است، و قرآن در اولين شب ماه رمضان، نازل شده است. پس با قرآن به استقبال ماه برويد.

فضايل مولاى متقيان امير مؤمنانعليه‌السلام

 برادران برويم سراغ موضوع اصلى امروز؛ اينك شمه اى كوتاه از فضائل و خصوصيات بارز مولاى متقيان علىعليه‌السلام را برايتان نقل ميكنيم. چند روايت به سمع مباركتان برسانم دلتان نورانى شود.

در بحارالانوار، از مناقب چنين نقل مى كند:

روى الثقات عن النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ انه قال: يا على لك اشياء ليس لى مثلها ان لك زوجة مثل فامطة وليس لى مثلها و لك ولدان من صلبك وليس لى مثلهما من صلبى و لك مثل خديجة ام اهلك و ليس لى مثلها(۲۴۴) حماة و لك صهر مثلى و لك اخ فى النسب مثل جعفر و ليس لى مثله فى النسب ولك ام مثل فاطمة بنت اسد الهاشمية المهاجرة وليس لى مثلها(۲۴۵) .

افراد موثقى از رسول گرامى اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نقل كرده اند كه فرمود: يا على! تو خصوصياتى دارى كه من مثل آن ها را ندارم. تو همسرى نزد مانند فاطمه اطهر دارى، كه من مثل او را ندارم، يا على! تو دو پسر از صلب خود - بدون واسله - مثل حسن و حسين دارى كه من ندارم و تو مادر زنى چون خديجه دارى (كه اولين زن مسلمان است) و من مثل او را ندارم. و تو پدر زنى همانند من دار (رسول خدا) كه من ندارم و تو برادرى از پدر و مادر خود (برادر نسبى) مثل جعفر ابن ابى طالب دارى (شهيد در جنگ موته) و من برادر نسبى مثل او ندارم و تو برادرى مانند فاطمه بنت اسد ماشميه دارى كه مهاجرت به مدينه نمود و من مثل او مادرى ندارم.

برادران گويا پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بر اميرالمؤمنين بر اين اوصاف غبطه مى خورد.

در روايت ديگرى بحارالانوار از امالى صدوق به سندى از قاسم بن ابى سعيد چنين نقل مى كند:

اتت فاطمة عليها السلام النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فذكرت عنده ضعف الحال فقال لها اما تدرين ما منزلة على عندى كفانى امرى و هو ابن اثنتى سنة و ضرب بين يدى بالسيف و هو ابن ست عشرة سنة و قتل الابطال و هو ابن تسع عشرة سنة و فرج همومى و هو ابن عشرين سنة و رفع باب خيبر وهو ابن اثنين و عشرين سنة وكان لايرفعه خمسون رجلا قال فاشرق لون فاطمة عليهاالسلام و لم تقر قدماه حتى اتت علياعليه‌السلام فاخبرته فقال كيف لو حدثك بفضل الله على كله(۲۴۶) .

روزى حضرت فاطمه زهرا عليها السلام بر رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ وارد شد پس از ضعف و سستى و ناتوانى حال خود براى حضرت تعريف كرد. رسول خدا فرمود: آيا نميدانى منزلت و مقام علىعليه‌السلام در نزد من چه اندازه است؟ او از امر من پيروى كرد، در حالى كه دوازده سال داشت. شجاعان روزگار را به خاك هلاكت انداخت در حالى كه شانزده سال از عمرش مى گذشت غم و غصه مرا برطرف نمود، در حالى كه بيست سال داشت در قلعه خيبر را از جا كند، در حالى كه بيست و دو ساله بود، (و نتوانست بماند، تا اين كه خدمت اميرالمؤمنين آمد و جريان را بازگو نمود. حضرت فرمود: اگر رسول خدا تمامى فضل و كرمى كه خداوند به من عطا كرده است را براى تو مى گفت، آن وقت چه مى كردى؟!

برادران خدا شاهد و گواه است كه هر خصلت و فضيلتى از ايمان و تقوى و علم و زهد و شجاعت و سخاوت و كه تصور كنيد، اميرالمؤمنينعليه‌السلام نهايت درجه آن را دارا است. اين موضوعى است كه دوست و دشمن به آن اعتراف كرده اند؛ تا آنجا كه آن حضرت از تمام انبياء افضل بوده است مرحوم مجلسى در جلد چهلم بحارالانوار، بابى باز نموده مبنى بر اعلميت آن حضرت نسبت به تمام انبياء و مشترك بودن حضرت، با رسول گرامى اسلام در تمام علوم به جز نبوت(۲۴۷) .

همچنين او بابى باز نموده مبنى بر اين كه آن حضرت خصال تمام انبيا را داشته و با رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در تمام فضايل شريك بوده است به جز نبوت. و روايات بسيار جالبى نقل نموده است(۲۴۸) .

او در قسمتى از كتاب خود، داستانى را از كتاب فضايل ابن شاذان و روضة الواعظين نقل مى كند ومقايسه بسيار جالبى بين آن حضرت و هفت نفر از انبياء مى نمايد مى نويسد(۲۴۹) .

حره در حضور حجاج

 جمعى از موثقين نقل كرده اند: هنگامى كه حره دختر حليمه سعديه (خواهر رضاعى رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ) بر حجاج بن يوسف ثقفى وارد شد و در برابر او قرار گرفت، حجاج پرسيد: آيا تو حره، دختر حليمه سعديه هستى؟ گفت: فراسة من غير مؤمن ؛ در عين حالى كه مؤمن نيستى ولى خوب فهميدى (چون مؤمن فراست دارد و با زيركى حدس مى زند) حجاج گفت: خدا، تو را فرستاده است. شنيده ام، كه تو على را از ابوبكر و عمر و عثمان برتر ميدانى و او را ترجيح مى دهى؟ حره گفت: هر كس كه گفته من، فقط آن حضرت را بر اين سه نفر ترجيح مى دهم، دروغ گفته است.

حجاج گفت: پس غير از اين ها، او را از چه كسانى برتر مى دانى.

حره گفت: من اميرالمؤمنينعليه‌السلام را بر آدم و نوح و لوط و ابراهيم و داود و سليمان و عيسى ترجيح مى دهم. حجاج گفت: واى بر تو! حضرت را بر صحابه كه ترجيح مى دهى. هيچ، بر هفت نفر از انبياى اولوالعزم نيز ترجيح مى دهى؟ اگر دليل و برهان بر گفتارت نياورى، تو را خواهم كشت. حره گفت: من او را ترجيح نداده ام ؛ بلكه خداى تبارك و تعالى او را ترجيح داده است، آنجا كه در قرآن مجيد درباره آدم فرموده است: (و عصى آدم ربه فغوى)(۲۵۰) ؛ آدم مخالفت كرد با پروردگارش، پس گمراه شد، و درباره علىعليه‌السلام فرموده است: (و كان سعيكم مشكورا)(۲۵۱) سعى و كوشش شما در نزد خدا محفوظ است و پاداش دارد. حجاج گفت: احسنت يا حرة! ولى چرا على را بر نوح و لوط ترجيح مى دهى و افضل مى دانى؟

حره گفت: خداوند درباره آنان فرموده:

ضرب الله مثلا للذين كفروا و امراءت نوح و امراءت لوط كانتا تحت عبدين من عبادنا صالحين فخانتاهما فلم يغنيا عنهما من الله شيئا و قيل ادخلا النار مع الداخلين (۲۵۲) .

خداوند براى كسانى كه كافر شدند، به زن نوح و لوط مثال مى زند، كه همسران دو بنده صالح، از بندگان ما بودند. پس به آنان خيانت كردند، و ارتباطشان با نوح و لوط هيچ سودى براى آنان نداشت و گفته شد همراه با ديگر كافران، داخل آتش شويد. ولى على بن ابيطالبعليه‌السلام ازدواجش در آسمان، زير درخت سدرة المنتهى منعقد شد و همسرش دختر رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فاطمه زهرا عليها السلام - است كه خشنودى خدا در خشنودى او است و غضب خدا در غضب او.

حجاج گفت: احسنت، ياحرة! خوب، بگو بدانم چرا على را بر پدر انبياء حضرت ابراهيم خليل الله برتر ميدانى؟

حرة گفت: خداى متعال او را برتر دانسته ؛ زيرا درباره ابراهيم مى فرمايد:

و اذ قال ابراهيم رب ارنى تحى الموتى قال اولم تؤ من قال بلى ولكن ليطمئن قلبى (۲۵۳) .

به خاطر بياور آن زمان را كه ابراهيم گفت: پروردگارا! به من نشان بده كه چگونه مرده را زنده مى كنى، خطاب رسيد: مگر ايمان، نياورده اى؟ گفت: بلى ولى مى خواهم كه اطمينان پيدا كنم و به چشم ببينم.

ولى مولاى من - اميرالمومنينعليه‌السلام - درباره اين موضوع كلامى دارد كه هيچ كس از مسلمانان شكى در آن ندارد. آن جا كه فرمود:

لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا؛ اگر پرده ها برداشته شود بر يقينم افزوده نخواهد شد.

(زيرا يقين من به نهايت رسيده است) و اين گفتارى است كه هيچ - نه از پيش حضرت و نه بعد از او - به آن اقرار نكرده است.

حجاج گفت: احسنت، يا حرة.

خوب، به چه سبب، على را برتر از موسى - كليم الله - مى دانى؟ناگفته نماند كه در ابتداى داستان در كلام حره، نام موسى نبود بلكه هفت نفر بودند حرة گفت: خداوند درباره موسى فرموده است: (فخرج منها خائفا يتقرب)(۲۵۴) هنگامى كه موسى دشمن خود را در آن شهر (كه گويا پايتخت مصر بوده) كشت، پس در حال ترس از آن شهر خارج شد و منتظر خبرهاى جديد شد. ولى على بن ابيطالبعليه‌السلام در ليلة المبيت در رختخواب رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ تمام شب را خوابيد و هيچ نترسيد و خداوند در حق او فرمود:و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات الله (۲۵۵) كسانى از مردم، جان خود را در برابر رضاى خدا معامله مى كنند.

حجاج گفت: احسنت يا حره!

خوب، بگو چرا على را بر داود و سليمان ترجيح مى دهى و برتر مى دانى؟

حرة گفت: خداى بزرگ او را برتر دانسته كه درباره داوند فرموده است:

يا داود انا جعلناك خليفة فى الارض فاحكم بين الناس بالحق و لاتتبع الهوى فيضلك عن سبيل الله (۲۵۶) .

اى داود! ما تو را خليفه و جانشين در زمين قرار داديم پس در بين مردم به حق قضاوت كن و از هواى نفس پيروى نكن تا آن كه از راه خداوند بزرگ گمراه نشوى.

حجاج گفت: قضاوت داود درباره چه بود؟ حره گفت: درباره دو مرد كه يكى باغ انگور داشت و ديگرى گله گوسفندى، كه گوسفندان در باغ انگور چريدند و آن را خراب نمودند و آن دو نفر جهت قضاوت نزد داود رفتند. داود دستور داد؛ گوسفندان فروخته شوند و پول آنها صرف باغ شود تا مثل اول گردد. پس سليمان گفت: اى پدر! به جاى فروش گوسفندان، بهتر است از شير و پشم آن ها استفاده شود كه صاحب گوسفندها نيز ضرر كمترى ببيند و خداوند در اين باره فرمود (ففهمناها سليمان)(۲۵۷) .

ولى مولاى ما اميرالمؤمنين -عليه‌السلام - فرمود:سلونى عما فوق العرش سلونى عما تحت العرش سلونى قتل ان تفقدونى و هم او بود كه در روز فتح خبير به خدمت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ رسيد، پس رسول خدا به حاضرين فرمود: برتر از همه شما و داناتر از همه شما و قاضى تر از همه شما، همانا على است ؛ افضلكم و اعلمكم و اقضاكم على. حجاج گفت: احسنت! آفرين! خوب حره! چرا على را برتر از سليمان مى دانى؟

حره گفت: خداوند او را فضيليت داده ؛ زيرا درباره سليمان فرموده است: (رب هب لى ملكا لاينبغى لاحد من بعدى)(۲۵۸) خدايا ملك و قدرتى به من بده كه بعد از من سزاوار احدى نباشد ولى مولاى ما - اميرالمؤمنينعليه‌السلام - خطاب به دنيا فرمود:

طلقتك يا دنيا ثلاثا حاجة لى فيك، فعند ذلك انزل الله تعالى فيه تلك الدار الاخرة نجعلها للذين لايريدون علوا فى الارض و لا فسادا (۲۵۹) .

اى دنيا! من تو را سه طلاقه كرده ام، و اصلا نيازى به تو ندارم، و خداوند درباره او اين آيه را نازل فرمود: ما آن خانه آخرت را براى كسانى قرار داديم كه اراده بزرگى و فساد در زمين ندارند.

حجاج گفت: احسنت يا حره!

خوب، بگو چرا على را بر عيسى بن مويم ترجيح مى دهى و برتر مى دانى؟ حره گفت: زيرا خداوند عزوجل او را فضيلت داده آن جا كه فرموده:

و ان قال الله ياعسى ابن مريم اءاءنت للناس اتخذونى و امى الهين من دون الله قال سبحانك ما يكون لى ان اقول ما ليس لى بحق ان كنت قلته فقد علمته تعلم ما فى نفسى و لا اعلم ما فى نفسك انك انت علام الغيوب ما قلت لهم الا ما امرتنى به (۲۶۰) .

به خاطر بياور! زمانى را كه خداوند فرمود: اى عيسى بن مريم! آيا تو به مردم گفته اى كه من و مادرم را دو خدا - غير از پروردگار - بدانند؟ عيسى گفت: خدايا! تو منزهى - من حق ندارم غير از آن چه حق است، چيزى بگويم. اگر چنين گفته باشم، تو خود مى دانى خدايا تو از آن چه در نفس من است، با خبرى ؛ ولى من از آن چه در ذات تو است خبر ندارم. به درستى كه تو هر چيز پنهان را مى دانى، خدايا! من به آنان چيزى نگفته ام مگر آن چه به من دستور فرموده اى.

پس خداوند قضاوت در اين موضوع را به قيامت انداخت ؛ ولى على بن ابيطالبعليه‌السلام هنگامى كه طايفه نصيريه از غلات درباره حضرت ادعاى نا به جايى نمودند، حضرت آنان را كشت و در كار آنان تاءخير ننمود.

آرى حجاج! اين است فضايل آن بزرگوار كه هيچ قابل قياس با ديگران نيست. حجاج گفت: احسنت ؛ آفرين! اى حره! چه خوب از پاسخ سرفراز بيرون آمدى و اگر چنين نبود، تو را مى كشتم.

پس او را آزاد كرد و جايزه و صله داد - رحمة الله عليها(۲۶۱) .

درباره مقايسه حضرت اميرالمؤمنينعليه‌السلام با حضرت عيسى در جاى ديگر ديده ام كه حره گفت: زايمان حضرت مريم در بيت المقدس، بود كه به او خطاب شد: اخرجى! هذا بيت العبادة لابيت الولاده، ولى هنگامى كه فاطمه بنت اسد مى خواست اميرالمؤمنين را به دنيا آورد، ديوار كعبه شكافت و او داخل شد كه جمع زيادى ديدند و بعد از سه روز از آن جا بيرون آمد، در حاليكه حضرت را در آغوش داشت(۲۶۲) .

در كعبه شد پديد و به محراب شد شهيد

نازم به حسن مطلع و حسن ختام تو

تمام فضائل در علىعليه‌السلام جمع است

 عزيزان در بيست و يكم است شما از شنيدن، فضايل اميرالمؤمنينعليه‌السلام و من از گفتن آن ها لذت مى بريم يك حديث ديگر كه جامع خيلى از فضايل آن بزرگوار است بخوانم.

در بحارالانوار، از احتجاج طبرى چنين نقل شده است:

قال سليم بن قيس: حدثنى سلمان و المقداد و حدثنيه بعد ذلك ابوذر ثم سمعته من على بن ابيطالب عليه‌السلام قالوا ان رجلا فاخر على بن ابيطالب عليه‌السلام فقال الرسول الله لما سمع به لعلى عليه‌السلام فاخر العرب فانت فهيم اكرمهم ابن علم و اكرمهم صهرا و اكرمهم نفسا و اكرمهم زوجة و اكرمهم اخا و اكرمهم عما و اكرمهم ولدا و اعظمهم حلما و اكثرهم علما واقدهم سلما و اعظمهم غناء بنفسك و مالك و انت اقروؤ هم لكتبا الله و اعلمهم بسنتى و اشجعهم لقاء و اجودهم كفا و ازهدهم فى الدنيا و اشدهم اجتهاد و احسنهم خلقا و اصدقهم لسانا و احبهم الى الله و الى و ستبقى بعدى ثلاثين سنة تعبد الله و تصبر على ظلم قريش لك ثم تجاهدهم فى سبيل الله اذا وجدت اعوانا فتقاتل على تاءويل القرآن، كما قاتلت معى على تنزيله ثم تقتل شهيدا تخضيب لحيتك من دم راءسك قاتلك يعدل عاقر الناقة فى البغض الى الله و البعد منه (۲۶۳) .

سليم بن قيس گفت: سلمان و مقداد براى من نقل كردند و بعد از آن، ابوذر نيز نقل كرد و بعد هم از خود على بن ابيطالب شنيديم، كه گفتند: شخصى بر اميرالمؤمنينعليه‌السلام اظهار فخر و بزرگى نمود، هنگامى كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اين موضوع را شنيد، به آن حضرت فرمود: يا على! تو بايد به تمام مردم فخر و مباهات كنى ؛ زيرا پسر عموى تو گرامى ترين فرد است و پدر زن تو نيز چنين است. همچنين، تو گرامى ترين فرد از نظر نفس و گرامى ترين فرد از نظر همسرى (زهراى اطهر) و نيز گرامى ترين فرد از نظر برادرى (جعفر طيار كه در جنگ موته شهيد شد و با ملايكه در بهشت پرواز مى كند) و گرامى ترين فرد از نظر عمويى (حمزه سيدالشهدا) و گرامى ترين فرد از نظر فرزندانى (حسن و حسين عليهما السلام) و بزرگترين فرد از جهت حلم و بردبارى هستى و بيشترين فرد از نظر علمى و سابقترين فرد از نظر پذيرش اسلامى و با سخاوت ترين فرد به جانت و مالت (در راه اسلام) هستى و تو وقارى ترين فرد براى كتاب خدا هستى، و داناترين فرد، به سنت من مى باشى، و شجاع ترين فرد و زاهدترين فرد، در دنيا، هستى و شديدترين فرد از جهت كوشش (در تحصيل رضاى خدا) هستى و نكوترين فرد از نظر اخلاقى، و راستگوترين فرد، در گفتارى و عزيزترين فرد در نزد خدا و من مى باشى يا على! تو بعد از من، سى سال در دنيا مى مانى و در اين مدت خدا را عبادت مى كنى و بر ظلم و ستمى كه قريش بر تو را مى دارند صبر مى كنى. (بيست و پنج سال غصب خلافت و خانه نشينى) سپس با آنان در راه خدا جهاد مى كنى. و هنگامى كه ياران و اصحابى يافتى، پس با آنان جنگ مى كنى بر تاءويل و پياده كردن احكام قرآن (جنگ جمل و صفين و نهروان) همانگونه كه همراه من با كفار جنگ نمودى بر نزول قرآن سپس كشته مى شوى. در حالى كه شهيد، هستى و محاسنت با خون سرت رنگين خواهد شد، قاتل تو در دشمنى با خدا و كفرش) هم رديف پى كننده ناقله صالح است او دشمن خدا و دور از رحمت حق خواهد بود.

اميرالمؤمنينعليه‌السلام را نشناختند

 سروران، عزيزان دوستان اميرالمؤمنينعليه‌السلام به خود آن حضر قسم امروز على راحت شد و دنيا و مردم دنيا على و زهرا و اولادشان را نشناختند، و قدر آنان را ندانستند، خودم از زبان مرحوم علامه امينى رحمة الله در مدرسه نواب مشهدى بالاى منبر شنيدم كه فرمود به خدا قسم اگر از اول عالم تا آخر عالم مظلومى همانند اميرالمؤمنينعليه‌السلام پيدا شود؟

ذكر توسل ؛ جريان شهادت

 و اما ماجراى شهادت حضرت و وقوع مصيبتى بزرگ در شب جمعه، بيست و يكم ماه رمضان سال چهلم هجرى در ثلث اول در بحارالانوار از بعضى كتابهاى قديمى، مفصلا نقل مى كند كه فشرده، و خلاصه آن را عرض مى كنم(۲۶۵) .

محمد بن حنفيه مى گويد:

هنگامى كه تاريكى شب بست و يكم، جهان را فرا گرفت، اميرالمؤمنينعليه‌السلام اولاد اهل بيتش را جمع نمود و با همه آنان خداحافظى و وداع كرد و به حفظ ايمان و اجراى احكام رسول سفارش كرد. در حالى كه همه گريه مى كردند، فرمود: شم را به خدا مى سپارم. سپس وصيت هايى درباره غسل و كفن و دفن فرمود. عرق بر پيشانى مباركش جارى شد، با دست پاك كرد، محمد حنفيه گفت: بابا! چرا با دست؟ فرمود: فرزندم! از رسول خدا شنيدم، مرگ مؤمن كه نزديك مى شود، پيشانيش عرق مى كند و دانه دانه مثل مرواريد، مى گردد. بعد با يك يك فرزندان خداحافظى كرد حسنم خداحافظ. حسينم خداحافظ. زينب خداحافظ، ام كلثوم خداحافظ، عباسم خداحافظ.

سپس به امام حسينعليه‌السلام فرمود: عزيزم! تو شهيد اين امتى و بايد در برابر مشكلات صبر كنى لايوم كيومك يا اباعبدالله ناگهان بى هوش شد و بعد از مدتى به هوش آمد و فرمود:

اين است رسول خدا و عمويم حمزه و برادرم جعفر و اصحاب رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ همه مى گويند: عجل قدومك علينا فانا مشتاقون اليك.

فرزندانم! همه شما را به خدا مى سپارم لمثل هذا فليعمل العاملون ؛ (همه اين روز را داريم.ان الله مع الذين اتقوا و الذينهم محسنون اشهدا ان لااله الا الله لاشريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله بعد از آن مكرر شهادتين را تكرار مى كرد فرمود: يا ملائكه ربى ارفقوا بى.

بعد دست و پاى مبارك را به طرف قبله دراز نمود، و چشم ها را بست و روحش به شاخسار جنان پرواز نمود و جان به جان آفرين تسليم كرد. و قضى شهيد مسلما، و اماماه واشهيداه وا مظلوماه.

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.

جسله نوزدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

در ماه رمضان، درهاى بهشت باز است

 ايها الناس! ان ابواب الجنان فى هذا الشهر مفتحة فاساءلوا ربكم ان لايغلقها عليكم و ابواب النيران مغلقة فاساءلوا ربكم ان لايفتحها عليكم و الشياطين مغلولة فاساءلوا ربكم ان لايسلطها عليكم

اى مردم! به درستى كه درهاى بهشت در اين ماه باز است پس از پروردگارتان بخواهيد كه آن را بر روى شما نبندد. و نيز درهاى آتش بسته است ؛ پس از خداوند، بخواهيد كه به روى شما باز نگردد همچنين شياطين ؛ در غل و زنجيرند پس از پروردگار بخواهيد كه آنها را بر شما مسلط نكند.

نكته، مراد از اين كه درهاى بهشت در ماه رمضان، باز است اين است كه خداوند تبارك و تعالى در اين ماه، به بهانه هاى مختلف، بندگان را مى آمرزد، و در برابر اعمالى چون روزه گرفتن، نماز خواندن، قرائت قرآن، صدقه دادن، صله رحم... آنان را مستحق بهشت مى كند. و همچنين به بهانه هاى مختلف آنان را از آتش جهنم نجات مى دهد. منظور از اين كه شياطين در زنجيرند، اين است كه در اين ماه، كمتر مردم گول او را مى خورند، و مرتكب گناه مى شوند، مگر آن كه به قول آن شخص ظريف مثل ساعت هفته كوك، پيش از ماه رمضان، كوك كرده باشد با مثل ساعت هاى باطرى دار زمان در زمان ما باطرى گذاشته باشد.

بالاخره، بايد بهشت و حور و قصور را با عمل به دست آورد، و به خواستن تنها نيست.

 (لن تنالو الربر حتى تنفقوا مما تحبون)(۲۶۶) يعنى هرگز به بر و خوبى كه تفسير شده است به بهشت نمى رسيد، مگر آن كه از بهترين و دوست دارترين چيزهاى خود را در راه خدا انفاق كنيد

برادران درباره بهشت و نعمت هاى آن كه همه آرزوى آن را داريم، و انشاء الله به فضل و كرم خدا مى رويم و در خيلى از آيات قرآن و روايات ما را تشويق به آن فرموده اند، امروز مى خواهم مختصرى صحبت كنم، و همچنين اشاره اى به جهنم و آتش و عذاب داشته باشيم، مرحوم مجلسى در بحارالانوار، ج ۸، ص ۷۱ قسمتى از آن آيات و روايات را نقل فرموده است و بنده از آن ها گلچين مى كنم.

آيات وصف بهشت و نعمتهاى آن

 ۱. و بشر الذين آمنوا وعملوا الصالحات ان لهم جنات تجرى من تحتها الانهار كلما رزقوا منها من ثمرة رزقا قالوا هذا الذى رزقنا من قبل و اتو به متشبابها و لهم فيها ازواج مطهرة و هم فيها خالدون (۲۶۷) .

و بشارت بده كسانى را كه ايمان آورده اند، و عمل صالح انجام داده اند، بر اين كه براى آن ها باغ هاى سرسبزى است كه در زير درختان آن، نهرها جارى است و هر وقت از ميوه هاى آن به آنان روزى داده شود، مى گويند: ما پيش از اين، روزى داده شده بوديم، ولى شبيه و نظير آن بوده.

يعنى آن جا مؤمنين خيال مى كنند كه اين همان، ميوه هاى دنيايى است، مثل سيب و پرتقال و انار و غيره ولى هنگامى كه مى خورند مى بينند بين اين ميوه ها و ميوه هاى دنيايى تفاوت بسيارى است و يا آن كه مراد از و اءتوا به متشابها آن باشد كه مرحوم استاد شهيد حاج سيد اسدالله مدنى در درس تفسير در نجف مى فرمود: هر ميوه اى در بهشت، مزه همه ميوه را مى دهد، مثلا سيب، هم مزه سيب دارد، هم پرتقال و هم نار هم انجير هم خرما. يعنى يك ميوه مى خورى، ولى گويى همه جور ميوه را خورده اى و لهم فيها ازواج مطهرة يعنى براى مؤمنان در بهشت همسران پاك و پاكيزه است كه ديگر از حيض و نفس و بول خبرى نيست وهم فيها خالدون يعنى براى هميشه و الى الابد، آن جا هستند.

۲. و سارعوا الى مغفرة من ربكم و جنة عرضها السماوات و الارض اعدت للمتقين (۲۶۸) .

براى رسيدن به مغفرت پروردگار، از هم پيشى، بگيريد، بهشتى كه عرض آن به اندازه تمام آسمانها، و زمين است و براى پرهيزگاران مهيا شده است.

مرحوم مجلسى در معناى عرض سه قول نقل مى كند:

اول، همان، عرض اصطلاحى در برابر طول كه خواه ناخواه فهميده شود، اگر عرض، به اندازه زمين و آسمان باشد، پس خدا مى داند طول آن چقدر است دوم، به معنا ارزش و قيمت يعنى در عالم فرض و قيمت گزارى، بهشت ارزش تمام زمين و آسمان ها را دارد؛ سوم، به معنا مساحت باشد كه ظاهر و مشهور همين است.

۳. و الذين آمنوا و عملوا الصالحات سندخلهم جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها ابدالهم فيها ازواج مطهرة و ندخلهم ظلا ظليلا (۲۶۹) .

خداوند مى فرمايد: كسانى كه ايمان آورده اند، و عمل صالح انجام داده اند، ما آنان را در بهشت هايى داخل مى كنيم، كه در زير آن، نهرهايى جارى است و آنان در آن جا هميشه مى مانند، و همسرانى پاك دارند. و در آن جا درختان بلند است كه سايه اى هميشگى دارند.

۴. و الذين صبروا ابتغاء وجه ربهم و اقاموا الصلاة و انفقوا مما رزقناهم سرا و علانية و يدرؤ ن بالحسنة السيئة اولئك لهم عقبى الدار جنات عدن يدخلونها و من صلح من آبائهم و ازواجهم و ذرياتهم و الملائكة يدخلون عليهم من كل باب سلام عليكم بما صبرتم فنعم عقبى الدار (۲۷۰) .

و آنان كه به خاطر پروردگارشان صبر كردند و نماز را بر پاداشتند، و از آن چه به آنان روزى، داديم، در نهان و آشكار انفاق نمودند، و بدى ها را به خوبى پاسخ دادند، براى ايشان، عاقبت سراى آخرت است. بهشت هايى هميشگى كه در آن ها وارد مى شوند؛ هم خودشان، و هم هر كس شايسته باشد از پدرانشان و همسرانشان و فرزندانشان. و ملايكه بر ايشان، بر ايشان، از هر درى وارد مى شوند (و مى گويند) : سلام بر شما! به سبب آن چه صبر كرديد، پس عاقبت، آن سراى جاويد، چه خوب است.

از باب نمونه، اين چهار آيه را گفتم. ولى صدها آيه درباره بهشت، در قرآن مجيد آمده است ؛ به خصوص آيات سوره مباركه واقعه و سوره مباركه دهر كه انصافا وقتى انسان مى خواند، به شوق مى افتد، و مى گويد خدايا كى بشود بروم.

آيا بهشت اكنون نيز وجود دارد؟

 آيا اكنون و در حال حاضر بهشت وجود دارد؟ و خداوند متعال آن را خلق فرموده است و اگر پاسخ مثبت است، مكان آن كجاست؟

ظاهر آيات و اخبار اين چنين دلالت دارد مثل آن جا كه مى فرمايد: (اعدت للمتقين)(۲۷۱) (مهيا شدن را به صيغه ماضى آورده است واكثر علما، همين عقيده را دارند(۲۷۲) پس بهشت اكنون وجود دارد، و خداوند، آن را خلق كرده است.

و اما اين كه بهشت در كجا است مگر ما رمز و راز همه مخلوقات خدا را فهميده ايم؟ مگر آسمان و كهكشان ها و ستاره ها و فضاى بى كران را گشته ايم؟!

شمه اى از خصوصيات كائنات

 در كتاب فرهنگ امير آمده است:(۲۷۳)

مجموعه ستارگان نامشخص ريز و درشتى كه ما به صورت ابر مى بينيم، ستارگان سحابى، يا ابرى، خوانده، مى شوند و نزديكترين آنها كه با تلسكوپهاى كنونى ديده مى شود، پنجاه ميليون سال نورى از زمين فاصله دارد.

سال نورى، مساوى است با ۳۶۰۸۰۰۰۰۰۰۰۰/۹ نه ميليون و چهار صد و شصت ميليارد و هشت ميليون كيلومتر(۲۷۴) .

كره ماه كه همسايه ديوار به ديوار زمين است، دو ثانيه و دو دهم ثانيه نورى از فاصله دارد در حال يكه در ۴۰۳/۳۸۴ كيلومترى زمين قرار دارد يعنى در حدود سه هزار برابر فاصله قم تا تهران، و كره خورشيد كه نسبت به كاينات ديگر خيلى كوچك است، حجم آن يك ميليون و چهارصد هزار زمين است، و حدود هشت دقيقه نورى، با ما فاصله دارد يعنى وقتى ما مى بينيم، دارد طلوع مى كند، در واقع هشت دقيقه جلوتر از آن طلوع كرده است و الان نورش به ما مى رسد. در حالى كه در حدود صد و چهل و نه ميليون و پانصد هزار كيلومتر با زمين فاصله دارد بلكه الان كشف شده است كه كراتى وجود دارد كه ميلياردها، سال نورى از زمين فاصله دارد.

قابل ذكر است كه اگر فرضا زمين با كره زمين، با همين فاصله اى كه دارند به طرف كره خورشيد بروند، هر دو به خورشيد، برخورد مى كنند.

آرى، ستارگان، ابرى شكل كه ما آن را كهكشان، يا راه شيرى، ناميده ايم و شامل سه ميليارد خورشيد و ميلياردها ستارگان و كرات ديگر است، در فاصله يك هزار سال نورى، از زمين قرار دارد و تا كنون كهكشان هاى ديگر نيز ديده شده است (ستاره اى ديده شده كه هجده ميليارد سال نورى از زمين فاصله دارد و هرچه دستگاه ها و تلسكوپ هاى بشر قوى تر شود، فاصله هاى دورترى را خواهد ديد.

در نوشته هاى منابر ماه، رمضان مرحوم حاج شيخ جعفر شوشترى، ديدم كه فرموده است: كوچكترين ستاره ها ستاره سها است كه با چشم قوى ترى به زحمت ديده مى شود، و نزديك ستاره هاى بنات النعش قرار دارد همان ستاره چهارده برابر كره زمين است.

و در كتاب فرهنگ امير كبير آمده است كه: نزديكترين ستاره به زمين، ستاره اى از صورت فلكى جنوبى (قنطورس) به نام الفا است كه چهار سال و هفت دهم سال نورى از زمين فاصله دارد؛ يعنى اگر روى نقشه اى، فرضا خورشيد، را يك سانتى مترى زمين بكشيم. ستاره آلفا در دو هزار و پانصد مترى زمين، در آن نقشه قرار دارد و اگر بشود، پيامى از زمين، به وسيله امواج راديويى براى ساكنين اگر گوش شنوايى در آنجا باشد، پيام ما را پاس از چهار تا هشت سال خواهد شنيد.

اكنون، با دقت در اين مطالب، به عظمت كاينات، و عظمت خالق آن ها پى خواهيم برد و مى فهميم كه نمى دانيم، بهشت و جهنم در كجا قرار گرفته است و چه وسعت و عظمت و مساحتى دارد، هر مؤمنى، در بهشت، قصرى در اختيار دارد كه اگر بخواهد تمام اهل بهشت را دعوت كند مى تواند!

حالا به اين آيه شريفه دقت كنيد:

لخلق الله السماوات و الارض اكبر من خلق الناس، و لكن اكثر الناس لايعلمون (۲۷۵) .

هر آينه، خلقت آسمان ها و زمين، مهمتر از خلقت مردم است ؛ ولى خيلى از مردم، نمى دانند.

درحالى كه دربارى، خلقت انسان، مى فرمايد: (فتبارك الله احسن الخالقين)(۲۷۶) .

روايات وصف بهشت و نعمتهاى آن

 اينك رواياتى را در وصف بهشت و نعمات آن برايتان نقل مى كنم:

۱. در بحارالانوار، از تفسير على بن ابراهيم به سندى از ابى بصير چنين آمده است:

قلت لابى عبدالله عليه‌السلام : جعلت فداك يا ابن رسول الله شوقنى فقال يا ابا محمد ان الجنة توجد ريحها من مسيرة الف عام و ان ادنى اهل الجنة منزلا لو انزل به الثقلان الجن الانس لوسعهم طعاما و شرابا و لاينقص مما عنده شى ء و ان ايسر اهل الجنة منزلة من يدخل الجنة فيرفع له ثلاث حدائق فاذا دخل ادناهن راى فيها من الازواج و الخدم، و الانهار الثمار ما شاء الله فاذا شكرالله و حمده قيل له ارفع راءسك الى الحديقة الثانية ففيها ما ليس فى الاولى فيقول يا رب اعطنى هذه فيقول لعلى ان اعطيتكها ساءلتنى غيرها فيقول رب هذه هذه فاذا هو دخلها و عظمت مسرته شكرالله و حمده قال فيقال افتحوا له باب الجنة ويقال له ارفع راءسك فاذا قد فتح له باب من الخلد و يرى اضعاف ما كان فيما قبل فيقول من النيران فيقول رب ادخلنى الجنة و انجنى من النار قال ابوبصير فبكيت قلت له جعلت فداك زدنى قال يا ابا محمد ان فى الجنة نهرا فى خافتيها جوار نابتات اذا مرالمؤمن بجارية اعجبته قلعها و انبت الله مكانها اخرى (۲۷۷) .

ابوبصير مى گويد: خدمت امام صادقعليه‌السلام عرض كردم: فدايت شوم، يابن رسول الله مرا تشويق بفرماييد، يا ابا محمد (كنيه ابوبصير بوده است) به درستى كه بوى بهشت از فاصله هزار سال استشمام مى شود، و كمترين منزلى كه به اهل بهشت داده مى شود، به طورى است كه اگر تمام جن و انس بر آن وارد شوند، جاى آنان را دارد و غذا و نوشيدنى براى ايشان، فراهم هست، و هيچ از آن كم نمى شود، و به درستى كه ساده ترين منزلى كه به اهل بهشت داده مى شود، اين است كه وقتى مؤمن وارد مى شود سه باغ در اختيار او قرار مى گيرد. پس وقتى وارد باغ اول مى شود، مى بيند، همسران و خدمت كاران، آماده، نهرهاى جارى، ميوه هاى همه جوره. پس در اين هنگام، شكر خدا را به جا مى آورد، به او گفته مى شود: پس سرت را به طرف باغ دوم بلند كن! او نيز نگاه مى كند و مى بيند آن جا چيزهايى هست كه در باغ اول نبود، عرض مى كند: پروردگارا! اين يكى را به من عطا بفرما. خداوند، مى فرمايد: بنده من! اگر اين را بدهم، شايد باز هم باغ ديگرى بخواهى، عرض مى كند: پروردگارا! نه فقط همين. پس وقتى داخل مى شود و حمد و شكر الهى را به جا مى آورد، خطاب مى رسد: اكنون در بهشت را به روى او باز كنيد، و گفته مى شود، سرت را بلند كن پس در اين وقت در بهشت خلد، به روى او باز مى شود و در آن جا چيزهايى مى بيند كه چندين برابر آن چه است كه قبلا ديده بود. پس خوشحالى او چند برابر مى شود و سپاس خدا را به جا مى آورد كه او را اهل بهشت قرار داد و از آتش جهنم نجات داد، ابوبصير مى گويد: پس گريستم و عرض كردم: قربانت گردم باز هم بفرماييد حضرت فرمود: يا ابا محمد! به درستى كه در بهشت نهرى است كه اطراف آن دختران و دوشيزگان، قرار دارند هنگامى كه مؤمن از كنار آن ها مى گذرد و از يكى از آنان خوشش مى آيد، او را بر مى دارد و خداوند، مجددا به جاى او ديگرى را قرار مى دهد.

۲. روايت ديگرى در وصف بهشت - كه ضمنا پاداش شما روزه داران است.

بحارالانوار از امالى شيخ صدوق به سندى از زيد بن على از پدرش به نقل از جدش چنين مى آورد:

قال اميرالمؤمنين على بن ابيطالب عليه‌السلام ان فى الجنة لشجرة يخرج من اعلاها الحلل و من اسفلها خيل بلق مسرجة ملجمة ذوات اجنحة لاتروث ولاتبول فيركبها اولياء الله فتطير بهم فى الجنة حيث شاؤ ا فيقول الذين اسفل منهم يا ربنا ما بلغ بعبادك هذه الكرامة فيقول الله جل جلاله انهم كانوا يقومون الليل و لاينامون و يصومون النهار و لاياءكلون و يجاهدون العدو و لايجبنون و يتصدقون ولايبخلون (۲۷۸) .

اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: به درستى كه در بهشت درختى هست كه از بالاى آن زر و زيور بيرون مى آيد، و از قسمت پايين آن، اسبهاى ابلق دست و پا سفيد و سياه، در حالى كه با لجام و زين آماده اند، و بال دارند، نه پهن دارند و نه بول مى كنند. پس اولياى خدا، سوار بر آنها مى شوند، و هر جا كه بخواهند، در بهشت پرواز مى كنند. پس كسانى كه در درجه پائين ترند مى گويند: پروردگارا! اين بندگان تو به چه سبب به اين كرامت رسيده اند؟ پس خداوند مى فرمايد: اينان شب ها را به عبادت مى گذرانيدند، و نمى خوابيدند، و روزها روزه مى گرفتند، و چيزى نمى خوردند، و با دشمنان خدا جهاد مى كردند، و ترسى نداشتند، و صدقه و بذل و بخشش در راه خدا مى نمودند، و بخل نمى ورزيدند.

۳. در بحارالانوار، از ثواب الاعمال به سندى از عثمان بن عيسى از بعض اصحاب از امام صادقعليه‌السلام نقل شده است كه حضرت فرمود:

ما خلق الله خلقا الا جعل له فى الجنة منزلا و فى النار منزلا فاذا سكن اهل الجنة و اهل النار نادى مناد يا اهل الجنة اشرفوا فيشرفون على النار و ترفع لهم منازلهم فى النار ثم يقال لهم هذه منازلكم التى لو عصيتم ربكم دخلتموها قال فلوا ان احدا مات فرحا لمات اهل الجنة فى ذلك اليوم فرحا لما صرف عنهم من العذاب ثم ينادون يا معشر اهل النار ارفعوا رؤ سكم فانظروا الى منازلكم فى الجنة فيرفعون رؤ سهم فينظرون الى منازلهم فى الجنة و ما فيها من النعيم فيقال لهم هذه منازلكم التى لو اطعتم ربكم دخلتموها قال فلوا ان احدا مات حزنا لمات اهل النار ذلك اليوم حزنا فيورث هولاء منازل هولاء منازل هولاء و ذلك قول الله عزوجل اولئك هم الوارثون الذين يرثون الفردوس هم فيها الخالدون (۲۷۹) (۲۸۰ ) .

امام صادقعليه‌السلام مى فرمايد: خداوند متعال، هيچ مخلوقى را نيافريده است جز آن كه منزلى در بهشت و منزلى در آتش براى او خلق كرده است. پس هنگامى كه اهل بهشت در بهشت، و اهل جهنم ساكن شدند، منادى ندا مى كند: اى اهل بهشت! توجه كنيد. پس آنها نيز نظاره گر بر آتش، مى شوند و منازل آنان در جهنم براى ايشان آشكار مى شود، سپس به آنها گفته مى شود: اين ها منازل شما است كه اگر معصيت كرده بوديد و سرپيچى از پروردگار داشتيد اينجا جاى شما بود. اگر آن روز مردنى، در كار بود. هر آينه، اهل بهشت، در اثر خوشحالى فوق العاده، سكته مى كردند و مى مردند؛ به جهت آن كه عذاب ها از ايشان، برداشته شده است.

سپس ندا مى رسد: اى اهل آتش! سرها را بلند كنيد، و به منازل خود در بهشت نگاه كنيد. پس سرها را بلند مى كنند و نگاه مى كنند و آن همه نعمت ها كه در آن جا هست، را مى بيند، پس آنان گفته مى شود: آرى، اين ها خانه هاى شما است كه اگر در دنيا از پروردگارتان اطاعت و پيروى نموده بوديد، جاى شما اين جا بود. حضرت فرمود: اگر مردنى در كار بود، هر آينه اهل جهنم در آن روز دق مى كردند، و از غصه، مى مردند. پس خداوند، خانه هاى جهنمى را در بهشت، به اهل بهشت و خانه هاى بهشتى هاى را در جهنم به اهل جهنم مى دهد( كه مزيد بر عذاب شود) و همين است تفسير آيه شريفهاولئك هم الوارثون الذين يرثون الفردوس هم فيها خالدون (۲۸۱) .

آيات و روايات وصف جهنم

 و اما از آيات و روايات مربوط به جهنم بگويم كه در ماه رمضان، درهاى آن بسته ميشود.

مرحوم مجلسى رحمة الله در بحارالانوار، باب النار، صدها آيه و حديث را نقل فرموده است. من فقط بعضى از آيات و يك حديث را بيان مى كنم و خداوند را به حق محمد و آل محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قسم مى دهم كه من و شما و همه شيعيان را از عذاب آتش و دركات جهنم نجات بدهد.

خداوند متعال در قرآن، كريم مى فرمايد:

و الدين كفروا لهم نار جهنم لايقضى عليهم فيموتوا ولايخفف عنهم من عذابها كذلك نجزى كل كفور و هم يصطرخون فيهاربنا اخرجنا نعمل صالحا غير الذى كنا نعمل او لم نعمر كم ما يتذكر فيه من تذكر و جاءكم النذير فذوقوا لما للظالمين من نصير (۲۸۲) .

كسانى كه كافر بوده اند، جاى آنان در جهنم است: نه كارشان، تمام مى شود و مى ميرند، و نه از عذابشان چيزى كم مى شود (و مثلا راحت شوند) و آرى هر ناسپاس و كافرى را اين چنين جزا و كيفر مى دهيم، (اين بار در اين خانه بماند كه بماند) ايشان نيز صيحه مى كشند كه پروردگارا! ما را از اين جهنم بيرون بياورد. (غلط كرديم) ديگر عمل صالح انجام مى دهيم، غير از آن چه عمل مى كرديم. (خطاب مى رسد) مگر ما در دنيا به شما مهلت نداديم و عمر طولانى به شما نداديم؟ هر كس اهل پند بود پند مى گرفت. و مگر ما پيامبرانى نفرستاديم، و شما را از چنين روزى نترسانديم؟ پس بچشيد، اين عذابها را در حالى كه هيچ چاره و دادرسى، نداريد (خود كرده را تدبير نيست)

اين آيات و اما احاديث ؛ بحارالانوار، از امالى صدوق، به سندى از عمروبن ثابت از امام محمد باقرعليه‌السلام چنين نقل مى كند كه:

قال: ان اهل النار، يتعاوون فيها، كما يتعاوى، الكلاب و الذئاب مما يلقون من اليم، العذاب. فما ظنك يا عمرو بقوم لايقضى عليهم فيموتوا ولايخفف عنهم من عذابها عطاش فيها جياع كليلة ابصارهم صم بكم عمى مسودة وجوههم خاسئين فيها نادمين مغضوب عليهم فلايرجون من العذاب ولايخفف عنهم و فى النار يسجرون و من الحميم يشربون و من الزقوم ياءكلون و بكلابيب النار يحطمون و بالمقامع يضربون و الملائكة الغلاظ الشداد، لايرحمون فهم فى النار يسبحون على وجوهم مع الشياطين يقرنون، و فى الانكال، و الاغلال يصدفون ان دعوا لم يستجب لهم، و ان ساءلوا حاجة، لم تقض لهم، هذه حال من دخل النار (۲۸۳) .

عمروبن ثابت مى گويد: امام محمد باقرعليه‌السلام فرمود: به درستى كه اهل آتش به سبب عذابى كه مى كشند، همانند سگ و گرگ زوزه مى كشند. اى عمرو! نظر تو درباره اين افراد چيست؟ گروهى كه نه مردنى دارند، تا كار تمام شود، و نه در عذاب آنان تخفيف داده مى شود. تشنه اند، گرسنه اند، چشمشان كم نور و كر و كور لال اند. صورت هايشان سياه است. رانده شده اند، و پشيمان اند، و مورد غضب قرار گرفته اند و هيچ رحمى از عذاب به آنان نمى شود، و تخفيفى ندارند در آتش مى سوزند و از آب گرم شور مى آشامند و از زقوم مى خورند. سگ هاى جهنم دست و پاى آنان را مى شكنند به آنان ندارند پس آنها با صورت در آتش كشيده مى شوند، و با شياطين هم نشين اند. در حالى كه، در غل و زنجير گرفتارند. هرچه داد ميزنند، كسى به فريادشان، نمى رسد. اگر چيزى بخواهند، كسى به آنان توجهى ندارد آرى اين وضع و حال هر كسى است كه داخل آتش شود.

باز از حضرت اميرالمؤمنينعليه‌السلام مطالبى تقديم كنم:

علىعليه‌السلام تقسيم كننده بهشت و دوزخ

 مرحوم مجلسى، در كتاب گرانقدر، خويش، بابى باز نموده، و در آن يادآور شده است كه اميرالمؤمنينعليه‌السلام در روز قيامت، بهشت و جهنم را تقسيم مى كند و هر كس را كه بخواهد، به بهشت يا جهنم مى فرستد. و اوست كه اجازه عبور از صراط را مى دهد و در اين باره، سى و دو روايت ذكر مى كند كه تعدادى از آنها را جهت تبرك برايتان نقل مى كنم.

از علل الشرايع به سندى از سماعة بن مهران نقل شده است كه گفت:

قال ابوعبدالله عليه‌السلام : اذ كان يوم القيامة وضع منبر يراه جميع الخلائق يقف عليه رجل يقوم ملك عن يمينه و ملك عن يساره فينادى الذين عن يميينه يا معشر معشر الخلائق هذا على بن ابيطالب عليه‌السلام صاحب النار يدخلها من شاء (۲۸۴) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هنگامى كه روز قيامت، فردا مى رسد، منبرى قرار داده مى شود كه تمام اهل محشر آن را مى بينند. مردى روى آن منبر قرار مى گيرد در حالى كه يك فرشته طرف راست او و يك فرشته طرف چپ اوست، پس آن فرشته اى كه طرف راست است ندا مى دهد: اى اهل محشر! اين مرد، على بن ابيطالب است هر كس را كه او بخواهد، داخل بهشت، مى نمايد و آن فرشته اى كه طرف چپ است ندا مى دهد اى اهل محشر! اين على بن ابيطالب است كه صاحب اختيار آتش است ؛ هر كس را كه بخواهد داخل آتش (جهنم) مى برد.

روايت ديگرى از امالى شيخ، به سندى از امام رضاعليه‌السلام از پدرانش از اميرالمؤمنينعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : اذ كان يوم القيامة و فرغ الله من حساب الخلائق دفع الخالق عزوجل مفاتيح الجنة و النار الى فادفعها اليك فاقول لك احكم قال على و الله ان للجنة احدى و سبعين بابا يدخل من سبعين منها شيعتى و اهل بيتى و من باب واحد سائر الناس (۲۸۵) .

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: هنگامى كه روز قيامت شود و خداوند از حساب خلايق فارغ شود، خالق متعال كليدهاى بهشت و جهنم را به من دهد، و من هم اى على! آن را به دست تو (على بن ابيطالب) مى دهم و به تو مى گويم: هر گونه كه مى خواهى حكم كن. اميرالمؤمنين فرمود: به خدا سوگند! به راستى بهشت، هفتاد و يك در دارد، كه از هفتاد در آن شيعيان، من و اهل بيتم داخل مى شوند، و از يك در ديگر، بقيه مردم.

همچنين در چندين روايت حضرت مى فرمايد: انا قسيم الله بين الجنة و النار؛ من از طرف خدا بهشت و جهنم را تقسيم مى كنم.

و در يك روايت مى فرمايد: به جهنم مى گويم: اين يكى براى تو، اين يكى براى من، اين براى تو اين براى من...

ذكر توسل به امير مؤمنانعليه‌السلام

 يا اميرالمؤمنينعليه‌السلام تو را به جان فاطمه اطهر و حسن و حسين و محسن مظلومت قسم مى دهيم ما را هم شفاعت كن و به بهشت ببر گرچه گنه كاريم ولى از صميم قلب به شما عشق مى ورزيم بلكه توقع داريم، از همان حال احتضار بر بالين ما حاضر باشى، چنان كه خود به حارث همدانى فرمودى، يا مولانا يا اميرالمؤمنين يا على ابن ابى طالب يا اخا السرول و يا زوج البتول انا توجهنا و استشفعنا و توسلنا بك الى الله يا وجيها عندالله اشفع لنا عندالله .

شاعر شيرين زبان عرب چه خوش سروده است:

لاحول و لاقوه الابالله العلى العظيم.

جلسه بيستم

 بسم الله الرحمن الرحيم

قضيلت قرائت سوره قدر

 انا انزلنا فى ليلة القدر و ما ادراك ما ليلة القدر ليلة القدر خير من الف شهر تنزل الملائكة و الروح فيها باذن ربهم من كل امر سلام هى حتى مطلع الفجر (۲۸۸) .

به درستى كه ما قرآن را در شب قدر فرستاديم، و تو چه مى دانى كه شب قدر چيست؟ شب قدر، بهتر از هزار ماه است. ملايكه و روح در آن شب، به اذن پروردگار نازل مى شوند، براى هر امر و موضوعى. شبى است همراه با سلامت و رحمت تا طلوع صبح ( به برادران گفتم سوره را با من بخوانيد، تا ثواب ختم قرآن ببريد)

ابتدا چند روايت در فضيلت قرائت سوره قدر بيان كنيم، و بعد، سه موضوع اصلى را مورد بحث قرار مى دهيم:

۱ - شب قدر چه وقت است؟ ۲ - مراد از نزول قرآن چيست؟ ۳ - آيا ملايكه بر كسى غير از حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نازل مى شدند؟

در تفسير مجمع البيان، از ابى بن كعب از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ روايت شده است كه حضرت فرمودند:

من قراءها اعطى من الاجر كمن صام رمضان و احيا ليلة القدر (۲۸۹) .

هر كس سوره قدر را بخواند، پاداش كسى را دارد كه ماه رمضان، را روزه گرفته و شب قدر را احيا كرده است.

و از حسين بن ابى العلاء، از ابى عبداللهعليه‌السلام چنين نقل شده است كه حضرت فرمود:

من قراء انا انزلناه فى فريضة من الرائض، نادى مناد ياعبدالله! قد غفرلك ما مضى فاستاءنف العمل (۲۹۰) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كس سوره قدر را در نماز واجب بخواند، منادى صدا مى زند: اى بنده خدا! گناهان گذشته ات آمرزيده شد، اكنون زندگى را از نو شروع كن.

و همچنين از ابى جعفرعليه‌السلام چنين نقل شده كه:

قال: من قرء انا انزلناه بجهر، كان كشاهر سيفه فى سبيل الله و من قراءها سرا كان كالمتشحط بدمه فى سبيل الله و من قراءها عشر و مرات مرت على نحو الف ذنب من ذنوبه (۲۹۱) .

امام باقرعليه‌السلام فرمود: هر كس سوره قدر را بلند بخواند، مانند كسى است كه شمشير كشيده و در راه خدا جهاد ميكند. و كسى كه آهسته بخواند، مانند كسى است كه در راه خدا به خون خود آغشته شود و هر كس آن را ده مرتبه بخواند، هزار گناه از او آمرزيده مى شود.

برادران در اين ثواب ها هيچ شك نكنيد به شرطها و شروطها بخوانيد، و لطف و كرم خدا را ببينيد چون ثواب دادن خدا از باب تفضل و كرم است نه استحقاق و معادله.

شب قدر چه شبى است؟

 اين كه شب قدر چه وقت است؟ در بين دانشمندان سنى، در اين باره، خيلى اختلاف است بعضى گفته اند: شب بيست و هفتم است - كه مشهور بين آنها است بعضى گفته اند: اصلا شب معينى در سال نيست، بلكه خدا مى داند و در هر سال دور مى زند.

بعضى گفته اند: معين است ولى، ما نمى دانيم، چه وقت است.

ولى در بين دانشمندان شيعه، شكى نيست كه شب قدر، يكى از سه شب است ؛ شب نوزده، بيست و يك يا بيست و سه ماه رمضان، و احتمال قوى، شب بيست و سوم است. در هر صورت، بنابر آيات قرآن، شب قدر يكى از شب هاى ماه رمضان است. چون در اين سوره، مى فرمايد: ما آن را در شب قدر نازل كرديم. كه منظور از آن، قرآن، است و به خاطر عظمت قرآن، نام آن ذكر نشده، و ضمير آورده شده است و در سوره بقره آيه ۱۸۵.

خداوند متعال مى فرمايد: (شهر رمضان، الذى انزل فيه القرآن )(۲۹۲) ماه رمضان، همان ماهى است كه قرآن در آن نازل شده است.

مراد از نزول قرآن در شب قدر

 بعضى فرموده اند شروع نزول در شب قدر بوده است - كه اين خلاف ظاهر (انا انزلناه) است.

بعضى فرموده اند كه: تمام قرآن، در شب قدر از لوح محفوظ بر آسمان، اول نازل شده است بعضى فرموده اند: در آن شب بر بيت المعمور نازل شده است كه بنابر مشهور خانه اى است در آسمان ها، محاذى خانه كعبه كه با عبادت فرشتگان و به خاطر طواف آنان معمور و آباد است. خيلى از اهل تحقيق فرموده اند كه: تمام قرآن در شب قدر بر قلب مطهر رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ يك دفعه نازل شده و بعد تدريجا در عرض بيست و سه سال بر آن حضرت نازل شده است. پس قرآن دو نزول دارد؛ نزول دفعى و نزول تدريجى(۲۹۳) .

نزول ملايكه بر غير پيامبر

 سوال: آيا ملايكه بر غير از حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نازل مى شوند؟ يا آن كه نزول آنان مخصوص به خود حضرت و زمان حيات او است و بعد از رحلت آن بزرگوار، ديگر بر كسى نازل نمى شوند (مثل نزول وحى كه با فوت، حضرت قطع شده است)

در اين باره در زيارت روز شنبه مى خوانيم: اصبنابك يا حبيب قلوبنا فما اعظم المصيبة بك حيث انقطع عنا الوحى و حيث فقدناك فانا للله و انا اليه راجعون يا رسول الله به سوگ تو گرفتار شديم اى محبوب دل هاى ما پس چه مصيبتى بالاتر از اين كه ارتباط وحى از مخلوق قطع شد (زيرا خاتم پيامبرانى) ولى چه بايد كرد همه از آن خداييم، و به سوى او خواهيم رفت.

پاسخ اين است كه ظاهر (تنزل الملائكة) كه فعل مستقبل است و دلالت بر استمرار و دوام دارد، دلالت دارد بر اينكه نزول ملايكه در شب قدر، دوام دارد، و در تمام سال ها تا آخر عالم ادامه دارد. همچنين ظاهر جمله اسميه (سالم هى حتى مطلع الفجر)(۲۹۴) اين است كه آوردن سلام و رحمت فرشته ها براى هميشه تاريخ در شب قدر هر سال است اگر چه وحى قطع شده است.

سوال ديگر اين كه فرشتگان بر چه كسى نازل مى شوند و سلامتى و درود و تحيت مى آورند.

مسلما بر جانشين به حق رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ يعنى اميرالمؤمنين و يازده فرزند طاهرينش تا امام زمان - روحى ارواحنا العالمين له الفداء - كه در زمان ما فرشتگان بر آن حضرت نازل مى شوند و مقدرات عالم را به آن حضرت، خبر مى دهند. برادران ارجمند به چند روايت در اين زمينه گوش كنيد.

در بحارالانوار از بصائرالدرجات از حسن بن عباس بن جريش نقل شده كه او گفت:

اين حديث را بر امام باقرعليه‌السلام عرضه داشتم، حضرت اقرار به آن فرمود آن حديث اين است:

قال ابوعبدالله عليه‌السلام قال على عليه‌السلام فى صبح اول ليلة القدر التى كانت بعد رسول الله فاساءلونى فوالله لاخبرنكم بما يكون الى ثلاثمائة و ستين يوما من القدر فما دونها فما فوقها ثم لااخبرنكم بشى ء من ذلك بتكلف و لابراءى و لابدعاء فى علم الا من علم الله و تعليمه و الله لايساءلنى اهل التوراة و لااهل الانجيل و الااهل الزبور و لااهل الفرقان الافرقت بين كل اهل كتاب بحكم ما فى كتابهم ؛ (۲۹۵) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: اميرالمؤمنينعليه‌السلام در اولين صبح شب قدرى كه بعد از رحلت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بود (همان زمانى كه خانه نشين بوده و خلافتش را غصب و حضرت زهرا را شهيد كرده بودند) فرمود: هر چه مى خواهيد از من سوال كنيد به خدا قسم! هرچه در عرض سيصد و شصت روز سال اتفاق افتاده (حال چه به اندازه ذره اى باشد و يا بيشتر يا كمتر از آن) همه را براى شما بيان مى كنم.

تذكر: (نمى دانم اميرالمؤمنينعليه‌السلام در اين كلام اشاره به اتم نموده است كه فرمود: كمتر از ذره) توجه داشته باشيد، هرچه به شما خبر دهم با زور و راءى خودم، و ادعاى دانش نيست ؛ مگر آنكه از علم خداى تعالى سرچشمه گرفته و او به ياد من موضوعى از من سوال نمى كنند؛ مگر آنكه من كاملا بنابركتاب خود آنها پاسخ خواهم گفت و به دستور خود آن كتاب حكم خواهم كرد.

روايت دوم: در تفسير قمى مى فرمايد:قيل لابى جعفر عليه‌السلام تعرفون ليلية القدر؟ قال: و كيف لانعرف ليلة القدر و الملائكة يطوفون بنافيها؛ (۲۹۶) .

از امام باقرعليه‌السلام سوال شد؛ آيا شما مى دانيد شب قدر چه شبى است؟ حضرت فرمود: چگونه ندانيم، در حالى كه فرشتگان در آن شب در گرد ما دور مى زنند و طواف مى كنند؟!

و در تفسير برهان در حديثى از ابوذر غفارى - رضى الله عنه - چنين نقل شده كه: قال: قلت: يا رسول الله؟ ليلة القدر، شى ء يكون على عهد الانبياء ينزل عليهم فيها الامر فاذا مضوا رفعت؟ قال: لابل هى الى يوم القيمة ؛(۲۹۷) .

ابوذر مى گويد: سوال كردم از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ كه آيا شب قدر، فقط در زمان پيامبران است كه در آن شب امور دنيا برايشان نازل مى شود؟ و وقتى آنان در گذشتند ديگر شب قدر برداشته ميشود؟ فرمود: هرگز، بلكه شب قدر تا روز قيامت باقى است.

و همچنين در همان تفسير حديثى نقل مى كند از امام صادقعليه‌السلام در تفسير اين كه شب قدر بهتر از هزار ماه است(۲۹۸) .

مى فرمايد: يعنى بهتر از هزار ماهى است كه بنى اميه حكومت كردند و درباره نازل شدن ملايكه و روح در آن شب مى گويد: آرى، از طرف پروردگار نازل مى شود بر محمد و آل محمد (من كل امر سلام) يعنى هر امرى را با تحيت و سلام مى آورند.

و در روايتى از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل مى كند كه پيغمبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در خواب ديد كه بعد از او بنى اميه بر منبرش بالا مى روند و مردم را به گمراهى و برگشت و از دين وادار مى كنند. در صبح آن شب، پيغمبر خيلى محزن و گرفته بود پس جبرئيل و عرض كرد: يا رسول الله! چرا گرفته و محزونيد؟ فرمود: ديشب خواب ديدم. كه بنى اميه بر منبرم بعد از من بالا مى روند و مردم را گمراه مى كنند و در بعضى روايات آمده است كه حضرت آنها را به شكل بوزينه ديد. پس جبرئيل به آسمان عروج كرد و سپس نازل شد و آياتى از قرآن را آورد و سبب سرور حضرت شد و آن آيه اين است:

اءفراءيت ان متعناهم سنينثم جاءهم ما كانوا يوعدونما اغنى عنهم ما كانوا يمتعون (۲۹۹) .

آيا نمى بينى كسانى را كه ساليان دراز آن ها را از زندگى بهرمند ساختيم ؛ سپس عذابى كه به آنان وعده داده شده بود، به سراغشان آمد و هيچ چيزى براى آنها سودى نخواهد داشت؟ و نيز سوره قدر را جبرئيل نازل كرد كه خداوند تبارك و تعالى، شب قدر را براى نبى اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بهتر از هزار ماه، حكومت بنى اميه قرار داد(۳۰۰) .

و در تفسير نمونه از تفسير فخر رازى چنين نقل مى كند: در داستان حضرت ابراهيمعليه‌السلام آمده است كه چند نفر از فرشتگان الهى، نزد او آمدند و بشارت تولد فرزند براى او آوردند و بر او سلام كردند(۳۰۱) مى گويند: لذتى كه ابراهيمعليه‌السلام از سلام اين فرشتگان برد، با تمام دنيا برابرى نداشت. اكنون بايد پى برد كه وقتى گروه گروه فرشتگان در شب قدر نازل مى شوند و بر مؤمنان سلام مى كنند، چه لذت و لطف و بركتى دارد!)(۳۰۲) .

همچنين وقتى ابراهيمعليه‌السلام را در آتش نمرودى افكندند، فرشتگان آمدند و بر او سلام كردند؛ در اين هنگام آتش بر او گلستان شد آيا در شب قدر، به بركت سلام فرشتگان آتش دوزخ سرد نمى شود؟!

آرى اين نشانه عظمت امت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ است كه در آن جا بر خليلعليه‌السلام نازل مى شوند و در اينجا بر اين امت اسلام.

نكته: اگر مقصود فخر رازى از نزول فرشتگان نزول بر تمام امت اسلامى است، كه مسلما در شب قدر، فرشتگان بر تمام امت اسلامى نازل نمى شوند، و اگر مقصود، بعض امت است (كه قطعا همان بعض مى باشد) منظور اهل بيت اطهارعليهم‌السلام و جانشينان به حق رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قدر، فرشتگان بر امام زمانعليه‌السلام نازل مى شوند و مقدرات عالم و مردم را در آن سال ؛ از خوبى ها و شادى ها، و بدى ها گرفتارى ها و صلح و جنگ و... براى آن حضرت اعلام مى كنند.

لازم به ياد آورى است كه آن دو روايت كه از امام باقر و امام صادقعليه‌السلام نقل شد، هر دو در تفسير مجمع البيان و صافى در ذيل اين آيه شريفه آمده است:

و ما جعلنا الرؤ يا التى اريناك الافتنة للناس و الشجرة الملعونة فى القرآن و نخوفهم فميا يزيدهم الا طغيانا كبيرا (۳۰۳) .

اى پيامبر! ما آن رؤ يايى را كه به تو نشان داديم، براى امتحان مردم بود و همچنين شجره ملعونه را كه در قرآن ذكر كرديم، ما به وسيله آن آنان را انذار كرديم و ترسانيديم، اما جز بر طغيانشان افزوده نمى شود.

و در تفسير نمونه آمده است كه فخر رازى در تفسير كبير و وقرطبيط در تفسير الجامع نيز اين موضوع را نقل كرده اند(۳۰۴)

همچنين مرحوم فيض در تفسير صافى مى فرمايد: اين خبر معروف و مستفيض بين خاصه و عامه است، پس منظور از خواب در آيه شريفه همان خوابى است كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ديد كه ميمونهايى بعد از او از منبرش بالا مى روند و پايين مى آيند و حضرت خيلى غمگين شد كه بعد از آن، كمتر مى خنديد. و منظور از شجره ملعونه هم، شجره خبيثه بنى اميه است كه در سوره ابراهيم آيه ۲۶ نيز از آنها تعبير به شجره خبيثه شده است آرى آنها يكى پس از ديگرى (معاويه كه اولى آنان بود تا مروان حمار كه نوزدهمين و آخرين بود) همانند ميمونهايى برجاى پيغمبر نشستند، و از هم تقليد كردند و چون افرادى بى دين و فاقد شخصيت بودند، حكومت اسلامى را هشتاد و سه سال - يعنى هزار ماه تمام - به فساد كشيدند و بر سر اسلام و مسلمين و اولاد رسول الله هرچه بد بود، وارد نمودند و روى خود و تاريخ را سياه كردند.

حكومت بنى اميه هزار ماه بود

 و عجيب اين است كه، مسعودى در كتاب تاريخش - مروج الذهب - مى نويسد:(۳۰۵) حكومت بنى اميه، درست هزار ماه بوده است ؛ بدون هيچ كم و زياد. زيرا آن ها نود سال و يازده ماه و سيزده روز حكومت كردند. هنگامى كه از اين مدت، زمان خلافت ظاهرى امام حسن مجتبىعليه‌السلام كه پنج ماه و ده روز بوده است و همچنين مدت خلافت عبدالله بن زبير - كه از آنان نبود - را كم كنيم كه هفت سال و ده ماه و سه روز بوده است، باقى مانده، درست هشتاد و سه سال و چهار ماه است كه همان هزار ماه تمام باشد، نه كم و نه زياد سبحان الله(۳۰۶) .

اللهم العن اول ظالم ظلم حق محمد و آل و آخر تابع له على ذلك

اول بنا نبود به عالم كه عاشق كشد كسى

آتش به جان شمع فتد كه او اين بنا نهاد

جالب توجه است كه مرحوم حاج شيخ عباس قمى، در كتاب شيرين و خواندنى و تاريخى تتمه المنتهى بعد از نقل تفاسير و روايات مربوط به آيه شريفهو الشجرة الملعونة فى القرآن و نخوفهم فما يزيدهم الا طغيانا كبيرا (۳۰۷) از تفاسير سنى و شيعه و تطبيق آن بر بنى اميه مى فرمايد:

از محاسن اين تفسير و بدايع اين تاءويل، جمله (فما يزيدهم الا طغيانا كبيرا) است كه احتمال دارد، يزيد اسم باشد نه فعل، و اشاره باشد به همان قاتل امام حسينعليه‌السلام و حمل طغيان بر او، از جهت مبالغه باشد، مثل زيد عدل به دعوى آن كه او چندان طاغى است كه، گويا از افراد حقيقت طغيان شده و ذكر خصوص آن لعين، به جهت آن گناه بزرگ و داهيه عظما واقعه كربلا باشد، به اضافه جريان حرة و سوزاندن بيت الله الحرام و قتل عام اهل مدينه (كه گفته اند: بيش از ده هزار نفر كشته شدند، و هزار فرزند از زنا متولد گرديد) و ساير اعمال زشت آن بدبخت(۳۰۸) .

در كتابهاى تاريخ و از جمله همان كتاب تتمه المنتهى، اين اعمال ذكر شده است، آرى، به خدا ياد مسلمانان براى اين تاريخ سياه و ننگين بنى اميه و همچنين بنى عباس به جاى اشك، خون گريه كنند، و بر عاملان اصلى آنها لعن و نفرين ابدى فرستند.

نكته: موضوع ديگرى كه امروز بايد عرض كنم اين است كه جزء اعمال شب قدر قرآن به سرگرفتن است كه قرآن مجيد را بر سر بگيريم و خدا را به چهارده معصومعليهم‌السلام قسم دهيم و بعد حاجات خود را از او بخواهيم، هيچ توجه به فلسفه اين كار داشته ايد؟

به نظر مى رسد كه حكمت قرآن، به سر گرفتن و توسل به چهارده معصوم، اين باشد كه بهترين قانون و يگانه معجزه جاويدان رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ تا روز قيامت قرآن است كه سبب هدايت و سعادت دنيا و آخرت بشر است) (عدى للناس و بينات من الهدى و الفرقان)(۳۰۹) .

همچنين بهترين مجرى اين قانون، و عدل آن، همان چهارده نور پاك، هستند كه اگر اين دو با هم بودند و مسلمانان قدر هر دو را مى دانستند، و به دستوراتشان عمل مى كردند، در دنيا، و آخرت سعادتمند، و هيچ كمبود و نقصى نداشتند و سراسر عالم را تسخير مى كردند، و بهشت را در همين دنيا پيش از آخرت، مى ديدند. خدا گواه است دنيا به تمام معنا گلستان مى شد مگر نه اين است كه رسول اكرم فرموده است:

انى تارك فيكم الثقلين: كتاب الله و عترتى ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا بعدى ابدا

من دو چيز گرانبها و پر ارزش سنگين قيمت، ميان شما مى گذارم ؛ اول كتاب خدا و دوم، عترت و اهل بيتم ؛ تا زمانى كه به آن دو تمسك و متصل باشيد، هرگز گمراه نخواهيد شد.

مفهوم قضيه شرطيه در حديث شريف اين است كه اگر از آن دو فاصله گرفتيد و به دستوراتشان عمل نكرديد، در گمراهى و ضلالت و بدبختى خواهيد بود. اين حديث شريف كه حتى الفاظ آن متواتر است از دو لب مبارك حضرت رسول، نقل شده از طرف دانشمندان، شيعه، به هشتاد سه طريق و از طرف علماى عامه به سى و نه طريق روايت شده است.

حضرت آيت الله خويى رحمة الله(۳۱۰) در تفسير البيان بعضى از آن ها را نقل فرموده اند، و در اكثر آنها، اين جمله اضافه شده است: انهما لن يفترقا حتى يرداد على الحوض ؛ آن دو چيز سنگين، هرگز از هم جدا نخواهند شد تا روز قيامت بر حوض كوثر بر من وارد شوند(۳۱۱) .

رهبر خوب و عالم و قانون متعالى

 در بين فلاسفه جهان و جامعه شناسان كنونى، بر سر اين موضوع اختلاف است كه آيا براى اداره نظام اجتماع و تربيت صحيح افراد بشر و اجتماع در امور سياسى و فرهنگى و اجتماعى و اقتصادى و غيره، رهبر لايق و عامل و مدير و مدبر و عالم ودانا لازم است؟ و يا آن كه فقط قوانين مترقيه و عالى كه با روح اجتماع سازش داشته باشد، كافى است؟

بعضى عقيده دارند، كه اگر رهبر مردم، عاقل و مدبر و دنيا ديده و مردمدار و دانشمند و هوشيار باشد، مى تواند بر اجتماع، حكومت كند و با زيركى و فطانت مردم را داره كند و بر آنها حكومت كند.

گروه ديگر مى گويند:

خير، بايد قوانين اجتماع، با روح مردم، سازش داشته باشد، و بتواند پاسخگوى نياز و احتياج جامعه باشد؛ و الا اگر قوانين خوب نباشد، هرچه هم رهبر عالم و عاقل و مدبر باشد، باز نمى تواند اجتماع را اداره و رهبرى كند برادران به نازم اسلام كه در چهارده قرن پيش فرموده است هر دو، هر دو يعنى: دين اسلام، معتقد است كه براى اداره نظام جامعه و تربيت بشر، بايد هم رهبرى عالم و لايق داشت و هم قوانينى كامل و عالى آن جا كه مى فرمايد: كتاب الله و عترتى و اهل بيتى.

پس بنابر دين اسلام، بهترين قانون، كتاب خدا است (هدى للناس و بينات من الهدى و الفرقان) و بهترين مجرى نيز اهلبيت پيامبر هستند.

آرى، اگر اسلام و قرآن از مجراى طبيعى خود عبور مى كرد، و به كف با كفايت اميرالمؤمنينعليه‌السلام اداره مى شد، اگر زعامت و خلافت مسلمين، گرفتار آن بدبختى ها و ظلم ها و حق كشى ها و غصب خلافت نمى شد، اگر اميرالمؤمنينعليه‌السلام بيست و پنج سال خانه نشين نمى شد، اگر حتى در همان پنج سال خلافت ظاهرى حضرت گذاشته بودند قرآن و اسلام ناب محمدىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اجرا گردد و جنگ جمل و صفين و نهروانى پيش نيامده بود و حضرت مى توانست بدعت ها را بردارد، و اگر معاويه چهل ودو سال در شام، حكومت نكرده بود، و اگر بنى اميه هزار ماه، حكومت ظالمانه و صد اسلام و قرآن نداشتند، و اگر بنى عباس بدتر از بنى اميه، روى تاريخ را سياه نكرده بودند، و اگر ائمه مظلوم ما را يكى پس از ديگرى زجر وشكنجه و زندان نكرده بودند و بالاخره به شهادت نرسانده بودند و هزار اگر ديگر، اگر در تاريخ اتفاق نيفتاده بود، آن وقت مى فهميديم اسلام يعنى چه؟ و سراسر كره زمين هم گويند لااله الاالله محمد رسول الله بودند و جز قرآن سعادت بخش آن، قانونى نبود اميدواريم و منتظريم كه ان شاء الله در زمان ظهور امام زمان - ارواحنا فداه - اين امر صورت پذيرد. چنان كه بحار از خصال صدوق نقل مى كند كه اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمايد:(۳۱۲) ما فرياد رس مردميم در هنگام گرفتارى آنها و وقتى كه درها به روى آنان بسته شود، ما درب سلامتيم و گره گشاييم. هر كس به ما رو آورد، اهل نجات و هر كه از ما سرپيچى كند، بدبخت مى شود خداى متعال به وسيله ما آغاز فرموده و به ما ختم خواهد كرد و به ما هرچه بخواهد، محو مى كند و به ما هرچه بخواهد اثبات مى كند و به وسيله ما خداوند، زمان، سخت و پرمشقت را برطرف مى كند و باران مى فرستد (ولايغرنكم بالله الغرور)(۳۱۳) شيطان شما را گول نزند. از وقتى كه خداى عزوجل درهاى آسمان را بسته است، هيچ باران رحمت نباريده است ولى هنگامى كه قائم ما قيام كند، آسمان بارانهاى رحمتش را مى فرستد و زمين، گياه و سبزه خود را مى روياند، و كينه ها از دل مردم برطرف مى شود حيوانات درنده با هم صلح مى كنند(گرگ و ميش با هم آب مى خورند) و چنان مى شود كه اگر زنى، از عراق تا شام پياده برود، تمام روى سبزه و علف راه مى رود(همه جا آباد و خرم) و اگر اسباب و وسايل روى سر داشته باشد، به او هيچ آسيبى نمى رسد(نه از حيوانات درنده و نه از مردم) و دنيا در امن و امان است به تمام معنا)

امام خمينى كمى از درد دل جدش اميرالمؤمنينعليه‌السلام با خبر شد

 نكته: ما در زمان خودمان، به چشم ديديم كه پس از هزار سال با هزاران دعا و نيايش، و دل خونى و گرفتارى و هزاران كشته و زخمى، انقلاب اسلامى به رهبرى آگاهانه و معجزه آساى مرحوم امام قدس سره به ثمر رسيد، و پيروز شد، و حكومت اسلامى و جمهورى اسلامى ايران برپا شد، و تمام دنيا مى دانست كه امام غير از خدا و اسلام و قرآن و پياده شدن احكام آن، هدفى ندارد؛ ولى ديديد كه چه فتنه ها كه نكردند! و چه بدبختى ها كه به بار نياوردند؛ يك روز در كردستان، يك روز در خوزستان، يك روز در گنبد، مسؤ ولين جانسوز و دانشمند و متدين را يكى پس از ديگرى به شهادت رساندند. از مطهرى ها و بهشتى ها و مدنى ها و اشرفى اصفهانى و دستغيب گرفته تا رجايى و باهنر و هفتاد و دو شهيد در دفتر حزب جمهورى اسلامى اسلامى كه هر كدام به نوبه خود اگر بودند، حال و وضع ما جور ديگرى بود. تا آن كه بالاخره جنگ ناخواسته حمله عراق به ايران شروع شد و صدام و صدامى هاى از خدا بى خبر هشت سال جنگ را بر ما تحميل نمودند و كردند آنچه كردند و كشتند و نه فقط رژيم عراق بلكه همه دنيا با ايران جنگيد و نه فقط جبهه ها بلكه تمام شهرها مورد هجوم بمباران هوايى و موشكى قرار گرفت و غير از جبهه ها كه مكرر از بمب هاى شيميايى و خوشه اى استفاده شد، كم كم تهديد به زدن بمب شيميايى به شهرها نيز نمودند تا بالاخره مرحوم امام قدس سره تصميم به پذيرش آتش بس گرفت و به تعبير خودشان كاسه زهر را نوشيد مى خواهم عرض كنم كه آرى، تا اندازه اى از درد دل جدش - اميرالمؤمنينعليه‌السلام - خبردار شد آن جا كه حضرت فرمود:

والله لابن ابى طالب آنس بالموت من الطفل بثدى امه ؛ به خدا قسم پسر ابى طالب علاقه اش به مرگ بيشتر از علاقه كودك به پستان مادر است.

آيا شما مثالى بهتر از اين پيدا مى كنيد كه محبت انسان را به چيزى بيان كند؟!

ذكر توسل

 امام حسينعليه‌السلام در نزديكى كربلا، براى اصحاب خطبه خواند، از آن جمله فرمود:

الا و ان الدنيا قد تغيرت و تنكرت و ادبر معروفها و استمرت حذاء و لم تبق منها الا صبابة كصبابة الاناء و خسيس عيش كالمرعى الوبيل الاترون الى الحلق لايعمل به و الى المنكر لايتناهى عنه؟ ليرغب المؤمن فى لقاء ربه محقا فانى لاارى الموت الاسعادة و الحيوة مع الظالمين الا برما (۳۱۵) .

ياران من! آگاه باشيد، دنيا تغيير پيدا كرده و وارونه شده، خوبى ها پشت نموده و جاى خود را به زشتى ها داده است. از صفات حسنه و خدا پسند چيزى باقى نمانده، جز به مقدار رطوبت ظرف، پس از ريخته شدن آب و از زراعت كشتزار خوبى ها، جز زمين سيل زده، چيزى نمانده است آيا نمى بينيد دستورات حقه اسلامى عمل نمى شود، اما منكرات و گناهان، آشكارا انجام داده مى شود و هيچ منعى نيست در چنين شرايطى اگر مؤمن مرگ خود را از خدا بخواهد، خيلى به جا است. راستى من شهادت را جز سعادت و زندگى با ستمكاران را جز ننگ و عار نمى بينم.

الالعنة الله على القوم الظالمين.

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه بيست و يكم

 بسم الله الرحمن الرحيم

دورى از گناهان، بهترين اعمال

 قال اميرالمؤمنينعليه‌السلام فقمت يا رسول الله ما افضل الاعمال فى هذالشهر فقال يا اباالحسن افضل الاعمال فى هذالشهر الورع عن محارم الله

صم بكى فقلت يا رسول الله! ما يبكيك؟ فقال: يا على! ابكى لما يستحل منك فى هذا الشهر كانى بك و انت تصلى لربك و قد انبعث اشقى الاولين و الاخرين شقيق عاقر ناقة ثمود فضربك ضربة على قرنك تخضب منها لحيتك ؛

اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمايد: من از جا بلند شدم و گفتم: يا رسول الله! در ماه رمضان، چه عملى فضيلت و ثوابش بيشتر است؟ فرمود: يا اباالحسن! بهترين اعمال در اين ماه، همانا دورى جستن از محرمات الهى است. آنگاه حضرت گريه كرد. گفتم: يا رسول الله! چه امرى سبب گريه شما شد؟ فرمود: يا على! گريه ام براى آن است كه در اين ماه، پيش آمد ناگوارى بر تو وارد مى شود. گويا مى بينم كه تو مشغول به نمازى و شقى ترين فرد از اولين و آخرين برادر و هم رديف پى كننده ناقه ثمود(صالح) ضربتى بر جلوى سرت مى زند كه محاسن تو را به خون سرت رنگين مى نمايد. برادران خوب توجه كنيد.

رسول گرامى اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در پاسخ به سوال اميرالمؤمنينعليه‌السلام كه چه عملى افضل است در ماه مبارك، رمضان، نفرمود نماز است كه عمود دين است كه در جلسه هفدهم راجع به آن عرايضى تقديم نمودم و يا روزه است كه حكم سختى است. به خصوص در تابستان با گرما و روزهاى شانزده ساعتى آن و در جلسه سوم و چهارم در اين خصوص صحبت كردم و نفرمود: بهترين اعمال حج است كه همه عبادتها را در بردارد و در جلسه دوم راجع به آن اشاراتى داشتم كه جامع تمام عبادات است مالى، بدنى، روحى، و دورى از وطن و خانواده كه خداوند نصيب همه شما بفرمايد و در احاديث زياد بيشتر ثواب ها براى عبادات مقايسه به حج مى شود. و نيز نفرمود: بهترين اعمال جهاد است كه انسان بايد از جان بگذرد و ثواب بسيار زيادى دارد. كه روايات و آيات در بيان ثواب آن معركه كرده است. و نفرموده بهترين اعمال قرائت قرآن است - كه ثواب آن در روزهاى گذشته بيان گرديد - و نيز نفرمود افضل اعمال، صدقه دادن و اطعام و افطارى و يا دادن خمس و زكات است - كه در نزد بعضى از جان دادن سختتر است.

خير، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به هيچ يك از اين عبادات اشاره نكرد و شايد اگر اين سوال از ما مى شد، اين پاسخ ‌ها را مى داديم، و همه ماها بهترين اعمال را در امور مثبته و انجام دادنى جستجو مى كنيم. در حالى كه رسول خدا فرمود: الورع عن محارم الله ؛ اجتناب و پرهيز از محرمات الهى.

در بحارالانوار از امالى صدوق به سندى از سكونى از امام صادقعليه‌السلام از پدرانشعليهم‌السلام چنين نقل مى كند:

قال قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اعمل بفرائض الله تكن اتقى الناس و ارض بقسم الله تكن اغنى الناس و كف عن محارم تكن اورع الناس و احسن مجاورة من جاورك تكن مؤمنا و احسن مصاحبة من صاحبك تكن مسلما (۳۱۶)

سكونى از علماى عامة است و ثقة است و از امام صادقعليه‌السلام روايات زيادى نقل كرده است و چون حضرت به امامت قبول ندارد، تا يادم مى آيد هر جا روايت نقل كرده، مى گويد، كه حضرت روايت را از پدرانش نقل فرموده از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در اين روايت هم نقل مى كند:

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: به واجبات الهى عمل كن تا از پرهيزكارترين مردم شوى و به رزق و روزى خدا راضى باش تا بى نيازترين مردم شوى و خود را از محارم الهى باز دارد تا خدا ترس ترين مردم باشى. و با هر كس كه با تو سر و كار دارد خوبى كن مؤمن خواهى بود و با هر كس با تو مصاحبت دارد، احسان كن تا مسلمان باشى.

نكته: در اين حديث، اورع الناس يعنى خداترس ترين فرد را كسى معرفى فرموده كه محرمات الهى را ترك كند و به گرد معصيت نگردد.

در معالجه بسيارى از مرض ها، بيش از هر چيز؛ پرهيز و اجتناب از خيلى از غذاها لازم است تا آنجا كه بسيارى از امراض با پرهيز معالجه مى شود؛ بدون نياز به هيچ دوا و دارو، مسلما دارو وقتى مؤ ثر است كه با پرهيز باشد و چه بسا پرهيز نكردن در يك مورد و يا يك غذا، مثل ترشى، خوردن در هنگام زكام و سرماخوردگى، اثرات چند روزه دوا خوردن را از بين ببرد.

اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمايد: كم من اكلة منعت اكلات ؛ چه بسيار مى شود كه خوردن يك لقمه، جلوى خوردنها را بگيرد(۳۱۷) . خدا رحمت كند يكى از سادات فاميل را فرمود هر وقت زكام مى شود فقط ۲۴ ساعت هيچ غذايى نمى خورم خوب مى شوم. بدون هيچ دوا و درمانى و نظير.

همين دستور پزشكى، درباره عبادات نيز كاربرد دارد. چه بسا بعضى از عبادات در اثر معصيت و گناه از نامه عمل انسان پاك و محو شود. و ثواب داده نشود! در صفحات قبل گذشت كه گفتن هر يك از تسبيحات اربعه، سبب سبز شدن درختى براى گوينده در بهشت مى شود ولى فرمود: اياك و ان ترسله نارا فتحرقه ؛ مواظب باش آتشى نفرستى كه آن درخت را بسوزاند. البته اين معنا را عرض كنم كه عكس اين جريان نيز ممكن است ؛ يعنى چه بسا كار خير و عبادت موجب شود كه كيفر و عذاب گناه و معصيت برداشته شود (ان الحسنات يذهبن السيئات)(۳۱۸) .

و به همين جهت كه بيان شد كه: اجتناب از گناه و نافرمانى خدا، افضل اعمال در ماه رمضان است در روايات آمده است كه ثواب و پاداش ترك معصيت، بيشتر است از انجام دادن عبادت.

در بحارالانوار از كافى به سندى از امام باقرعليه‌السلام چنين نقل مى كند كه:

الصبر صبران: صبر على البلاء حسن جميل و افضل الصبرين الورع عن محارم الله (۳۱۹) .

امام باقرعليه‌السلام فرمود: صبر بر دو قسم است: يكى صبر و بر بلا و مصيبت كه خيلى خوب و نيكو است و ديگرى، صبر بر محارم خداوند است. افضل تر از هر دو صبر، همين اجتناب از محرمات الهى است در روايت ديگر، اين موضوع را واضح تر بيان مى كند؛ در بحارالانوار از كافى به سندى از اميرالمؤمنينعليه‌السلام آمده است كه:

على عليه‌السلام قال قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ الصبر ثلاثة المصيبة و صبر على الطاعة و صبر عن المعصية فمن صبر على المصيبة حيت يردها بحسن عزائها كتب الله له ثلاثمائة درجة ما بين الدرجة الى الدرجة كما بين السماء الى الارض و من صبر على الطاعة كتب الله له ستمائة درجة ما بين الدرجة الى الدرجة كما بين تخوم الارض الى العرش و من صبر عن المعصية كتب الله له تسعمائة درجة ما بين الدرجة الى الدرجة كما بين تخوم الارض الى منتهى العرش (۳۲۰) .

اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمودند: صبر بر سه قسم است ۱ - صبر بر مصيبت ؛ ۲ - صبر بر ترك معصيت پس هر كس در مصيبت صبر كند و خويشتندارى نمايد و حرفى و كارى بر خلاف رضاى خدا نكند، خداوند سيصد درجه مقام او را بالا خواهد برد، كه مابين هر درجه تا درجه ديگر همانند فاصله آسمان به زمين است و هر كس بر انجام طاعت و عبادت صبر كند(نماز بخواند، روزه بگيرد، حج برود) خداوند مقام او را ششصد درجه بالا خواهد برد، كه ما بين هر درجه تا درجه ديگر همانند، فاصله زير زمين تا عرش برين است. و هر كس بر ترك معصيت صبر كند(بتواند حرامى انجام دهد، ولى براى خدا ترك كند) خداوند نهصد درجه مقام او را بالا خواهد برد كه ما بين هر درجه تا درجه، ديگر، همانند زير زمين تا انتهاى عرش است.

اجتناب از گناه در گفتار و رفتار اميرالمؤمنينعليه‌السلام

 باز، روى همان، جهت، كه ورع و دورى از گناه افضل اعمال است، اميرالمؤمنينعليه‌السلام نيز در خطبه ها و نامه ها و كلمات قصار نهج البلاغه، از عبادات خودش كمتر، تذكر و حرفى به ميان آورده است ؛ ولى از ورع و كناره گيرى از محرمات - به خصوص خوردن مال مردم و ظلم و ستم بر آنان - زياد سخن گفته و رفتار و برنامه خودش را بيان فرموده است، كه در جلسه پانزدهم به آن اشاره شد كه مى فرمايد:

به خدا قسم! اگر تمام شب روى خار مغيلان بيتوته كند و با بدن برهنه، روى سنگهاى خارا مرا بكشانند براى من بهتر است تا اين كه روز قيام خدا و پيامبر را ملاقات كنم، در حالى كه كوچكترين ظلمى به كسى نموده باشم.

بعد حضرت، داستان عقيل را بيان مى كند كه اصرار داشت از بيت المال بيش از ديگران به مقدار يك صاع گندم بگيرد حضرت آهنى را داغ نمود و به دستش نزديك كرد كه عذاب آتش جهنم را براى او مجسم كند. همچنين حضرت موضوع رشوه آوردن بشقاب حيوانى توسط اشعث بن قيس را بيان مى كند و در آخر مى فرمايد: به خدا قسم! اگر هفت اقليم عالم وجود را به من على بدهند كه به اندازه گرفتن پوست جوى از دهان مورچه اى معصيت خدا كنم، نمى كنم ؛ ما لعلى و لنعيم يفنى و لذة لاتبقى ؛ على كجا و خوشى هاى فناپذير كجا؟ على كجا و لذات زودگذر دنيا كجا؟!

يكى از اصحاب و خواص اميرالمؤمنينعليه‌السلام ضرار بن ضمرة ضبانى بوده است او بعد از شهادت اميرالمؤمنينعليه‌السلام در شام وارد بر معاويه مى شود و معاويه از او ميخواهد كه اوصاف اميرالمؤمنينعليه‌السلام را برايش بيان كند ابتدا ضرار قبول نمى كند، ولى معاويه اصرار مى كند و مى گويد: حتما بايد بگويى. ضرار پاسخ مى دهد: حالا كه ناچارم، پس معاويه گوش كن تا بگويم! و بعد شروع به گفتن مى كند (بيان جريان را سيد رضى در نهج البلاغه، در كلمات قصار آورده است و در بحارالانوار در سه جا بيان شده كه مفصل تر از همه در جلد ۳۳ صفحه ۲۷۴ از كنزالفوائد كراجكى است كه در آن سلسله سند را نيز نقل فرموده(۳۲۱) آن روايت اين است:

عن ابى صالح ام هانى قال دخل ضرار بن ضمرة الكنانى على معاوية بن ابى سفيان يوما فقال له يا ضرار صف لى عليا فقال او تعفينى من ذلك قال لاعفوك قال اما اذ لابد فانه كان و الله بعيد المدى شديد القوى يقول فصلا و يحكم عدلا يتفجر العلم من جوانبه و تنطق الحكمة على لسانه يستوحش من الدنيا و زهرتها و ياءنس بالليل و ظلمته كان و الله غزير الدمعة طويل الفكرة يقلب كفه و يخاطب نفسه يعجبه من اللباس ما قصر و من الطعام ما جشب كان و الله معنا كاءحدنا يدنينا الذا اءتيناه و يجيبنا اذا ساءلناه و كان مع دنوه لنا و قربه منا نكلمه هيبة له فان تبسم فعن مثل الؤ لؤ النظيم يعظم اهل الدين و يحب المساكين لايطمع القوى فى باطله و لايياس الضعيف عن عدله اشهد بالله لراءيته فى بعض موافقه و قد ارخى الليل سدوله و غارت نجومه مما ثلافى محرابه قابضا على لحيته يتململ تململ السليم و يبكى بكاء الحزين و كانى اسمعه و هو يقول يا دنيا يا دنيا ابى تعرضت ام الى تشوقت هيهات هيهات غرى غيرى لاحان حينك قد ابتك ثلاثا عمرك قصير و خيرك حقير و خطرك غير كبير آه آه من قلة الزاد و بعد السفر و وحشة الطريق... (۳۲۲)

ضرار گفت: براستى اميرالمومنينعليه‌السلام مردى دور انديش، پرقدرت و شجاع بود. گفتارش حق و روشنگر، و حكمش با عدل و داد بود. از هر سو علم و دانشش سرازير، نطقش حكمت آميز، از دنيا و زر و زيورش گريزان و به شب و تاريكى آن انس زياد داشت.

معاويه! به خدا سوگند! اشك آن حضرت هميشه جارى بود (از خوف خدا گريه مى كرد) و فكرى طولانى و زياد داشت. دستها را به هم مى زد و با خود حرف ميزد و از نفس خود مى گفت.

از لباس ساده و كوتاه خوشش مى آمد (در زهرالربيع دارد لباس خشن و درشت) و از غذاى ساده و آرد نيم كوب سبوس نگرفته استفاده مى كرد.

هنگامى كه آن حضرت در بين ما بود. خود را يكى از ما مى دانست و ما هيچ تشريفات و تكلفى نداشتيم و هر سوالى داشتيم، او با روى گشاده پاسخ مى فرمود. ولى با آن همه نزديكى به ما و خودمانى بودنش، از هيبت آن بزرگوار حساب مى برديم و كمتر حرف مى زديم. هنگامى كه تبسم مى كرد، باوقار بود و دندانهاى مباركش مثل مرواريد به بند كشيده پيدا مى شد. اهل دين را بسيار احترام مى كرد و بينوايان را دوست مى داشت هيچ قدرت مندى اميد رسيدن به هدف باطلش را در نزد حضرت نداشت و هيچ بيچاره ماءيوس از عدلش نبود و به حقش مى رسيد.

معاويه! خدا را شاهد مى گيرم، گاهى حضرت را در شب ظلمانى در حالى كه پرده هاى تاريكى همه جا را گرفته بود و ستاره ها نيز بى فروغ بودند، مى ديدم كه در محراب عبادت ايستاده، در حالى كه محاسن خود را به دست گرفته و مثل مار گزيده به خود مى پيچيد مثل مصيبت زده، گريه مى كرد گويا اكنون صداى حضرت را مى شنود كه مى فرمود: اى دنيا! آيا تو مى توانى متعرض على شوى؟ تو مى توانى على را گول بزنى؟ هرگز! هرگز! برو ديگرى را مغرور كن. تو كه ارزش ندارى من تو را سه طلاقه و از خود جدا كردم اى دنيا! عمر تو كوتاه است و خوشى هايت ناچيز و حقير است و مقامت بزرگ نيست. آه و افسوس از كمى توشه آخرت و از دورى اين سفر، و وحشت اين راه.

در آخر حديث دارد معاويه با آن قساوت و دشمنى كه با اميرالمؤمنينعليه‌السلام داشت، نتوانست خوددارى كند و اشكش بر ريش نحسش جارى گرديد كه با آستين، ، پاك كرد. اطرافيانش نيز همه گريه كردند و به ضرار گفت: آرى، والله ابوالحسن اين چنين بود. ولى تو اى ضرار در (شهادت) مفارقت على چه حالى دارى؟ گفت: حال مادرى را دارم كه فرزندش را در بغلش سر بريده اند، و او براى هميشه، اشكش خشك نمى شود و اندوه و غصه آرام نمى گيرد.

سپس معاويه با اشاره به اطرافيانش گفت: ولى اين ها بعد از مرگ من، نه چنين حالى دارند، و نه مرا چنين معرفى خواهند كرد. بعد رو به آنان كرد و گفت: شما را به خدا اگر تمام شما هم آواز شويد آيا مى توانيد اين چنين كه اين مرد يار و مولايش را توصيف كرد، مرا توصيف كنيد؟ گفته مى شود (كه يكى از آنان كه شايد عمرو عاص باشد) گفت: الصحابة على قدر الصاحب ؛ تعريف و تمجيد بايد به اندازه صاحب تعريف باشد.

سعدى گويد:

خلاصه آن همان گونه كه تمام صفات برجسته و محسنة اميرالمؤمنينعليه‌السلام قابل بيان نيست و شمارش نمى گيرد و هيچ همتايى ندارد، ورع و زهد آن حضرت و خدا ترسى و دورى از شبهات آن بزرگوار نيز قابل شمارش و بيان نيست.

مرحوم مجلسى در بحارالانوار بابى باز نموده در زهد و تقوا و ورع آن حضرت(۳۲۳) همچنين مرحوم قاضى نورالله شوشترى در كتاب احقاق الحق بابى در ورع آن بزرگوار منعقد فرموده و رواياتى را كه علما و دانشمندان سنى در اين باب فرموده اند، نقل كرده است(۳۲۴) .

شيعيان واقعى بايد با ورع باشند

 برگردم به اصل سخن پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ كه فرمود: افضل اعمال در ماه رمضان دورى از محرمات الهى است. برادران اگر ادعا داريم شيعه ايم، اگر ادعا داريم جعفرى هستيم، اگر ادعا داريم پيرو اميرالمؤمنينعليه‌السلام هستيم، بايد با ورع باشيم بايد از گناهان دورى كنيم و خدا ترس باشيم بايد عمل ما معرف شيعه بودن ما باشد. از مال حرام، از مال شبهه ناك، از دروغ از غيبت و از تمام گناهان دورى كنيم.

در سفينة البحار از كافى نقل مى كند:

عن ابن ابى يعفور قال قال ابوعبدالله عليه‌السلام كونوا دعاة للناس بغير السنتكم ليروا منكم الورع و الاجتهاد و الصلاة و الخير فان ذلك داعية (۳۲۵) .

امام صادقعليه‌السلام فرمود: شما با وسيله اى غير از زبان و گفتار، مردم را به سوى ما دعوت كنيد (يعنى با اعمالتان) تا آن كه مردم، از نزديك تقوا و پرهيزگارى و جهاد و نماز و اعمال خير شما را ببينند (و از شما عبرت گيرند) به درستى كه اين اعمال است كه باعث تشويق مردم به مذهب مى شود.

همچنين در بحارالانوار از كافى چنين نقل مى كند:

قال ابوالصباح الكنانى لابى عبدالله عليه‌السلام ما نلقى من الناس فيك فقال ابوعبدالله و ما الذى تلقى من الناس فى فقال لايزال يكون بيننا و بين الرجل الكلام فيقول جعفرى خبيث فقال يعيركم الناس بى فقال له ابوالصبابح نعم قال فقال ما اقل و الله من يتبع جعفرا منكم انما اصحابى من اشتد ورعه و عمل لخالقه و رجا ثوابه فهولاء اصحابى (۳۲۶) .

ابوالصباح كنانى - كه يكى از ياران امام صادقعليه‌السلام است - خدمت حضرت عرض كرد كه ما درباره شيعه بودن و منسوب به شما بودن، مشكلاتى داريم. فرمود: چه داريد در جعفرى بودنتان؟ ابوالصباح گفت: گاهى به مخالفين، بحث و گفتگو مى كنيم. بعد به ما مى گويند شما جعفرى و شيعه خبيث هستيد. حضرت فرمود: مردم شما را سرزنش مى كنند كه به من (جعفر بن محمد) منسوبيد؟ ابوالصباح پاسخ داد: آرى فرمود: راستى كه پيروان جعفر خيلى كم هستند (آنان كه شيعه به تمام معنا باشند، انگشت شمارند،) اصحاب من، فقط كسانى هستند كه بسيار پرهيزكارند و از هر چيز حرام و شبهه ناك اجتناب مى ورزند و فقط براى خدا كار مى كنند و بس، و فقط از خداوند اميد پاداش دارند نه خلق او آرى اينان اصحاب و ياران من هستند.

نمونه ورع

 سفينة البحار، در حالات صفوان بن يحيى - كه از اصحاب موسى بن جعفرعليه‌السلام و امام رضا و امام جوادعليهم‌السلام بوده و وكيل امام رضا و امام جوادعليهما‌السلام نيز بوده - مى نويسند:(۳۲۷) وقتى او، در مكه بود، يكى از همسايه هاى كوفه اش دو دينار به او داد تا به كوفه ببرد صفوان گفت: شترم كرايه است، صبر كن از شتربانم اجازه بگيرم. او تا اين اندازه مواظب بود، كه مال شبه ناك در اموالش نباشد. آرى همين، صفوان شبانه روزى يكصد و پنجاه ركعت نماز مى خوانده ؛ چون با عبدالله بن جندب و على بن نعمان در مسجدالحرام پيمان بسته بودند كه هر كس از اين سه نفر بميرد، هر كدام كه زنده ماند، هر كار خيرى از نماز و روزه و زكات كه براى خودش انجام مى دهد، براى آن رفيقى كه مرده است نيز انجام دهد. اتفاقا آن دو نفر فوت شدند و صفوان ماند بنابراين شبانه روز، پنجاه ركعت نماز واجب و نافله براى خودش مى خواند و پنجاه ركعت براى عبدالله بن جندب و پنجاه ركعت براى على بن نعمان و هر سال سه ماه روزه مى گرفت و زكات مالش را سه مرتبه مى پرداخت و همچنين هر كار خيرى كه انجام مى داد به نيت آن دو نفر نيز انجام مى داد.

همچنين در حالات مرحوم مقدس اردبيلى مى نويسد:

وقتى در بغداد كسى نامه اى به او داد كه به نجف اشرف ببرد، چون مال سوارى اش كرايه بود و صاحب آن، همراهش نبود كه از او اجازه بگيرد، بنابراين نامه را گرفت و در جيب گذاشت و تا نجف دنبال حيوان پياده رفت و گفت: من از مكارى اجازه نگرفته ام.

ذكر توسل ؛ خبر شهادت اميرمؤمنانعليه‌السلام توسط پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

 و اما گريه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و خبردادن از شهادت اميرالمؤمنينعليه‌السلام در اين ماه، برادران، روز بيست و يكم (جلسه هيجدهم) حديثى از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نقل كردم كه حضرت فضايل و مناقب اميرمؤمنانعليه‌السلام را از نسب و حسب يك يك تذكر داد و فرمود شما در تمام صفات سر آمد همه مردمى، و در آخر حديث فرمود: يا على بعد از من سى سال زندگى مى كنى و بر ظلم و ستم كه به تو مى شود صبر مى كنى همان گونه كه همراه من در نزول قرآن جنگ با كفار نمودى و آخر الامر شهيد مى شوى و محاسن شريفت از خون سرت رنگين مى شود و قاتل تو هم رديف پى كننده ناقل صالح است در دشمنى با خدا.

السلام عليك يا اميرالمؤمنين! يا اباالحسن! يااخاالرسول يا زوج البتول! انا توجهنا و استشفعنا توسلنا بك الى الله و قدمناك بين يدى حاجاتنا يا وجيها عندالله اشفع لنا عندالله .

در جلسه هيجدهم عرض كردم كه من از مرحوم علامه امينى قدس سره شنيدم كه مى فرمود:(۳۲۸) به خدا قسم! از اول عالم، تا آخر عالم، مظلومى مثل اميرالمؤمنين هرگز پيدا نمى شود بى خود نيست وقتى اشقى الاولين و الاخرين، شمشير بر فرق مباركش زد، فرمود، فزت و رب الكعبة ؛ به پروردگار كعبه! قسم رستگار شدم. سالها منتظر امروز بودم حسين عزيزش هم در كربلا در گودال قتلگاه فرمود:

الهى رضا بقضائك و تسليما لامرك لامعبود سواك يا غياث المستغيثين

الا لعنة الله على الظالمين.

لاحول لاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه بيست و دوم

 بسم الله الرحمن الرحيم

اميرالمومنينعليه‌السلام از شهادت خود خبر داشت

 قال اميرالمؤمنين عليه‌السلام فقلت يا رسول الله و ذلك فى سلامة من دينى قال صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فى سلامة من دينك ثم قال يا على! من قتلك فقد قتلنى و من ابغضك فقد ابغضنى ؛

پس از آن كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ گريه كرد و خبر شهادت اميرالمؤمنين را در ماه رمضان داد، اميرالمؤمنين مى فرمايد:

پرسيدم: يا رسول اللهعليه‌السلام ! آيا هنگامى كه به شهادت مى رسم، دينم سالم است؟ پيامبر فرمود: آرى، دينت سالم است يا على! قاتل تو مثل اين كه مرا كشته و هر كس نسبت به تو كينه اى در دل داشته باشد، در حقيقت بغض و كينه من را دارد.

برادران در اينجا، دو موضوع قابل بررسى است: كه امروز درباره آنها عرايضى تقديم مى كنم.

موضوع اول آن كه پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ با صراحت خبر از شهادت اميرالمؤمنينعليه‌السلام در ماه رمضان داد و اميرالمؤمنينعليه‌السلام درباره اين موضوع هيچ نپرسيد. پس سؤال مى كنيم: آيا اميرالمؤمنين از شهادت خود خبر داشته؟ و آيا قاتل و وقت شهادت و مكان شهادت را مى شناخته؟

موضوع دوم اين كه، چرا اميرالمؤمنين،عليه‌السلام پرسيد: آيا وقت شهادت دينم سالم است؟ آيا اين سوال مهمتر از هر موضوع ديگر است؟

خبر داشتن ائمه از شهادت خود

 اما بحث در موضوع اول، سروران ارجمند! به نظر اين حقير، اگر كسى به روايات مربوط به احوال ائمه اطهارعليهم‌السلام در كتب مختلف مراجعه كند؛ مثل امالى شيخين و محاسن برقى و بصائر الدرجات و عيون شيخ صدوق و كتاب كافى و كشف الغمه و غيبت نعمانى و مخصوصا بحارالانوار كتاب الامامه، هيچ شك و ترديدى براى او باقى نمى ماند كه ائمهعليهم‌السلام به همه چيز از گذشته و آينده، تا روز قيامت عالم بوده اند و از شهادت خود و كيفيت شهادت و زمان و مكان آن، خبر داشته اند.

مرحوم مجلسى در بحارالانوار بابى منعقد فرموده به اين صورت كه:

انهم لايحجب عنهم علم السماء و الارض و الجنة و النار انه عرض عليهم ملكوت السماوات و الارض و يعلمون علم ما كان و ما يكون الى يوم القيامة ؛(۳۲۹) .

هيچ علمى از ائمهعليهم‌السلام پوشيده نيست، ؛ از آن چه كه مربوط به آسمان و زمين و بهشت و جهنم باشد و تمام اسرار آسمانها و زمين برايشان عرضه شده است و آنان از آنچه اتفاق افتاده و يا در آينده اتفاق خواهد افتاد تا روز قيامت خبر دارند.

همچنين در جلد بيست و هفت بابى منعقد نموده كه:

انهم يعلمون متى يموتون و انه لايقع ذلك الاباختيار هم (۳۳۰) ائمهعليهم‌السلام مى دانستند چه وقت مى ميرند و مرگ آنان به اختيار خودشان بوده است ؛

و در جلد چهل و دوم كه در تاريخ اميرالمؤمنينعليه‌السلام است بابى منعقد نموده تحت اين عنوان كه اخبار الرسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بشهادته و اخباره صلوات الله عليه بشهادة نفسه(۳۳۱) باب خبر دادن رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از شهادت اميرالمؤمنينعليه‌السلام و خبر دادن خود آن حضرت از شهادت خودش.

آرى، اين روايات، تواتر معنوى دارد كه ائمهعليهم‌السلام و از جمله اميرالمؤمنينعليه‌السلام از شهادت خود و از زمان و مكان و قاتل خود خبر داشته اند.

در روايت آمده است كه: اميرالمؤمنينعليه‌السلام - همان اولين مرتبه كه ابن ملجم لعين را ديدد - كه همراه ده نفر از يمن آمده بودند) حضرت نگاه تندى به او نمود و پرسيد: اسمت چيست؟ گفت: عبدالرحمن. فرمود: پسر كى؟ گفت: ابن ملجم مرادى. فرمود: تو مرادى هستى؟ گفت: بله يا اميرالمومنين! حضرت فرمود:انا لله و انا اليه راجعون و لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم و مكرر دست هاى مبارك را به هم مى زد و مى فرمود: انا لله و اتنا اليه راجعون.

و در آخرين شبى كه بر فرق مباركش ضربه زدند، تمام شب بيدار بود و از اطاق بيرون مى رفت به آسمان نگاه مى كرد و مى فرمود:

به خدا قسم! نه دروغ گفته ام و نه به من دروغ گفته شده امشب، شبى است كه به من وعده داده اند و هنگام طلوع صبح هم وقت بيرون آمدند از خانه كمربندش را بست و فرمود:

اشدد حياز يمك للموت فان الموت لاقيك

ولا تجزع من الموت اذا حل بواديك

يعنى كمربند را براى مرگ محكم ببند به راستى كه مرگ به ديدار تو آمده است و بايد از مردن باك نداشته باشى ؛ هنگامى كه بر تو وارده شده باشد.

و هنگامى كه در صحن خانه، مرغابى ها جلوى حضرت را گرفته بودند و سر و صدا مى كردند فرمود: صوائج تتبعها النوائج صيحه هايى است كه بعدش نوحه و عزادارى در اين خانه هست.

آيا علىعليه‌السلام با علم به شهادت به مسجد رفت؟

 در اينجا، يك سوال ديگر پيش مى آيد كه اگر اميرالمومنينعليه‌السلام مى دانسته در آن روز كه به مسجد مى رود، شهيد مى شود، آيا رفتن او انداختن نفس در نابودى و تهلكه و اقدام به خودكشى نيست؟

پاسخ: خير، چون مصالح الهيه مهمتر و بيشترى بر اين شهادت مترتب مى شود هرجا مصالح الهيه و دين اقتضا مى كند؛ خودكشى به حساب نمى آيد. كسى كه به جهاد فى سبيل الله مى رود، اگر صد در صد بداند كه كشته مى شود، آيا اين خود كشى است؟ و القاء نفس در تهلكه و در نابودى است؟ خير بلكه چون در راه خدا است و مصلحت دين است نهايت رضايت خدا در آن است.

عمروبن جموح مى دانست كه در جنگ احد شهيد مى شود و شركت كرد و رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از او جلوگيرى نكرد؛ بلكه به كسانى كه مانع او بودند (چون پايش لنگ بود و چهار پسر از او چون شيرى شجاع در جنگ بودند) پيامبر فرمود: كارش نداشته باشيد او آرزوى شهادت دارد؛(۳۳۲) . عمار ياسر مى دانست در جنگ صفين شهيد مى شود؛ چون پيغمبر به او خبر داده بود؛ ولى او شركت كرد؛(۳۳۳) و چه جملات تكان دهنده اى گفته است همچنين شهدايى كه در جنگ تحميلى عراق عليه ايران اسلامى، شرك كردند؛ خيلى از آنها با علم به شهادت دست به اقداماتى زدند؛ روى مين رفتند شهيد حسين فهميده با علم به شهادت، نارنجك به كمر خود بست و زير تانك دشمن خوابيد و آن را منهدم نموده و خود را شهيد كرد، ولى كسى نگفت خودكشى كرده، بلكه همه تحسين كردند و برايمان و عزم او آفرين ها گفته و مى گويند. مرحوم امام قدس سره كمال تحليل را از او نمود كه فرمود: رهبر ما آن طفل سيزده ساله اى است كه نارنجك به كمر مى بندد و به زيرتانك مى رود (۳۳۴ )

پس اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى داند چه وقت شهيد مى شود، و در كجا، و قاتلش كيست اما براى مصالح عاليه اسلام و الهى اقدام مى كند و زير بار قضا و قدر مى رود، و قصاص قبل از جنايت هم از ابن ملجم شقى نمى كند تا عدل و احكام قرآن پابرجا بماند از طرفى اگر امام از شهادت خود جلوگيرى كند، بايد براى هميشه و الى الابد زنده بماند، زيرا او مى داند چه غذايى براى او ضرر دارد و نمى خورد، چه هوايى، چه كارى، چگونگى برخورد انواع مرضى ها، و امثال اينها براى او ضرر دارد و موجب مرگ او خواهد شد و از آنها هم بايد خوددارى كند كه خودكشى و القاى نفس در تهلكه نشود، و تا ابد در جهان زنده بماند.

و شايد رمز طول عمر امام زمان - ارواحنا فداه - همين باشد؛ چون در بين مردم ظاهر نيست كه او را شهيد كنند و اگر بود، تا حالا هزار مرتبه شهيدش كرده بودند. در حديث وارد شده كه بعد از ظهور، او را نيز شهيد مى كنند. آن حضرت از هر غذا و كارى كه برايش ضرر دارد، اجتناب مى كند؛ از اين رو به قدرت خدا هميشه جوان و زنده است.

لازم است ذكر كنيم كه هيچ يك از ائمه و چهارده معصومعليهم‌السلام به مرگ طبيعى از دنيا نرفته اند، حتى در حديث دارد كه پيغمبر را هم مسموم كرده اند و در روايت وارد شده ما منا الامسموم او مقتول هيچ كدام از ما نيست جز آنكه يا مسموم شده و يا كشته شده است.

در صلواتى كه در هر روز ماه مبارك رمضان وارد شده است بعد از درود و صلوات برهر يك از ائمهعليهم‌السلام مى خوانيم:،و وال من والاه و عاد من عاداه و ضاعف العذاب على من شرك فى دمه (۳۳۵) خدايا! دوست بدار دوست او را و دشمن بدار دشمن او را و عذاب كسى را كه شريك در خونش بوده چند برابر كن.

بله نسبت به بعضى از آنها به جاى جمله من شرك فى دمه در نسخه بدل دارد: من ظلمه يعنى كسى كه بر او ظلم نموده است.

ائمه از زمان شهادت خود خبر دارند

 درباره خبر داشتن ائمهعليهم‌السلام از شهادت خودشان، در بين علماى شيعه دو نظر است:

بعضى عقيده دارند كه امام از شهادت خود، به طور اجمال خبر داشته است تا آن حد كه فقط مى داند سرانجام شهيد مى شود. اما از زمان شهادت و مكان و قاتل و غيره خبر ندارند.

بعضى بر اين باورند كه از تمام خصوصيات خبردار بوده است ؛ ولى براى مصالح الهيه تن به قضا و قدر داده و اقدام فرموده است كه شايد اين دومى مشهورتر باشد همان گونه كه عرض كردم به نظر اين ناچيز از روايات بيشتر اين معنا استفاده مى شود و من فقط يك روايت از اصول كافى از باب نمونه عرض مى كنم.

الحسن بن الجهم قال قلت للرضا عليه‌السلام ان اميرالمؤمنين عليه‌السلام قد عرف قاتله و الليلة التى يقتل فيها و الموضع الذى يقتل فيه و قوله لما سمع صياح الاوز فى الدار صوائج تتبعها نوائج و قول ام اكثلوم لو صليت الليلة داخل الدار و امرت غيرك يصلى بالناس فابى عليها و كثر دخوله و خروجه تلك الليلة بلا سلاح و قد عرف عليه‌السلام ان ابن ملجم لعنه الله قاتله بالسيف كان هذا مما لم يجز تعرضه فقال ذلك كان و لكنه خير فى تلك الليلة لتمضى مقادير الله عزوجل (۳۳۶) ؛

حسن بن جهم مى گويد: خدمت امام رضاعليه‌السلام عرض كردم: راستى اميرالمؤمنينعليه‌السلام قاتل خود را مى شناخت و مى دانست چه شبى كشته مى شود و در كجا كشته مى شود و وقتى كه مرغابى ها در خانه سر و صدا كردند فرمودند: صداهايى است كه نوحه ها و عزادارى دنبال دارد، و وقتى ام كلثوم گفت: بهتر است امشب به مسجد نرويد و در خانه نماز بخوانيد و ديگرى را براى نماز بفرستيد، حضرت از او نپذيرفت و اين كه در آن شب زياد بيرون مى رفت و برميگشت، بدون اسلحه در حالى كه او مى دانست ابن ملجم با شمشير، قاتل او خواهد بود، جا داشت اين امور صورت نمى گرفت (يعنى يابن رسول الله چه طور مى شود اين مطالب را باور كرد)

حضرت فرمود: همه اين ها كه گفتى، درست بود؛ ولى اميرالمؤمنينعليه‌السلام خود آن شب را اختيار كرد (و تن به شهادت داد) تا تقديرات الهى صورت پذيرد.

مرحوم مجلسى بعد از نقل اين روايت مى فرمايد: خير يعنى مخير بود بين ماندن و به لقاى پروردگار رفتن و حضرت لقا را اختيار نمود.

در بعضى از نسخ مثل كتاب كافى، با ح است ؛ يعنى متحير شد و فراموش نمود وقت را به نظر بنده، اين احتمال با جمله كان ذلكم سازش ندارد؛ يعنى امام رضاعليه‌السلام گفتار حسن بن جهنم را پذيرفت كه همه اينهايى كه گفتى اتفاق افتاده است و اميرالمؤمنين اين كلمات را فرموده و اين رفتار را داشته است پس ديگر چطور به فرمايد حير بنابراين اين احتمال خلاف ظاهر حديث است دقت كنيد، مرحوم مجلسى در بحارالانوار، پس از بيان اخبار شهادت اميرالمؤ مينعليه‌السلام و وصاياى آن حضرت به عنوان تذنيب، مطلبى از شيخ مفيد نقل مى كند(۳۳۷) كه بنده ترجمه آن را مى آورم.

در مسائل عبكريه(اسم جايى است) از شيخ مفيد سوال شد كه ما شيعه ها اجماع داريم كه امام همه چيز را مى داند؛ پس اميرالمؤمنينعليه‌السلام به مسجد رفت در حالى كه مى دانست كشته مى شود، و قاتل خود را نيز مى شناخت و از زمان و مكان قتل خبر داشت؟! و چرا امام حسينعليه‌السلام به كوفه سفر كرد، در حالى كه مى دانست او را رها مى كنند و يارى اش نمى كنند و در آن سفر كشته مى شود؟ و همچنين، هنگامى كه آن حضرت محاصره شده بود واز آب جلوگيرى كردند او مى دانست اگر چند ذرع زمين را گود كند به آب ميرسد، ولى با جان خود بازى كرد و لب تشنه شهيد شد؟ و همچنين امام حسينعليه‌السلام با معاويه كنار آمد و آتش بس را پذيرفت، در حالى كه مى دانست او پيمان مى شكند و به شرايطش عمل نمى كند و شيعيان پدرش را مى كشند؟

شيخ مفيد، پاسخ مى دهد: اما اين كه گفتى، شيعه اجماع دارد كه امام همه چيز را مى داند؛ نه چنين اجماعى به اين وسعت نداريم، بله اجماع شيعه ثابت است كه امام همه چيز را مى داند، ولى اجمالا نه به طور مفصل و با تمام خصوصيات و اثبات اين موضوع تمام آن پرسشها را پاسخ مى دهد ولى ناگفته نماند كه در عين حال، ما اين موضوع كه امام تمام آن چه اتفاق مى افتد را مى داند و از خصوصيات آن خبر دارد را رد نمى كنيم.

و اما اين كه اميرالمؤمنين قاتل خود را مى شناخت و زمانى را كه كشته مى شد مى دانست، بله در اين مورد خبر و روايت داريم كه حضرت مى دانست اجمالا شهيد مى شود و روايت داريم كه تفصيلا قاتل خود را مى شناخت اما اين كه حضرت علم به زمان قتل داشته باشد؛ خبر صددرصد نداريم، و اگر چنين خبر و روايتى داشته باشيم و امام از تمام خصوصيات شهادت خود با خبر باشد، آن اشكالى كه گفته شد پيش نمى آيد؛ زيرا ممكن است از طرف خدا ماءمور باشد كه اين شهادت را بپذيرد و تسليم خواست خدا باشد و صبر كند تا بدين وسيله، به درجات عاليه برسد كه به جز از طريق شهادت به آن نمى رسد؛ چون خدا مى داند كه حضرت آنچنان مطيع محض در برابر اوامر او است كه هر امرى اتفاق بيفتد اطاعت مى كند (گرچه ديگران نفس در تهلكه نفرموده و با جان خود بازى ننموده ؛ به طورى كه عقل آن را نپذيرد (بلكه كار حضرت عقل پسند و مورد كمال تحسين است)

و اما اين كه امام حسينعليه‌السلام مى دانست كه اهل كوفه او را يارى نخواهند كرد، ما اطمينان به اين معنا نداريم ؛ زيرا دليل قطعى عقلى و نقلى بر آن نداريم، و اگر حضرت عالم به آن جهت بوده است، باز پاسخ، همان پاسخى است كه اميرالمؤمنينعليه‌السلام عالم به وقت شهادت و شناخت قاتل خود بوده است (يعنى براى رسيدن به درجات عالذيه، با علم به شهادت اقدام كرده است...)

و درباره اين كه امام حسين چرا براى آب گودال نكند؟ اگر ثابت باشد، باز چه بسا حضرت متعبد بود كه اين كار را انجام ندهد، چون ممنوع از خوردن آب و ماءمور به تحمل تشنگى بوده، همانگونه كه درباره اميرالمؤمنينعليه‌السلام گفتيم.

و اما درباره امام حسنعليه‌السلام و علم آن حضرت بر اين كه معاويه به شرايط صلح عمل نمى كند؛ پس اين معنا، ثابت است و در خبر آمده است و ظواهر امر همين را نشان مى داد؛ ولى حضرت با همين صلح، از شهادت زود رس خود جلوگيرى نمود و همچنين از اين كه اصحاب، بى وفايش او را تسليم به معاويه نكنند و همين كنار آمدن او با معاويه، لطفى بود كه حضرت، چند سالى زنده بماند، و بسيارى از شيعيان واقعى و بستگان و فرزندان او شهيد نشوند و جلوگيرى از جنگ و فساد و خون ريزى، بهترين نتيجه اى كه از صلح حضرت حاصل شد و حتما امامعليه‌السلام خود بهتر مى داند كه چه بايد انجام بدهد، به سبب آن چه گفتيم، و بيان نموديم.

بعد مرحوم مجلسى مى فرمايد:(۳۳۸)

همچنين سيد مهنا، از علامه حلى رحمة الله نظير همين سوال را درباره علم اميرالمؤمنين به شهادت خود پرسيده است و علامه اين چنين پاسخ داده است:

اول آن كه ممكن است اميرالمؤمنين، شب شهادت را مى دانسته ولى ساعت شهادت و مكان دقيق آن را نمى دانسته است. دوم آنكه وظيفه و تكليف آن حضرت، غير از تكلف ما است، بنابراين، ممكن است حضرت جان شريف خود را در راه رضاى خدا بذل كند (با علم به زمان و مكان قتل و شخص قاتل) همانگونه كه مجاهد فى سبيل الله در ميدان نبرد ثابت قدم مى ماند تا كشته شود و اين معنا بر او واجب است. خلاصه كلام، بحث درباره علم امام خيلى مفصل است و مرحوم علامه امينى رحمة الله حق سخن را در اين موضوع ادا نموده و به استناد به آيات و روايات و كتابهاى علماى عامه نيز (در پاسخ قصيمى) آن را اثبات نموده است(۳۳۹) .

علم ائمهعليه‌السلام علم حضورى است (اگر بخواهند مى دانند)

 نكته ديگر آن كه امامعليه‌السلام اگر چيزى را بخواهد بداند، مى داند ان شاؤ وا علموا.

و اگر نخواهد نمى داند، بنابراين گاهى، مصلحت و فضيلت در ندانستن است نه در دانستن، مثلا اميرالمؤمنينعليه‌السلام كه در ليلة المبيت در رختخواب پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خوابيد و جان شريف خود را از فداى پيامبر نمود، علم به سالم ماندن خود نداشت، و هنوز امام نبود، و اگر حضرت مى دانست كه آن شب كشته نمى شود خوابيدنش فضيلت براى او ثبات نمى كرد كه در شاءنش آيه نازل بشود (و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات الله)(۳۴۰) و خداوند به وجود او بر جبرئيل و ميكائيل مباهات كند(۳۴۱) همچنين حضرتش كه در غزوات و جنگها، مثل رو به رو شدن با عمروبن عبدود، خبر نداشت، كه سالم مى ماند، و شهيد، نمى شود، و اگر خبر داشت لافتى الاعلى لاسيف الاذوالفقار در شاءنش وارد نمى شود.

آيا دينم سالم است؟

 موضوع دوم كه قابل ذكر است، اين سوال مولا است كه از پيامبر پرسيد: افى سلامة من دينى؟ آيا بعد از شهادتم دينم سالم مى ماند؟ راستى برادران اگر مخبر صادقى مثل امام زمانعليه‌السلام خبر از نزديك شدن مرگ ما بدهد ما چه سوالى از او مى كنيم تند مى گوييم راستى كى، چطور در كجا و امثال اين پرسشهايى ولى مردان خدا فقط در فكر يك امرند و آن سلامت دين است. براى اميرالمؤمنينعليه‌السلام مطرح نيست در چه سالى شهيد مى شود و در كجا و در چه حالى. براى او فقط سلامت دينش مهم است. البته او خود، مى داند كه با سلامت در دين شهيد مى شود و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ هم جوابش را داد: بله فى سلامة من دينك ولى مى خواهد به من و شما ياد بدهد كه فقط بايد در اين فكر باشيد و بس.

رشيد هجرى از خواص اميرالمومنينعليه‌السلام بود و حضرت علم بلايا و منايا(سرنوشت ها و مردنها) را به او ياد داده بود گاهى او كسى را مى ديد و به او مى گفت: فلانى! تو اين جورى مى ميرى و يا مى گفت: فلان كس كشته مى شود و همان مى شد كه او گفته بود خودش مى گويد: اميرالمومنين به من فرمود: رشيد! چه صبرى دارى آن هنگام كه زنازاده بنى اميه - عبيدالله بن زياد - دست و پا و زبان تو را قطع كند؟! پرسيدم: يا اميرالمومنين! آيا خبر اين كارها بهشت است؟ فرمود: آرى، تو در دنيا و آخرت با من هستى.

هنگامى كه ابن زياد او را طلبيد، به او گفت: بايد از على تبرى بجويى گفت: هرگز گفت: مولايت خبر داده است چطور كشته مى شوى؟ گفت: آرى، خليلم كه درود خدا بر او باد، به من خبر داد كه تو مرا دعوت به تبرى از او مى كنى و من نمى پذيرم، پس تو دست و پا و زبان مرا قطع مى كنى.

ابن زياد گفت: به خدا قسم، مولايت را دروغگو مى كنم. بياييد دست و پايش را قطع كنيد ولى زبانش را بگذاريد. همين كار را كردند و او را به خانه اش فرستادند. دخترش پرسيد: بابا! قربانت گردم چه حال دارى؟ گفت: دختر! به خدا سوگند! فقط مثل كسى هستم كه در بين فشار جمعيت قرار گرفته باشد دوستان و همسايگان هنگامى كه به ديدن رشيد مى آمدند، اظهار ناراحتى مى كردند ولى رشيد گفت: قلم و كاغذ بياوريد و هرچه مى گويم بنويسيد، بياييد! تا آن چه مولايم اميرالمؤمنين به من ياد داده است به شما خبر دهم او مى گفت و آنان مى نوشتند، اخبار آينده كوفه، سرنگونى يزيد و كشته شدن ابن زياد و... در اين هنگام به ابن زياد خبر رسيد كه رشيد آبروى تو را برد گفت: مولايش دروغ نگفته، جلاد برود زبانش را قطع كند و در همان شب او شهيد شد(۳۴۲) .

همچنين است ميثم تمار - كه غلام زنى از طايفه بنى اسد بود - و اميرالمؤمنينعليه‌السلام او را خريد و آزاد كرد در روايت است كه حضرت به او فرمود: اسمت چيست؟ گفت: سالم حضرت فرمود: آن اسمى كه پدرت بر تو نهاد، ميثم بود. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به من خبر داده است ميثم گفت: خدا و پيغمبر و اميرالمؤمنين راست گفته اند. به خدا قسم! اسم من در عجمى ميثم بوده است حضرت فرمود: برگرد به همان اسم(۳۴۳) .

يك روز اميرالمؤمنينعليه‌السلام به او فرمود: بعد از من، تو را مى گيرند و دار مى زنند و با آلت حرب تو را كتك مى زنند. روز سوم از دهان و بينى تو، خون جارى مى شود و ريشت رنگين مى شود تو را در كنار خانه عمروبن حريث، با ده نفر ديگر به دار مى زنند. چوب دار تو از همه كوتاه تر است حضرت به او مى فرمايد: ميثم! برويم تا آن درخت نخلى را كه روى آن تو را دار مى زنند به تو نشان دهم. بعد حضرت آن درخت را به او نشاند داد. ميثم هميشه مى آمد و كنار آن نماز، مى خواند، و مى گفت: تو براى من و من براى تو خلق شده ايم. به عمروبن حريث مى گفت هروقت همسايه تو شدم، با من خوشرفتارى كن عمرو پاسخ مى داد: خانه چه كسى را مى خواهى بخرى؟ نكند خانه ابن مسعود را زير سردارى، يا خانه ابن حكيم را؟ بيچاره نمى دانست منظور ميثم چيست... و داستهانهاى ديگرى بحار مربوط به او نقل فرموده است.

درباره قنبر - غلام اميرالمومنين - نيز چنين داستانهايى نقل كرده اند(۳۴۴) آرى اصحاب خاص نيز از خصوصيات شهادت خود خبر داشته اند و فقط مى پرسيدند: افى سلامة من دينى؟ يا آن كه آخرش بهشت است.

ذكر توسل

 السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك منى سلام الله ابدا مابقيت و بقى الليل و النهار و جعله الله آخر العهد منى لزيارتكم السلام على الحسين و على على بن الحسين و على اولاد الحسن و على اصحاب الحسين

بنابر آنچه گفته شد، امام حسينعليه‌السلام از تمام خصوصيات شهادتش خبر داشته است. و مى دانست در سرزمين كربلا در همين سفر شهيد مى شود و با علم به همه اينها، حركت مى كند و قاتلش را مى شناسد، و زمان شهادت را مى داند.

و از همان مكه در وقت حركت خطبه مى خواند و چنين مى گويد:

خط الموت على ولد آدم مخط القلادة على جيد الفتاة و ما اولهنى الى اسلافى اشتياق يعقوب الى يوسف و خيرلى مصرع انا لاقيه و كانى باوصالى يتقطعها عسلان الفلوات بين النواويس و كربلاء فيملان منى اكراشا جوفا و اجربة سغبا لامحيص عن يوم خط بالقلم رضى الله رضانا اهل البيت نصبر على بلائه و يوفينا اجور الصابرين لن تشذ عن رسول الله لحمته و هى مجموعة لى فى حظيرة القدس تقربهم عينه و تنجزلهم و عده من كان فينا باذلا مهجتة (۳۴۵) موطنا على لقاء الله نفسه فليرحل معنا فانى راحل مصبحا ان شاء الله (۳۴۶)

مرگ همانند گردنبندى اطراف گردن بنى آدم را گرفته است. فرار از آن، ممكن نيست، چه قدر آرزوى ديدار گذشتگانم را دارم! (دلم هوس جدم، پدرم مادرم، برادرم، را نموده است) همانگونه كه يعقوب مشتاق ديدار يوسف اش بود من مى دانم قتلگاهى براى من اختيار شده، آن را خواهم ديد. گويا مى بينم در سرزمينى به نام كربلا، گرگ صفتانى دور بدنم را گرفته اند و رگهاى مرا پاره پاره مى كنند و شكم خود را سير مى كنند. چاره اى

از قلم قضا و قدر نيست. ما اهل بيت به آن چه خدا براى ما خواسته است، كمال رضايت را داريم. بر بلاهاى الهى صبر مى كنيم و خداوند پاداش صابران را به ما خواهد داد هر كس كه جان شيرينش را نثار مى كند، و اطمينان به ملاقات پروردگار دارد، با ما هم سفر شود، من به خواست خدا، فردا صبح از مكه (به مقصد كربلا) حركت مى كنم.

و تا ابدالدهر مى گويم:

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.

جلسه بيست و سوم

 بسم الله الرحمن الرحيم

به حكم قرن علىعليه‌السلام نفس پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ است

 ثم قال يا على! من قتلك فقد قتلنى و من ابغضك فقد ابغضنى و من سبك فقد سبنى لانك منى كنفسى روحك من روحى و طينتك من طينتى ؛

بعد از خبر دادن رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از شهادت اميرالمؤمنين به او فرمود:

ياعلى! هر كس تو را بكشد، گويى قاتل من است و هر كس دشمن تو باشد دشمن من است.

هر كس تو را سب كند و دشنام دهد، گويى به من دشنام داده است براى آنكه تو از وجود منى. روح تو از روح من و سرشت تو از سرشت من است.

آرى، اميرالمؤمنينعليه‌السلام نفس نفيس پيامبر است ؛ هم به حكم آيه قرآن و هم به حكم حديث منزلت.

خداوند متعال در قرآن مى فرمايد:

فمن حاجك فيه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءكم و نساءنا و نساءكم و انفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله على الكاذبين (۳۴۸) .

اى پيامبر! هر كس درباره حضرت عيسى، با تو ستيز كند بعد از علم و دانشى كه براى تو حاصل شده است ؛ به آنان بگو: بياييد ما پسران، خود را دعوت مى كنيم، شما نيز پسران خود را دعوت كنيد ما زنان خود را دعوت مى كنيم و شما هم زنان خود را، ما از خودمان دعوت مى نماييم، شما هم از نفوس خودتان. آنگاه در حق يكديگر نفرين مى كنيم ؛ سپس لعنت خدا را بر دروغگويان قرار مى دهيم.

مرحوم قاضى نورالله شوشترى در كتاب احقاق الحق از زبان علامه حلى مى فرمايد:(۳۴۹)

تمام مفسران قرآن، - شيعه و سنى - اتفاق نظر دارند كه منظور از ابناءنا حسن و حسينعليهما‌السلام است و نسائنا اشاره با فاطمه اطهر عليها السلام است و انفسنا اشاره به اميرالمؤمنينعليه‌السلام است كه خداوند تبارك و تعالى او را نفس بر محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قرار داده است و مراد از آيه، مساوات آن دو بزرگوار است و... اين آيه بهترين دليل است برعلو مرتبه مولاى ما اميرالمؤمنينعليه‌السلام زيرا خداى متعال حكم فرموده به مساوى بودن آن حضرت، به نفس رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و آن حضرت را معين نموده در استعانت به نبى اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در نفرين بر نصارا. و چه فضيلتى اعظم از اين كه خداوند امر كند پيامبر را كه از اميرالمؤمنين در دعا به درگاه او كمك بگيرد و به وسيله او، توسل به استجابت را بخواهد و براى چه كسى چنين مرتبه اى حاصل شده است؟

علامه حلى سپس ايرادهاى ابن روزبهان را نقل مى كند و به آن ها پاسخ مى دهد(۳۵۰)

مباهله با نصاراى نجران

 موضوع مباهله، از اين قرار بود كه چون نصاراى نجران با رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ درباره حضرت عيسى و يا اصل اسلام، گفت و گو داشتند، پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به امر خداوند، به آنها پيشنهاد مباهله داد كه با فرزندان و زنان و به بيرون از مدينه بروند و در حق يكديگر نفرين كنند. هر كس بر حق است بماند و هر كس كه باطل است از بين برود. روز موعود، نصارا همه بيرون رفتند؛ ولى برخلاف انتظار آنها ديدند حضرت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فقط، با يك مرد و يك زن و دو پسر آمده است. اسقف (كشيش) آنها سوال كرد كه اينان چه كسان محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ هستند؟ گفتند: آن مرد، دامادش و پسر عمش - على بن ابى طالب - و آن زن، دختر عزيزش - فاطمه زهرا - است و آن دو پسر، نوه هاى او - حسن و حسين - هستند.

اسقف گفت: آنچنان محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خاطرش جمع است كه نفرين او در حق ما گيرا است و نفرين ما در حق او بى اثر است كه عزيزترين افراد خانواده اش را آورده است؟ و به خصوص وقتى حضرت رو به قبله به حال تشهد نشست و حسين را در بغل گرفت و دست حسن را در دست گرفت و به آنان و اميرالمؤمنين و فاطمه زهراعليهما‌السلام فرمود: هر گاه من دعا كردم، شما آمين بگوييد؛ اسقف گفت: اين نشستن، انبيا است. اگر لب به نفرين باز كند، احدى از نصارا باقى نخواهد ماند و سخت به وحشت افتادند، و ترك مباهله نموده، حاضر به صلح و پذيرفتن شرايط ذمه گرديدند(۳۵۱) .

الان (در مدينه، در شارع الستين، مسجدى است به نام مسجدالاجابة كه جاى نشستن رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و اهل بيتش مى باشد(۳۵۲) .) از باب تبرك يك حديث را از بحار نقل مى كنم(۳۵۳) در كتاب الفصول شيخ مفيد حديثى نقل شده است به اين مضمون كه:

روزى ماءمون خدمت امام رضاعليه‌السلام عرض كرد: بالاترين فضيلتى كه در قرآن براى اميرالمومنينعليه‌السلام ذكر شده را بيان فرماييد؟ حضرت فرمود: فضيلت او را در آيه مباهله است كه فرمودهفمن حاجك فيه من بعد ما جائك من العلم فقل (۳۵۴) بعد حضرت فرمود:

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ حسين و حسينعليهما‌السلام را دعوت كرد؛ پس آنان ابنائنا هستند وفاطمه عليهاالسلام را دعوت كرد، پس او هم مقصود نسائنا است و اميرالمؤمنينعليه‌السلام را دعوت كرد، پس او هم نفس پيغمبر است، به حكم خداى عزوجل. مسلم است كه هيچ احدى را خداوند تعالى، برتر از رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خلق نفرموده است پس معلوم مى شود كه هيچ احدى برتر از نفس رسول خدا، يعنى علىعليه‌السلام نمى باشد.

بعد ماءمون سوال كرد كه شايد مراد از انفسنا خود پيامبر باشد (يعنى شما خودتان ما هم خودمان) نه كسى ديگر. امام رضاعليه‌السلام پاسخ مى دهد كه اين احتمال درست نيست! براى آنكه انسان، از ديگران دعوت مى كند نه از خودش. همانگونه كه آمر شخص، ديگرى غير از خودش را امر مى كند، و دستور مى دهد، نه به خودش. و در قرآن، فرمود: ندع... انفسنا و انفسكم يعنى دعوت كنيم ما خودمان را و شما خودتان را و چون رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مردى غير از اميرالمؤمنينعليه‌السلام را دعوت نكرده بود پس معلوم مى شود مقصود خداى متعال از نفس پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اميرالمؤمنينعليه‌السلام است و گويى علىعليه‌السلام به منزله خود اوست. ماءمون گفت: با پاسخ صحيح، سوال ساقط شد. اذا ورد الجواب، سقط السوال سروران وعده كردم حديث منزلت را هم تذكر دهم.

آرى، در چند حديث، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اميرالمؤمنينعليه‌السلام را به منزله خودش دانسته است. باز هم از باب تبرك، يك روايت را نقل ميكنم. بحارالانوار، از امالى شيخ طوسى به سندى از عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب چنين نقل مى كند كه:

قال: قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ لام سلمه: يا ام سلمه على من و انا من على لحمه من لحمى دمه من دمى، و هو منى بمنزلة هارون من موسى يا ام سلمه، اسمعى و اشهدى، هذا على سيدالمسلمين (۳۵۵) ؛

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به ام سلمه فرمود: اى ام سلمه! على از من است و من از على هستم. گوشت او از گوشت من و خون او از خون من است و نسبت به او من، مانند نسبت هارون به موسى است. اى ام سلمه! گوش بده و شهادت بده! اين على بن ابيطالب مولا وسرور تمام مسلمانان است.

حب و بغض نسبت به اميرالمومنينعليه‌السلام

 شنيديد كه پيغمبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و اميرالمؤمنينعليه‌السلام نفس واحده هستند و شنيديد كه در خطبه مورد سخن، رسول خدا فرمود: يا على! دشمن تو دشمن من است و دشنام دهنده به تو، گويى به من دشنام مى دهد اكنون دو حديث در اين باره بشنويد. در بحارالانوار، از امالى شيخ مفيد به سندى از مالك بن ضمره چنين نقل مى كند كه:

قال اميرالمومنين على بن ابيطالب عليه‌السلام اخذ رسول الله بيدى و قال من تابع هولاء الخسم ثم مات و هو يحبك فقد قضى نحبه و من مات و هو يبغضك فقد مات ميتة جاهلية يحاسب بما يعمل فى الاسلام و من عاش بعدك و هو يحبك ختم الله له بالامن و الايمان حتى يرد على الحوض (۳۵۶) ؛

اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ دستم را گرفت و فرمود: هر كس نمازهاى پنجگانه را بخواند، سپس بميرد، در حالى كه تو را دوست داشته باشد، با ايمان كامل از دنيا رفته است قضى نحبه اشاره به آيه:من المؤمنين رجال صدقوا ما عاهدوا الله عليه فمنهم من قضى نحبه و منهم من ينتظر و ما بدلوا تبديلا (۳۵۷) و هر كس بميرد در حالى كه دشمن تو باشد به راستى مثل مردن جاهليت پيش از اسلام مرده است، ولى حساب به آن چه وظيفه اسلام است از او گرفته مى شود و هر كس بعد از تو زندگى كند و تو را دوست داشته باشد، خداوند، او را عاقبت به خير و با آمن و ايمان از دنيا مى برد و بر حوض كوثر به من وارد خواهد شد.

حديث دوم و نيز بحارالانوار، از مالى شيخ مفيد به سندى از سالم بن الجعد نقل مى كند كه:

از جابربن عبدالله انصارى، در حالى كه به نهايت پيرى (نود سال يا بيشتر)

رسيده بود وابروهاى او روى چشمانش افتاده بود، پرسيدند: اى جابر! از على بن ابى طالبعليه‌السلام براى ما بگو جابر با دست ابروهايش را از روى چشم كنار زد و سپس گفت: او بهترين بندگان خدا بود. دشمن او نيست، مگر شخص منافق و در او شك نمى كند، مگر شخص كافر(۳۵۸) .

سب مولا علىعليه‌السلام بر روى منابر و در خطبه ها

 با وجود همه اينها كه گفته شد، حالا مظلومى علىعليه‌السلام را ببينيد، كه به آن حضرت چه ها كه نگفتند! و چه دشنام ها كه ندادند و چه ستم ها كه نكردند، به خصوص معاويه - لعنت الله عليه - كه نه فقط خودش بالاى منبر و در خطبه نماز جمعه به او دشنام مى داد، بلكه به مردم نيز امر مى كرد، در منابر به او دشنام دهند و بخش نامه به فرماندارانش در شهرها كرد كه در منابر آن حضرت را سب و دشنام دهند و اين سنت سيئه حدود هشتاد سال يعنى تا زمان خلافت عمربن العزيز سال ۹۹ هجرى ادامه داشت حتى اگر كسى يادش مى رفت بعد از نماز علىعليه‌السلام را سب كند قضاى آن را به جا مى آورد اكنون مظلوميت حضرت را تماشا كنيد، خودش در نهج البلاغه مى فرمايد:

اما انه سيظهر عليكم بعدى رجل رحب البلعوم مندحق البطن ياءكل ما يجدو يطلب ما لايجد فاقتلوه و لن تقتلوه الا و انه سياءمركم بسبى و البرائة منى فاما السب فسبونى فانه لى زكاة و لكم نجاة و اما البرائة فلا تتبرءوا وامنى فانى ولدت على الفطرة و سبقت الى الايمان و الهجرة (۳۵۹)

اى صاحب من! آگاه باشيد به زودى، مردى بعد از من بر شما مسلط خواهد شد كه گلوگشاد شكم بزرگ مى باشد (معاويه بن ابى سفيان) مى خورد آن چه مى يابد و مى خواهد آنچه نيابد (هرچه مى خورد سير نمى شد و مى گفت: تبعت و لاشبغت خسته شدم و سير نشدم. زيرا پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ وقتى دو سه مرتبه فردى را دنبال او فرستاد و او نيامد و مشغول غذا خوردن بود، فرمود: اللهم لاتشبع بطنه ؛ خدايا شكم او را سير مگردان، و دعاى حضرت مستجاب شد، تا جايى كه از ايران براى او مغز سر گنجشك مى بردند) او را بكشيد! ولى هرگز شما او را نمى كشيد، آگاه باشيد! آن مرد شما را امر مى كند به دشنام دادن به من و به بيزارى جستن از من، اگر مجبور شديد، به من ناسزا بگوييد! زيرا اين امر براى من، سبب علو درجه مقام مى شود و براى شما سبب نجات. ولى از من بيزارى نجوييد(در دل و صميم قلب دوستدار من باشيد) زيرا من به فطرت اسلام تولد يافته ام (مانند ديگران كه اول كافر و بعد اسلام اختيار كرده اند، نيستم) و اول كسى هستم كه ايمان به رسول خدا آوردم و با او هجرت كردم.

سلام الله عليك يا اميرالمؤمنين. ابن ابى الحديد معتزلى در شرح نهج البلاغه راجع به اين كلام مفصلا بحث نموده و عبارتى را كه معاويه - لعنة الله عليه - در خطبه هاى جمعه به آن، حضرت را سب مى نمود نقل مى كند (كه من خجالت مى كشم آن را بازگو نمايم) و عده زيادى از دشمنان آن حضرت را نام مى برد، كه سب كرده اند، و جعل دروغ در شاءن حضرت نموده اند. (شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج ۴، ص ۵۶؛ نهج الصباغه، ج ۵، ص ۲۵۱ منهاج البراعه، ج ۴، ص ۳۳۸)

و از ابوعثمان نقل مى كند كه جماعتى از بنى اميه به معاويه گفتند:

تو كه ديگر به مراد خود رسيدى، ديگر نمى خواهد به على دشنام دهى و او در پاسخ گفت: هرگز! به خدا قسم اين برنامه را ادامه مى دهم تا آن كه بچه هاى كوچك به آن ماءنوس شوند، و با آن بزرگ شوند و بزرگان پير شوند؛ تا آن كه ديگر هيچكس نباشد تا فضايل او را بيان كند.

بايد به او گفت بدبخت كور خواندى زيرا دنيا پر شده است از فضايل اميرالمؤمنينعليه‌السلام

ولى متاءسفانه اين رويه غلط همانگونه كه عرض كردم، حدود هشتاد سال (حداقل پنجاه و هشت سال) يعنى از سال خلافت آن ملعون در ۴۱ هجرى تا سال ۹۹ هق، خلافت عمربن عبدالعزيز، ادامه پيدا كرد، و آنچنان بين آن مردم بدبخت، رسم شده بود كه ابن عبدالعزيز، با طرح نقشه اى توانست آن را بردارد.

گفته اند: او به يك نفر يهودى گفت: تو در مسجد، در حضور، جمعيت، دخترم را از من خواستگارى كن. يهودى نيز همين كار را انجام داد. عمر گفت: تو يهودى هستى، چطور دختر من مسلمان را خواستگارى مى كنى؟ يهودى پاسخ داد: چطور پيامبر شما دختر را به على بن ابيطالب تزويج كرد؟ عمر گفت: ساكت باش! راستى على از بزرگان مسلمانان و اولين كسى است كه به رسول خدا ايمان آورد. يهودى گفت: پس چرا او را در منابر لعن و سب مى كنيد؟ در اين هنگام، عمر رو كرد به مردم و گفت: اى مردم! جوابش را بدهيد و چون جوابى نداشتند گفت: بايد از اين به بعد كسى به علم دشنام ندهد به جاى آن بگوييدربنا اغفرلنا و لاخواننا الذين سبقونا بالايمان و لاتجعل فى قلوبنا غلا للذين آمنوا ربنا انك رؤ ف رحيم (۳۶۰) (۳۶۱ ) .

يكى ديگر از كارهاى خوب عمر بن العزيز، در فدك به اولاد حضرت زهرا عليهاالسلام بوده است حالا آيا اين كارها جنبه سياسى داشته و يا واقعا عقيده داشته است نمى دانم ؛ به هر حال عجيب اين است كه شيعه و سنى رواياتى نقل نموده اند، از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مبنى بر اين كه هر كس به على بن ابيطالبعليه‌السلام دشنام دهد؛ گويى به من دشنام داده است و هر كس به من دشنام دهد، در واقع به خدا دشنام داده است.

مرحوم مجلسى در بحارالانوار، بابى باز نموده است تحت عنوان باب كفر من سبه او تبرء منه كه اولين روايت از امالى شيخ صدوق نقل مى كند. به سندى از سعيد از ابن عباس به اين صورت كه او روزى از كنار مجلسى، كه جماعتى از قريش علىعليه‌السلام را سب مى كردند، عبور كرد. پس ابن عباس به دستكش خود(چون نابينا شده بود) گفت: اينها چه مى گويند؟ پاسخ گفت: به على ابن ابيطالب دشنام مى دهند. گفت: مرا نزديك آنها ببر، چون نزديك شد، به آنان گفت: كدامتان خدا را دشنام داديد؟ گفتند: سبحان الله! چه كسى جراءت دارد به خدا سب كند در حالى كه به خدا مشرك مى شود گفت: پس كدامتان رسول الله را سب كرد؟ گفتند: چه مى گويى؟ هر كس رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را سب كند كافر مى شود گفت: پس كدامتان على بن ابى طالب را سب نمود؟ گفتند: چرا اين موضوع بين ما بود. ابن عباس گفت:فاشهد بالله و اشهد الله لقد سمعت رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ يقول: من سب عليا فقد سبنى و من سبنى فقد سب الله عزوجل . الحديث شهادت مى دهم به خدا و خدا را شاهد مى گيريم به راستى شنيدم از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ كه فرمود هر كس على را سب كند به راستى مرا سب نموده و به راستى هر كس مرا سب كند خداى عزوجل را سب نموده است.

بعد مجلسى همين حديث را از كتاب مناقب از محب الدين طبرى و العكبرى از علماى عامه نقل مى نمايد(۳۶۲)

و همچنين از امالى شيخ طوسى، به سندى از ابى عبدالله الجدلى نقل مى كند كه گفت: من وارد شدم بر ام سلمه - همسر نبى اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ - پس ام سلمه فرمود:

ايسب رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فيكم فقلت: معاذالله فقالت: سمعت رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ يقول: من سب عليا فقد سبنى (۳۶۳)

ام سلمه پرسيد: آيا در بين شما كسى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را سب مى كند؟ گفتم: به خدا پناه مى برم. فرمود: شنيدم: رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: هر كس على را سب كند، به تحقيق مرا سب نموده است.

نكته: عرض كردم حدود هشتاد سال اميرالمؤمنينعليه‌السلام را در خطبه ها و بعد از نماز و بالاى منابر سب مى كردند؛ ولى از بعض داستانها استفاده مى شود كه خيلى بيش از اين مدت اين سنت سيئه بين مردم بوده است به خصوص در خود شام و دمشق، حتى تا زمان خلافت عباسيان و زمان هارون الرشيد، (كه سال يك صد و هفتاد هجرى به خلافت رسيده است)(۳۶۴) . يعنى بيش از يك صد و پنجاه سال اين رويه غلط سب اميرالمؤمنينعليه‌السلام بر خلاف رضاى خدا و پيغمبر، متداول بوده است.

داستان واقدى در فضايل اميرمؤمنانعليه‌السلام

 در كتاب زهرالبريع جد اعلى محدث كبير سيد نعمت الله جزايرى نوشته است كه واقدى يكى از دانشمندان اهل سنت - مى گويد: هارون الرشيد برنامه داشت در هر روز جمعى از علما را دعوت مى كرد تا در علوم عقلى و نقلى در نزد او مذاكره و مناظره داشته باشند، روزى از من دعوت كرد رفتم ديدم مجلس پر است از علما؛ در حالى كه شافعى، سمت راستش نشسته است، هارون نگاهى به من نمود و پرسيد: تو درباره فضايل على بن ابيطالبعليه‌السلام چند روايت مى دانى؟ واقدى مى گويد: پاسخ دادم: پانزده هزار حديث با سند و پانزده هزار حديث بدون (سند) مرسل او از محمد بن اسحاق و محمد بن يوسف، همين سوال را پرسيد، آنها هم مثل من پاسخ دادند؛

هر كدام حدود سى هزار، سپس از شافعى پرسيد، او پاسخ داد: من پانصد حديث در فضايل آن حضرت روايت مى كنم، گفت: من خودم يك حديث دارم كه از تمام آن چه شما نقل مى كنيد، بهتر است زيرا آن ديدنى و قابل مشاهده است ما گفتيم: بفرماييد ايها الخليفة چيست؟ هارون گفت: من حكومت شام را به پسر عمويم عبدالملك بن صالح، واگذار نموده ام، چندى پيش نامه اى به من نوشت كه در شام خطيبى است كه تا كنون، در هر روز جمعه، على بن ابيطالب را سب مى كند و دشنام ميدهد و دست بردار نيست. در پاسخ به او نوشتم: دست بسته او را براى من به بغداد بفرست. هنگامى كه در حضورم حاضر شد، ، شروع كرد به سب و لعن آن حضرت به او گفتم: بدبخت! چرا سب مى كنى؟ گفت: پدران و اجدادم را على به قتل رسانده است به او گفتم: آن حضرت هر كس را واجب القتل بوده و كافر بوده است، كشته. او در پاسخ گفت: من از دشمنى با على دست بردار نيستم! تو هرچه مى خواهى بكن دستور دادم: پانصد تازيانه به او زدند، و او غش كرد. گفتم: او را به زندان ببريد.

در آن شب، فكر مى كردم، كه اين شقى را چگونه بكشم؟ گاهى مى گفتم مى سوزانم، گاهى مى گفتم در آب غرق مى كنم، تا شب خوابيدم. در آخر، شب خواب ديدم در عالم رؤ يا رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از آسمان نزول فرمود و همراه او اميرالمؤمنينعليه‌السلام و حسن و حسين و جبرئيلعليهم‌السلام نيز در قصر من نازل شده اند، و در دست جبرئيل قدحى از مرواريد بود كه نور آن چشم ها را خيره مى كرد. پس نبى اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ آن را از دست او گرفت و صدا زد: يا شيعة آل محمد از خواب برخيزيد و از اين آب بنوشيد! هارون گفت: محافظين قصر در آن شب، پنج هزار نفر بودند كه چهل نفر از بزرگان آنان را كه به اسم مى شناسم (چون هر روز آنان را مى بينم) آمدند و از آب نوش جان كردند. سپس رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: آن خطيب دمشقى كجا است؟ يك نفر از جا برخاست و او را از زندان حاضر نمود حضرت فرمود: يا كلب غيرالله ما بك من من النعمة لاى شى ء تسب على بن ابى طالب ؛ اى سگ! خدا نعمت هاى تو را از تو بگيرد، به چه سبب على بن ابيطالب را دشنام مى دهى؟ در همان، دم، به صورت سگ سياهى مسخ شد. پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ امر كرد او را به زندان برگردانند و دست و پاى او را ببندند. بعد حضرت و همراهان به آسمان بالا رفتند.

هارون مى گويد: من وحشتزده از خواب بيدار شدم، در حالى كه دست و پايم مى لرزيد، مسرور خادم را طلبيدم. گفتم: هرچه زودتر آن خطيب دمشقى را حاضر كن او رفت و هنگامى كه از زندان برگشت، ديدم گوش يك سگ سياه را گرفته و كشان كشان روى زمين مى آورد، و گوشهاى آن، مثل انسان بود مسرور گفت: در آن حبس، غير از اين سگ سياه، كسى نبود. گفتم: آرى او را برگردان، اين همان خطيب دمشقى است كه على بن ابيطالب را سب مى كرد.

هارون به اهل مجلس گفت: اينك آن بدبخت در زندان است چنان چه خواسته باشيد، او را بياورند، تا ببينيد شافعى گفت: اين مسخ شده است و ما شك نداريم كه عذاب بر او نازل خواهد شد، ولى دوست داريم، به چشم ببينيم، هارون به مسرور خادم دستور داد تا او را بياورد. او هم به زندان رفت و در حالى كه گوش سگ سياهى را گرفته بود، آمد. شافعى خطاب به او نمود. گفت: آيا عذاب خدا را ديدى،؟ پس گريه كرد و سر را تكان داد. بعد شافعى گفت: هرچه زودتر او را از ما دور كن! مى ترسم، عذاب نازل شود. مجددا او را به زندان بردند. طولى نكشيد، صداى وحشتناكى شنيديم. پس گفت: صاعقه اى از آسمان نازل شد و او و زندانى را كه او در آن بود سوزانيد(۳۶۵) .

من نمى دانم خداوند، تبارك و تعالى كسانى را كه مثل معاويه و ديگران سبب دشمنى با اميرالمؤمنين شده اند، و موجب سب و توهين به آن حضرت شده اند عذابى خواهند نمود.

ذكر توسل

 امام حسينعليه‌السلام در روز عاشورا، پس از شهادت اصحاب و ياران و اهل بيتش لباسهاى رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را پوشيد، سوار بر ذوالجناح شد با اهل بيت وداع و خداحافظى فرمود: در برابر لشكر دشمن قرار گرفت و كاملا به آن ها نزديك شد كه صداى حضرت را بشنوند. براى اتمام حجت با آن ها سخن گفت ؛ از جمله فرمود:يا ويلكم على ما تقاتلونى، على حق تركته ام على سنة غيرتها آم على شريعة بدلتها اى مردم بدبخت! چرا با من جنگ مى كنيد؟ چرا خون من مظلوم را حلال مى دانيد؟ آيا حقى را انجام نداده ام؟ آيا سنتى را تغيير داده ام؟ آيا شريعت و دين را جابه جا نموده ام آخر چه كرده ام كه همه دست به يكى داده ايد تا مرا بكشيد؟ مى دانيد، چه پاسخ دادند؟ نقاتلك بغضا منا لابيك و ما فعل باشياخنا يوم بدر و حنين ؛ ما به خاطر دشمنى و كينه و بغضى كه با پدرت - على بن ابيطالبعليه‌السلام - داريم با تو جنگ مى كنيم ؛ چون پدران ما را او در جنگهاى بدر و حنين كشت.

لما سمع كلامهم بكى و جعل يقول كفر القوم و قدما رغبوا (۳۶۶) .

هنگامى كه امامعليه‌السلام گفتار آن اشقيا مردم را شنيد، به حال اسلام و اين مسلمانان گريه كرد. خدايا! كار اسلام به اين جا كشيده است كه چون من پسر على هستم و او كفار را كشته است و اسلام را پابرجا نموده است، خون مرا حلال مى دانند؛ با اين كه خود او را شهيد كرده اند و انتقام پدران خود را از او گرفته اند. حضرت اشعارى قرائت فرمود و به آنها حمله كرد حالا كه خود اعتراف به كفر مى كنيد، و به جاهليت برگشته ايد؛ بايد با شما بجنگم تا شهيد شوم.

لاحول و لاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه بيست و چهارم

 بسم الله الرحمن الرحيم

امامت بر حق علىعليه‌السلام ادامه نبوت است

 ان الله تبارك و تعالى خلقتنى و اياك و اصطفانى و اياك و اختارنى للنبوة و اختارك للامامة فمن انكر امامتك فقد انكر نبوتى ؛

اى على! خداى عزوجل من و تو را براستى خلق فرمود و لطف مخصوص به ما داشت و از ميان مردم، مرا به نبوت برگزيد و تو را براى امامت اختيار كرد؛ پس هر كس امامت تو را انكار كند، در حقيقت او نبوت مرا انكار كرده است.

منظور از اختيار خداوند، اين دو نور پاك ؛ را براى نبوت و امامت اين است كه چون خداى عزوجل مى داند اينها در مقام عبوديت و بندگى، و فرمان بردارى، و اخلاص و اطاعت نهايت درجه را دارا هستند. بنابراين خداوند ايشان را برگزيد و پيغمبر و امام قرار داد. همچنين آنان را نسبت به ساير ائمه برتر دانست.

امامت همانند نبوت بايد از طرف خدا باشد

 نكته: فرقى كه ما شيعيان برا برادران سنى داريم، همين است كه ما مى گوييم: همانطور كه انتخاب منصب شامخ رسالت، به اختيار خدا است و نمى شود مردم دور هم جمع شوند و پيغمبرى براى خود انتخاب كنند، بلكه بايد خدا انتخاب كند وبايد معجزه داشته باشد، تا دليل بر رسالت و پيامبر او باشد، همين طور، امام را بايد خدا انتخاب كند و به خلافت و جانشينى پيغمبر منسوب فرمايد و نمى شود مردم، دور هم جمع شوند و شورا كنند و خليفه و امام را معين كنند و بايد حتما امام معجزه داشته باشد، و امتيازاتى داشته باشد، كه ديگران نداشته باشند تا دليل بر امامت او باشد.

ولى اهل سنت عقيده دارند كه پيامبر، خليفه و جانشين معين نكرد و مردم را به حال خود واگذاشت در اين هنگام، اهل حل و عقد جمع شدند و ابوبكر را كه از همه پيرتر بود به خلافت انتخاب كردند.

اين عقيده، به اين معناست كه پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ حتى كار كدخداى يك ده را هم انجام نداد كه براى خودش جانشين تعين كند.

جانشين پيامبر را خدا معين كرده است

 وقتى به روايات مراجعه مى كنيم، مى بينيم در روايات و احاديث بى شمارى، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ جانشينان خود را، دوازده امامعليهم‌السلام معرفى نموده است و در بعضى از آنها، هنگامى كه از امام سوال مى شود كه امام بعد از خودتان را معين كنيد، حضرت مى فرمايد،: والله ما ذلك الينا؛ ما امام را معين نمى كنيم، بلكه ما او را معرفى مى كنيم و تنها خدا است كه امام را برمى گزيند، و اسامى آنان را رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ با برنامه هر كدام بيان فرموده است.

مرحوم شيخ حر عاملى در باب نهم كتاب اثبات الهداة احاديثى را كه دلالت بر امامت دوازده امامعليهم‌السلام دارد، جمع آورى فرموده است: از صفحه ۴۳۳ تا ۶۷۵ جلد اول، نهصد و بيست و هفت حديث از طرق علماى شيعه و از صفحه ۶۷۵۶ تا ۷۳۵ دويست و هفتاد و هشت حديث از طرق حديث از طرق علماى اهل سنت، در اين موضوع نقل فرموده است و مرحوم مجلسى در بحارالانوار، نيز سى صد و چهارده حديث از علماى شيعه و تعداد زيادى، از علماى اهل سنت كه شماره گذارى نكرده بيان فرموده است(۳۶۷) و ظاهرا استقصاى كلى ننموده است، چون فقط روايات ائمه را تا امام موسى بن جعفرعليه‌السلام آورده است و روايات از ائمه بعد از آن حضرت را نياورده است.

همچنين روايات زيادى از بيست و هفت نفر از صحابه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ - از موافق و مخالف - آورده است كه در تمام آنها حضرت فرموده است: خلفاى من دوازده نفرند(۳۶۸)

و در بعضى نيز فرموده است: كلهم من صلب علىعليه‌السلام و در بعضى ديگر فرموده: كلهم من قريش در بعضى هم من بنى هاشم آمده است. در چندين روايت نيز فرموده: بعد نقباء بنى اسرائيل. و اين امر اشاره مى كند به اين آيه از قرآن كريم كه مى فرمايد:و لقد اخذالله ميثاق بنى اسرائيل و بعثنا منهم اثنى عشر نقيبا و قال الله انى معكم (۳۶۹) ما دوازده نقيب براى بنى اسرائيل فرستاديم(۳۷۰) در اين آيه، خداوند بعث و برانگيختن را به خود نسبت داده است و در چندين روايت فرموده اند: آخر هم المهدى يا آخر قائمهم كه غيبت طولانى دارد و پس از ظهور دنياى پر از ظلم و جود را بدل به عدل و داد خواهد فرمود و از جمله روايات روايتى است كه از جابربن سمرة از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از سى و چهار طرق نقل شده است و مسلما تواتر معنوى دارد كه اين مطالب از آن حضرت صادر شده است ؛ آن جا كه مى فرمايد:

قال كنت مع ابى عندالنبى فسمعته يقول يكون بعدى اثنا عشرا ميرا ثم اخفى صوته فسئلت ابى فقال قال: كلهم من قريش (۳۷۱) ؛

همراه پدرم، خدمت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بودم، شنيدم، كه حضرت فرمود: بعد از من دوازده نفر امير خواهند بود، بعد صداى حضرت را نشنيدم ؛ از پدرم پرسيديم: چه فرمود؟ پدرم گفت: فرمود تمام آن ها از قريش هستند.

در روايت ديگرى كه براى ما بشارت است بحارالانوار، از كفاية الاثر ثقة جليل على بن محمد خزاز قمى نقل مى كند، به سندى از ابان بن تغلب از ابى جعفر الباقرعليه‌السلام كه فرمود:

قال: سئلته عن الائمة فقال: والله لعهد عهده الينا رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ان الائمة بعده اثنا عشر، تسعة من صلب الحسين، و من المهدى الذى يقيم الدين فى آخر الزمان، من احبنا حشر من حفرته معنا و من ابغضنا اوردنا او رد واحدا منا حشر من حفرته الى النار، و قد خاب من افترى (۳۷۲) .

از امام باقرعليه‌السلام در مورد امامان پرسيديم ؛ او فرمود: به خدا قسم! اين عهد و پيمانى است كه رسول خدا، با ما بسته است (يعنى از طرف ما نيست) به درستى كه امامان بعد از حضرت دوازده نفرند، كه نه نفر، از صلب امام حسين هستند حضرت مهدى هم از ما مى باشد؛ همان كسى كه در آخر الزمان، دين را استوار مى كند هر كس ما را دوست داشته باشد (البته با شرائطش) از همان دوران قبرش با ما خواهد بود، و هر كس با ما دشمن يا ما را قبول نداشته باشد و رد كند، يا يكى از ما را رد كند، از همان قريش، به سوى آتش رهسپار مى شود و به تحقيق كه در زيان و ضرر است، كسى كه بر خدا افترا بندد.

روايت شيرين ديگرى را كفاية الاثر نقل فرموده(۳۷۳) كه اثبات لهداة فقط چند جمله از آن را آورده است بنده ترجمه قسمتى از آن را نقل مى كنم: زهرى كه يكى از اصحاب امام سجادعليه‌السلام است مى گويد:

در زمان بيمارى على بن الحسينعليه‌السلام كه بعد از آن وفات نمود، خدمتش رسيدم... پس از مدتى پسرش محمدعليه‌السلام نيز بر آن حضرت وارد شد آن حضرت، مدتى طولانى با وى سخن گفت و شنيدم كه در جمله كلمات خويش فرمود: عليك بحسن الخلق عرض كردم: يابن رسول الله اگر امر و قضاى الهى فرا رسد، بعد از شما به چه كسى رجوع كنيم؟ (در دلم گذشته بو كه حضرت از موت خود خبر مى دهد) حضرت فرمود: به اين پسرم، و اشاره به فرزندش محمدعليه‌السلام كرد و فرمود: همانا اوست وصى من و وارث و من و صندوق و معدن علم من و شكافنده علوم. عرض كردم: يابن رسول الله! معناى باقرالعلوم چيست؟ فرمود: به زودى شيعيان خالص من، به خدمتش مراوده كنند، و او براى ايشان علم را مى شكافد. زهرى مى گويد: پس از اين امام فرزندش را براى حاجتى به بازار فرستاد؛ چون برگشت عرض كردم: يابن رسول الله! چرا اولاد بزرگ خود را وصى و جانشين قرار ندادى؟ فرمود: زهرى! امامت به بزرگى و كوچك نيست اين عهد و پيمانى است كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ با ما فرموده است و در صحيفه اى به اين گونه نوشته شده است كه اوصياى او، دوازده نفرند اسامى آنها با اسم پدر و مادر و مشخصات نوشته شده است (كه ما آنها را معرفى مى كنيم، نه تعيين) بعد حضرت فرمود: از صلب پسرم - محمد - هفت نفر از اوصياى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بيرون مى آيند، كه مهدى (عج) از جمله ايشان است.

ضمنا ناگفته نماند، كه دوازده نفر، خليفه و جانشين پيامبر با هيچ يك از مذاهب اسلامى تطبيق نمى كند، جز ما شيعه دوازده امامى ؛ چون خلفاى جور - چه از بنى اميه و چه از بنى عباس و چه غير از آنان - خيلى بيش از دوازده نفرند.

و اختارنى للنبوة و اختارك للامامة

 برادران اين رواياتى كه بيان شد، مرحوم محدث صاحب وسائل الشيعه شيخ حر عاملى رحمة الله در كتاب الهداة آنها را آورده است. نهصد و بيست و هفت حديث از طريق شيعه و دويست و هفتاد و هشت حديث از طريق عامه و در مجموع هزار و دويست و پنج حديث. اين فقط روايات مربوط به دوازده امامعليه‌السلام است و امام روايات وارده در شاءن به مخصوص اميرالمؤمنينعليه‌السلام و آيات نازل شده درباره آن حضرت كه الى ما شاء الله است و در مورد هر يك از صفات برجسته آن بزرگوار از علم و حلم و شجاعت و ايمان و تقوى و... دوست و دشمن احاديث بى شمارى نقل كرده اند؛ از جمله مثلا حديث شريف انا مدينة العلم و على بابها. كه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرموده است من شهر علمم و على دروازه آن است كه تواتر لفظى به عين همين كلمات دارد.

صرفنظر از علما و دانشمندان شيعه كه اين حديث را نقل فرموده اند، مرحوم علامه امينى در كتاب الغدير صد و چهل و سه نفر از دانشمندان غير شيعه اهل تسنن را با ذكر نام كتاب و شماره صفحه، نام مى برد كه همگى، اين حديث را نقل نموده اند؛(۳۷۴) و در آخر مى فرمايد: مرحوم سيد ميرحامد حسين موسوى، در كتاب عبقات الانوار نص كلمات و گفتار اين دانشمندان را آورده است و بعد، اسم بيست و يك نفر از اين دانشمندان را نقل مى كند كه صريحا گفته اند: اين حديث حديث صحيح و از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ صادر شده است.

جريان سوره توبه و آيات برائت

 از جمله موضوعاتى كه دلالت بر افضيلت اميرالمومنينعليه‌السلام از هر جهت بر تمام اصحاب دارد و ثابت مى كند كه علىعليه‌السلام به تمام معنا، با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ است، جريان، سوره برائت است. تمام تاريخ نويسان و مفسران شيعه و سنى معتقدند كه: وقتى اين سوره نازل شد و پيمان هايى را كه مشركان با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ داشتند، لغو كردند، پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ابتدا فرمان ابلاغ آن را به ابوبكر داد، تا در مكه در موقع حج براى عموم مردم بخواند. ابوبكر نيز حركت كرد و رفت ؛ ولى بعد، رسول خدا فرمود: جبرييل نازل شد و از طرف خدا دستور داد كه اين حكم را يا خودم بايد ببرم، يا مردى از اهل بيتم. پس على را سوار بر شتر خودش نمود و دنبال ابوبكر فرستاد. در ذى الحليفه مسجد شجره (كه ميقات و محل محرم شدن حاجيان است و در يك فرسخى مدينه واقع است و الان تقريبا متصل به شهر است) يا جاى ديگرى به او رسيد و فرمان را از او گرفت. ابوبكر محزون و غمناك برگشت و از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ پرسيد: مگر آيه اى در شاءن من نازل شده است؟ فرمود: امرت ان ابلغه انا او رجل من اهل بيتى ؛

در تفسير نمونه، ده نفر از علماى اهل سنت را نام مى برد كه در كتب خود اين موضوع را نقل نموده اند؛(۳۷۵) . و در آخر كلامش انصافا كلمات شيرينى دارد؛ آنجا كه مى فرمايد: در اين جريان، اشاره اى بر اين كه كسى را كه وحى مبين، قابل نمى داند، كه فقط چند آيه از قرآن را تبليغ كند و برگردانده مى شود، چطور صلاحيت دارد و ايمن دارد كه تمام دين اسلام را به مردم برساند، و احكام و مصالح مردم را به آنها برساند؟!

بنده عرض مى كنم نتيجه آن كه اگر تعصب كنار برود، اين معنا به وضوح درك مى شود و مشخص مى گردد كه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ با اين كار، برترى اميرالمؤمنينعليه‌السلام را بر تمام صحابه آشكار ساخته است.

من آنچه شرط بلاغ است با تو مى گويم

تو خواه از سخنم پند گير و خواه ملال

رد خلافت علىعليه‌السلام رد نبوت است

 فمن انكر امامتك فقد انكر نبوتى ؛ يا على؟ هر كس امامت و خلافت تو را نكار كند، به تحقيق و نبوت مرا انكار فرموده است اين بدين معناست كه نبوت من و خلافت تو لازم و ملزوم يكديگرند و از هم جدا نمى شوند، و قابل تفكيك نيستند.

در تفسير آيات اول سوره معارج كه مى فرمايد: ساءل سائل بعذاب واقعللكافرين ليس له دافع من الله ذى المعارج (۳۷۶) احاديثى از طرق شيعه و سنى وارده شده است كه اين عذاب، مربوط به شخصى به نام حارث بن نعمان فهرى بوده است او بعد از آن كه پيامبر، در غدير خم علىعليه‌السلام را به خلافت و جانشينى خود انتخاب كرد، خدمت حضرت آمد و گفت: من اين موضوع را قبول ندارم.

همچنين شيخ طبرسى در مجمع البيان از ابوالقاسيم حسكانى حنفى (از علماى مهم اهل سنت كه كتابى درباره حديث غدير نوشته است) به سلسله سندى از امام صادقعليه‌السلام از پدرانش چنين نقل مى كند كه حضرت فرمود:

هنگامى كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ علىعليه‌السلام را در روز غدير خم به خلافت منصوب كرد و فرمود: من كنت مولاه فعلى مولاه ؛ هر كس من، ولى و صاحب اختيار او هستم، على مولا و صاحب اختيار اوست، اين موضوع، در شهرها منتشر شد. پس نعمان بن حارث فهرى خدمت پيامبر آمد و گفت: تو به ما دستور دادى كه شهادت دهيم به جهاد و حج و روزه و نماز و زكات ما نيز همه را پذيرفتيم ؛ ولى باز به همه اينها راضى نشدى و حالا اين جوان را به خلافت خود منصوب كردى و گفتى: من كنت مولاه فعلى مولاه آيا اين مسئله از طرف خودت مى باشد يا امرى است از طرف خداى متعال؟

رسول خدا فرمود: به آن خدايى كه جز او معبودى نيست، به راستى كه اين، از طرف خدا است، نعمان روى برگردان در حالى كه مى گفت:اللهم ان كان هذا هوالحق من عندك فامطر علينا حجارة من السماء ؛ خدايا! اگر اين موضوع حق است، از آسمان سنگ بر ما بفرست! پس همان وقت - پيش از آن كه به شترش برسد و سوار شود - سنگى از آسمان بر او فرود آمد و به مغز سرش خورد و از دبرش بيرون آمد و به هلاكت رسيد؛ پس آيه نازل شد (ساءل سائل بعذاب واقع....)(۳۷۷) .

به غير از روايات شيعه كه بعضى از آنها را بحارالانوار، ذكر كرده است، مرحوم علامه امينى در الغدير سى نفر از دانشمندان اهل سنت را با ذكر كتاب و شماره صفحه نام مى برد، كه اين موضوع را نقل نموده اند(۳۷۸) و نص كلام آنها را آورده است(۳۷۹) و در آخر كلامش بحثهاى مفصل و شيرينى آورده است - خدايش با اميرالمؤمنينعليه‌السلام محشور بدارد - (و قطعا مشحور است) بنده براى نمونه نصف آنها را نام مى برم:

۱. تفسير غريب القرآن، نوشته حافظ ابوعبيد هروى ؛

۲. تفسير شفاء الصدور، نوشته ابوبكر نقاش ؛

۳. تفسير الكشف و البيان، نوشته ابواسحاق ثعالبى ؛

۴. تفسير ابوبكر يحيى القرطبى ؛

۵. تذكرة ابواسحاق ثعلبى ؛

۶. فرائد المسطين، نوشته حموينى ؛

۷. دررالسمطين، نوشته شيخ محمد زرندى حنفى ؛

۸. دعاء الهداة، نوشته حاكم ابوالقاسم حسكانى ؛

۹. تذكرة سبط ابن الجوزى حنفى ؛

۱۰. تفسير سراج المنير، نوشته شمس الدين شافعى ؛

۱۱. تفسير ابوالسعود المعمادى ؛

۱۲. نورالابصار، نوشته سيد مؤمن شبلنجى ؛

۱۳. هداية السعدا، شهاب الدين احمد دولت آبادى ؛

۱۴. فيض الغدير، شيخ مناوى شافعى ؛

۱۵. شرح جامع الصغير نوشته سيوطى

با وجود تمام اين روايات و حتى با نقل آنها، توسط برادران اهل سنت و با پذيرفتن اين اصل كه انكار امكانات، انكار نبوت است، چون لازم و ملزوم هم ديگرند، بعد از همه اينها، باز آنها امامت اميرالمؤمنين را انكار مى كنند، و باكى ندارند. روى همين جهت كه عرض شد رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اين همه سفارش علىعليه‌السلام و اهل بيتش را نموده است تا اتمام حجت كامل شود.

در كتاب بحارالانوار، در باب حبه ايمان و بغضه كفر و نفاق از امالى شيخ طوسى به سندى از جابر چنين نقل مى كند:

قال: سمعت ابن مسعود يقول قال النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ حرمت النار على من آمن بى واحب عليا و تولاه و لعن الله من مارى عليا و ناواه على منى كجلدة مابين العين و الحاجب ؛(۳۸۰) .

شنيدم كه ابن مسعود مى گفت: پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: هر كس كه به من ايمان بياورد و على را دوست داشته باشدت و ولايت او را پذيرفته باشد، آتش بر او حرام مى شود و خداوند لعن مى كند هر كس را كه منكر حق على شود و با او دشمنى كند؛ زيرا على نسبت به من مثل پلك چشم است.

در روايت ديگرى از روضه كافى كه به چند مضمون، در جاهاى گوناگون نقل شده به سندى از ابن عباس چنين نقل مى كند كه:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اميرالمؤمنين عليه‌السلام لواجتمعت الخلائق على ولايتك لما خلق الله النار ولكن انت وشيعتك الفائزون يوم القيامة (۳۸۱)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به اميرالمومنينعليه‌السلام فرمود: اگر تمام مخلوقات، ولايت تو را مى پذيرفتند. خداوند آتش جهم را خلق نمى فرمود. و ليكن يا على! تو و شيعيانت روز قيامت رستگاريد. حب علىعليه‌السلام نشانه ايمان و بغض او علامت نفاق است.

روايت سوم را هم توجه بفرماييد: در بحارالانوار از مناقب، از تاريخ بغداد و شرف المصطفى و شرح الالكانى به سندى از ابن عباس از پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ چنين نقل مى كند:

انه نظر الى على بن ابيطالب عليه‌السلام فقال انت سيد فى الدنيا و سيد فى الاخرة من احبك فقد احبنى و من ابحين فقد احب الله و من ابغضك فقد ابغضنى من ابغضنى فقد ابغض الله ؛

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به اميرالمؤمنينعليه‌السلام نگاه كرد، سپس فرمود: تو آقا و سيدى در دنيا، و آقا و سيد خواهى بود در آخرت. هر كس تو را دوست داشته باشد پس به تحقيق مرا دوست داشته باشد و هر كس با تو دشمن باشد، پس به تحقيق با من دشمن است و هر كس با من دشمن باشد، پس به تحقيق با خدا دشمن است(۳۸۲) .

برادران باز تكرار مى كنم، عجيب اين است كه اين روايات را دانشمندان اهل سنت نيز نقل كرده اند.

ابن ابى الحديد معتزلى مى گويد:

فى الخبر الصحيح المتفق عليه انه لايحبه الا مؤمن ولايبغض الا منافق و حسبك بهذا الخبر ففيه وحده كفايه (۳۸۳)

در خبر صحيحى كه در مورد اتفاق همه دانشمندان است، چنين آمده است كه: دوستدار على نيست، مگر آنكه مؤمن باشد و دشمن نمى دارد على را شخصى مگر اينكه منافق باشد.

بعد مى گويد و همين خبر به تنهايى (در اثبات حق) تو را كفايت مى كند همچنين در بحارالانوار، از مناقب، از مام باقرعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

انه جاء رجل الى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فقال: يا رسول الله من قال لااله الاالله مؤمن؟ قال: ان اعدائنا تلحق باليهود و النصارى، انكم لاتدخلون الجنة حتى تحبونى و كذب من زعم انه يحبنى و يبغض هذا - يعنى علياعليه‌السلام ؛(۳۸۴) ؛

مردى آمد خدمت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و پرسيد: يا رسول الله! آيا هر كس كه بگويد: لااله الاالله، مؤمن است؟ پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ پاسخ داد: به درستى كه دشمنان ما با يهود و نصارى ملحق خواهند شد (يعنى گويند لااله الاالله ممكن است دشمن ما باشد) به راستى شما هرگز داخل بهشت نخواهيد شد؛ مگر آنكه مرا دوست داشته باشيد دروغ مى گويد هر كس خيال مى كند مرا دوست مى دارد، در حالى كه دشمن اين شخص باشد و مقصود حضرت علىعليه‌السلام بود.

مرحوم حكيم ابوالقاسم فردوسى وقتى اشعار شاهنامه را در عرض سى سال براى سلطان محمود سرود و به قول خودش:

قرار بود، براى هر هزار، شعر، هزار مثقال طلا به او بدهند كه صرف ساختن سدى بكند؛ ولى در پايان، وقتى افراد حسود به سلطان محمود خبر دادند كه فردوسى رافضى و شيعى است و سلطان سنى متعصب بود، به جاى شصت هزار مثقال طلا، پنجاه هزار درهم نقره داد (چون شاهنامه هزار بيت است) تقريبا از يك دهم هم كمتر. به همين دليل فردوسى اشعارى در هجو سلطان محمود گفت و شبانه از غزنين به زادگاهش طوس فرار كرد و در مدح اميرالمؤمنين و اهل بيت و اصرار بر تشيعش اشعارى سرود(۳۸۵) من از مهر اين دو شه نگذرم.

ذكر توسل ؛ ورود اهل بيت به مجلس ابن زياد

 سلام الله عليك يا اميرالمؤمنين! خودت مظلوم بودى، اولادت مظلوم بودند و حتى شيعيانت هم به جرم آن كه دوست تو هستند، بايد مورد ستم قرار گيرند.

خودش شهيد شد، حسنش شهيد شد، زينبش اسير شد، شهر به شهر و ديار به ديار آنها را بردند، از كربلا تا كوفه از كوفه تا شام ؛ در مجلس ابن زياد و مجلس يزيد كه امام زين العابدين فرمود:

و كان الحبل فى عنقى و فى كتف و عمتى زينب و الاطفال بيننا و كلما قصرنا عن المشى ضربونا بالسياط

ما را با ريسمان بسته بودند يك طرف آن بر گردن من و يك طرف آن به شانه عمه ام زينب بود و اطفال بين ما بودند، و هر كدام از ما در راه رفتن كندى مى نمود ما را با تازيانه مى زدند.

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه بيست و پنجم

 بسم الله الرحمن الرحيم

ممكن نيست پيامبر جانشين معين نكرده باشد

 يا على! انت وصيى و ابو ولدى و زوج ابنتى و خليفتى على امتى فى حياتى و بعد موتى امرك امرى و نهيك نهيى اقسم بالذى بعثنى بالنبوة و جعلنى خير البرية انك الحجة الله على خلقه و امينه على سره و خليفته فى عباده ؛

اى على! تو وصى من و پدر و فرزندانم و شوهر دخترم و جانشين من بر امتم در زمان حياتم هستى و بعد از مردنم، فرمان تو فرمان من و نهى تو نهى من است. قسم مى خورم به آن خدايى كه مرا به پيغمبرى برانگيخت و بهترين مردم قرار داد كه به راستى تو حجت خدا بر تمام مخلوقات و امين او بر ارزش و نماينده او در ميان بندگانش هستى.

در اين فراز از خطبه، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ چند موضوع را تذكر داده است كه به آنها اشاره اى مى كنم.

موضوع اول، وصيت آن حضرت به اميرالمومنين عليهما السلام و قرار دادن او به جاى خود و نصب خلافت و جانشينى او است. تمام دعواها و بدبختى ها و گرفتارى هاى مسلمانان، از مخالفت با همين دستور، سرچشمه مى گيرد. قابل ذكر است كه با ناديده گرفتن آيات و روايات، و با در نظر گرفتن اين كه وصيت كردن، مستحب است و دستور خود پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ است. سوال مى شود كه آيا عقل يك نفر مسلمان قبول مى كند كه آن حضرت مردم را به حال خود گذشته باشد؟ و هيچ كار به كار آن ها نداشته باشد؟ و هر خاكى به سر خودشان ريختند بريزند و هر پيامدى داشته باشد مانعى ندارد؟ و هر چه به سرشان آمد بيايد؟ و هزار تالى فاسد ديگر؟ اهل بيتش را با داشتن آن همه دشمن، رها كرده باشد؟ حاشا و كلا با در نظر گرفتن اين كه پيامبر، عقل كل است و بايد وظيفه امت را مشخص كند، و تكليفشان را روشن نمايد، بدون وصيت و تعيين خليفه و جانشين رفته باشد؟ هرگز! هرگز! و هزار هرگز! بلكه در موارد مختلف و پيش آمده هاى گوناگون و مناسبتهاى متعدد، در همه جا و هر زمانى و هر مناسبتى موضوع جانشينى و وصايت را تكرار كرده است و على بن ابيطالبعليه‌السلام را منصوب به خلافت و وصايت فرموده است.

نخستين روز دعوت آشكار پيامبر

 در نسختين روزى كه ماءمور شد رسالت خود را به بستگانش ابلاغ كند و آيه (و انذر عشيرتك الاقربين)(۳۸۶) نازل شد، پيامبر به همه گفت كه على وصى و جانشين او است.

همچنين در روز آخرين كه مى خواست وصيتنامه بنويسيد و عمر مانع شد نيز اين امر مهم را بيان كرد.

در بين اين دو مورد نيز، در عرض بيست و سه سال رسالت و نبوت در همه جا و به هر مناسبتى، آن را متذكر مى شد، و به مردم گوشزد مى كرد كه مهمتر از همه روز عيد غدير و نصب رسمى اميرالمؤمنينعليه‌السلام به خلافت و جانشينى در حضور بيش از يكصد هزار جمعيت كه شرح هر كدام را فشرده به عرض مى رسانم.

نكته: برادران، حضرت موسى كه براى مدت كوتاهى فقط چهل روز براى آوردن الواح، مى خواست، از بين قومش برود، به نص آيه قرآن، برادرش هارون را خليفه و جانشين قرار داد؛ حال چه طور ممكن است رسول گرامى اسلام بخواهد از دنيا برود و مى داند كه اين دين، آخرين اديان الهى است و بايد تا روز قيامت باشد و ضامن سعادت مردم باشد، ولى جانشين و خليفه معين نكند و مردم را مثل گله گوسفندان بدون چوپان بگذارد و عجيبتر آن كه ابوبكر، دايه مهربان تر از مادر بشود و جانشين معين كند؟! و عمر هم عثمان را معين كند (آن هم به شكل خاصى كه در شوراى شش نفره گذاشتند؛ به ترتيبى كه عثمان خليفه شود)

خداوند متعال درباره حضرت موسى، در قرآن كريم چنين مى فرمايد:

و واعدنا موسى ثلاثين ليلة و اتممناها بعشر فتم ميقات ربه اربعين ليلة وقال موسى لاخيه هارون اخلفنى فى قومى و اصلح ولاتتبع سبيل المفسدين (۳۸۷) .

ما با موسى سى شب وعده گذاشتيم، و بعد، آن را با ده شب كامل نموديم. پس ميعاد پروردگارش چهل شب تمام شد و موسى به برادرش هارون گفت: جانشين من در ميان قومم باش و آنان را اصلاح كن و از روش مفسدان پيروى مكن.

در تواريخ اسلامى كه شيعه و سنى نقل كرده اند، آمده است: هنگامى كه آيه شريفه (و انذر عشيرتك الاقربين)(۳۸۸) در سال سوم بعثت نازل شد، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ماءمور ابلاغ علنى اسلام گشت و تا آن زمان، دعوت مخفيانه بود، و عده كمى اسلام را آورده بودند؛ بنابراين حضرت بستگان نزديكش را - كه حدود چهل نفر بودند - به خانه ابواطالب دعوت كرد و حضرت حمزه و ابواطالب و عباس و ابولهب نيز حضور داشتند و پس از صرف غذا كه به نظر آنان كم بود ولى حضرت فرمود: بسم الله بگوييد و بخوريد، همه سير مى شويد، و همينطور هم شد. حضرت خواست موضوع را بيان كند؛ ولى ابولهب نگذاشت كه حضرت ابلاغ رسالت كند؛ بنابراين براى روز دوم، آن ها را دعوت كرد و پس از صرف غذا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ آنها را از شما مرا، در اين امر يارى كند، برادر من و وصى من و جانشين من خواهد بود چند مرتبه حضرت اين سخن را تكرار كرده و در هر مرتبه اميرالمؤمنينعليه‌السلام را كه از همه كوچكتر بود، برمى خاست و اظهار پذيرش و يارى مينمود. پس رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ دست بر گردن اميرالمؤمنينعليه‌السلام گذاشت و فرمود:

هذا اخى و وصيى و خليفتى فاسمعوا له و اطيعوا

اين برادر من و وصى من و جانشين من در بين شما است ؛ پس كلام او را گوش كنيد و از او اطاعت كنيد.

پس جمعيت از جا بلند شدند، در حالى كه مى خنديدند و به ابى طالب مى گفتند: به تو دستور داد كه به فرمان پسرت گوش كنى و او را اطاعت كنى(۳۸۹) .

نصب خلافت در آخرين مرتبه

 و اما نصب خلافت در مرتبه آخرين، در حال رحلت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بود كه حضرت خواست وصيت نامه كتبى بنويسد و كار را تمام كند؛ ولى عمر مانع شد؛ تا كنون هرچه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ درباره خلافت علىعليه‌السلام فرموده بود؛ شفاهى بود و قابل انكار ولى وقتى نوشتن در كار آمد كار مشكل مى شود؛ بنابراين عمر، ديد بايد از اساس جلوگيرى كند و مانع نوشتن شود، تا بعدها كار بيخ پيدا نكند؛ و برنامه شان خراب نشود.

برادران، شيعه و سنى نقل كرده اند، كه در روز پنج شنبه سه روز قبل از رحلت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اصحاب در خانه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ جمع شده بودند حضرت فرمود:

ايتونى بكتف و دواة لاكتب لكم كتابا لن تضلوا بعده ابدا

كاغذ و قلمى بياوريد، تا براى شما نوشته اى بنويسم كه هرگز گمراه نشويد.

عمر متوجه شد كه حضرت مى خواهد چه بنويسد و صريحا اسم علىعليه‌السلام را به عنوان خليفه و جانشين بياورد و معين كند؛ بنابراين مانع شد و گفت: لازم نيست نوشته اى بنويسد، ان الرجل ليهجر حسبنا كتاب الله ؛ اين مرد هذيان ميگويد. قرآن - كتاب خدا - براى ما بس است.

بعضى به او اعتراض كردند: اين چه حرفى است مى گويى؟! رسول خدا جز وحى و كلام حق نمى گويد:و ما ينطق عن الهوى ان هو الا وحى يوحى (۳۹۰) و بعضى نيز او را تاءييد كردند. اختلاف و سر و صدا و مشاجره شد با اين كه قرآن مى فرمايد:

يا ايهاالذين آمنوا لاترفعوا اصواتكم فوق صوت النبى و لاتجهروا له بالقول كجهر بعضكم لبعض ان تحبط اعمالكم و انتم لاتشعرون (۳۹۱) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد صداى خد را بلندتر از صداى رسول خدا نكنيد، و آنگونه كه با همديگر بلند بلند حرف مى زنيد، با پيامبر با صداى بلند حرف نزنيد.

بعد از آن، بعضى عرض كردند: يا رسول الله! آيا كاغذ و قلم بياوريم، بنويسيد؟ ابعد الذى قلتم؟ لابعد از آن كلامى كه گفتيد؟ خير؛ يعنى ديگر نوشته اعتبار ندارد. خواهيد گفت: وقتى نوشت كه حواس نداشت و نستجير بالله هذيان مى گفت.

قوموا عنى ؛ برخيزيد بيرون برويد، (كه شما را نبنيم) بلند شدند و بيرون رفتند.

جناب آقاى دكتر سيد محمد تيجانى كه به مذهب شيعه گرويده است چندين كتاب جالب استدلالى نوشته است در اولين كتابش به نام ثم اهتديت(۳۹۲) آنگاه هدايت شوم (كه انصافا بسيار جالب و تحقيقى است و خيلى خوش بيان است. و موجب شيعه شدن جمع زيادى گرديد) درباره اين موضوع مى نويسد.

جا دارد بپرسم پس چرا وقتى پيغمبر فرمود: قوموا عنى و آن ها را بيرون كرد نگفتند هذيان مى گويد؟! آرى، چون به هدف خود رسيدند و نقشه آنها گرفت، ديگر نياز به ماندن نزد حضرت نداشتند.

ابن عباس گريه مى كرد و مى گفت:

ان الرزية كل الرزية يوم الخميس ما حال بين رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ وبين ان يكتب لهم ذلك الكتاب

تمام مصيبت و بالاترين مصيبت، همان روز پنج شنبه واقع شد كه عمر نگذاشت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ آن نوشته و كتاب را بنويسد(۳۹۳) بنده عرض مى كنم خاكم بر دهن يعنى پيامبر نه مى دانست كه خدا كافى است ولى عمر مى دانست يا اينكه مى خواست بين امت ايجاد اختلاف و نزاع شود.

توجيه ابن ابى الحديد كلام عمر را

 ابن ابى الحديد، معتزلى در شرح نهج البلاغه در جمله اى كه اميرالمؤمنينعليه‌السلام درباره عمر فرمود: در خطبه شقشقيهفصيرها فى حوزة خشناء يغلظ كلمها و يخشن مسها و يكثر العثار فيها و الاعتذار منها ؛

ابوبكر خلافت را در شخصى قرار داد (عمر) كه خيلى خشن و تندخو، و بدزبان و بدبرخورد، و پراشتباه بود.

چند مورد از خشونت و بدرفتارى و بدزبانى عمر را يادآورى نموده و مى نويسد:

از جمله كلمات خشن عمر، آن گفتارى است كه در زمان مرض رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ گفت ؛ ولى معاذالله بايد به خدا پناه برد كه ظاهر اين گفتار را عمر قصد كرده باشد وليكن خشونت ذاتى و صراحت لهجه داشته كه اينگونه تعبير كرده است و بهتر اين بود كه بگويد: رسول خدا، تحت تاءثير مرض قرار گرفته، يا حالش سخت بد است. و كان الاحسن ان يقول مغمور او مغلوب بالمرض و حاشاه ان يعنى بها غير ذلك(۳۹۴) .

و در شرح خطبه ۲۲۳ كه مى فرمايد:

لله بلاد فلان فقد قوم الاود كه مى گويند: اميرالمؤمنينعليه‌السلام تعريف از عمر نموده است ؛ (وليب حاج شيخ شوشترى در كتاب پر ارج بهج الصباغه مى فرمايد: سيد رضى، اشتباها اين كلام را به حضرت نسبت داده است)(۳۹۵) ؛ ابن ابى الحديد درباره حالات عمر، داد سخن را داده است و مطاعن و بدى هاى او را نيز نقل نموده و به خيال خودش پاسخ داده است ولى تمام توجيهاتش غلط و غير قابل قبول است شايد از ته دل خودش هم نمى پذيرد(۳۹۶)

همچنين در خطبه ۱۹۰ كه اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: من در هيچ موردى، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را رد ننموده ام ؛ مى گويد: اين كلام حضرت، تعريض است بر عمر كه در چند مورد، كلام رسول خدا را رد نموده ؛ گرچه صريحا اسم نمى برد، ولى مى گويد: مثل جريان صلح حديبيه كه بر رسول خدا اعتراض نمود و گفت: من اين صلح را قبول ندارم، و اگر كسى كمكم مى كرد، چنين و چنان مى كردم تا جايى كه شريكش ابوبكر به او گفت:و يحك الزم غرزه فوالله انه لرسول الله و ان الله لايضيعه ؛

واى بر تو! گوش به حرف او بده، سوگند به خدا! او رسول الله است و خدا او را فراموش نميكند.

او چند مورد ديگر، اعتراض عمر را بر رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ذكر مى كند و مى گويد: تمام اين كارها دليل بر قبح و بد ذاتى اين مرد نيست ؛ بلكه اين شخص ذاتا تندخو و شر مطلب و خشن بوده است و هرچه مى گفته از آن طبع سرچشمه گرفته است(۳۹۷) .

نصب علىعليه‌السلام به خلافت در روز غدير

 و اما نصب اميرالمومنينعليه‌السلام به خلافت، در روز عيد غدير كه مثل روز، روشن است. به مثل عربى كالشمس فى النهار است. و اگر كسى آن را انكار و يا تاويل كند؛ درست مثل كسى است كه جلوى چشم خود را در آفتاب گرفته و بگويد: كو خورشيد؟ كجا است نور؟ كى گفته كه روز است؟

مرحوم علامه مجلسى در بحار الانوار، احاديث آن را تا اندازه اى از شيعه و سنى جمع آورى نموده است(۳۹۸) و مرحوم علامه امينى در الغدير و قبل از او سيد مير حامد حسينى در عقبات الانوار و پيش از هر دو، قاضى نورى الله شوشترى در احقاق الحق موضوع را آشكار بيان كرده، اتمام حجت بر همگان نموده اند.

ما دو نوع حديث داريم: يكى متواتر كه جمعيت زيادى، خبرى را نقل كنند كه امكان و احتمال ساختگى بودن آن نرود و انسان، اطمينان به آن خبر پيدا كند؛ دوم، حديث غير متواتر يا آحاد كه افراد كمى، خبرى را نقل كنند.

مرحوم علامه امينى در كتاب پر ارج الغدير اثبات نموده كه حديث غدير، در تمام دوازده قرن بعد از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به طور متواتر نقل شده و شعراى هر قرنى، آن را به شعر سروده اند و تمام استدلال او به كتاب ها و گفتار برادران اهل تسنن است(۳۹۹)

فشرده حديث آن كه در سال دهم هجرت، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ با اعلام قبلى در بين تمام قبايل كه بيش از يك صد هزار نفر شركت كردند - به حج رفت و حج با جا آورد. پس از بازگشت، در سرزمين جحفه (غدير خم) - جايى كه اهل يمن و شام و مدينه از هم جدا مى شدند، در هواى گرم، حضرت دستور داد، تا همه جمع شوند. كسانى كه جلو رفته بودند، برگشتند و صبر كرد تا كسانى كه عقب بودند برسند. نماز ظهر ادا شد. پس حضرت، يك خطبه بليغ، و كامل خواند. سپس از آنان اعتراف گرفت: لست اولى بكم من انفسكم؟؛ آيا من بر شما مولا و صاحب اختيار نيستم؟ همه گفتند: بلى يا رسول الله! پس دست امير المومنينعليه‌السلام را گرفت و بلند كرد حتى بان بياض ابطيهما، تا آن جا كه سفيدى زير بغل هر دو پيدا گشت، و فرمود:

من كنت مولاه فهذا على مولاه، الهم و ال من والاه و عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله و ادر الحق معه حيث دار؛

هر كس من مولاى او هستم، پس اين على نيز مولاى اوست. خدايا! دوست بدار، دوست دار على را و دشمن بدار، دشمن على را و يارى نما هر كسى كه او را يارى كند و ذليل فرما هر كسى كه او را يارى نكند و حق را هميشه با او برقرار فرما.

سپس عمامه خود را بر سر او گذاشت و خيمه اى براى او ترتيب داد كه همه خدمتش بروند و به او تبريك بگويند. همه آمدند و تهنيت گفتند. از همه زودتر، ابوبكر و عمر آمدند كه مى گفتند:

بخ بخ لك يا على اصبحت و امسيت مولى كل مومن و مومنه ؛

مبارك باد بر تو يا على! هم اكنون تو مولاى هر مرد مومن و زن مومنه گرديدى.

برادران من از صدها نفر كه حديث غدير را نقل كرده اند، يك نفر را نام مى برم كه از دانشمندان اهل سنت و او آقاى ابن حجر عسقلانى است. كتابى دارد به نام الصواعق المحرقه فى رد اهل البدع و الزندقه ؛ صاعقه آتشين در رد شيعه او در صفحه ۲۴ كتاب خويش، حديث را نقل مى كند و بعد مى گويد.

اين حديث، صحيح است و هيچ شكى در آن نيست و جماعت زيادى از علما آن را نقل نموده اند و بعد به خيال خودش معنى حديث را تاويل مى كند. آرى تعصب نمى گذارد حق را به پذيرد.

موضوع ديگرى كه در اين خطبه، رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خطاب به امير المومنينعليه‌السلام فرمود: اين است كه: و زوج ابنتى، يا على ؛ تو شوهر دخترم هستى. معلوم مى شود كه اين مسئله، موضوع مهم و داراى فضيلت والايى است كه حضرت رسول تذكر داده است. تزويج آن دو بزرگوار در يك روايت شب پنجشنبه ۲۱ محرم سال سوم هجرى و در روايت ديگر يكم يا ششم ماه ذيحجه بوده است.(۴۰۰)

فضيلت ازدواج علىعليه‌السلام با حضرت زهراعليها‌السلام

 در بحار الانوار از امالى شيخ طوسى نقل مى كند كه:(۴۰۱)

امير المومنينعليه‌السلام به قصد خواستگارى حضرت زهراعليه‌السلام ، خدمت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مشرف شد. پيامبر خنديد و فرمود: يا على! براى چه كارى آمده اى؟ عرض كرد: يا رسول الله شما نسبت نزديك مرا به خودتان مى دانيد. من اولين كسى بودم كه اسلام را پذيرفتم و در تمام غزوات و همه جا شما را يارى نمودم. حضرت فرمود: تمام اين فضايل درست است و حتى تو، برتر از آنى انت افضل مما تذكر.

عرض كرد: پس فاطمه را به من تزويج كنيد فرمود: يا على! پيش از تو كسانى او را خواستگارى نموده اند؛ ولى هنگامى كه به او گفته ام، از نگاهش متوجه شدم راضى نيست. حالا تو در جاى خود باش، تا به او بگويم ببينم چه پاسخ مى دهد.

پس حضرت بر فاطمه اطهر وارد، شد و با مقدماتى فرمود: يا فاطمه! على بن ابيطالب را از جهت فاميلى و فضيلت و اسلام مى شناسى. ضمنا من از خدا تقاضا كرده ام كه بهترين مخلوق خود و عزيزترين فرد را با تو تزويج كند، فعلا او براى خواستگارى تو آمده است نظر تو چيست؟ پس حضرت ساكت ماند و چيزى نگفت و صورت برنگرداند و آثار نارضايتى در صورت او نبود. پس حضرت رسول از جا بلند شد در حالى كه مى فرمود: الله اكبر سكوتها اقرارها سكوت او اقرار اوست.

پس جبرئيل نازل شد و عرض كرد: يا محمد! فاطمه را به على تزويج كن، زيرا خدا او را براى على و على را براى او پسنديده است پس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ايشان را تزويج نمود.

اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمايد: پس حضرت، دست مرا گرفت و كنار فاطمه اطهر نشانيد و فرمود بگو:بسم الله و على بركة الله و ماشاءالله لاحول ولاقوة الابالله توكلت على الله

بعد حضرت فرمود:

اللهم انهما احب خلقك الى فابحهما و بارك فى ذريتهما و اجعل عليهمما منك حافظا انى اعيذهمابك و ذريتهما من الشيطان الرجيم ؛

خدايا! محبوبترين مخلوقات، در نزد من اين دو عزيزند خدايا! تو هم ايشان را دوست بدار و ذريه ايشان را مبارك بگردان خدايا! تو خود حافظ ونگه دار آنان باش خدايا! من ايشان و ذريه آن ها را از شر شيطان رجيم به تو مى سپارم.

آن دو روايت كه از زمان تزويج آن دو بزرگوار عرض كردم (اول ذيحجه و يا بيست و يكم محرم) به نظرم آمد كه جمع بين آن ها به اين مى شود كه عقد حضرت، اول يا ششم ذى حجه بوده و عروسى آنان، شب بيست و يكم محرم بوده است ؛ يعنى حدود پنجاه روز عقد بدون عروسى داشته اند.

ازدواج اميرالمؤمنينعليه‌السلام با حضرت زهرا عليهاالسلام بيانگر فضيلت هر دوى آنها است ؛ بنابراين در حديث معتبرى بحارالانوار، از شيخ صدوق از امام صادقعليه‌السلام نقل مى كند و حضرت نه اسم براى حضرت فاطمه بيان مى فرمايد در آخر آن مى فرمايد:

لو لا ان اميرالمؤمنينعليه‌السلام تزويجها لما كان لها كفوا الى يوم القيمة على وجه الارض آدم فمن دونه ؛(۴۰۲)

اگر اميرالمؤمنين با فاطمه ازدواج نمى كرد، براى فاطمه، همسر قابلى بر روى كره زمين نبود تا روز قيامت از آدم گرفته تا هر كس كه فكر كنى.

و اين حديث خود دليل است بر برترى آن بزرگواران، بر تمام انبياء حتى پيامبران اولوالعزم ؛ بنابراين خصيصه ازدواج اميرالمؤمنين با حضرت زهرا مورد حسادت و غبطه دوست و دشمن بوده است. در كتاب احقاق الحق(۴۰۳) روايتى از چهارده نفر از دانشمندان اهل سنت نقل مى كند كه عمر گفته است.

على بن ابى طالب سه خصلت داشته است كه نزد من، داشتن يكى از آنها بهتر است از داشتن شتران سرخ مو و قيمتى: تزويج او با فاطمه، دختر رسول خدا؛ ساكن بودن او، در مسجد النبى، همانند خود پيامبر (نبستن در خانه او به مسجد) ؛ دادن پرچم فتح به دست او، در روز جنگ خيبر.

اولاد فاطمهعليها‌السلام حقيقتا اولاد رسول الله هستند

 برادران در فراز ديگرى از خطبه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ به اميرالمؤمنين مى فرمايد: و ابوولدى، يا على! تو پدر فرزندان من هستى ؛ يعنى اولاد اميرالمؤمنينعليه‌السلام در عين حالى كه اولاد صلبى آن حضرت اند، فرزندان رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مى باشند.

در بسيارى از روايات از امام حسن و امام حسينعليه‌السلام و همچنين ساير ائمه اطهارعليهم‌السلام نسبت به رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ تعبير به ابن شده است (ابن رسول الله) و در بحارالانوار، از معجم طبرانى و اربعين موذن و تاريخ خطيب روايتى از جابر نقل مى كندكه به اين صورت كه:

قال النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : ان الله عزوجل جعل ذرية كل نبى من صلبه خاصة و جعل ذريتى من صلبى و من صلب على بن ابيطالب ان كلى بنى بنت ينسبون الى ابيهم الا اولاد فاطمة فانى انا ابوهم (۴۰۴) .

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: به درستى كه خدا عزوجل ذريه هر پيامبر را فقط از صلب خودش قرار داده است ولى ذريه مرا از صلب خودم و صلب على بن ابيطالب قرار داده است. به راستى فرزندان، هر دختر به پدر نسبت داده مى شوند، به جز اولاد فاطمه پس به درستى كه من خودم پدر ايشان هستم.

اما دشمنان نتوانستند كه اين فضيلت ائمه اطهار (به خصوص امام حسن و امام حسين) را قبول كنند؛ بنابراين ايراد مى گرفتند كه چرا آنها را فرزندان پيامبر مى دانيد در حالى كه فرزندان دختر انسان، فرزند حساب نمى شود؟ وبعد به شعر جاهلى استدلال مى كنند:

بنو بنا ابنائنا و بناتنا بنونهن ابناء الرجال الا باعد ؛ پسران ما فقط پسران ما هستند؛ ولى دخترهاى ما، پسرانشان پسران مردان غريبه اند.

در بسيارى از روايات و داستان ها، پاسخ اين گروه، داده شده است ؛ به عنوان مثال، در بحارالانوار، از احتجاج طبرسى(۴۰۵) نقل شده كه امام باقرعليه‌السلام به ابى الجارود - كه يكى از اصحاب حضرت است و اسم او زياد بن منذر است و اول شيعه بوده و بعد زيدى شده است و ظاهرا ثقه است - مى فرمايد:

يا ابا جارود! درباره امام حسن و امام حسين چه مى گويند؟ عرض كرد: كه آنها انكار مى كنند كه اين دو پسران رسول خدا باشند. فرمود: خوب شما به چه استدلال مى كنيد؟ عرض كرد: به آيه اى كه حضرت عيسى را ذريه ابراهيم شمرده استو من ذريته داود و سليمان و ايوب و يوسف و مويس و هارون و كذلك نجزى المحسنين و زكريا و يحيى و عيسى و الياس كل من الصالحين (۴۰۶) و همچنين به آيه مباهله كه مى فرمايد:

فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابنائكم و نسائكم و انفسنا و انفسكم (۴۰۷) كه رسول خدا ب نصاراى نجران فرمود: شما پسرانتان و ما نيز پسرانمان را دعوت مى كنيم... و در آن روز، حضرت فقط از پسران، حسن و حسين را آورده بود.

امام باقر فرمود: آن ها چه مى گويند؟ ابوالاجارود گفت: اولاد دختر، جزء اولا انسان هستند ولى از صلب انسان نيستند.

حضرت فرمود: اى اباالجارود! به خدا سوگند! آيه اى به تو ياد مى دهم كه اولاد دختر را از صلب انسان مى داند و كسى اين آيه را رد نمى كند مگر آنكه كافر باشد او گفت: فدايت شوم چيست آن آيه؟ حضرت فرمود:

حرمت عليكم امهاتكم و بناتكم و اخواتكم و حلائل ابنائكم الذين من اصلابكم (۴۰۸) حرام است بر شما مادرانتان، و دخترانتان و خواهرانتان.... و همسرانتان شما كه از صلب شما باشند.

اى اباالجارد! از اين آقايان بپرس: آيا حلال است براى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ كه با همسران امام حسن وامام حسين ازدواج كند؟ اگر پاسخ مثبت بدهند و بگويند جايز است والله دروغ گفته اند، و اگر بگويند، جايز نيست، پس آن دو بزرگوار، پسران صلبى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خواهند بود و همسران آنها بر حضرت حرام نيستند، مگر به جهت آنكه آنان پسران صلبى رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مى باشند.

ببينيد چه استدلال شيرينى است كه انصافا پاسخ دندان شكن است روايت جالب ديگرى نيز براى شما بخوانم:

استدلال امام رضاعليه‌السلام بر ماءمون

 بحارالانوار، از كتاب الفصول سيد مرتضى نقل مى كند:(۴۰۹) هنگامى كه امام رضاعليه‌السلام و ماءمون در خراسان بودند، يك روز با هم قدم مى زدند. ماءمون عرض كرد: يا اباالحسن! من درباره يك موضوع، فكر كرده ام كه ما و شما در نسب مثل هم هستيم و فضيلت هر دو طايفه (يعنى بنى عباس و اولاد ابوطالب) يكسان است و به نظر من، تعصب و هواى نفس سبب شده كه شيعيان، شما را افضل و برتر بدانند.

حضرت فرمود: اين سخن تو پاسخ داد اگر مايلى جوابت را بگويم و اگر مايل نيستى كه هيچ ماءمون و عرض كرد: من اين موضوع را ياد آور شدم كه اگر شما پاسخى داريد، بفرماييد.

امام رضاعليه‌السلام فرمود: اى ماءمون! تو را به خدا قسم، مى دهم! اگر فرضا، الان رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ از پشت تپه زنده شود و به قدرت خدا ظاهر شود و از تو دخترت را خواستگارى نمايد، آيا دخترت را به ازدواج آن حضرت در مى آورى؟ ماءمون گفت: سبحان الله مگر مى شود: كسى از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ روگردان باشد؟

امام رضاعليه‌السلام فرمود: حال چه فكر مى كنى، آيا حلال است كه، آن حضرت دختر مرا خواستگارى نمايد؟

ماءمون كمى ساكت ماند، بعد گفت: آرى به خدا قسم شما از نظر رحم، به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نزديكتر هستيد (يعنى درست است كه ما هر دو فرزندان عموى پيامبريم، ولى شما مادرتان فاطمه اطهر - دختر رسول خدا - است و ما اين امتياز را نداريم)

تا كور شود هر آنكه نتواند ديد.

آرى، براى فرزند حضرت زهرا، چه بدون واسطه و چه با واسطه ائمه اطهارعليهم‌السلام و همه جا و به مناسبت هاى مختلف تذكر داده اند.

ذكر توسل به حضرت زينبعليها‌السلام

 السلام عليك يا اباعبدالله و على الارواح التى حلت بفنائك

حضرت زينبعليها‌السلام از همان قتلگاه كه برنامه تبليغى خود را شروع كرد، خود را فرزند رسول الله معرفى مى كند صورت خود را به طرف مدينه برگردانيد، و خطاب به پيامبر گرامى فرمود: و گفت: يا جدا يا رسول الله هذا حسينك مرمل بالدماء... اى جد بزرگوار يا رسول الله اين حسين عزيز كرده تو است...

در دروازه كوفه هم كه خطبه خواند فرمود: الحمدلله و الصلاة، و السلام على ابى محمد و آله الاطهار؛ سلام و درود بر پدرم رسول خدا.

واقعا چه قدر شرمندگى و ذلت است براى كسانى كه به ظاهر خود را مسلمان و پيرو رسول الله بدانند و اينگونه با فرزندان آن حضرت رفتار كنند(۴۱۱) .

بار ديگر در مجلس يزيد فرمود:

و انى لاستصغر قدرك... امن العدل يابن الطلقاء، تخديرك، حرائرك و امائك و سوقك بنات رسول الله سبايا قد هتكت ستورهن و ابديت و جوههن...(۴۱۲) .

اى يزيد! من تو را كوچكتر و بى مقدارتر از آن مى دانم كه با تو حرف بزنم، ولى اين كار درستى است اى پسر آزاد شدگان روز فتح مكه! كه تو زنها و كنيزان خود را پشت پرده قرار دادى، ولى دختران رسول خدا را شهر به شهر به عنوان اسيرى مى گردانى و نهايت بى احترامى به آنان را روا مى دارى؟! آرى تو فرزند هند جگر خوارى و بيش از اين از تو تواضع نيست.

ببينيد چه تقابلى بيان مى كند، تو فرزند طلقاء يعنى ابوسفيان، و هند جگرخوار و ما دختران فاطمه و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ هستيم.

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم.

جلسه بيست و ششم

 بسم الله الرحمن الرحيم

امر علىعليه‌السلام امر پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ و نهى از منكر پيامبر است

 يا على... امرك امرى و نهيك اقسم بالذى بعثنى بالنبوة و جعلنى خير البرية انك لحجة الله على خلقه و امينه على سره و خليفة على عباده

يا على! فرمان تو فرمان من و نهى تو نهى من است قسم به آن خدايى كه مرا به پيغمبرى برانگخيت و بهترين مردم قرار داد! به راستى كه تو حجت خدا بر تمام مخلوقات و امين او بر رازش و نماينده او در بين بندگانش هستى.

همان گونه كه در جلسه بيست و سوم، گفته شد، پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خطاب به اميرالمؤمنين فرمود:قال يا على؟ منقتلك فقد قتلنى و من ابغضك فقد ابغضنى و من سبك فقد سبنى لانك منى كنفسى روحك من روحى و طينتك من طينتى ؛ يا على! تو به منزله شخص من هستى يعنى ؛ من و تو نفس واحدى هستيم مطالبى درباره اين موضوع تقديم شد كه در روايات زيادى پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اميرالمؤمنينعليه‌السلام را نفس خود معرفى فرموده است و انصافان فضيلتى از اين بالاتر نيست همانگونه كه امام رضاعليه‌السلام به ماءمون فرمود و گذشت.

حال وقتى على با پيامبر و پيامبر با على، يكى باشد، پس هر حكمى پيامبر دارد، على هم دارد رضاى او رضاى پيامبر و دوستى او دوستى با پيامبر دشمنى با او دشمنى با پيامبر، همچنين اطاعت از او، اطاعت از پيامبر و مخالفت او، مخالفت با پيامبر و امر او، امر پيامبر و نهى او، نهى پيامبر خواهد بود.

من نمى دانم، برادران اهل سنت - مخصوصا علما و دانشمندان آنان - با نقل اين روايات و اينگونه سخنان، چه جوابى دارند و چرا اين قدر تعصب بى جا دارند و بر جدايى از اميرالمؤمنينعليه‌السلام اصرار مى ورزند؟

در بحارالانوار از مناقب از تاريخ طبرى به سندى از سفيان ثورى از منصور، از مجاهد از سلمان فارسى چنين نقل شده كه فرمود:

سمعت رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ يقول: ان وصييى و خليفتى و خير من اترك بعدى ينجز موعدى و يقضى دينى على بن ابيطالب (۴۱۳) .

شنيدم كه پيامبر گرامى اسلام فرمود: به راستى، وصى من، و جانشين من و بهترين كسى كه مى گذارم و مى روم، تا سفارشات مرا انجام دهد و دين مرا پرداخت كند، همانا على بن ابى طالب است.

مرحوم علامه امينىعليه‌السلام در جلد اول (الغدير) به عنوان بلاغ و پيام، پيش از شروع به مطالب از تاريخ خطيب بغدادى(۴۱۴) و حلية الاولياى حافظ ابونعيم،(۴۱۵) از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ نقل مى كند كه حضرت فرمود:

عنوان صحيفة المؤمن حب على بن ابيطالب من سره ان يحيى حياتى و يموت مماتى و يسكن جنة عدن غرسها ربى فليوال عليا من بعدى و ليوال وليه و ليقتد بالائمة من بعدى فانهم عترتى خلقوا من طينتى رزقوا فهما و علما و ويل للمكذبين بفضلهم من امتى القاطعين فيهم صلتى، لاانا لهم الله شفاعتى ؛

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: سرلوحه پرونده مؤمن در روز قيامت، دوستى با على بن ابى طالب است. هر كس به اين خوشنود مى شود كه مثل من در دنيا زندگى داشته باشد و مردنش همانند مردن من باشد، و در بهشت خرم عدن - كه پروردگار من كاشته است - ساكن شود، پس حتما بايد بعد از من موالى و پيرو على باشد و موالى ولى او باشد. و بايد حتما بعد از من، به امامان، اقتدا كند و به دستورات ايشان عمل كند به راستى، آنان عترت و اولاد من هستند؛ و از سرشت من خلق شده اند، و خداوند آنان را درك و دانش فوق العاده داده است واى به حال كسانى كه فضل و شرافت آنان را انكار كنند همانا چنين افرادى با من قطع رحم نموده اند، و خداوند شفاعت من را در قيامت از آنها دريغ فرمايد و نصيبشان نگرداند.

باز خدمت شما برادران عرض مى كنم كه من تعجب مى كنم اين آقايان كه خلافت بلافصل اميرالمومنينعليه‌السلام را نپذيرفته اند، باشد، نپذيرند، خليفه چهارمش بدانند و امامت دوازده امام را قبول نكنند، اما اين احاديث و اين همه فضايل و اين همه تاءكيد اكيد پيامبر را چگونه نقل كرده اند؟! به نظر بنده اين خود لطف الهى است كه اين احاديث و اخبار، در كتابها و گفتار آن ها بسيار و بى شمار، بر قلم و زبانشان جارى شده است، تا اتمام حجتى بر همگان باشد.

مرحوم سيد ابوالقاسم شرف الدين - از علماى شيعه لبنان - كتاب بسيار شيرين و جالبى دارد به نام المراجعات كه در آن، نامه هايى كه بين ايشان و شيخ سليم - استاد و رئيس دانشگاه الازهر مصر - رد و بدل شده، جمع آورى شده است و يك صد و دوازده نامه است و انصافا از بهترين مناظرات بين شيعه و سنى است كه با روحى پاك و سعه صدر و علم واسع هر دو به بحث پرداخته اند.

او مى فرمايد: من امضا مى كردم: ش هم اشاره به اسمم بود: شرف الدين، هم به مذهبم شيعه، و ايشان امضا مى كرد س كه هم اشاره به اسمش سليم هم، به مذهبش سنى بود. در اين كتاب عقايد شيعه به طور مستدل و منطقى و همه پسند، بيان گرديده است و اتمام حجت كاملى است براى هر كس كه تعصب را كنار بگذارد، و حق و حقيقت را جستجو نمايد. شيخ سليم در يكى از نامه ها اعتراف مى كند كه درباره عقايد شيعه اماميمه اطلاعاتى نداشتم و حتى حاضر به مذاكره و ديدار آنها، نبودم ؛ ولى از اطلاعات وسيع سيد بزرگوار شرف الدين از كتب سنى (از حديث و تفسير و تاريخ) تعجب كردم.

او درباره حديث غدير من كنت مولاه فهذا على مولاه اول تشكيك در سند مى كند و بعد از آنكه مرحوم سيد، اثبات مى كند كه اين حديث از متواترات و مسلمات است تشكيك در دلالت و معناى مولا مى كند و مى گويد: مولا به معنى دوست است.

تا اين كه سيد - در نامه ۸۵ صفحه ۲۱۶ مفصلا اثبات مى كند كه قراين لفظى و ادله عقلى موجب مى شود كه انسان قطع و يقين پيدا كند بر اينكه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در آن روز قطعا خواسته است خلافت بلافصل اميرالمؤمنينعليه‌السلام را براى مردم بيان كند و حجت را تمام نمايد؛ بنابراين مرحوم شيخ سليم - در نامه ۵۹ - اعتراف مى كند: قد حصحص الحق فانكشف قناع اشك ؛ حقيقت كاملا روشن شد و پرده ها كنار رفت.

محبت و ولايت اهل بيتعليه‌السلام

 حديث ديگرى براى شما نقل كنم تا لذت ببريد. در تفسير مجمع البيان شيخ طبرسى رحمة الله به سلسله سندى از حاكم ابوالقاسم حسكانى از مفسران به نام و معروف سنى و در كتاب شواهد التنزيل از ابى امامه باهلى همچنين نقل شده كه:

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ : ان الله تعالى خلق الانبياء من اشجار شتى و خلقت انا و على من شجرة واحدة فانا اصلها و على فرعها وفاطمه لقاحها و الحسن و الحسين ثمارها و اشياعنا اوراقنا فمن تعلق بغصن من اغصانها نجا و من زاغ عنها هوى و لو ان عبدا عبدالله بين الصفا و المروة الف عام ثم الف عام ثم الف عام حتى يصير كالشن البالى ثم لم يدرك محبتنا اكبه الله على منخريه فى النار ثم تلا (قل اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى)(۴۱۶) (۴۱۷) .

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: خداوند انبيا را از درختان مختلفى آفريد؛ ولى من و على از يك درخت خلق شده ايم. من اصل آنم و على، شاخه آن است و فاطمه، موجب بارورى آن است و حسن و حسين ميوه هاى آن و شيعيان ما، برگهاى آن درخت هستند. پس هر كس به شاخه اى از آن درخت تمسك جويد، نجات مى يابد. و هر كس از آن درخت روى گردان باشد، به هلاكت مى رسد. اگر كسى، هزار سال در بين صفا و مروه خدا را عبادت كند و سپس هزار سال و باز هزار سال، تا از لاغرى مثل مشك خشكيده اى شود (پوس و استخوانى) اما محبت ما خانواده را نداشته باشد، خداوند او را به صورت، در آتش مى افكند. پس حضرت اين آيه را تلاوت فرمود: (قل لااسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى) اى رسول گرامى اسلام، بگو: من اجر و مزدى براى رسالت از شما نمى خواهم جز مودت به اهل بيتم.

در چند روايت كه شيعه و سنى آن را نقل كرده اند، آمده است كه از پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ سوال شد: منظور از اهل بيت كه ما وظيفه داريم مودت و دوستى آنان را داشته باشيم، كيان اند؟ حضرت فرمود: على و فاطمه، حسن و حسين،عليهما‌السلام (۴۱۸) حتى در روايتى كه احمد حنبل در فضايل الصحابه آورده است، قالها ثلاثا؛ يعنى حضرت اين كلام را سه مرتبه تكرار كرد.

خوب، سوال مى كنيم، آيا آن رفتار، با حضرت زهرا عليهاالسلام، به سبب مودت بود؟ آيا جنگ عايشه و معاويه با اميرالمؤمنينعليه‌السلام در جمل و صفين، به سبب مودت و دوستى بود؟ آيا مسموم كردن امام حسنعليه‌السلام و به شهادت رساندن امام حسينعليه‌السلام با آن وضع كه تاريخ بايد از نقل آن شرمسار باشد و به جاى اشك، مسلمين تا روز قيامت، خون گريه كنند، به سبب مودت بود؟ آيا سب كردن اميرالمؤمنينعليه‌السلام حدود هشتاد سال بالاى منابر، به سبب مودت، بود؟ آيا آن رفتار بنى اميه و بنى عباس با ذريه رسول خدا به سبب مودت بود؟!

يك روز در مسجد الحرام با يكى از از برادران اهل سنت حرف مى زدم ؛ نسبت به معاويه كلمات بد تعبير آوردم. طرف خيلى ناراحت شد و گفت: بايد استغفار كنى گفتم: مگر نه او با علىعليه‌السلام جنگيد؟ مگر نه مى خواست او را بكشد؟ مگر نه ما وظيفه داريم كه محب على را دوست داشته باشيم و محبت على را در دل داشته باشيم؟ مگر نه پيامبر فرموده است: على مع الحق و الحق مع على يدور معه حيث ما دار؟

براى اين كه بر تعجب شما افزون شود، توجه كنيد يكى از دانشمندان مشهور اهل تسنن، امام فخر رازى است ؛ كتابى دارد به نام التفسير الكبير كه خيلى مفصل و علمى است و با شيعه خيلى بد است و همه جا به جنگ علمى با آنها پرداخته است در تفسير همين آيه مودت روايت از تفسير تفسير كشاف زمخشرى نقل مى كند به اين صورت كه پيامبر فرمود:

من مات على حب آل محمد مات شهيدا الا و من مات على حب آل محمد مات مغفورا له الا و من مات على حب آل محمد مات تائبا الا و من مات على حب آل محمد مات مؤمنا مستكمل الايمان الا و من مات على حب آل محمد بشره ملك الموت بالجنة ثم منكر و نكير الا و من مات على حب آل محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فتح له فى قبره بابان الى الجنة الا و من مات على حب آل محمد جعل الله قبره مزار ملائكة الرحمة الا و من مات على حب آل محمد مات على السنة و الجماعة الا و من مات على بعض آل محمد جاء يوم القيامة مكتوب بين عينيه آيس من رحمة الله الا و من مات على بغض آل محمد مات كافر الا و من مات على بغض آل محمد لم يشم رائحة الجنة (۴۱۹) .

باشيد! هر كس با محبت آل محمد بميرد، گويى با توبه مرده است هر كس با محبت آل محمد بميرد، با ايمان كامل از دنيا رفته است. آگاه باشيد؟ هر كس با محبت آل محمد بميرد، فرشته مرگ بشارت بهشت به او مى دهد. سپس نكير و منكر آنگاه باشيد! هر كس با محبت آل محمد بميرد همان گونه كه عروس را به خانه شوهر مى برند، او را با احترام به بهشت مى برند (با سلام و صلوات و خوشحالى) آگاه باشيد! هر كس با محبت آل محمد از دنيا برود، خداوند قبر او را زيارتگاه فرشتگان رحمت قرار مى دهد آگاه باشيد! هر كس با محبت محمد و آل محمد بميرد بر سنت و جماعت اسلامى مرده است آگاه باشيد هر كس با بغض و عداوت آل محمد بميرد، در روز قيامت، در حالى وارد صحراى محشر مى شود كه در بين دو چشمش (پيشانى) نوشته شده است: مايوس از رحمت پروردگار. آگاه باشيد! هر كس با بغض آل محمد بميرد، كافر از دنيا رفته است، آگاه باشيد! هر كس با بغض و كينه آل محمد بميرد، حتى بوى بهشت را استشمام نخواهد كرد.

باز عجيب آن كه فخر رازى بعد از نقل اين حديث مى گويد:

آل محمد كسانى هستند كه بازگشت امرشان به اوست و كسانى كه ارتباطشان، با رسول خدا شديدتر و كاملتر باشد، آنها (آل) حساب مى شوند و شكى نيست، كه فاطمه و على و حسن و حسين، ارتباط بين آنان و بين رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ محكمتر ارتباط بوده است و اين معنى، از مسلمات و در نزد همه معلوم و به تواتر بوده است پس قطعا آن ها آل محمد هستند(۴۲۰) .

سپس كلامش را دامه مى دهد تا اشعار شافعى - امام فرقه شافعى ها - را نقل مى كند:

اى سوارى كه براى انجام حج آمده اى! در سرزمين محصب كه حاجى ها ريگ جمع مى كنند(و همه مردم آن جا جمع مى شوند) به ايست در بين مردمى كه در مسجد خيف هستند، و يا در حال كوچ كردن هستند و مثل رودخانه، در سحر شب عيد در حال حركتند، به ايست و فرياد بزن: اى مردم! اگر دوست داشتن آل محمد، علامت رفض و شيعه بودن است، پس بايد همه جن و انس شهادت بدهند كه من رافضى هستم.

خدايا تو را شكر مى كنيم، امسال هم توفيق رفيق شد، روزه گرفتيم. نماز جماعت خوانديم. منبر و بيان احكام و فضايل اهل بيتعليهم‌السلام داشتيم. دعاها و قرائت قرآن و اعمال شبهاى قدر را به جا آورديم. خدايا! اين اعمال را از همه ما قبول بفرما خدايا! فرحة عند الافطار را داشتيم، فرحه عن لقائك را نيز محرمت فرما!(۴۲۱) خدايا! اگر سال ديگر زنده بوديم، مجددا توفيق روزه و نماز و اعمال خير به ما مرحمت فرما، و اگر مرديم، ما را با محمد و آل او محشور فرما.

قدردان ولايت خود باشيم

 باز هم عرض مى كنم: قدر خودتان را بدانيد؛ از پدر و مادر شيعه، به وجود آمديم. در زمان جمهورى اسلامى هستيم، نه زمان طاغوت كه از در و ديوار فساد مى باريد. حالا يك روايت در اين خصوص براى شما بخوانم.

تفسير مجمع البيان از عياشى در تفسير آيه شريفهوالذين امنوا بالله و رسله اولئك هم الصديقون و الشهداء عند ربهم لهم اجرهم و نورهم.... (۴۲۲) از حرث بن مغيره چنين نقل مى كند:

قال كنا عن ابى جعفر عليه‌السلام فقال العارف منكم هذا الامر المنتظر له المحتسب فيه الخير كمن جاهد و الله مع قائم آل محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بسيفه ثم قال بل و الله كمن جاهد مع رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بسيفه ثم قال الثالقة بل و الله كمن استشهد مع رسول الله فى فسطاطه و فيكم آية من كتاب الله قلت اى آية جعلت فداك قال قول الله عزوجل (والذين آمنوا بالله و رسله اولئك هم الصديقون و الشهداء عند ربهم) ثم قال صرتم و الله صادقين شهدا عند ربكم (۴۲۳)

ما چند نفر خدمت امام باقرعليه‌السلام بوديم، كه حضرت فرمود: هر كدام از شما كه معرفت به اين امر ولايت و امامت داشته و منتظر آن باشد، و اميد خير در او بود (يعنى حقيقتا شيعه نه به اسم) او مثل كسى است كه همراه با قائم آل محمدعليه‌السلام با شمشير جهاد كند. سپس فرمود: بلكه به خدا سوگند! مثل كسى است كه با شمشيرش همراه با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ جهاد فى سبيل الله كند. بار سوم فرمود: بلكه به خدا سوگند! همانند كسى است كه همراه با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در خيمه و خرگاه او شهيد شده باشد. و درباره شما آيه اى در قرآن است عرض كردم: كدام آيه قربانت گردم؟ فرمود: (والذين آمنوابالله و رسله) كسانى كه به خدا و پيامبرانش ايمان آورده اند، همانا آنان در نزد خدا راستگويان و شهدا هستند، سپس فرمود به خدا سوگند شما راستگويان واقعى گرديده ايد و در نزد خدا شهداء هستيد.

همچنين از عياشى نقل مى كند به سندى از منهال قصاب كه گفت:

قلت لابى عبدالله عليه‌السلام : ادع الله ان يرزقنى الشهادة فقال: ان المؤمن شهيد و قرء هذه الاية (۴۲۴) .

خدمت امام صادقعليه‌السلام عرض كردم: از خدا بخواهيد كه شهادت را روزى من فرمايد حضرت فرمود: به درستى كه مومن شهيد است و اين آيه را تلاوت فرمود(۴۲۵) .

در زمان ما، جوانان غيور و متدين در مدت هشت سال جنگ تحميلى عراق عليه ايران اسلامى، به مرحوم امام قدس سره مى گفتند: از خدا بخواهيد، ما شهيد شويم و ايشان مى فرمود: دعا مى كنم ثواب شهيد داشته باشيد.

روز آخر ماه و روز ختم مجلس است. توسلى به امام زمان - روح و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفدا - داشته باشم.

غيبت امام زمانعليه‌السلام جلوه اى از قدرت خدا است

 از جمله موضوعاتى كه خيلى بر ما شيعيان خره مى گيرند، و بر عقيده ما تعجب مى كنند و كفار به يك شكل و برادران اهل تسنن به شكل ديگر به ديده حقارت بر ما مى نگرد، موضوع امام زمان - عجل الله تعالى فرجه الشريف - است. گرچه بعضى از علما و دانشمندان، آنان تأليفاتى در مورد آن حضرت دارند و اگر تعصب را كنار بگذارند، و به آن همه روايات متواتر گوناگونى كه درباره آن بزرگوار داريم، مراجعه كنند و به ديده انصاف نگاه كنند، همانند ما صددرصد به حضرت عقيده پيدا مى كنند، مگر كسى در قدرت خدا شك مى كند؟ نستجيربالله آخر خداوند كارهاى غير مادى زيادى دارد و قدرت نمايى مى كند مگر نه اين است كه آدم را بدون پدر و مادر خلق مى كند؟ و مگر نه اين كه آتش را بر ابراهيمعليه‌السلام برد و سلام و گلستان مى گرداند و مگر نه اين است كه عيسى را از مادر تنها بدون پدر مى آفريند؟ و مگر نه اين است كه به حضرت نوح عمر بيش از هزار سال مى دهد؟ و مگر نه اين است كه به نص آيه قرآن، حضرت عيسى هنوز زنده است (و ما قتلوه و ما صلبوه ولكن شبه لهم )(۴۲۶) از او نكشتند، و بردار نكشيدند، بلكه بر آنها موضوع اشتباه شده (بل رفعه الله اليه)(۴۲۷) بلكه خدا و را بالا برده است و تا كنون سن آن حضرت حدود دو هزار سال است پس چه مانعى دارد كه خداوند قدرت نمايى كند و بر خلاف عادى امام زمانعليه‌السلام را زنده نگه دارد؛ مثل حضرت عيسى و خضر و الياس؟

احاديث متواتر در خصال امام زمان (عج)

 حضرت آيت الله صافى - دام ظله العالى - در كتاب شريف منتخب الاثر روايات مربوط به امام زمانعليه‌السلام را جمع آورى فرموده كه هر منصفى را با شيعه دوازده امامى هم عقيده مى كند، به جهت تقويت امام شيفتگان آن حضرت برخى از آن را عرض مى كنم: احاديثى كه دلالت مى كند بر اين كه:

حضرت مهدىعليه‌السلام هم نام رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ است...... ۸۴ حديث

حضرت مهدىعليه‌السلام نهمين فرزند امام حسين است...... ۱۴۸ حديث

حضرت مهدىعليه‌السلام هفتمين فرزند امام باقرعليه‌السلام است.... ۱۰۳

حضرت مهدىعليه‌السلام ششمين فرزند امام صادقعليه‌السلام است.... ۹۹ حديث

حضرت مهدىعليه‌السلام نسل پنجم امام موسى كاظمعليه‌السلام است..... ۹۸

حضرت مهدىعليه‌السلام چهارمين فرزند امام رضاعليه‌السلام است..... ۹۰ حديث

حضرت مهدىعليه‌السلام سومين فرزند امام جوادعليه‌السلام است..... ۱۴۶ حديث

حضرت مهدىعليه‌السلام پسر امام حسن عسكرىعليه‌السلام است...... ۹ حديث

حضرت مهدىعليه‌السلام داراى سنتهايى از انبيا از جمله عمر نوح است..... ۲۳ حديث

حضرت مهدىعليه‌السلام داراى عمرى طولانى است كه به طورى كه حتى مورد شك قرار مى گيرد.... ۳۱۸ حديث

حضرت مهدى چهره اى نورانى دارد و هميشه جوان است و به مرور زمان پير نمى شود............. ۸ حديث

مگر كسى كور باشد، و يا دست روى چشم گذارد و اين احاديث را نبيند و يا ببيند و باور نداشته باشد.

ذكر توسل ؛ زيارت ناحيه شريفه

 امام زمانعليه‌السلام شب و روز در مصيبت جد مظلومش امام حسينعليه‌السلام گريه مى كند در زيارت ناحيه مقدسه خطاب به امام حسينعليه‌السلام عرض مى كند:

فلئن اخرتنى الدهور و عاقنى عن نصرك المقدور و لم اكن لم حاربك محاربا و لمن نصب لك العداوة مناصبا فلاندبنك صباحا و مساء ولابكين لك بدل الدموع دما حسرة عليك و تاءسفا على ما دهاك و تلهفا حتى اموت بلوعة المصاب و غصبة الاكتياب... تا آنجا كه مى گويد:و اسرع فرسك شاردا الى خيامك قاصدا محمحما باكيا فلما راءين النساء جوادك مخزيا و نظرن سرجك عليه ملويا برزن من الخدور ناشرات الشعور على الخدود لاطهمات الوجوه سافرات بالعويل داعيات و بعد العز مذللات و الى مصرعك مبادرات (۴۲۸) .

اگر زمانه مرا تاءخير انداخت و مقدر نبود كه من در كربلا تو را يارى كنم، و با كسانى كه با شما جنگ كردند، بجنگم و با كسانى كه رسما دشمنى نمودند، دشمنى كنم، پس به راستى، شب، و روز در مصيبت شما گريه و زارى مى كنم و به جاى اشك، خون گريه مى كنم در آه و افسوس بر شما و در حال تاءسف بر آن گرفتارى ها و سختى هايى كه بر شما گذشت. تا اين كه با دل سوختگى بميرم و از غصه و اندوه از بين بروم. اى جد بزرگوار! هيچ وقت فراموش نمى كنم كه عصر عاشورا ذوالجناح بى صاحب شما بر در خيمه آمد و گريه كنان و شيهه زنان خبر شهادت تو را آورد، و هنگامى كه زنهاى داغ ديده از خيمه ها بيرون آمدند و اسب را بى صاحب ديدند و چشمشان بر زين واژگون افتاد، شروع به گريه و زارى و عزادارى كردند موپريشان نمودند و لطمه بر صورت زدند و صيحه و زارى نمودند و بعد از عزت خود را آماده اسيرى نمودند، و به طرف قتلگاه روانه گرديدند، و ديدند كه الشمر جالس على صدرك.

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم

لااضحك الله سن الدهرران ضحكت

و آل احمد مظلومون قد قهروا

پی نوشت ها :

۱- وسائل الشيعه، ج ۱۸، ص ۶۷

۲- سند حديث: شيخ صدوق قدس سره الشريف روايت كرده است: حدثنا محمدبن بكران النقاش عن احمد بن الحسن القطان و محمد بن احمد بن ابراهيم المعاذى و محمدبن ابراهيم بن اسحاق المكتب كلهم عن احمد بن محمد بن سعيد عن على بن الحسن بن فضال عن ابيه عن الرضا عن آبائه عن اميرالمؤمنينعليه‌السلام

۳- شيخ صدوق عيون اخبار الرضاعليه‌السلام ج ۱، ص ۲۳۰ و اربعين شيخ بهائى ص ۱۶۲

۴- شيخ عباس قمى، الكنى و الالقاب، ج ۱، ص ۲۱۲

۵- سوره بقره، آيه ۱۸۵

۶- سوره قدر، ايه ۳

۷- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۱۶۸

۸- عيون اخبار الرضاعليه‌السلام ج ۱، ص ۵۱

۹- معروف به اباصلت

۱۰- علامه مجلسى بحارالانوار، ج ۹۷ ص ۷۳

۱۱- وقايع الايام، خيابانى، ص ۳۲

۱۲- سوره حج، آيه ۲۷

۱۳- بشتابيد به سوى حج ۱۴- سوره بقره آيه ۱۹۸۳

۱۵- نهج عبده، ج ۱، ص ۴۱۷ فيض الاسلام ج ۲، ص ۶۴۲

۱۶- شيخ بهائى اربعين، ص ۱۷۱

۱۷- مصباح المجتهد، ص ۶۱۱

۱۸- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۷۶

۱۹- مجالس ماه رمضان، ص ۳۱

۲۰- سوره بقره، آيه ۲۶۱

۲۱- وقايع الايام، ص ۳۴

۲۲- بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۱۶۸

۲۳- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۵۶

۲۴- سوره محمد آيه ۳۳، بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۱۶۸

۲۵- سوره نساء آيه ۹۳

۲۶- بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۳

۲۷- شيخ صدوق، امالى، ص ۴۹۵ بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۲۸۴، و ج ۹۹ ص ۳

۲۸- سوره بقره آيه ۲۰۰

۲۹- بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۱۱

۳۰- سوره بقره آيه ۱۸۳

۳۱- تفسير نمونه، ج ۱، ص ۴۵۵، در دفتر منابر تمرينى در نجف اشرف اين موضوع را مشروحا و با ذكر مثال نوشته ام

۳۲- نهج البلاغه، تحقيق شيخ محمد عبده، ج ۲، ص ۷۰

۳۳- بحارالانوار، ج ۹۶ ص ۳۳۹. و از اين مضمون جالب تر، عن هشام بن الحكم ح ۵۳ ص ۳۷۱

۳۴- بحارالانوار، ج ۶۶، ص ۳۲۵

۳۵- بحارالانوار، ج ۶۲، ص ۱۴۰

۳۶- همان ص ۱۴۲

۳۷- نهج عبده، ج ۲، ص ۱۷۸

۳۸- تفسير نمونه ج ۱، ص ۴۵۸

۳۹- بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۱۶۸

۴۰- سوره آل عمران آيه ۱۹۰

۴۱- سوره بقره، آيه ۱۸۴

۴۲- تفسير نمونه، ج ۱، ص ۳۶۱

۴۳- وسائل الشيعه، ج ۷، ص ۲۲۵ از تهذيب و كافى و فقيه

۴۴- بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۲۵

۴۵- همان، ج ۹۶ ص ۳۳۷

۴۶- همان، ص ۳۷۱

۴۷- وسائل الشيعه، ج ۱۰، ص ۲۴۱ بحارالانوار، ج ۹۶ ص ۳۶۹

۴۸- سوره بقره آيه ۱۸۵

۴۹- همان

۵۰- همان

۵۱- بحارالانوار، ج ۹۶ ص ۳۷۱

۵۲- سوره بقره، آيه ۱۸۵

۵۳- سوره انعام، آيه ۱۶۳

۵۴- اصل شعر از مثنوى مولوى است:

رشته اى بر گردنم افكنده دوست

مى كشد هر جا كه مخاطره خواه اوست

ولى صاحب قمى تضمين كرده كه به شكلى كه در متن است و آقاى حاج حسين مولوى رئيس المداحين قم رحمة الله چنين مى گويد:

شعر مى گويى نمى دانى نكوست

مغز را بيرون نمى آرى ز پوست

رشته بر گردن خلاف دوستى است دوستى بى رشته گر باشد نكوست

۵۵- مجمع البيان، ج ۶ ص ۴۴۹؛ و بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۲۲۱. سوره كهف آيه ۱۱۰

۵۶- بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۲۵۰

۵۷- سفينة البحار، ج ۲، ص ۶۴ و بحارالانوار، ج ۹۶ ص ۲۵۶

۵۸- بحارالانوار، ج ۷۰ ص ۲۴۴

۵۹- بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۱۸۲

۶۰- همان، ص ۱۹۷

۶۱- همان، ص ۲۰۲

۶۲- شيخ بهائى، اربعين، ص ۱۷۲

۶۳- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۷۵

۶۴- منتهى الامال، ج ۱ ص ۳۳۷، بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۴۹۱

۶۵- نهج عبده، ج ۱، ص ۴۱۸

۶۶- سوره حج، آيه ۲

۶۷- اين چهار مورد را كه نوشتم، در گفتار فقط اشاره به آن ها كردم ولى از جهت يادگار نوشتم

۶۸- سوره عبس، ايا ۴۲-۳۳

۶۹- سوره يس، آيه ۵۹

۷۰- بحارالانوار، ج ۷، ص ۱۰۳

۷۱- سوره حج، آيه ۴۷

۷۲- بحارالانوار، ج ۷، ص ۲۹۰

۷۳- سوره آل عمران، آيه ۲۸

۷۴- همان، ص ۱۰۰

۷۵- بحارالانوار، ج ۳۶، ص ۲۰۵

۷۶- سوره بلد، آيه ۱۶

۷۷- سوره توبه، آيه ۶۰

۷۸- شيخ بهائى، اربعين، ص ۱۷۳

۷۹- كيست كه به خدا قرض الحسنة بدهد تا خدا نيز چند برابر آن را به او مرحمت كند و خدا است كه مى گيرد و پس مى دهد و بازگشت همه چيز به سوى اوست

۸۰- سوره برائت، آيه ۱۰۴

۸۱- سوره تغابن، آيه ۱۷

۸۲- يكى از برادران گفت: با فقير نابينا، چه كنيم، گفتم يا يك دست دستش را بگير و روى دست ديگر كه صدقه را به آن گرفته اى قرار بده (خنده حضار)

۸۳- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۱۲۵

۸۴- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۱۳۰

۸۵- بحارالاانوار، ج ۹۶، ص ۱۲۳

۸۶- بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۶۰

۸۷- سوره محمد، آيه ۲۲

۸۸- اربعين شيخ بهائى، ص ۱۷۷

۸۹- بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۸۸

۹۰- سوره رعد آيه ۳۹

۹۱- بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۹۹

۹۲- فصلت آيه ۳۴

۹۳- بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۹۵

۹۴- كليات سعدى، ص ۳۶۴

۹۵- سوره ال عمران، آيه ۳۳

۹۶- بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۴۲

۹۷- سوره حجرات، آيه ۳

۹۸- بحارالانوار، ج ۷۵ ص ۲۴۸

۹۹- همان، ص ۲۲۰

۱۰۰- همان، ص ۲۴۰

۱۰۱- سوره نور، آيا ۳۱-۳۰

۱۰۲- بحارالانوار، ج ۱۰۴ ص ۳۷

۱۰۳- همان، ص ۳۷

۱۰۴- همان، ص ۳۵

۱۰۵- همان، ص ۳۵

۱۰۶- بحارالانوار، ج ۱۰۴، ص ۳۶

۱۰۷- همان، ص ۳۷

۱۰۸- بحارالانوار، ج ۶، ص ۳۴

۱۰۹- كليات سعدى، ص ۷۴

۱۱۰- جريان آن خواب در كتاب عددالسنة ص ۱۶۶ از خط خود مقبل نقل شده است

۱۱۱- خزائن ص ۴۳۱

۱۱۲- اصول كافى، ج ۲، ص ۴۳۰

۱۱۳- نهج البلاغه، عبده، ج ۲، ص ۱۵۶،؟ ۸۸

۱۱۴- اصول كافى، ج ۲، ص ۴۲۳

۱۱۵- سوره بقره، آيه ۲۲۲

۱۱۶- سوره هود، آيه ۳

۱۱۷- اصول كافى، ج ۲، ص ۴۶۶

۱۱۸- همان

۱۱۹- اصول كافى، ج ۲، ص ۵۴۴

۱۲۰- همان، ص ۵۴۹

۱۲۱- همان

۱۲۲- در بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۲۲۷ از عيون الاخبار، روايتى نقل مى كند كه مضمونش آن است كه هنگام شهادت حضرت موسى بن جعفرعليهم‌السلام هارون در شام بود. و بعد از آن زمان كه در ابتدا به جنازه حضرت جسارت شد، ولى هنگامى كه از كنار قصر سليمان بن ابى جعفر عموى هارون رد مى شدند صداى غوغا و انقلاب شنيد و جريان را پرسيد، دستور داد كه غلامان او بروند و اگر به روز هم شده جنازه را بگيرند و به عكس نداى اول صدا بزنند: هر كس اراده تشييع طيب را دارد بر جنازه موسى بن جعفرعليه‌السلام حاضر شود.

بنابراين شيعيان همه جمع شدند و با احترام تمام تشييع كردند و حضرت را غسل داده و در كفنى كه قيمت آن دويست و پنجاه دينار بود و تمام آن قرآن بر آن نوشته شده بود كفن كردند و در مقابر قريش دفن نمودند و بعدا هارون كه جريان را شنيد، نامه اى به سليمان نوشت و او را تحسين كرد از بعض محققين شنديم كه اين كار سليمان جنبه سياسى داشته چون حدس زد كه آن غوغا انقلاب شيعه ممكن است به هارون صدمه بزند و كار به جاى باريك كشيده شود، آن رتفار و سفارش را نمود و هارون نيز او را تشويق و تحسين نمود.

۱۲۳- سوره مدثر آيه ۳۸

۱۲۴- سوره طور، آيه ۲۱

۱۲۵- تفسير نمونه، ج ۲۲، ص ۴۳۰

۱۲۶- سوره حجرات آيه ۱۳

۱۲۷- بحارالانوار، ج ۷، ص ۲۳۹

۱۲۸- سفينة البحار، ج ۱ ص ۵۹۸

۱۲۹- بحارالانوار، ج ۸۵، ص ۱۶۴

۱۳۰- الوقايع و الحوادث، ج ۱، ص ۱۱۳ و خصائص الزينبيه، ص ۱۷۵

۱۳۱- بحارالانوار، ج ۴۵، ص خصائص الزينبيه، ص ۲۱۶

۱۳۲- همان، ص ۵۸

۱۳۳- بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۱۵

۱۳۴- همان، ص ۱۳۳

۱۳۵- الوقايع، ج ۱، ص ۱۲۳

۱۳۶- بحارالانوار تج ۴۵، ص ۱۰۸

۱۳۷- بحارالانوار ج ۴۵، ص ۱۱۵

۱۳۸- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۱۶

۱۳۹- همان

۱۴۰- همان

۱۴۱- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۱۷

۱۴۲- سوره همزه، آيات ۳ - ۱

۱۴۳- نهج عبده، ج ۲، ص ۲۳۶

۱۴۴- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۱۶۱

۱۴۵- سوره اسراء آيه ۲۹

۱۴۶- بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۴، ح ۱۹ و ۹

۱۴۷- تفسير مجمع البيان، ج ۱۰ ص ۳۲۰

۱۴۸- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۰

۱۴۹- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۵۴

۱۵۰- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۷۹

۱۵۱- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۷۳

۱۵۲- همان

۱۵۳- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۷۵

۱۵۴- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۸۶

۱۵۵- همان، ص ۳۸۵

۱۵۶- همان، ص ۳۸۹

۱۵۷- سوره ابراهيم، آيه ۳۴

۱۵۸- سوره نساء آيه ۷۷

۱۵۹- وقايع الايام ج صيام، ص ۵۲۹

۱۶۰- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۷۹

۱۶۱- سوره احزاب، ايه ۲۱

۱۶۲- همان، ج ۱۶، ص ۳۳۰

۱۶۳- همان، صل ص ۲۲۹ بنى قريضه، و بنى نضير از طوائف يهود بودند كه با حضرت جنگيدند.

۱۶۴- همان، ص ۱۶ ص ۲۴۷

۱۶۵- همان، ج ۱۶ ص ۲۱۰ و مجمع البيان، ج ۱۰ ص ۳۳۳

۱۶۶- ر. ك: معجم رجال الحديث، آيت الله خويى، ج ۸، ص ۹۰

۱۶۷- جهاد، ج ۱، ص ۲۵۹

۱۶۸- بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۲۰

۱۶۹- جنات الخلود، ص ۲۰

۱۷۰- ج ۱، ص ۲۵۳

۱۷۱- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۵۰

۱۷۲- كشف الغمة، ج ۱، ص ۵۱۴

۱۷۳- همان، ج ۴۳، ص ۲۳۸

۱۷۴- همان، ج ۴۳، ص ۲۸۶

۱۷۵- همان ج ۴۳، ص ۳۳۸

۱۷۶- همان، ص ۳۳۹ و مناقب، ج ۴، ص ۱۴

۱۷۷- همان، ص ۳۳۹

۱۷۸- همان ج ۴۳، ص ۳۲۳ و اصول كافى، ج ۱، ص ۴۶۲

۱۷۹- اى اشك ها بريزيد، ديوان حسان، ص ۱۱۱

۱۸۰- بحارالانوار ج ۴۶، ص ۱۰۳

۱۸۱- اقبال، ص ۴۷۷

۱۸۲- سوره نساء، آيه ۶

۱۸۳- نهج البلاغه تحقيق فيض الاسلام، كلمه قصار ۱۹۸ ص ۱۱۷۰

۱۸۴- بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۹۶ و مناقب ابن شهر آشوب، ج ۳ ص ۱۹۷

۱۸۵- ر. ك:آخر مفاتيح الجنان، حاشيه دعاى توبه

۱۸۶- سفينة البحار، ج ۱، ص ۴۸۸

۱۸۷- ارشاد القلوب ديلمى، ص ۵۶ لمائى الاخبار، ج ۵۴، ص ۹۴

۱۸۸- سوره مؤمنون آيه ۱۰۱

۱۸۹- سوره مؤمنون آيه ۱۰۱

۱۹۰- سوره عبس، آيه ۳۴

۱۹۱- اى اشك بريزيد، ديوان حسان، ص ۲۲۲

۱۹۲- بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۷۹

۱۹۳- همان، ص ۲۸۳

۱۹۴- همان

۱۹۵- غررالحكم، ج ۲، ص ۴۷۷

۱۹۶- نهج البلاغه تحقيق شيخ محمد عبده، ج ۱، ص ۴۵۱ و همان، تحقيق فيض الاسلام، ج ۲، ص ۷۰۴ بهج الصباغه، فى شرح نهج البلاغه حاج شيخ محمد تقى شوشترى، ج ۱۲، ص ۲۱۶

۱۹۷- هفت كوكب كه هست عالم را

كه از ايشان نظام گاه خلل

قمر است وعطارد و زهره

شمس و مريخ مشترى و زحل

۱۹۸- سفينة البحار (چاپ نجف) ج ۲، ص ۷۳۱

۱۹۹- بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۴

۲۰۰- همان، ص ۴

۲۰۱- همان، ص ۴

۲۰۲- همان، ج ۴۱، ص ۲۲۰ و ج ۳۳، ص ۴۷

۲۰۳- مرحوم جد اعلاسيد عبدالغفور اين داستان را نقل مى كند و مى نويسد: آن دو، دختر فرزندان عمار ياسر بودند و راوى را عبدالرحمن بن زيد و مكان را منى مى نويسد. منابر متفرقه (منتشر نشده) ص ۱۱۹

۲۰۴- بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۵۲

۲۰۵- بحار، ج ۴۲، ص ۲۷۶

۲۰۶- بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۸۹

۲۰۷- همان

۲۰۸- همان، ج ۷۴، ص ۱۰۰

۲۰۹- همان، ج ۷۴، ص ۹۳

۲۱۰- بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۳۲

۲۱۱- سوره رعد آيه ۲۱

۲۱۲- همان، ص ۱۱۵

۲۱۳- ر. ك: بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۱۵

۲۱۴- بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۲۰۴، به نقل از امالى شيخين و رضه كافى

۲۱۵- بحارالانوار، ج ۷۸ ص ۱۸۲

۲۱۶- نهج البلاغه، تحقيق شيخ محمد عبده، ج ۱ ص ۱۱۸

۲۱۷- بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۲۸۲

۲۱۸- جواهر الكلام، چاپ، ۴۲ جلدى ج ۷، ص ۳

۲۱۹- بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۳۱

۲۲۰- همان، ص ۱۴۸

۲۲۱- همان، ص ۱۳۶

۲۲۲- بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۱۵۳

۲۲۳- بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۱۵۳

۲۲۴- نهج عبده، ج ۲، ص ۱۸۹ فيض الاسلام، ج ۲، ص ۱۱۸۲، بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۴

۲۲۵- بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۴

۲۲۶- بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۵

۲۲۷- بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۷

۲۲۸- همان، ص ۱۶ نهج البلاغه، تحقيق، فيض الاسلام، ج ۲، ص ۱۱۲۳

۲۲۹- الغدير، چ ۵، ص ۲۵

۲۳۰- همان، ص ۲۸

۲۳۱- بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۲۹۰

۲۳۲- سوره احزاب، آيه ۳۸

۲۳۳- سوره نور آيه ۲۲

۲۳۴- سوره آل عمران، آيه ۱۹۸

۲۳۵- نهج عبده، ج ۲، ص ۲۱ و فيض الاسلام ص ۸۵۶

۲۳۶- منتخب التواريخ، ص ۳۱۳ جز دوازده بند محتشم

۲۳۷- سفينة البحار ج ۵، ص ۱۷۰

۲۳۸- سفينة البحار، ج ۵، ص ۱۷۰

۲۳۹- سفينة البحار، ج ۵، ص ۱۷۰ وسائل الشيعة ج ۷، ص ۲۰۳

۲۴۰- سفينة البحار، ج ۵، ص ۱۷۱

۲۴۱- وسائل الشيعة، ج ۴، ص ۱۲۲۲

۲۴۲- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۸۶

۲۴۳- بحارالانوار، و ج ۹۶ ص ۳۸۶ و ج ۹۷ ص ۱۱

۲۴۴- در مناقب اضافه مى كند وليس لى صهر مثلى

۲۴۵- بحارالانوار ج ۴۰، ص ۶۸

۲۴۶- بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۶

۲۴۷- همان ج ۲۲، ص ۲۸۲ و ص ۲۰۸ تا ۲۱۲ درباره آيه مباهله

۲۴۸- همان، ج ۳۹، ص ۳۵

۲۴۹- همان، ج ۳۹ ص ۳۵

۲۵۰- سوره طه آيه ۱۲۱

۲۵۱- سوره انسان، آيه ۲۲

۲۵۲- سوره تحريم، آيه ۱۰

۲۵۳- سوره بقره، آيه ۲۶۰

۲۵۴- سوره قصص آيه ۱۸

۲۵۵- سوره بقره، آيه ۲۰۷

۲۵۶- سروه ص، آيه ۲۴

۲۵۷- سوره انبياء، آيه ۷۹

۲۵۸- سوره ص، آيه ۳۵

۲۵۹- سوره قصص آيه ۸۳

۲۶۰- سوره مائده، آيه ۱۱۶

۲۶۱- بحارالانوار ج ۴۶، ص ۱۳۴

۲۶۲- بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۸ به نقل از علل الشرايع و معانى الاخبار و امالى صدوق درباره اين كه اين فضيلت تولد حضرت در كعبه مختص به او بوده و حضرت اولين و آخرين كسى است كه خصلت را داشته از علماى عامه هشت حديث و از خاصه هفت حديث وارد شده و تا زمان خلافت هشام بن عبدالملك لوح سبزى در كعبه وجود داشته است كه رباعى ذيل روى آن نوشته شده اسن:

خصصتما بالولد الزكى

الطاهر المنتخب المرضى

فاسمه من شامخ على

على اشتق من العلى

۲۶۳- بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۲

۲۶۴- كليات ديوان شهريار، ص ۷۶

۲۶۵- بحار، ج ۴۲، ص ۲۲۷، و ص ۲۹۱

۲۶۶- سوره آل عمران، آيه ۸۵

۲۶۷- سوره بقره آيه ۲۵

۲۶۸- سوره آل عمران، آيه ۱۲۳

۲۶۹- سوره نساء آيه ۷۵

۲۷۰- سوره رعد، آيه ۲۴ - ۲۲

۲۷۱- سوره آل عمران، آيه ۱۳۳

۲۷۲- بحارالانوار، ج ۸، ص ۲۸۳، ح ۸

۲۷۳- فرهنگ اميركبير، ص ۷۴۹

۲۷۴- نور در هر ثانيه سيصد هزاركيلومتر سرعت دارد؛ يعنى اگر فرضا هواپيمايى به سرعت نور دور كره زمين بچرخد درهر ثانيه، فقط به اندازه، گفتن تك تك - هفت متربه مى چرخد. پس اگر سيصد هزار را ضرب در شصت كنيم، دقيقه نورى، معلوم مى شود، و اگر حاصل ضرب را مجددا ضرب در شصت كنيم، ساعت نورى، به دست مى آيد، واگر حاصل را ضرب در بيست و چهار كنيم، روز نورى، وحاصل را ضرب در سيصد و شصت و پنج كنيم، سال نورى به كيلومتر معلوم مى شود (براى توضيح بيش تر به كتاب آفريدگار جهان، ص ۹۲، رجوع شود)

۲۷۵- سوره غافر، آيه ۵۷

۲۷۶- سوره مؤمنون، آيه ۱۴

۲۷۷- بحارالانوار، ج ۸، ص ۱۲۰ ح ۱۱

۲۷۸- بحارالانوار، ج ۸، ص ۱۱۸، و امالى شيخ صدوق ص ۱۷۵

۲۷۹- سوره مؤمنون آيه ۱۱ - ۱۰

۲۸۰- همان، ج ۸، ص ۱۲۵

۲۸۱- سوره مؤمنون، آيه ۱۰

۲۸۲- سوره فاطر، آيه ۳۷ - ۳۸

۲۸۳- بحارالانوار، ج ۸، ص ۲۸۱

۲۸۴- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۱۹۸

۲۸۵- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۱۹۸، ح ۹

۲۸۶- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۲۴۱

۲۸۷- عمادزاده، زندگانى اميرالمومنينعليه‌السلام ص ۴۲۰

۲۸۸- سوره قدر،

۲۸۹- مجمع البيان، ج ۱۰، ص ۵۱۶

۲۹۰- همان

۲۹۱- همان، مجمع البيان، ج ۱۰، ص ۵۱۶

۲۹۲- سوره بقره، آيه ۱۸۵

۲۹۳- رك: تفسير مجمع البيان، ج ۱۰، ص ۵۱۸ و تفسير نمونه، ج ۲۱، ص ۱۴۸ و ج ۲۷ ص ۱۸۲

۲۹۴- سوره قدر آيه ۵

۲۹۵- بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۲۰

۲۹۶- تفسير قمى، ج ۲، ص ۴۳۲

۲۹۷- تفسير برهان ج ۴، ص ۴۸۸

۲۹۸- تفسير برهان، ج ۴، ص ۴۸۷

۲۹۹- سوره شعرا، آيه ۲۰۵

۳۰۰- تفسير برهان، ج ۴، ص ۴۸۶

۳۰۱- سوره هود، آيه ۶۹

۳۰۲- تفسر نمونه، ج ۲۷، ص ۱۸۶

۳۰۳- سوره اسراء، آيه ۶۰

۳۰۴- تفسير نمونه، ج ۱۲، ص ۱۷۲

۳۰۵- مروج الذهب، ج ۳، ص ۲۳۴

۳۰۶- مرحوم نراقى، خزائن، ص ۳۶۷ به نقل از ابن اثير، جامع الاصول، نيز همين حساب را آورده است.

۳۰۷- سروه اسراء آيه ۶۰

۳۰۸- تتمه المنتهى، ص ۵۵

۳۰۹- سوره بقره، آيه ۱۸۵

۳۱۰- استاد معظم آيت الله خويى در تاريخ شنبه ۸ صفر ۱۴۱۳ برابر با مرداد ۱۳۷۱ هش دار فانى را وداع گفت

۳۱۱- تفسير البيان، ص ۵۳۳

۳۱۲- بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۱۶ خصال ص ۶۲۶

۳۱۳- سوره فاطر، آيه ۵

۳۱۴- ديوان حافظ

۳۱۵- بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۱۶

۳۱۶- بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۳۶۸

۳۱۷- نهج البلاغه، تحقيق فيض الاسلام، ص ۱۱۵۸ كلمات قصار، ۱۶۲ و تحقيق محمد عبده، ص ح ۱۷۸۱۶۹

۳۱۸- سوره هود، آيه ۱۱۴

۳۱۹- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۷۷

۳۲۰- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۷۷

۳۲۱- نهج البلاغه، تحقيق شيخ محمد عبده، ج ۲، ص ۱۵۲

۳۲۲- همچنين بحارالانوار اين حديث را در جلد ۳۳، ص ۲۵۰ از كتاب ((الفضائل، الروضه و در ج ۴۰، ص ۳۲۹ از مناقب مخترا بدون سند مرسلا از امام باقرعليه‌السلام نقل فرموده و در زهرالربيع، ص ۱۹۷ و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج ۱۸، ص ۲۵۵ نيز آمده است.

۳۲۳- بحارالانوار، ج ۴۰ ص ۳۱۸

۳۲۴- احقاق الحق، ج ۸، ص ۵۹۲

۳۲۵- سفينة البحار، ج ۸، ص ۴۳۹، چاپ جديد

۳۲۶- بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۲۹۷

۳۲۷- سفينة البحار، ج ۵، ص ۱۳۲

۳۲۸- در مشهد مقدس، مدرسه نواب، ماه صفر ۱۳۷۸ ق برابر با ۱۳۳۷ شمسى شبها منبر مى رفت و سفر اول حقير بود و از نجف اشرف آمده بودم.

۳۲۹- بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۱۰۹

۳۳۰- بحارالانوار، ج ۲۷، ص ۲۸۵

۳۳۱- بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۱۹۰

۳۳۲- رك: بحارالانوار، ج ۲۰، ص ۱۳۰ حالات عمرو بسيار جالب و شيرين است

۳۳۳- همان، ج ۳۳، ص ۷ گفتار نبى اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ را در حق او ببنيد

۳۳۴- صحيفه نور، ج ۱۴، ص ۶۰

۳۳۵- صحيفه نور، ج ۱۴، ص ۶۰

۳۳۶- بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۲۴۶

۳۳۷- بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۲۵۷

۳۳۸- بحارالانوار، ج ۴۲، بيص ۲۵۹

۳۳۹- رك: الغدير، ج ۵، ص ۵۲

۳۴۰- سوره بقره، آيه ۲۰۷

۳۴۱- بحارالانوار، ج ۳۶ ص ۴۰

۳۴۲- بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۱۲۱؛ از امالى شيخ طوسى

۳۴۳- بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۱۲۴ از ارشاد شيخ مفيد

۳۴۴- بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۱۲۷

۳۴۵- مهجة: خون جگر، كنايه از جان

۳۴۶- بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۶۶: و نيز رك: جمعى از محققان، موسوعة كلمات الحسينعليه‌السلام (قم، مركز تحقيقات مؤ سسه باقرالعلوم)

۳۴۷- چند سال پيش جناب آقاى شيخ نعمت الله صالحى كتابى نوشت به نام ((شهيد جاويد) ) كه در نوشتن آن زحمت كشيده بود و تحقيقات نموده بود؛ ولى موجب اختلاف شد و سر و صداى زيادى بلند و در رد آن پاسخهايى هم نوشتند. ايشان با اعتراف به اين كه نظر علماى شيعه درباره علم امام به شهادت خود دو عقيده است (صفحه هشت) بعضى عقيده دارند كه امام از تمام خصوصيات شهادت خود خبر دارد، و بعضى عقيده دارند كه فقط خبر اجمالى دارد، و خصوصيات را خبر ندارند، ايشان نظريه دوم را اختيار نموده. و قلم فرسايى مى نمايد و اصرار بر آن دارد و تا جايى كه يادم مى آيد، ايشان هر روايت و حديثى را كه دلالت بر نظريه اول دارد يا سندا رد مى كند و يا اشكال دلالتى مى گيرد؛ مثل همين خطبه اى كه نقل شد - كه به نظر حقير دلالتش واضح، و خود اسلوب كلمات و سبك سخن داد مى زند كه خطبه امامعليه‌السلام و از دو لب حضرت صادر شده است و هر حديثى كه به نظر ايشان دلالت بر نظريه دوم دارد، بدون ايراد سندى و دلالتى مى پذيرد حتى كلام شيخ مفيد را، قسمتى كه به نفع اوست نقل مى كند و ترجمه مى كند و آن قسمتى كه به ضرر اوست كه شيخ احتمال مى دهد امام از تمام خصوصيات با خبر است، نقطه گذاشته و نقل نكرده است و ترجمه آن را نيز نياورده است (شهيد جاويد، ص ۴۵۳) و چقدر جالب است جملاتى كه علامه استاد جعفرى قدس سره در نامه اى كه به ايشان نوشته، مى فرمايد:... البته مسلم است كه نويسنده ارجمند آگاهتر از آنند كه تحقيقات مفيدشان را در اين كتاب به عنوان واقعيات بسته و غير قابل نظر تلقى نمايند (همان ص ۹)

۳۴۸- سوره آل عمران آيه ۶۱

۳۴۹- احقاق الحق، ج ۳، ص ۴۶

۳۵۰- مرحوم علامه حلى، كتابى در عقايد، شيعه نوشته، به نام كشف الحق و نهج الصدق، وقاضى فضل بن روز بهان شافعى ردى بر آن نوشته به نام ابطال الباطل و قاضى نورالله شوشترى مفصلا اشكالات و ايرادات او را پاسخ داده به نام احقاق الحق كه با حواشى آيت الله العظمى مرعشى رحمة الله چاپ شده است

۳۵۱- رك تفسير نمونه ج ۲، ص ۴۳۷

۳۵۲- آيت الله مرعشى رحمة الله در پاورقى كتاب ((احقاق الحق) ) نام شصت نفر از دانشمندان اهل سنت را مى برد كه همه آنها تصريح كرده اند، آيه مباهله در شاءن اميرالمؤمنين و فاطمه زهرا و حسن و حسينعليهم‌السلام است و مشخصات كتب آنها را با ذكر صفحه بيان فرموده است (احقاق الحق ج ۳، ص ۶۲ - ۴۶) در تفسير نمونه اكتفا به شانزده نفر از افراد سرشناس آنها نموده است (تفسير نمونه ج ۲۰، ص ۴۴۱) و بنده ده نفر را مى نويسم: ۱ - صحيح مسلم، ج ۱۷، ص ۱۲۰ از شش كتاب صحيح معتبر نزد آنها( صحاح ستة) ۲ - مسند احمد بن حنبل ج ۱، ص ۱۸۵؛ ۳ - تفسير طبرى، ج ۳ ص ۱۹۲، ۴ - مستدرك حاكم، ج ۳، ص ۱۵۰؛ ۵ - دلائل النبوة حافظ ابونعيم اصفهانى، ص ۲۹۷؛ ۶ - اسباب النزول واحدى نيشابورى، ص ۷۴ - تفسير كبير فخر رازى ج ۸، ص ۸۵؛ ۸ - جامع الاصول ابن اثير ج ۹، ص ۴۷۰؛ ۹- تذكرة الخواص ابن جوزى، ص ۱۷؛ ۱۰ - تفسير قاضى بيضاوى، ج ۲، ص ۲۲ جهت مشخصات چاپ اين كتب به تفسير نمونه و يا احقاق الحق مراجعه نماييد.

و اما شيعه درباره آيه مباهله در كتب شعيه رك: بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۲۵۷

۳۵۳- بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۲۵۷

۳۵۴- سوره آل عمران، آيه ۶۱

۳۵۵- بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۲۵۴

۳۵۶- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۲۶۴

۳۵۷- سوره احزاب، آيه ۲۳

۳۵۸- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۲۶۵

۳۵۹- نهج البلاغه، تحقيق شيخ محمد عبده، ج ۱، ص ۱۰۵ كلام ۵۷، تحقيق فيض الاسلام ج ۱، ص ۱۳۷

۳۶۰- سوره حشر آيه ۱۰

۳۶۱- البراهين، الاثنا عشر، ج ۱، ص ۳۶۴، به نقل از تاريخ الخميس، ج ۲، ص ۳۵۴

۳۶۲- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۳۱۱

۳۶۳- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۳۱۲

۳۶۴- در شب ۱۴ يا ۱۸ ربيع الاول ۱۷۰ هق موسى از دنيا رفت و برادرش هارون به خلافت رسيد و ماءمون همان شب به دنيا آمد و براى بنى عباس چنين شبى واقع نشد(تتمة المنتهى ص ۲۲۷)

۳۶۵- سيد نعمت الله جزايرى زهرالربيع، ص ۲۶۴

۳۶۶- معالى السبطين، ج ۲، ص ۱۲؛ و ناسخ التواريخ، ج ۲، ص ۳۷۶

۳۶۷- رك: بحارالانوار، جلد ۳۶ از ص ۱۹۲ تا ۴۱۳

۳۶۸- تصريح به اسماى ائمهعليهم‌السلام ينابيع الموده، ج ۳، ص ۹۹؛ تصريح به دوازده نفرند صحيح بخارى، ج ۸، ص ۱۲۷؛ صحيح مسلم، ج ۶، ص ۳

۳۶۹- سوره مائده آيه ۱۲

۳۷۰- نقيب كسى است كه به طور كلى از مصالح و مفاسد آگاه باشد

۳۷۱- بحارالانوار، ج ۳۶، ص ۲۳۶

۳۷۲- بحارالانوار، ج ۳۶ ص ۳۸۵

۳۷۳- كفاية الاثر ص ۶۰۰ ج ۱، ص ۵۷۸

۳۷۴- الغدير، ج ۶، ص ۷۷ - ۶۱

۳۷۵- الغدير، ج ۶، ص ۳۴۱ - ۳۳۸

۳۷۶- سوره معارج آيه ۱

۳۷۷- مجمع البيان، ج ۱۰، ص ۳۵۲، و بحارالانوار، ج ۳۷ ص ۱۳۵

۳۷۸- الغدير، ج ۱، ص ۲۴۶ - ۲۳۹

۳۷۹- رك: تفسير نمونه، ج ۳۵، ص ۶ و المراجعات ص ۲۱۴

۳۸۰- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۲۴۷

۳۸۱- بحارالانوار، ج ۳۹ ص ۲۴۸

۳۸۲- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۲۹۴

۳۸۳- شرح بر نهج البلاغه ج ۸، ص ۱۱۹

۳۸۴- بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۲۹۴، ح ۹۶

۳۸۵- رك: قاضى نورالله شوشترى مجالس المؤمنين، ج ۲، ص ۵۸۴، داستان و باستان، ص ۶۹

۳۸۶- سوره شعراء آيه ۲۱۴

۳۸۷- سوره اعراف آيه ۱۴۲

۳۸۸- سوره شعراء آيه ۲۱۴

۳۸۹- رك: المراجعات، ص ۱۴۴؛ بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۱۶ - ۲۱۱؛ و احقاق الحق، ج ۴ ص ۶۰ به بعد

۳۹۰- سوره نجم آيات ۴ -۳

۳۹۱- سوره حجرات آيه ۲

۳۹۲- آنگاه هدايت شدم به فارسى به همين نام ترجمه شده است

۳۹۳- رك: ملل و نحل شهرستانى، ج ۱، ص ۳۰ و صحيح بخارى، ج ۳، ص باب قول المريض قوموا عنى ؛ و صحيح مسلم ج ۵، ص ۷۵؛ و مسند احمد، ج ۱، ص ۳۵۵ و ج ۵، ص ۱۱۶، و تاريخ طبرى ج ۳، ص ۱۹۳؛ و تاريخ ابن اثير ج ۲ ص ۳۲۰ به نقل از ثم اهتديت

۳۹۴- ابن ابى الحديد معتزلى شرح نهج البلاغه، ج ۱، ص ۱۸۳

۳۹۵- شرح بهج الصباغة، جلد ۶، ص ۲۳۴

۳۹۶- شرح ابن ابى الحديد، معتزلى، ج ۱۲، ص ۳ به بعد

۳۹۷- نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج ۱۰، ص ۱۸۰

۳۹۸- بحار الانوار، ج ۳۷، ص ۲۵۳ - ۱۰۸.

۳۹۹- راويان حديث غدير، از صحابه يكصد و ده نفر، از ص ۱۴ تا ص ۶۱، ج ۱، الغدير و راويان از تابعين ۸۴ نفر از ص ۶۲ تا ص ۷۳ و راويان از اصحاب حديث و حافظين ۳۶۰ نفر از ص ۷۳ تا ص ۱۵۱ و نيز ر. ك: المراجعات از ص ۲۰۱ تا ص ۲۲۰.

۴۰۰- بحار الانوار، ج ۴۳ ص ۹۲.

۴۰۱- بحار الانوار، ج ۴۳ ص ۹۳.

۴۰۲- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۰

۴۰۳- احقاق الحق، ج ۴، ص ۴۶۸

۴۰۴- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۸۴

۴۰۵- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۳۲

۴۰۶- سوره انعام آيه ۸۴، و ۸۵

۴۰۷- سوره ال عمران، آى ۶۱

۴۰۸- سوره نساء آيه ۲۲

۴۰۹- بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۳۴۹

۴۱۰- ديوان حسان اى اشكها، بريزيد، ص ۱۰۷

۴۱۱- ر. ك: به جلسه دهم

۴۱۲- بحارالانوار ج ۴۵، ص ۱۳۳ و ص ۱۵۷

۴۱۳- بحارالانوار، ج ۳۸، ص ۱

۴۱۴- ج ۴، ص ۴۱۰

۴۱۵- ج ۱، ص ۸۶

۴۱۶- سوره شوى، آيه ۲۳

۴۱۷- مجمع البيان، ج ۹، ص ۲۸

۴۱۸- ر. ك: احقاق الحق، ج ۳، ص ۲؛ و تفسير نمونه، ج ۲۰، ص ۴۱۰

۴۱۹- تفسير كبير رازى، ج ۲۷، ص ۱۵۶؛ تفسير نمونه، نقل از او و تفسير كشاف و قرطبى، ج ۲۰، ص ۴۱۴

۴۲۰- ج ۲۷، ص ۱۶۶

۴۲۱- اشاره به حديث شريف الصائم فرحتان فرحة عند الافطار و فرحة عنداللقاء الله

۴۲۲- سوره حديد آيه ۱۹

۴۲۳- مجمع البيان، ج ۹ ص ۲۳۸

۴۲۴- همان، ص ۲۳۸

۴۲۵- مومن را اصطلاح روايات شيعه دوازده امامى است

۴۲۶- سوره نساء، آيه ۱۵۷

۴۲۷- سوره نساء، آيه ۱۵۸

۴۲۸- بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۲۳۰ و ۳۲۲